این علائم نشان می دهد زانو هایتان بیمار است
–زانو درد در هر موقعیتی احتمال دارد سراغ
تان بیاید. وقتی در حال بالا رفتن یا پایین آمدن از پله هستید، وقتی
رانندگی می کنید و مدت هاست که پشت فرمان اتومبیل تان نشسته و زانو های تان
را حرکت نداده اید، زمانی که دویده اید و پس از چند ساعت درد زانو امان
تان را می برد و… در این میان بعضی دردهای زانو را باید جدی گرفت و برای
درمان شان حتما به پزشک مراجعه کرد. اما بعضی درد ها هم بد قلق نیستند و
تنها با استراحت و انجام چند کار ساده برطرف می شوند. دکتر امید ظهور و
دکتر دقاق زاده، متخصصان ارتوپد، مفاصل، طب فیزیکی و توانبخشی درباره هفت
نشانه ای که می گویند زانوی شما بیمار است، توضیح می دهند.
1- زانوهایتان درد می کند
زانو
از اجزای مختلفی تشکیل شده و بر خلاف تصور عموم که فکر می کنند این عضو
فقط همان چیزی است که می شناسند، نیست و شامل مجموعه ی عضلات اطراف ران،
ساق پا و خود زانو است. زمانی که بحث درد زانو مطرح می شود، باید نگاه کلی
تری به موضوع داشته باشیم تا بدانیم مشکل اصلی کجاست.
2- موقع نشستن زانویتان درد می گیرد
زیر
استخوان کشکک زانو، غضروفی وجود دارد که با زانو مفصل می شود. در حالت
طبیعی، این غضروف شکل صاف و مسطحی دارد. اما بر اثر وجود عواملی ممکن است
دچار ساییدگی شود. پیدایش این ساییدگی دو علت دارد؛ علت اول مربوط به
افزایش سن است که وقتی بالا می رود، این غضروف دچار ساییدگی می شود.
نوع دوم ساییدگی در دخترانی که در سن
رشد قرار دارند، دیده می شود، چون رشد سریعی در سنین جوانی وجود دارد،
اختلاف قدرت عضلات دو طرف کشکک، باعث کشیده شدن کشکک به یک سمت می شود و با
این کشیدگی، کشکک در مسیر طبیعی خود حرکت نکرده و فرد احساس درد در جلوی
زانویش می کند و این درد با چمباتمه زدن یا نشستن بی حرکت، تشدید می شود.
گاهی اوقات نیز این درد به پشت زانو تیر می کشد.
زمانی که درد در مراحل اولیه است،
آسیب زیادی فرد را تهدید نمی کند و با تمرین ورزشی مشکل حل می شود. اما اگر
این حالت ادامه پیدا کند، غضروف کم کم دچار ساییدگی می شود. تمرین های
ورزشی را هم بر اساس نوع مشکل به بیمار تجویز می کنیم و بیشتر بر اساس
تقویت عضلات داخلی ران و کشش عضلات خارجی متمرکز است.
البته قبل از آن لازم است فرد بدنش را با
استفاده از حرکات کششی گرم کند و در عین حال مراقب باشد تا از انجام حرکاتی
مثل زانو زدن، بالا و پایین رفتن از پله، چمباتمه زدن، دویدن در سرازیری و
سربالایی و دوچرخه سواری با ارتفاع کم زین خودداری کند، چراکه انجام این
کارها وضعیت را بدتر می کند.
این بیماران باید از کفش مناسب استفاده
کنند و در بعضی موارد خاص، کفی طبی تجویز می کنیم. در موارد بسیار کمی هم
لازم است فرد جراحی شود. اما اغلب بیماران با انجام اقدامات توانبخشی بهبود
پیدا می کنند.
3- زانو هایتان موقع راه رفتن صدا می دهد
صدا
دادن زانو به تنهایی مشکل زا نیست و علت خاصی هم ندارد. گاهی اوقات ممکن
است هوا در ناحیه زانو گیر کند و با آزاد شدن هوا صدایی از آنجا شنیده می
شود. بعضی وقت ها هم این صدا می تواند نشانه ساییده شدن دو استخوان به
یکدیگر باشد، بنابراین نگران کننده نیست و با مصرف داروی مسکن و استراحت
برطرف می شود. اما صدای زانو زمانی شکل جدی تری به خود می گیرد که همراه با
درد باشد.
اگر فردی احساس کرد صدای زانویش همراه با
درد است، بحث بیماری زانو مطرح می شود. در کنار این مسئله درد های ارجاعی
از ناحیه ران، کمر یا مچ پا نیز مطرح هستند. موقع صدا دادن زانو این امکان
وجود دارد که مهره های سوم و چهارم کمر دچار مشکل شده باشند که در این صورت
فرد حتما باید به پزشک مراجعه کند تا مشخص شود کدام ناحیه مشکل دارد و
درمان مناسب تجویز شود.
4- زانوهایتان قفل می کند
قفل
کردن زانو یعنی اینکه روی زمین چهار زانو نشسته اید و یک دفعه می بینید
نمی توانید از جای تان بلند شوید. قفل شدن زانو بیشتر وقت ها در زمان
نشستن روی زمین یا هنگام بالا رفتن از پله ها و… رخ می دهد و سبب ترس و
وحشت فرد می شود و همراه با درد نیز هست.
در حالت عادی، زانو مثل لولای درب عمل می
کند. اگر چیزی بین لولای در قرار دهید، طبیعتا دیگر کار نمی کند. در مورد
زانو نیز همین طور است و وقتی چیزی جلوی حرکت عادی زانو را بگیرد، اصطلاحا
می گویند که زانو قفل کرده است. قفل شدن زانو معمولا بر اثر شکستن تکه ای
غضروف یا احتمالا قطعه ای استخوان جدا شده در نوعی التهاب استخوانی غضروفی
بروز می کند. این قطعه استخوان یا غضروف در حفره زانو معلق است تا وقتی که
بین دو سطح مفصلی گیر بیفتد و پس از آن است که توانایی حرکت را از زانو می
گیرد.
با اینکه قفل شدگی زانو ممکن است با
کمی استراحت کردن برطرف شود، اما فکر نکنید به طور کامل درمان شده، چراکه
اگر قطعه ای استخوان یا غضروف سبب قفل شدن زانو شده باشد، آسیب جدی به
دنبال خواهد داشت. به همین علت اگر در حرکت زانوی تان با مشکلی مواجه شدید،
بهتر است پزشک آن را بررسی کند. گاهی اوقات آسیب دیدگی بر اثر قفل شدگی
زانو به حدی است که ممکن است به عمل جراحی نیاز داشته باشد، بنابراین اگر
دیدید زانوی تان در حالت خمیده یا کشیده دچار قفل شدگی شده یا زانو کشیده
یا خم نمی شود، بهتر است به پزشک متخصص مراجعه کنید.
5- درد زانوهایتان در زمستان و هوای سرد بیشتر می شود
قبل از هر چیز بهتر است توضیحی درباره آرتروز داشته باشیم.
آرتروز
نوعی بیماری است که سبب بروز درد و التهاب در مفاصلی مثل زانو، مچ و
انگشتان دست می شود. آرتروز دلایل مختلفی دارد و با ساییدگی مفاصل همراه
است. این بیماری همچنین ممکن است با افزایش سن خود را نشان دهد. آرتروزی که
در اثر بالا رفتن سن بروز می کند، شایع ترین نوع آرتروز است که به آن
آرتروز استخوان نیز می گویند. نوع دیگری از آرتروز هم وجود دارد که در آن
سیستم ایمنی بدن به غضروف های مفاصل حمله می کند و آنها را ازبین می برد.
اما در اینکه تغییرات آب و هوایی و سرما
در احساس درد در بیماران آرتروزی موثر است یا نه، باید گفت که بسیاری از
یافته های تحقیقاتی بیانگر این نکته هستند که عواملی مثل کاهش فشار هوا و
افزایش رطوبت، علائم آرتروز را بدتر می کنند. نظریه دیگری هم می گوید که
کاهش فشار با رطوبت رابطه مستقیمی دارد و باعث ورم مفاصل شده و در نهایت
سبب بروز درد در بیماران می شود. رطوبت نیز همین تاثیر را روی فرد آرتروزی
دارد.
نشانه های آرتروز زمانی بدتر می شوند که
ماهیچه هایی که دور مفاصل قرار دارند، به راحتی منقبض شوند. هوای سرد هم
دقیقا همین کار را می کند و باعث سفت شدن ماهیچه ها شده و آرتروز را دردناک
تر می کند. البته به این نکته نیز باید اشاره کنیم که تاثیر هوای سرد روی
مفصل ها در همه افراد یکسان نیست و برخی افراد مبتلا به آرتروز، از بدتر
شدن علائم در هوای بارانی یا بادی گله می کنند.
این افراد با رعایت دو نکته می توانند
از درد ناشی از سرما در امان باشند؛ اول اینکه مفاصل خود را گرم نگه دارند
و در هوای سرد، لباس های گرم بپوشند. دوم اینکه اگر بیماران حس می کنند
علائم بیماری در آب و هوای خاصی بدتر می شود، فعالیت سنگین و طولانی مدت
انجام ندهند.
6- موقع رانندگی زانویتان درد می گیرد
چون
در مسافرت ها فرد روی صندلی می نشیند و گاهی تا ساعت های متمادی، تغییر
وضعیتی در او مشاهده نمی شود، بی حرکتی مفاصل روی تاندون ها، سبب بروز
خستگی شده و ایجاد درد می کند؛ یعنی چون فرد در طول رانندگی حرکتی ندارد و
تغذیه سلولی به خوبی انجام نمی شود، بی حرکتی طولانی مدت، غضروف مفاصل را
دچار مشکل می کند. اما با انجام چند حرکت بدنی ساده می توان از بروز این
درد در طول مسافرت جلوگیری کرد.
– در مسافرت های طولانی هر 45 دقیقه تا یک ساعت یک بار، از ماشین پیاده شوید و چند قدم راه بروید.
– اگر راننده نیستید و ناچارید زمان زیادی را در ماشین بمانید، بهتر است هر چند دقیقه یک بار حالتی که نشسته اید را تغییر دهید.
– در طول رانندگی هم بهتر است تا جایی
که امکان دارد صندلی راننده به فرمان نزدیک باشد، به شکلی که وقتی پا را
روی ترمز یا کلاچ می گذارید، زانو هم سطح مفصل لگن یا کمی بالاتر از آن
قرار بگیرد.
7- وقتی از پله بالا می روید در زانوهایتان احساس درد می کنید
دردی
که در بالا و پایین رفتن از پله احساس می شود، به سندرم پاتلوفمورال معروف
است (پاتلوفمورال ساختاری است که شامل دو استخوان یعنی کشکک و استخوان ران
می شود).
علت احساس درد زانو در چنین مواقعی را
باید به قرار گرفتن اشتباه استخوان کشکک به لحاظ آناتومیکی روی استخوان
ران، ضعف عضلات چهار سر ران یا سفتی زیاد در قسمت بیرونی زانو جست وجو کرد.
هر چند بیشتر اوقات، استفاده از درمان های نگهدارنده ضددرد، انجام تمرینات
قدرتی و حرکات کششی در بهتر شدن وضعیت این سندرم موثر است.
در حالت دیگر، اگر مشکل فرد حاد بود و در
زمان کوتاهی درگیر این درد شد که تا به حال سابقه نداشته، بهتر است از کیسه
یخ استفاده کند و اگر درد زانو خیلی شدید و حاد نیست، می تواند با گرم
کردن محل درد با استفاده از وسایلی مثل حوله گرم، درد را از بین ببرد.
دليل كاهش سن ابتلا به آرتروز و دردهاي مفصلي
علل كاهش سن ابتلا به آرتروز و زانودرد
متخصصان
معتقدند سن شروع بيماري‌هاي مفصلي كاهش يافته است، طوري‌كه تا حدود 20
سال قبل، اكثر افرادي كه براي درمان دردهاي مفصلي به درمانگاه‌هاي
فيزيوتراپي و ارتوپدي مراجعه مي‌كردند، افراد بالاي 55 تا 60 سال بودند و
در واقع تخريب غضروف مفصلي در سنين بالا شروع مي‌شد، ولي امروزه اين سن به
30 سال كاهش پيدا كرده و پزشكان شاهد مراجعه بيماراني با سنين 30 تا 50 سال
با دردهاي گردن، زانو، كمر و ساير مفاصل به مراكز درماني هستند.
ابتلا به آرتزوز و درد های مفصلی به علت سبک زندگی غلط
دكتر
رحيمي- متخصص فيزيوتراپي- دليل كاهش سن ابتلا به آرتروز و دردهاي مفصلي را
شيوه ي زندگي نامناسب، وضعيت كاري و شغلي افراد ذكر مي‌كند و مي‌گويد:
«بي‌تحركي در محيط‌هاي اداري و نداشتن فعاليت‌هاي بدني در زندگي، از دلايل
اصلي اين بحران اجتماعي است.»
دكتر نجاتيان – فيزيوتراپيست- هم با اشاره
به اينكه يكي از عوامل كاهش سن ابتلا به بيماري‌هاي مفصلي در ايران، اشكال
در وضعيت حركتي به خاطر زندگي شهرنشيني است، مي‌گويد: «نشستن، خوابيدن،
نوع راه‌رفتن و نوع كفش انتخابي در ميان مردم ما اصلا استاندارد نيست. اين
در حالي است كه حتي آموزش‌هاي لازم براي اصلاح اين سبك زندگي در كشور ما
وجود ندارد. در كشورهاي پيشرفته به همه افراد آموزش‌هاي لازم براي كار در
اداره‌ها و… از طريق مجلات و بروشورهاي مختلف داده مي‌شود، ولي در ايران
هيچ‌كدام از اين اقدامات صورت نمي‌گيرد.»
اين فيزيوتراپ با بيان اينكه علت ديگر
شيوع اين بيماري‌ها نداشتن فعاليت‌هاي ورزشي است، به‌طوري كه كمتر از
10درصد افراد جامعه به‌طور روزمره ورزش مي‌كنند، ادامه مي‌دهد: «در بسياري
از افراد، هماهنگي ميان عضلات وجود ندارد و اين امر مي‌تواند يا به‌علت
عوامل ژنتيك باشد يا به‌علت چاقي بيش از حد. همچنين تغذيه نيز از جمله
عواملي است كه به‌خصوص در كودكان، از وضعيت نامناسبي برخوردار است.
امروزه كودكان به جاي آب، نوشابه مي
نوشند. مصرف نوشابه به خاطر اسيد فسفريك، جذب كلسيم را محدود مي‌كند و اگر
به‌طور روزمره از اين ماده استفاده شود، در سنين جواني افراد به سرعت دچار
بيماري‌هاي مفصلي مي‌شوند. همچنين امروزه در بين كودكان به‌خصوص در مدارس،
شير يا عرضه نمي‌شود يا با كيفيت بسيار پايين عرضه مي‌شود كه اين امر خود
زمينه را براي افزايش بيماري‌هاي مفصلي در جواني آماده مي‌كند.»
یكي از عوامل كاهش سن ابتلا به بيماري‌هاي مفصلي، اشكال در وضعيت حركتي است
رايج‌ترين درد، درد زانو است
به
گفته متخصصان، به ازاي هر يك كيلو اضافه‌وزن در سطح صاف، حدود 3 تا 5
برابر فشار بيشتر به زانوها وارد مي‌شود كه در مواقع بالا و پايين‌رفتن از
پله، اين فشار 10 برابر مي‌شود. همچنين شايع‌ترين دردهاي مفاصل مربوط به
كشكك زانو است كه در واقع استخواني است كه داخل تاندون عضله چهارسر ران
قرار گرفته و در هر خم و راست‌شدن زانو حدود 7 تا 8 سانتي‌متر اين
استخوان روي زانو حركت مي‌كند.
هرچه اين حركت طبيعي‌تر باشد، مشكلات آن
كمتر خواهد بود، ولي اگر در مسير حركت كشكك روي زانو، مقداري انحراف به طرف
داخل يا خارج وجود داشته باشد، باعث خراش غضروف يا نرم‌شدگي آن مي‌شود كه
موجبات درد و ناراحتي را در قسمت جلوي زانو فراهم مي‌كند.
دكتر تركمان، متخصص زانو در اين باره
توضيح مي‌دهد: «بيشترين دردهاي زانو در افراد جوان- به‌خصوص زنان جوان- به
وجود مي‌آيد و شايع‌ترين علت آن، يكي ضعف عضله چهار سر ران است كه اين
عضله به‌طور طبيعي در زنان ضعيف‌تر است و ديگري رعايت‌نكردن برخي اصول
نشستن و برخاستن است، مثل دو‌زانو يا چهار‌زانو نشستن يا بالا رفتن از سطح
شيب‌دار به‌مدت طولاني و يا خم بودن زانو به مدت زياد كه در نتيجه كارهاي
اداري در فرد به وجود مي‌آيد و البته از همه مهم‌تر ضعف عضله چهارسر ران
است که نياز به تقويت دارد.»
وي تصريح مي‌كند: «البته برخي عوامل فرعي
وجود دارند كه باعث مي‌شوند آرتروز زودتر يا شديدتر به وجود آيد. يکي از
اين عوامل، افزايش وزن و چاقي فرد است که ارتباط مستقيم با دردهاي زانو
دارد. علاوه بر آن انحراف زانو به شكل پرانتزي يا ضربدري موجب مي‌شود كه
وزن بدن به‌طور يكسان روي سطح زانو پخش نشود و يك طرف، فشار بيشتري را تحمل
كند و در نهايت اين فشار باعث ساييدگي مفصل شود. البته در ايران، انحراف
از نوع پرانتزي بيشتر از ضربدري شايع است.»
درد مفاصل و آرتروز با بی تحرکی درمان نمی شود
برخي
از مردم به اشتباه تصور مي‌كنند كه صرفا با حذف فشار از روي مفصل و
ثابت‌نگه‌داشتن آن، مشكلشان حل مي‌شود، درصورتي كه به گفته متخصصان،
نداشتن تحرك مناسب، خود خطرات جدي مانند آرتروز مفصل را در پي‌دارد، زيرا
تغذيه مفصل از طريق تحرك صورت مي‌گيرد.
از مهم‌ترين عوامل پيشگيرانه و درمان آسيب‌هاي مفصل زانو، كاهش وزن است
دكتر هاديان، دانشيار دانشگاه علوم پزشكي
تهران هم فشارهاي طولاني و ثابت روي مفصل را مانند فشار روي يك اسفنج آغشته
به آب مي‌داند كه در اثر فشار، آب خود را از دست مي‌دهد و مفصل در اين
شرايط آماده تخريب مي‌شود.
وي عادت‌هاي غلط در زندگي روزمره مانند
نشستن به صورت چهار زانو و استفاده از توالت‌هاي ايراني را از جمله موارد
تشديد‌‌‌كننده آسيب به مفصل زانو ذكر كرده و مي‌گويد: «عضلات در بدن همانند
كمك فنرها در ماشين عمل كرده و مانع از ايجاد فشار روي اسكلت استخواني و
مفاصل بدن مي‌شوند، براي همين تقويت عضلات چهار سر ران و عضلات پشت ران،
هماهنگي در تقويت عضلات، كاهش وزن، تغذيه صحيح، تحرك مناسب و انجام
ورزش‌هاي درست (و حتي‌الامكان با نظارت متخصصين فيزيوتراپي و طب ورزش) از
جمله راهكارهاي پيشگيرانه و درماني درد مفصل زانو است.»
وي يكي از مهم‌ترين عوامل پيشگيرانه و
درمان آسيب‌هاي مفصل زانو را كاهش وزن مي‌داند: «به‌عنوان مثال فشار وارد
بر مفصل زانو در هنگام بالارفتن از پله‌ها معادل سه برابر وزن بدن و در
هنگام پايين آمدن، 7 تا 8 برابر وزن بدن است و اين امر خود دليل محكمي در
كاستن وزن بدن در جهت سلامت مفاصل به‌خصوص مفصل زانو خواهد بود.»
پيشگيري، مهم‌تر از درمان
متخصصان
بهترين راه درمان آرتروز را كاهش عوامل به وجود آورنده آن مي‌دانند و
توصيه مي‌كنند افراد از دو زانو و چهار زانو نشستن پرهيز كنند. همچنين
افرادي كه مشكل زانو دارند، راه‌رفتن در سطح صاف را در برنامه زندگي خود
قرار دهند، زيرا هيچ آرتروزي مانع از راه‌رفتن افراد در سطح صاف نمي شود.
البته درمان‌هاي دارويي و جراحي زانو
هم در موارد شديدتر، از درمان‌هاي مفيد و ضروري آسيب‌هاي مفصل زانو هستند.
در عمل جراحي زانو كه رويه مفصلي تعويض مي‌شود، در واقع مفصل مصنوعي براي
فرد گذاشته مي‌شود و درد تا حد زيادي كاهش مي‌يابد.
