دو آیه از قرآن و 40 حدیث در مورد عفاف و حجاب
دو آیه قرآن به صورت صریح بحث
حجاب را مطرح کرده اند. آیه 31 سوره نور و آیه 59 سوره احزاب به طور صریح به این
بحث پرداخته اند:
وَ قُلْ لِلْمُؤْمِناتِ یَغْضُضْنَ مِنْ أَبْصارِهِنَّ وَ
یَحْفَظْنَ فُرُوجَهُنَّ وَ لا یُبْدینَ زینَتَهُنَّ إِلاَّ ما ظَهَرَ مِنْها وَ
لْیَضْرِبْنَ بِخُمُرِهِنَّ عَلى جُیُوبِهِنَّ وَ لا یُبْدینَ زینَتَهُنَّ إِلاَّ
لِبُعُولَتِهِنَّ أَوْ آبائِهِنَّ أَوْ آباءِ بُعُولَتِهِنَّ أَوْ أَبْنائِهِنَّ
أَوْ أَبْناءِ بُعُولَتِهِنَّ أَوْ إِخْوانِهِنَّ أَوْ بَنی إِخْوانِهِنَّ أَوْ
بَنی أَخَواتِهِنَّ أَوْ نِسائِهِنَّ أَوْ ما مَلَکَتْ أَیْمانُهُنَّ أَوِ
التَّابِعینَ غَیْرِ أُولِی الْإِرْبَةِ مِنَ الرِّجالِ أَوِ الطِّفْلِ الَّذینَ
لَمْ یَظْهَرُوا عَلى عَوْراتِ النِّساءِ وَ لا یَضْرِبْنَ بِأَرْجُلِهِنَّ
لِیُعْلَمَ ما یُخْفینَ مِنْ زینَتِهِنَّ وَ تُوبُوا إِلَى اللَّهِ جَمیعاً
أَیُّهَا الْمُؤْمِنُونَ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ؛(نور31)
و به زنان مؤمن بگو که چشمان خویش فروگیرند و
شرمگاه خود نگه دارند و زینتهاى خود را جز آن مقدار که پیداست آشکار نکنند و مقنعه
هاى خود را تا گریبان فروگذارند و زینتهاى خود را آشکار نکنند، جز براى شوهر خود
یا پدر خود یا پدر شوهر خود یا پسر خود یا پسر شوهر خود یا برادر خود یا پسر برادر
خود، یا پسر خواهر خود یا زنان همکیش خود، یا بندگان خود، یا مردان خدمتگزار خود
که رغبت به آن ندارند، یا کودکانى که از شرمگاه زنان بى خبرند. و نیز چنان پاى بر
زمین نزنند تا آن زینت که پنهان کردهاند دانسته شود. اى مؤمنان، همگان به درگاه
خدا توبه کنید، باشد که رستگار گردید.
«یا أَیُّهَا النَّبِیُّ قُلْ لازْواجِکَ وَ
بَناتِکَ وَ نِساءِ الْمُؤْمِنینَ یُدْنینَ عَلَیْهِنَّ مِنْ جَلاَبِیبِهِنَّ ذلِکَ
أَدْنى أَنْ یُعْرَفْنَ فَلا یُؤْذَیْنَ وَ کانَ اللَّهُ غَفُوراً رَحیماً؛(احزاب 59)
اى پیامبر! به همسران و دخترانت و زنان مؤمنان
بگو: جلبابها [روسرى هاى بلند] خود را بر خویش فروافکنند، این کار براى اینکه
شناخته شوند و مورد آزار قرار نگیرند بهتر است (و اگر تا کنون خطا و کوتاهى از
آنها سر زده توبه کنند) خداوند همواره آمرزنده رحیم است.
چهل حدیث گهربار از ائمه اطهار علیهم السلام در
مورد حجاب و عفاف
پیامبر اکرم ( ص ) : من حفظ علی
امتی اربعین حدیثا ینتفعون بها بعثه الله یوم القیامه فقیها عالما- هر کس از امتم،
چهل حدیث را که مردم از آن فایده برند، حفظ کند خداوند در روز قیامت او را فقیه و
عالم برانگیزاند(محشور شود)
پاداش های خدا
1-پیامبر
اکرم (ص) : کسی که نظر به نامحرم را از خوف خداوند ترک کند
، خداوند به او ایمانی عطا می کند که شیرینی آن را در قلبش می یابد .( الحکم
الزاهره ، ج 1 ، ص 301 )
2-پیامبر اکرم (ص) : زنی که برای حفظ غیرت ، استقامت ورزید و برای خدا وظیفه
خود را به خوبی انجام داد ، خداوند پاداش شهید را به او خواهد داد . ( نوادر راوندی ، ص 37 / بحار ، جلد 103 ، ص 250 )
3- پیامبر اکرم(ص): آن هنگام که پوشش ، سر زنی باشد ،
ارزش آن از دنیا و آنچه در آن است بیشتر است . ( نورالشافی فی الفقه الشافعی )
4-پیامبر اکرم (ص) : هرکه عاشق شد و عفت پیشه کرد و در همین حال از دنیا رفت
، اجر شهید را دارد . ( کنزالعمال ، ح 7000 )
5-دعای پیامبر نور و رحمت (ص): پروردگارا !زنانی که خود را پوشیده
نگه می دارند ، مشمول رحمت و غفران خود بگردان . ( مستدرک الوسایل ، ج 3 ، ص 244 )
6- امام علی (ع) : پاداش رزمنده شهید در راه خداوند بالاتر از پاداش
انسان پاکدامنی نیست که توان انجام گناه ( را دارد ولی خود را ) آلوده نمی سازد .
انسان پاکدامن نزدیک است که فرشته ای از فرشتگان الهی گردد . ( نهج البلاغه ، حکمت
474 )
7-پیامبر اکرم (ص) :زنان خود را با پوشش اندام و جسم ، از دیدار نامحرمان باز دارید که زنان هرچه
پوشیده تر باشند سعادتمند تر هستند ( سفینه البحار ، ج 2 ، ص 298 )
-پیامبر اکرم(ص) : برای زن سزاوار نیست که هنگام
بیرون رفتن از خانه اش لباسش را جمع و فشرده کند ( محمد محمدی اشتهاردی ، پوشش زن در اسلام ، ص 19 )
9-امام صادق( ع) : برای زن مسلمان جایز نیست که
روسری ( مقنعه )و پیراهنی برتن کند که بدنش را نپوشاند . ( وسایل الشیعه ، جلد 30 ، ص 5181)
10-امام صادق (ع) فرمودند : در مورد زینتهایی که
جایز است زن در مقابل نامحرم ظاهر کند صورت و کف دو دست است . ( بحار ،ج 104 ،ص33
/ قرب الاسناد ، ص 40 )
11-رسول خدا (ص) فرمودند: هر زنی که به
خداوند سبحان و روز قیامت ایمان دارد زینتش را برای غیر شوهرش آشکار نمی‌کند و
همچنین موی سر و مچ خود را نمایان نمی‌سازد و هر زنی که این کارها را برای غیرشوهرش
انجام دهد دین خود را فاسد کرده و خداوند را نسبت به خود خشمگین کرده است. و همچنین زر و زیور خود را در منظر و دیدگاه غیرشوهر نمی
گذارد و در غیاب شوهر خود را خوشبو نمی کند که اگر چنین کند دینش را تباه و خدا را
به خشم آورده است. -برای زن جایز نیست مچ پا را برای مرد نامحرم آشکار سازد و اگر
مرتکب چنین عملی شد اول اینکه: خداوند سبحان همیشه او را لعنت می‌کند. دوم اینکه:
دچار خشم و غضب خداوند بزرگ می‌شود. سوم اینکه: فرشتگان الهی هم او را لعنت می‌کنند.
چهارم: عذاب دردناکی برای او در روز قیامت آماده شده است. (مستدرک حاکم ، ج 2
،ص549)
13- امام صادق (ع) فرمودند: هیچ غنیمتی مانند غنیمتی که آدمی از راه کنترل چشم به دست
می آورد نیست، زیرا دیدگان از نگاه به نا محرم فرو بسته نمیشود جز آنکه در قلب او عظمت
و جلال الهی مشاهدهمیشود.«مصباحالشریعة،ص9»
14- پیامبر
اکرم ص فرمودند: همه چشمها در قیامت گریانند، جز سه چشم: چشمی
که در دنیا از خوف خدا بگرید و چشمی که از نگاه حرام خودداری کند و چشمی که به
خاطر نگهبانی در راه خدا بیداربماند. «نورالثقلین،ج3،ص583»
15- امام علی (ع): اختلاط و گفتگو مردان
با زنان نامحرم سبب نزول بلا و بدبختی خواهد شد ، و دلها را منحرف میسازد. بحارالانوار جلد
74 صفحه 291
16-رسول خدا (ص): بین مردان و زنان
نامحرم جدایی ایجاد کنید ( تا با هم برخورد و تماس نداشته باشند ) زیرا هنگامی که
آنان رو در روی یکدیگر قرار گرفتند و با هم رفت و آمد داشتند ، جامعه به دردی
مبتلا خواهد شد که درمان نخواهد داشت. بهشت جوانان صفحه 468
17- حضرت محمد (ص) : کسی که چشمانش را
از نگاه حرام به زنی پر کند ، خداوند در روز قیامت چشمانش را با میخهای آتشین و
آتش پر مینماید و تا زمانی که خداوند بین مردم حکم می نماید ، به دین حالت خواهد
بود.آنگاه دستور می رسد که او را به جهنم ببرید. ( در صورتیکه که توبه نکرده باشد
) ثواب الاعمال و عقاب الاعمال صفحه 615
18- حضرت محمد (ص): هر خانمی که خود را معطر و خوشبو کند ( عطر بزند ) و سپس از خانه خارج
شود ، همواره مورد لعنت خدا و ملائکه خواهد گرفت ، تا وقتی که به خانه برگردد ،
هرچند برگشتش به خانه طول بکشد. فروع کافی جلد 5 صفحه 163، ثواب
الاعمال و عقاب الاعمال صفحه 559
19- امام علی (ع): پیوسته امت مسلمان به راه خیر
قدم می نهند ، تا زمانی که از فرهنگ و آداب و رسوم ( مانند پوشیدن لباس و غذا
خوردن و … ) از کافران تقلید نکنند.و اگر در آداب از بیگانگان پیروی کردند
خداوند قادر آنان را ذلیل می گرداند. بحارالانوار جلد 79 ( 76 ) صفحه 303 باب
التجمل و اظهار النعمه
20- امام صادق (ع): خداوند به یکی از پیامبران
وحی کرد که به مومنان بگو که در لباس ، خوراک و آداب و رسوم ، دشمنان خدا را سرمشق
قرار ندهید که اگر چنین کنید شما هم مثل آنان دشمنان خدا محسوب می گردید. بهشت جوانان صفحه 477 ، وسائل الشیعه جلد 3 صفحه 279
21- امام صادق (ع) فرمودند: هیچ غنیمتی مانند
غنیمتی که آدمی از راه کنترل چشم به دست می آورد نیست، زیرا دیدگان از نگاه به نا
محرم فرو بسته نمیشود جز آنکه در قلب او عظمت و جلال الهی مشاهده می شود.«مصباح
الشریعة، ص ۹»
22- امام صادق (ع) فرمودند: خانواده و اموال خود را با قرائت سوره نور حفظ
کنید و زنان خود را بوسیله آن مصون و محفوظ نگه دارید زیرا کسی که دائماً روزی
یکبار این سوره را قرائت کند، هیچ فردی از اهل منزل او به فحشا کشانده نخواهند
شد.«نور الثقلین، ج ۳، ص ۵۸۳»
23-امام علی (ع) : به اصحاب خویش فرمودند: هرگاه زنی نظر شما
را جلب کرد، فوراً به همسر خود رجوع کنید، زیرا آنچه که نظر شما را جلب نمود در او
نیز است و آن مرد نباید به شیطان مهلت نزدیک شدن به قلب خود دهد و باید دیدگان
خویش را ازتوجه به آن زن «أجنبی» فرو بندد و اگر دارای همسر نیست دو رکعت نماز
گزارد و به حمد و ثنای الهی بپردازد و صلوات بر پیامبر و آل وی فرستد و سپس از خدا
درخواست کند تا با رحمت و لطف خود او را از راه دستیابی به حلال، از روی آوردن به
حرام بی نیاز کند.«نور الثقلین، ج ۳، ص ۵۸۳»
24-
رسول خدا (ص) فرمود: «بهترین زنان شما، زنی است
که برای شوهرش آرایش و خودنمایی کند، اما خود را از نامحرمان بپوشاند». (بحارالانوار،
ج 103، ص 235)
25- امام علی ع گفته است:زن (باید) مو و سینه
و دور گردن و زیر گلوی خود را بپو شاند ( مجمع البیان، ج7)
26-امام صادق ع فرمودند: (روز قیامت) زن زیبا را که به خاطر زیبایی اش در
فتنه افتاده است، و فریب زیبائی اش را خورده (و به بی حجابی و بی عفتی و گناه
آلوده شده)، برای حساب می آورند. پس به خدا می گوید، خدایا، تو خود مرا زیبا خلق
کردی و به سبب آن در فتنه افتادم. پس حضرت مریم – سلام الله علیها – را حاضر می کنند و ندا داده می شود: آیا تو زیباتری یا مریم؟
ما او را در نهایت زیبائی آفریدیم، امّا او گناه نکربحارالانوار، ج ۱۲، ص ۲۴۱»
27- رسول خدا(ص) فرمودند: زن در نزد نامحرمان، باید چهار لباس داشته باشد:
1-چادر 2-مقنعه- 3- پیراهن
4- شلوار.«تفسیر نور الثقلین، ج ۳، ص ۶۲۴»
حضرت محمد (ص): کسی که خود را
شبیه غیر مسلمان درآورد ، از ما نیست. نهج الفصاحه صفحه 509 ، بهشت جوانان صفحه 167
29- حضرت محمد (ص): کسی که با
زن نامحرمی دست بدهد ، در روز قیامت در حالی می آید که دستهایش به گردنش بسته شده
است . آن گاه دستور می رسد او را به جهنم ببرید. ( در صورتیکه که توبه نکرده باشد
) ثواب الاعمال و عقاب الاعمال صفحه 607
حجاب و عفاف در قرآن کريم
«يا ايها النبي، قل لازواجک و بنائک و نساء المؤمنين يدنين عليهنّّ من
جلابيبهنّ ذلک ادني ان يعرفن فلا يؤذين و کان الله غفوراً رحيماً؛ اي
پيامبر به زنان و دختران خود و به زنان مؤمن بگو روسري هاي بلند بر خود
بيفکنند، اين عمل مناسب تر است، تا (به عفت و پاکدامني) شناخته شوند و مورد
آزار قرار نگيرند و خداوند آمرزنده ي مهربان است» . (1) (سوره احزاب، آيه ي
59)
در اين نوشته، بر آنيم که آيه ي مورد نظر را مورد بررسي قرار داده
و برخي از نکات پيرامون آن را که نتيجه ي مطالعه ي کتب تفسير ي مي باشد،
به رشته ي تحرير درآوريم. شايسته ي يادآوري است که اين نوشته، قصد تفسير
آيه را ندارد و تنها به بيان نکات اجمالي آن بسنده مي کند، اما پيش از طرح
نکات، لازم است مفهوم حجاب بررسي گردد.
مفهوم حجاب
حجاب
، در لغت به معناي مانع و پرده و پوشش آمده است. حجاب، به معناي پوشش
اسلامي بانوان، داراي دو بعد ايجابي و سلبي است. بعد ايجابي آن، وجوب پوشش
بدن و بعد سلبي آن، حرام بودن خودنمايي به نامحرم است و اين دو بعد بايد در
کنار يکديگر باشند؛ تا حجاب اسلامي محقق شود. گاهي، ممکن است يک بعد باشد
ولي ديگري نباشد که در اين صورت، نمي توان گفت که حجاب اسلامي محقق شده
است.
اگر به معناي عام، هر نوع پوشش و مانع از وصول به گناه را حجاب
بناميم، حجاب مي تواند اقسام متفاوتي داشته باشد، از جمله حجاب ذهني، فکري و
روحي، علاوه بر اين، در قرآن از انواع ديگر حجاب که در رفتار خارجي انسان
تجلي مي کند، نام برده شده است، مثل حجاب و پوشش در نگاه که به مردان و
زنان، در مواجهه با نامحرم توصيه شده است.
«جلابيب» جمع جلباب، به
معناي مقنعه اي است که سر و گردن را مي پوشاند. (2) و يا پارچه ي بلندي است
که تمام بدن و سر و گردن را مي پوشاند. (3) مرحوم امين الاسلام طبرسي، در
«مجمع البيان» ، در ذيل آيه مي نويسد، «جلباب» عبارت از روسري بلند است که
هنگام خروج از خانه، زنان به وسيله ي آن، سر و صورت خود را مي پوشانند …
مقصود اين است که با روپوشي که زن بر تن مي کند، محل گريبان و گردن را
بپوشاند. با توجه به معاني جلباب و از جمله، اين معني که پارچه ي بلندي
براي پوشيدن تمام بدن و سر و گردن است، در معناي امروزي، مي توان پوشش
«چادر» را با «جلباب» همانند و مشابه در نظر گرفت و از آن جا که در اين
آيه، به طور مشخص به استفاده ي زنان و دختران از جلباب اشاره شده است، مي
توان نتيجه گرفت که طبق فرموده ي رهبر معظم انقلاب اسلامي، چادر به عنوان
يک حجاب برتر مطرح شده است.
پوشش، معرف شخصيت و عفت زن مؤمن است و موجب
مي گردد که افراد لاابالي جرأت نکنند به او جسارت کرده و به ديد شهوت و
هوسراني به او بنگرند. اين آيه، بيان مي دارد: زنان مؤمن براي اين که مورد
آزار افراد هرزه قرار نگيرند، به گونه اي خود را بپوشانند که زمينه اي براي
بي حرمتي به آنها فراهم نگردد.
خداوند در اين فرموده اش، ابتدا فلسفه ي
حجاب را تبيين مي کند و با تهديد و زور، دستور حجاب را مطرح نمي کند و
سپس، به بيان الگوي عملي پوشش، يعني جلباب که پوشش خاص آن زمان بوده است،
اشاره مي کند. در اينجا، مي توان نتيجه گرفت که براي ايجاد فرهنگ حجاب و
پوشش مناسب در جامعه، بايد ابتدا پايه هاي اعتقادي و بينش افراد را نسبت به
اين موضوع، محکم کنيم و اين، يعني نهادينه سازي باورهاي درست و فرهنگ سازي
دقيق. بنابراين، تهديد و اجبار، هيچ گاه به عنوان اولين راهکار، اثر بخش
نخواهد بود.
اين آيه، به پيامبر فرموده است که ابتدا، به زنان و دختران
خود و بعد، به زنان مؤمن بگو که حجاب را رعايت کنند. يعني، در امر به
معروف، اول از خودي ها و نزديکان شروع کنيم، سپس به سراغ ديگران برويم.
همچنين در احکام الهي ، تفاوتي ميان همسران و دختران پيامبر، با ديگر زنان
وجود ندارد . احکام ديني، بايد مورد توجه و استفاده ي همه قرار گيرد. (4)
هر
پديده اي، آثار و پيامدهايي را به دنبال خواهد داشت. حجاب نيز، به عنوان
يک راهکار عملي، آثار فردي و اجتماعي مختلفي را به دنبال خواهد داشت.
آثار و پيامدهاي رعايت حجاب
الف- آثار فردي
در خصوص آثار فردي رعايت حجاب، مي توان به موارد ذيل اشاره کرد:
1.
احترام به شخصيت زن، به واسطه ي رعايت حجاب، 2. مصونيت ارتباطات زن با
مردان غريبه، 3. حفظ اعتقادات مذهبي براي افراد، 4. حفظ عفت زن و جلوگيري
از فساد و ناهنجاري.
ب – آثار اجتماعي
آثار اجتماعي رعايت حجاب فراوانند که برخي از آنها عبارتند از:
1. سلامت نسل جديد جامعه، 2. پيشگيري از فساد اخلاقي، 3. مبارزه با مظاهر بي ديني، 4. حفظ کيان خانواده.
در
اين نوشتار، آيه ي 59 سوره ي احزاب و نکات پيرامون آن را بررسي کرديم، اما
در مورد انواع حجاب، با مطالعه ي کتب تفسيري و آيات قرآني ديگر، مشخص مي
شود که انواع حجاب در قرآن، به سه بخش تقسيم شده است.
انواع حجاب قرآني
1. حجاب چشم
«قل للمؤمنين يغضّوا من ابصارهم؛ اي رسول، به مردان مؤمن بگو تا چشم ها را از نگاه ناروا بپوشند» . (سوره ي نور، آيه ي 30)
«قل للمؤمنات يغضضن من ابصارهنّ؛ اي رسول، به زنان بگو تا چشم ها را از نگاه ناروا بپوشند» . (سوره ي نور، آيه ي 31)
2. حجاب در گفتار
نوع ديگر حجاب و پوشش قرآني، حجاب گفتاري زنان در مقابل نامحرم است.
«فلا
تخضعن بالقول فيطمع الذي في قلبه مرض؛ زنها که نازک و نرم با مردان سخن
نگوييد، مبادا آن که دلش بيمار (هوا و هوس) است، به طمع افتد» . (سوره ي
احزاب، آيه ي 32)
3. حجاب رفتاري
نوع ديگر حجاب و پوشش قرآني، حجاب
رفتاري زنان در مقابل نامحرم است. به زنان دستور داده شده است به گونه اي
راه نروند که با نشان دادن زينت هاي خود باعث جلب توجه نامحرم شوند.
«و
لا يضربن بارجلهنّ ليعلم ما يخفين من زينتهنّ؛ و آن طور پاي به زمين نزنند
که خلخال و زيور پنهان پاهايشان معلوم شود» . (5) (سوره ي نور، آيه ي 31)
از
مجموع اين مباحث، به روشني استفاده مي شود که مراد از حجاب اسلامي، پوشش و
حريم قايل شدن در معاشرت زنان با مردان نامحرم، در خلال رفتارهاي مختلف
آنها، مثل نحوه ي پوشش، نگاه، حرف زدن و راه رفتن است.
بنابراين، حجاب و
پوشش زن، به منزله ي يک حاجب و مانع در مقابل افراد نامحرمي است که قصد
نفوذ و تصرف در حريم ناموس ديگران را دارند.
در انتها، اين نوشتار را
با بيان سخناني از استاد شهيد «مرتضي مطهري» که در تبيين فلسفه ي حجاب در
اسلام، تلاش علمي فراواني داشت، به پايان مي رسانيم: «عده اي مي گويند: چون
حجاب، به معني پرده است، اسلام خواسته است زن باحجاب باشد، يعني همواره
پشت پرده بوده و در عزلت و گوشه نشيني باشد، اما بايد بدانيم آنچه درباره ي
پوشش زن است کلمه «ستر» به کار مي رود. پوشش زن، در اسلام آن است که در
معاشرت با مردان، بدن خود را پوشانده و از جلوه گري، پرهيز کند» . (6)
