جوهر لیمو یا اسید سیتریک یکی از رایج ترین مواد نگهدارنده و افزودنی های طعم دهنده است که به طور طبیعی در مرکبات یافت می شود. این اسید آلی در بسیاری از میوه ها و سبزیجات به ویژه مرکبات وجود دارد. اسید سیتریک یک پودر غلیظ است که به دلیل طعم ترش ، کیفیت نگهدارنده و توانایی آن به عنوان یک بافر کننده pH مورد توجه قرار می گیرد.
جوهر لیمو یا اسیدسیتریک به طور طبیعی در مرکبات به خصوص لیمو و لیمو ترش یافت می شود. این اسید همان چیزی است که به آنها طعم ترش می دهد. شکل تولید شده اسید سیتریک معمولاً به عنوان افزودنی در غذا، مواد پاک کننده و مکمل های غذایی استفاده می شود. با این حال، این شکل تولید شده با آنچه به طور طبیعی در مرکبات یافت می شود متفاوت است. جوهر لیموهای موجود در بازار بصورت صنعتی و شیمیایی تولید میشود .
جوهر لیمو چگونه ساخته می شود؟
این ترکیب به طور تجاری با تخمیر میکروبی در یک بستر کربوهیدراتی از گلوکز یا ساکارز تولید می شود. به طور کلی این اسید توسط Aspergillus niger ، ارگانیسم اصلی مورد استفاده در تولید میکروبی اسید سیتریک تولید می شود.
سه فرایند تولیدی توسط FDA به شرح زیر تأیید شده است :
1. از منابع گیاهی ، به عنوان مثال آب لیمو یا آناناس.
2. از طریق تخمیر با استفاده از Candida spp.
3. از تخمیر توسط Aspergillus niger
کاربرد اسید سیتریک یا جوهر لیمو
1. یکی از عمده ترین کشورهای تولیدکننده جوهر لیمو، کشور چین است. جوهر لیمو در صنعت نوشابه سازی، آبلیمو، آرایشی و بهداشتی استفاده فراوان دارد و در طعم دهندگی و تنظیم ph نیز استفاده می شود.
2. از جوهر لیمو به منظور تنظیم اسیدیته مواد غذایی هم بهره گرفته می شود. این ماده خواص بی شماری برای انسان دارد که بخش عمده این خاصیت ها از جوهر لیموی طبیعی گرفته می شود. همین خواص متنوع آن باعث شده تا در بسیاری از مواد غذایی از آن به منظور ایجاد طعم دل پذیر استفاده شود.
3. اسید سیتریک همچنین برای تسهیل فرآیند رسیدگی هنگام تهیه پنیر، به ویژه موزارلا، استفاده می شود. این اسید از جدا سازی چربی ها در تهیه بستنی خانگی و همچنین از کریستال شدن شکر در کارامل ها جلوگیری می کند. مقدار کمی اسید سیتریک همچنین می تواند باعث افزایش قدرت تخمیر شدن جوش شیرین شود و آن را به یک ماده ایده آل برای تهیه کیک و بیسکویت تبدیل کند.
4. PH اسیدی این ترکیب، آن را به یک ماده نگهدارنده عالی برای انواع مواد غذایی تبدیل کرده است. افزودن آن به غذاها رنگ غذا را حفظ می کند زیرا اکسیداسیون را به میزان قابل توجهی کاهش می دهد. از آنجا که بسیاری از باکتریها قادر به رشد در محیط اسیدی نیستند ، اسید سیتریک غالباً به مربا ، ژله ، آب نبات ، غذاهای کنسروی و حتی محصولات گوشتی اضافه می شود.
5. پودر اسید سیتریک می تواند به آماده سازی دارو کمک کند و طعم اجزای شیمیایی را مخفی کند. همچنین به عنوان یک امولسیفایر به آن افزوده می شود و از جدا شدن مواد موجود در آماده سازی مایع جلوگیری می کند. این ترکیب شیمیایی همراه با بی کربنات ها برای تولید قرص های جوشان و فرمولاسیون گازدار به کار می رود.
6. در کنسرو سبزیجات هم برای جلوگیری از رشد میکروب ها و کاهش pH استفاده می شود. مونواستیل سیترات می تواند به عنوان یک آنتی اکسیدان در چربی ها و روغن ها استفاده شود. این ترکیب نسبت به اسید خالص راحت تر ترکیب می شود. از این اسید و نمک هایش در تهیه محلول های ضد انعقاد خون مثل تری سدیم سیترات استفاده می شود که از طريق تشکیل کمپلکس یون کلسیم از انعقاد خون جلوگیری می کند.
7. توانایی اسید سیتریک در شلات کردن فلزات باعث می شود که در تصفیه آب صنعتی و آب آشامیدنی استفاده شود. مانند EDTA ، یک عامل شلات کننده است که می تواند به یون های فلزی ، معمولاً کلسیم و منیزیم در آب متصل شود و آنها را از لوله ها ، لوازم خانگی و غیره خارج کند.
8. جوهر لیمو خانگی یک تمیز کننده ی بسیار قوی است که در انواع اسپری های تمیز کننده شیشه، سطوح، گاز و … کاربرد زیادی در خانه دارد.
9. اسید سیتریک می تواند به عنوان نرم کننده لباس عمل کند زیرا توانایی متعادل نمودن pH پودر لباسشویی را دارد و بافت پارچه را نرم می کند. از طرفی استفاده مکرر از شوینده های رایج باعث ایجاد رسوبات و گرفتگی در ماشین لباسشویی می شود که با استفاده از اسید مذکور می توان این گرفتگی ها را به راحتی رفع نمود.
10. جوهر لیمو برای آب رسانی و تنفس پوست و سم زدایی پوست خیلی مفید است و به طوری که اگر مقدار کمی از آن را به پوست صورت یا بدن بزنید باعث مرطوب شدن و باز شدن منافذ آن قسمت میشود. ولی استفاده آن با درصد بالا اصلا توصیه نمیشود.
11. اسید سیتریک اغلب در شامپو به عنوان نگهدارنده و تنظیم کننده سطح pH استفاده می شود. از خواص این اسید در شامپو مانند حالت پذیری، بهبود مو اسید ضد موخوره است. این اسید جز پر کاربرد ترین اسید ها در شوینده های مراقبتی به حساب می آید و اسانس لیمو مشخصه آن است که طرفداران بسیاری دارد.
این ماده در محصولاتی مانند شامپو، نرم کننده، لاک ناخن، شوینده های بدن، مرطوب کننده ها، ضد آفتاب و سایر موارد وجود دارد.
اسید سیتریک علاوه بر فواید می تواند مضراتی نیز داشته باشد برای مثال مصرف بیش از حد آن باعث خشکی پوست سر، ایجاد شوره، کدری و شکنندگی موی سر می شود.
عوارض و خطرات اسید سیتریک
توجه داشته باشید که اگرچه اسید سیتریک به عنوان یک اسید ضعیف شناخته می شود اما قرار گرفتن در معرض نوع خالص آن می تواند باعث عوارض جانبی مختلفی شود. به عنوان مثال استنشاق آن ممکن است باعث سرفه ، تنگی نفس یا گلودرد شود. تحقیقات نشان داده است مصرف بیش از حد این ترکیب باعث درد شکم و گلودرد می شود. تماس محلول های غلیظ با پوست و چشم می تواند باعث قرمزی و درد شود و مصرف طولانی مدت یا مکرر ممکن است باعث فرسایش مینای دندان شود.
