شيمي درماني چيست و چگونه در بدن عمل مي كند؟
| مقصود از شيمي درماني، درمان بيماري از طريق بكار بردن داروهاي گوناگون است. ودر معناي خاص آن كه امروزه بكار برده مي شود غرض درمان دارويي تومورهاي گوناگون ( يا به اصطلاح سرطان ) است. استفاده از داروهاي ضد سرطان يا شيمي درماني يكي از چند راه درمان اين گونه تومورها است و مي توان آن را با روشهاي ديگري مثل جراحي و پرتو درماني توام كرد. شيمي درماني در معالجه تومورها بسيار موثر بوده و امروزه با كشف داروهاي جديد ضد تومور اين تاثير رو به افزايش است. در اين بخش به پرسشهاي احتمالي بيمار يا اطرافيان وي پاسخ داده مي شود. بيمار چگونه شيمي درماني مي شود؟ بيشتر داروهاي ضد تومور را به يكي از روشهای زیر به بيمار مي دهند: 1- خوراکی 2- تزريق عضلاني 3- تزريق وريدي 4- داخل صفاقی 5- داخل کانال نخاع |
 |
|
*آيا شيمي درماني درد دارد؟ معمولا مصرف داروهاي شيمي درماني دردي بدنبال ندارد. در مورد موارد خوراكي و يا تزريق عضلاني مانند ساير داروهاي هم شكل هستند. در مورد داروهاي داخل وريدي بايد گفت اگر دردي هم داشته باشد در همان موقع زدن سوزن است. بيمار شايد از سوزش خفيفي در جاي سوزن شكايت كند. بعضي داروها شايد در هنگام تزريق باعث ناراحتي هاي جزئي مثل احساس گرما يا دل بهم خوردگي بشود كه مدت اينگونه عوارض بسيار كوتاه است. اگر دارويي را اشتباهي زير پوست تزريق كنند يا دارو از ديواره رگ به بيرون راه پيدا كند جاي تزريق متورم شده درد شديدي مي گيرد. اگر در وقت تزريق دردي احساس كرديد فورا به پزشك يا پرستار مسئول اطلاع دهيد. عوارض جانبي شيمي درماني: عوارضي مانند ريزش مو و احساس خستگي معمولا در هفته هاي اول دوره درمان آغاز مي شود و تا آخر آن ادامه دارد. بعضي ديگر مثل تهوع و استفراغ معمولا يكي دو ساعت پس از تزريق شروع مي شود و حداكثر تا 48 ساعت بعد ادامه پيدا مي كند. عموما اكثرا اين گونه عوارض پس از قطع دارو كم كم از بين خواهد رفت. بي شك عوارض جانبي چيزهاي چندان خوشايندي نيستند اما اگر آنها را دريك كفه ترازو بگذاريد و بهبودتان را دركفه ديگر، آن وقت مي بينيد كه به تحملش مي ارزد. در طول درمان كم كم از پاره اي عوارض جانبي كاسته مي شود و اين حاصل سازگاري بدنتان با داروست. *چرا اينهمه روي تغذيه خوب تاكيد مي شود؟ شما با تغذيه درست و مناسب بهترين فرصت ممكن را براي بدنتان فراهم مي كنيد تا با بيماري دست و پنجه نرم كند. نظر متخصصان اين است كه تغذيه متعادل و متناسب به قدرت بيمار در تحمل عوارض جانبي مي افزايد. تغذيه درست و مناسب يعني انتخاب غذاهاي گوناگون كه ويتامين ها و مواد معدني و پروتئيني و مواد لازم ديگر را به بدن برساند. غذايي بخوريد كه هم كالري كافي براي حفظ انرژي و وزن بدنتان را داشته باشد و هم حاوي پروتئين كافي باشد كه براي بازسازي سلولهاي طبيعي پوست و مو و ساير اندام هايي كه در شيمي درماني آسيب ديده لازم است. چه غذايي بخوريم؟ براي آنكه يك برنامه غذايي درست داشته باشيد نوصيه مي شود بيشتر از اين مواد غدايي استفاده كنيد. – ميوه و سبزيجات : تامين ويتامين ها و مواد معدني – مواد گوشتي مثل ماهي، مرغ، گوشت قرمز: تامين پروتئين مواد معدني و ويتامين ها – تخم مرغ: منبع خوب پروتئين – شير و فرآورده هاي لبنياتي *بي اشتهايي چطور برطرف مي شود؟ شيمي درماني مي تواند عادات غذايي شما را به هم بريزد. اغلب كم اشتهايي يا بي اشتهايي و بي ميلي به غذا از عوارض شيمي درماني است. ( گاهي بر عكس فرد پرخور مي شود ). اين عارضه ( كم اشتهايي ) درچند روز اول و پس از آغاز هر دوره درماني در بيمار پديدار مي شود. يك راه خوب رفع بي اشتهايي اضافه كردن دفعات غذا خوردن و كاستن از ميزان هر وعده است. قدم زدن قبل از خوردن غذا موثر است. خيلي از بيماران اشتها به گوشت و فرآورده هاي گوشتي را از دست مي دهند و علتش اختلالي است كه در اثر شيمي درماني در پرزهاي چشايي پيدا مي شود. در اينصورت مزه گوشت در دهان بيمار تلخ مي شود. بازدن چاشني ها و سس هاي مختلف مي توان گوشت را خوش طعم كرد. برخي بيمارن عقيده دارند وقتي با قاشق و چنگال غير فلزي غذا مي خورند گوشت كمتر در دهانشان تلخ مي شود. چقدر مايعات بخوريد؟ برخي داروهاي شيمي درماني روي كليه ها و مثانه اثر مستقيم دارند. اگر درميان داروهاي شما از اين نوع داروها باشد ( طبق نظر پزشكتان ) ضروري است كه در 48 ساعت اول پس از تزريق مايعات بيشتري خصوصا از نوع چاي و آبميوه بخوريد. بطور كلي مصرف زياد مايعات براي دفع دارو از بدن و كاهش عوارض جانبي آن كمك موثري است. با عوارض جانبي چه بايد كرد؟ در اين بخش پيشنهادهايي مي شود كه با رعايت آنها مي توانيد عوارض جانبي شيمي درماني را آسان تر تحمل كنيد. ناگفته نماند كه شما دچار همه عوارض كه اينجا مي خوانيد نخواهيد شد بلكه گاهي يك و حداكثر چند تاي آنها گريبانگير شما خواهد شد. با مشكلات دستگاه گوارش چه بايد كرد؟ 1. تهوع و استفراغ: اكثر داروهاي ضد تومور چون مخاط معده را تحريك مي كنند روي مركز كنترل استفراغ در مغز اثر مستقيم دارند. معمولا همراه با شيمي درماني داروهايي براي جلوگيري از دل بهم خوردگي به شما داده مي شود. با رعايت نكات زير از شدت عوارض قوق كاسته مي شود: هربار كه غدا مي خوريد كم بخوريد. شكم پر تحريك پذيرتر است. مايعات ضروري را يك ساعت قبل از غذا بخوريد نه همراه غذا غذاهاي چرب و يا سرخ كرده نخوريد آهسته غذا بخوريد تا هر بار مقدار كمي ذا وارد معده شود. غذايتان را نه خيلي داغ و نه خيلي سرد بخوريد غذا را خوب بجويد تا آسانتر هضم شود. بيشتر غذاهاي آب پز مثل گوشت آب پز جوجه كباب و … و غذاهاي خشك مثل نان برشته بخوريد. از خوردن غذاهاي به اصطلاح سنگين كه هضم دشواري دارند خود داري كنيد. مايعات خنك و كم شيرين مثل آب و آب سيب و مانند اينها بخوريد. اگر بوي غذا ناراحت تان مي كند از رفتن به آشپزخانه يا آشپزي خود داري كنيد. از رفتن يا ماندن در جاهاي كه بوهاي مختلف مثل بوي پياز داغ و سير داغ و مانند اينها يا دود سيگار ئ عطر ادكلن تند دران است، پرهيز كنيد. استراحت بعد از غذا مي تواند كمك موثري باشد. استراحت بايد روي صندلي و در حالت نشسته باشد و تا دو ساعت بعد از غذا از دراز كشيدن خود داري كنيد. اگر از دندان مصنوعي متحرك استفاده مي كنيد آنها را در آوريد چون باعث تحريك و تشديد تهمع و استفراغ مي شود. وقتي تهوع داريد سعي كنيد از راه دهان نفس بكشيد. 2. اسهال: اگر دچار اسهال شديد و بيش از 24 ساعت ادامه داشت يا همراه آن در شكم تان احساس درد و انقباض داشتيد حتما با پزشكتان مشورت كنيد. براي بند آوردن اسهال رعايت نكات زير مي تواند مفيد باشد: – غذا را از صافي بگذرانيد و بخوريد تا استراحتي به روده ها داده باشيد – مايعات فراوان بخوريد مايعاتي مثل آبة آب سيب و چاي كمرنگ – هرگز مايعات خيلي سرد و خيلي گرم نخوريد. اگر نوشابه گازدار مي خوريد صبر كنيد تا گازش كاملا خارج شود. – غذا را به دفعات متعدد و به مقدار كم بخوريد. – از خوردن غذاهايي كه باعث دردهاي انتقباضي مي شود مثل قهوه، سوپ، كلم، گل كلم، ادويه جات و شيريني جات خودداري كنيد. – وقتي حس كرديد بهتر شديد مي توانيد غذاهاي سبك مثل برنج و سيب زميني و نان برشته بخوريد. – معمولا موقع اسهال پتاسيم زيادي از بدن دفع مي شود. اگر دستور خاصي از پزشكتان نداريد مي توانيد از موادغذايي حاوي پتاسيم زياد مثل موز، پرتقال و سيب زميني استفاده كنيد. – اگر مصرف شير و لبنبات اسهالتان را تشديد مي كند از مصرف آن پرهيز كنيد. 3. يبوست: برخي داروهاي شيمي درماني ممكن است يبوست شديد بدهد. بهتر است در اين مورد با پزشك تان در ميان بگذاريد. رعايت نكات زير مي تواند در رفع يبوست موثر باشد. – تا مي توانيد مايعات بخوريد. – خوراكي هايي مثل ميوه و سبزي خام و نان سبوس دار بخوريد كه مقدار زيادي مواد به اصطلاح فيبري يا الياف دار در آنها است. – بيشتر فعاليت و حركت كنيد. – اگر يبوستتان از 48 ساعت گذشت پزشكتان را در جريان بگذاريد و خودسرانه داروهاي ملين مصرف نكنيد. با ناراحتي هاي دهان و گلو چه مي شود كرد؟ برخي داروهاي ضد تومور شايد باعث خشكي و يا زخم شدن دهان شود يا ممكن است در وقت فرو دادن غذا يا جويدن اشكالاتي درست كند رعايت نكات زير مي تواند به حل اين مشكل كمك كند. – تا مي توانيد مايعات بخوريد. – تكه هاي يخ بمكيد. – آب نباتهاي كم شيرين بمكيد يا آدامس هاي كم شيرين يا بي شكر بجويد. – چيزهاي آب دار مثل ميوه يا بستني بخوريد. – بهتر است غذاهاي پخته را توي مخلوط كن يا چيزهاي مانند آن بصورت مايع در آوريد كه مصرفش آسان تر است. اگر مخاط دهانتان زخم شد كه اين معمولا به شكل دانه هاي سفيد رنگ ديده مي شود< حتما با پزشكتان در ميان بگذاريد اما رعايت نكات زير مي تواند به تسريع بهبوديتان كمك كند: – از مصرف خوراكيهاي اسيدي مثل گوجه فرنگي و پرتغال و غذاهاي ترش پرهيز كنيد. – به غذايتان ادويه و نمك زياد نزنيد. – سعي كنيد دهان و لثه هايتان تميز باشد. در طي شيمي درماني دهان و دندانهايتان بيش از پيش به مراقبت نياز دارد< رعايت نكات ساده زير مي تواند از احتمال عوارض و عفونت كم كند: – مسواكتان نرم باشد و دندانهايتان را به آرامي مسواك كنيد. – روزي چند بار مخلوط آب نمك يا جوش شيرين قرقره كنيد. آيا همه بيماراني كه شيمي درماني مي شوند ريزش مو دارند؟ داروهايي كه مصرف مي كنيد شايد روي پياز موي شما اثر داشته يا نداشته باشد< نمي توان با قطع يقين گفت كدام بيمار دچار اين عارضه خواهد شد.اما پزشكتان با شناختي كه از داروها دارد و بنا بر تجربه تا حدي ميتواند در اين زمينه راهنما باشد. به هر حال هرگونه تغيير يا ريزش در پيازهاي مو كاملا موقتي است و پس از قطع دارو متوقف مي شود . ممكن است موهاي تمام بدن بريزد و نه فقط موي سر و صورت< معمولا ريزش مو از هفته دوم شيمي درماني و پس از تزريق اتفاق مي افتد و شما موقع شانه كردن يا برس زدن يا شستن سر متوجه آن مي شويد. براي جلوگيري از ريزش مو چه كارهايي مي شود كرد؟ به كار بردن كلاه يخ قبل از شيمي درماني يا در طي آن ممكن است در جلوگيري از ريزش موي برخي بيماران موثر باشد و فقط براي بعضي داروها موثر است لذا هميشه توصيه نمي شود.از دست دادن مو مساله بسيار ساده اي نيست و گاهي سبب افسردگي يا عصبانيت شديد مي شود اين واكنش ما طبيعي و قابل قبول است و اگر درباره آن حرف بزنيد شايد آرام بگيريد . به خاطر داشته باشيد كه موهايتان پس از اتمام درمان به حالت طبيعي در خواهد آمد و حتي شايد در طول درمان رشد مو شروع شود در ضمن خيلي احتمال دارد كه اين موهاي نورسته بافت و رنگ بهتري داشته باشد. آيا شيمي درماني اثري در اندامهاي جنسي دارد؟ شيمي درماني ممكن است (نه هميشه) روي اندامهاي جنسي و كار آن در زنان و مردان تاثير بگذارد . عوارض ايجاد شده بستگي دارد به نوع داروهاي مصرفي و سن و سلامت عمومي بيمار. اين داروها معمولا اثري در تمايل جنسي و قدرت ان ندارد اما پاره اي از بيماران به علت فشار ناشي از بيماري برنامه هاي درماني ناتواني و ضعف بيش از اندازه حس مي كنند . در زنان مهمترين عارضه تغيير در عادت ماهانه است. شيمي درماني مي تواند باعث نامنظم شدن عادات ماهانه و يا قطع آن شود كه تا پايان دوره درمان ادامه داشته باشد. شايد اين بيماران متوجه علائمي مثل گرم شدن ناگهاني و يا علائم ديگر يائسگي زودرس شوند. تغييرات هورموني ناشي از شيمي درماني ممكن است باعث خشكي و خارش يا ترشح مجراي تناسلي شود كه با داروهاي موجود قابل رفع است. در مردان احتمال عقيم شده در اثر شيمي درماني هست . داروهاي ضد تومور ممكن است مقدار و يا قدرت حركت اسپرم ها را كاهش دهد.اين وضع شايد در تمام طول درمان ادامه داشته باشد و در بعضي ها هم براي هميه باقي بماند< پزشكتان را در جريان بگذاريد. امروزه با امكاناتي مثل بانك اسپرم و تلقيح مصنوعي اين مساله تا حدي قابل حل است. چرا در طي شيمي درماني احتمال عفونت زياد است؟ اكثر داروهاي شيمي درماني اثر مستقيمي روي مغز استخوان دارند كه باعث كم كاري و در نتيجه كاهش فعاليت ان مي شود. مغز استخوان محل توليد سلولهاي خوني است. گلبولهاي سفيد كه در مغز استخوان ساخته مي شوددر پيشگيري از عفونت كمك بزرگي بشمار مي آيد. در اثر كاهش اين گلبولها احتمال خطر دچار شدن به بيماريهاي عفوني افزايش مي يابد. رعايت نكات زير از احتمال دچار شدن تان به عفونت مي كاهد: – دستهايتان را بارها بشوئيد مخصوصا قبل از صرف غذا و بعد از اجابت مزاج – از رفتن به اماكن عمومي و يا حشر و نشر با بيمارني كه بيماريهاي واگيردار مثل سرماخوردگي يا آنفلوآنزا و آبله مرغان و مانند اينها دارند پرهيز كنيد. – موقع گرفتن ناخن مراقب باشيد گوشتتان را نگيريد يا زخمي نكنيد. – مسواكتان سفت نباشد تا از احتمال زخم شدن دهان و لثه بكاهيد – جوشهاي صورت يا بدنتان را نكنيد. – اگر پوستتان خشك شده است از روغن و لوسيونهاي مخصوص استفاده كنيد. نشانه هاي عفونت چيست؟ با همه مراقبتهايي كه مي كنيد باز ممكن است دچار عفونت بشويد. در اين صورت احتمال مي رود كه هريك از علائم زير در شما ظاهر شود: 1- تب بيشتر از 38 درجه 2- لرز 3- عرق كردن زياد در شب يا هنگام خواب 4- اسهال شديد 5- سوزش و درد موقع ادرار هرگاه هريك از علايم فوق ديده شد فورا با پزشكتان در ميان بگذاريد و خودسرانه هيچ دارويي مصرف نكنيد. آيا همه سلولهاي خوني در نتيجه شيمي درماني كاهش مي يابند؟ داروهاي شيمي درماني ممكن است روي هريك از سلولهاي خوني كه در مغز استخوان ساخته مي شود اثر بگذارند. گلبولهاي قرمز و پلاكتها هم مثل گلبولهاي سفيد ممكن است كاهش يابند و در نتيجه عوارض خاص خود ( از جمله كم خوني يا خونريزي ) را بروز دهند. |
