تربیت یک بچه اجتماعیِ مستقل
زندگی همه ما در ارتباط با انسان‌های دیگر معنا می‌شود؛ نمي‌توان منكر آن
شد كه انسان‌ها در زندگي به يكديگر وابسته هستند. اما اين ارتباط زماني به
درستي برقرار مي‌شود كه انسان، راه‌هاي درست اين ارتباط‌گيري را بشناسد.
بهترين زمان براي آموختن اين آموزه‌ها دوران كودكي است. به خاطر داشته
باشيد كه کودکان همیشه نمی‌توانند مستقل و جدا باقی بمانند، ناگزیر روزی
باید به دریای اجتماع وارد شوند، بدیهی است حفظ موجودیت در برابر امواج
خروشان اجتماع، احتیاج به مهارت‌های اجتماعی قوی دارد و این در حالی است که
بسیاری از والدین حتی کمترین فرصت را به کودکان خود نمی‌دهند تا آنان
مجال این را داشته باشند که افکار و احساسات خود را نشان دهند.
خانواده،
اساسي‌ترين بستر رشد شخصيت مطلوب كودكان است. بدون شك يكي از مهمترين و
موثرترين دوران زندگي آدمي كه در آن شخصيت فرد پايه ريزي شده و شكل
مي‌گيرد؛ دوران كودكي است. امروزه اين حقيقت انكارناپذير به اثبات رسيده
است كه كودكان در سنين پايين فقط به توجه و مراقبت جسماني نياز ندارند؛
بلكه اين توجه و تربيت بايد همه ابعاد وجودي آنها شامل رشد اجتماعي، عاطفي،
شخصيتي و هوشي را در برگيرد. طبعا كودكان از همان طفوليت، توانايي برقراري
و قابليت‌هاي يك زندگي اجتماعي را ندارد.
در اين ميان نقش پدر و
مادر، بسيار حياتي است و كودك روابط اجتماعي خود را از پدر و مادر
مي‌آموزد. اگر بخواهيم كودكي اجتماعي پرورش دهيم از همان ابتدا بايد به
نيازهاي او پاسخ بدهيم و براي اين منظور بايد نيازهاي اجتماعي او را
بشناسيم.
راهكارهاي اجتماعي بارآوردن كودكان حتما ديده‌ايد كودكاني
را كه هنگام برقراري ارتباط با ديگران به شدت خجالت مي‌كشند. در بسیاری از
مواقع دلیل خجالت کودکان ایمن نبودن و ترس از پذیرفته نشدن است. اگر از
همان ابتدا به کودکتان یاد دهید تا برای خود ارزش قائل شود، اعتماد به نفس
او به تدریج افزایش خواهد یافت و قادر خواهد بود با کودکان دیگر ارتباط
برقرار کند. تحسین و تشویق کردن کودکان برای کارهای خوبی که انجام می‌دهند
مي‌تواند بسيار موثر واقع شود.
راه ديگر، برقراري ارتباط با دوستان
و آشنايان است. كودكاني كه در خانواده‌هاي پر رفت و آمد زندگي مي‌كنند
شانس بیشتری برای برقراری ارتباط با کودکان یا بزرگسالان دیگر دارند. اين
آمد و رفت‌ها و معاشرت‌ها فرصت خوبي است تا بچه‌ها روش‌هاي برقراري ارتباط
با ديگران را از بزرگترها بياموزند و آنها را در روابط خود به كار گيرند.
هراز چندگاهي برخی از دوستان و يا همکلاسی‌های كودك‌تان را به مناسبت هایی به منزل خود دعوت کنید.
اين دورهمي‌ها باعث مي‌شود تا او برقراي ارتباط با ديگران را در اين جمع‌ها تمرين كند و فرصت بكارگيريشان را پيدا كند.
او را تشویق به شرکت در برنامه‌های جنبی مدرسه و فعالیت‌های گروهی چون روزنامه دیواری، اجرای مراسم، تئاتر و حضور در اردوها کنید.
ثبت نام در کلاس‌های ورزشی، هنری و… نيز می‌توانند زمینه ساز دوست یابی او شود.
مشکل دوست یابی و نگه داشتن دوست درمیان کودکان
فرض کنید فرزندتان گریه کنان نزد شما می آید و می گوید: «من هیچ دوستی ندارم. هیچ کس مرا دوست ندارد!»
هیچ پدر و مادری تحمل شنیدن چنین جملات
تلخی را ندارد، همه ما می خواهیم فرزند خود را از خطرات جهان اطرافمان
حفاظت کرده و به او اطمینان دهیم که دوستان زیادی دارد ولی یادتان باشد شما
نمی توانید برای فرزند خود دوست پیدا کنید؛ هر چند می‌توانید مهارت‌های
لازم را برای یافتن دوست به او بیاموزید.
تمام انسان ها به طور غریزی مایل به یافتن دوست هستند ولی موفقیت آنها در این راه به رفتار خودشان بستگی دارد.
کودکان از ۴ یا ۵ سالگی می توانند دوست
پیدا کنند.هر نوباوه‌ای نیازمند چند دوست خوب و یا گروهی است که بتواند
آنها را متعلق به خود بداند؛ زیرا با داشتن آنها می‌تواند چیزهای زیادی
درباره خودش بیاموزد.
کشف علت دوست‌گریزی کودک
اگر کودکتان در ایجاد و نگهداری دوستی‌ها
مشکل دارد، بکوشید علت آن را دریابید. آیا آن‌قدر حساس است که همیشه
احساساتش جریحه دار می‌شود و دوستانش را از دست می‌دهد؟ آیا ساکت است و
نسبت به ارتباط با دیگران بی تفاوت است؟ آیا تهاجمی و قلدر است و به همین
علت کودکان دیگر نمی‌خواهند با او باشند؟ آیا از مهارت‌های اجتماعی
برخوردار نیست؟ آیا مهارت‌های لازم را برای یک دوست باوفابودن ندارد؟
صحبت با کودک
دقیق باشید. درباره رفتارهایی که مشاهده می‌کنید و اینکه چگونه موجب تاثیرگذاری بر روابط می‌شوند، گفتگو کنید. درباره دوستی صحبت کنید.
اگر کودک به دلیل تمام شدن یک رابطه دوستی از نظر روانی آسیب دیده است،
درباره وضعیت دوستی‌ها و اینکه چطور طی سال‌ها دوستان زیادی خواهد داشت که
بعضی از آنها به مدت طولانی و بعضی از آنها تنها مدت کوتاهی دوست او خواهند
بود، گفتگو کنید.از کودک بخواهید نام یکی از همکلاسی‌هایش را که همه او را
دوست دارند بگوید و سپس درباره خصوصیات او چنین بپرسید: «چه طور رفتار
می‌کند؟ چه کارهایی انجام می‌دهد؟ ویژگی‌های یک دوست خوب چیست؟»
تعیین اهداف دوستی
با همدیگر در این‌باره صحبت کنید که دوست دارد چه مهارت‌های اجتماعی و چطور دوستی‌هایی داشته باشد، بیشتر کودکان می‌توانند به آسانی کودکانی را که دوست دارند، با آنها دوست باشند، نام ببرند.
اگر کودک خردسالی، امکان برقراری ارتباط
با دیگران را نداشته باشد، نمی‌تواند بیاموزد که چه طور در اجتماع رفتار
کند. به او مهارت‌های اجتماعی را بیاموزید و هنگامی‌که دوستی‌اش خاتمه یافت
یا احساس بروز مشکل کرد به او کمک کنید.
برداشتن اولین قدم برای پذیرش روابط اجتماعی
برای زمان بازی خردسالان و کودکان پیش از سنین مدرسه برنامه‌ریزی کنید. روی اولین تجارب کودکان نظارت کنید و آماده باشید تا با دخالت در کارشان بازی آنها را آسان کنید.
· گردش‌های خانوادگی:
اجتماع چند گروه خانواده فرصت خوبی برای ورود کودکان در موقعیت‌های
اجتماعی به همراه کودکان سنین متعدد فراهم می‌کند. این موقعیت‌ها به کودک
شما فرصت می‌دهد مهارت‌های اجتماعی را به کار گیرد و در عین حال نظاره‌گر
ارتباط شما با مردم دیگر باشد. همچنین گردش‌های خانوادگی موجب ایجاد پیوندهای عمیق داخل خانواده می‌شود و بعدها که کودکتان باید مقابل فشار گروه همسالان ایستادگی کند؛ چنین گردش‌هایی نتیجه خود را نشان خواهد داد.
· پافشاری نکنید. کودک
را در مقابل مردم انگشت نما نکنید، از جملاتی مانند «نمی‌تونی به دایی‌ات
سلام کنی؟» یا «برای همه از یک تا ده بشمر» بپرهیزید. هرچه قدر کودک در
موقعیت‌های اجتماعی به خودش توجه بیشتری داشته باشد، احساس راحتی برای او
مشکل‌تر خواهد بود.
· به کودک برچسب نزنید.توصیف
کودکتان به عنوان خجالتی، تنها، ساکت و یا سرد، روشی غلط است که بعد
تاوانش را پس خواهید داد. برای نمونه در حال گذشتن از کوچه هستید و به
آشنایی برمی‌خورید. مریم دو ساله یا بیشتر در سلام کردن یا حتی نگاه به فرد
آشنا تردید دارد. رو به فرد آشنا می‌کنید و می‌گویید « مریم خجالتیه » ولی
نمی‌دانید که با برچسب زدن به کودکتان رفتار او را تقویت می‌کنید. زمانی
که به کودکتان برچسب انزواطلب و یا دچار مشکل در دوست‌یابی را می‌زنید،
رفتار اجتماعی نامناسب را در او برمی‌انگیزید. درحالی که می‌توانید با
گفتن جملاتی او را تشویق کنید تا اجتماعی تر باشد. «تازه الان دیدنتون چند دقیقه طول می‌کشه تا بهتون عادت کنه.» این جمله را به جای اینکه بگویید «همیشه همین طوره» به کار ببرید.
شما والدین گرامی، چگونه آیین دوست‌یابی
را به کودکان‌تان آموزش می‌دهید؟ اگر می‌خواهید در این باره بیشتر بدانید،
به راهکارهایی برای دوست‌یابی و حفظ دوستان از سوی کودکان دقت کنید. برخی
از کودکان به خصوص کم سن و سال ها برای کسب مهارت های اجتماعی نظیر حل
مشکلات، مذاکره، همکاری و برقراری ارتباط نیاز به کمک دارند.
ارایه الگوی مناسب
کودک شما خواهد کوشید به طور دقیق مانند
شما رفتار کند. بنابراین به یاد بسپارید زمانی که شما در حال خوش‌آمدگویی
به مردم، گفتگوی تلفنی، خرید، بازی و یا انجام هر کار دیگری با مردم هستید،
الگوی رفتار اجتماعی را به او نشان می‌دهید. اگر خجالتی بودن یکی از
مشخصات شماست، او ممکن است از خجالتی بودن شما تقلید کند و بنابراین شاید
لازم باشد که این مشخصه خودتان را تغییر دهید. به یاد بسپارید که
مهارت‌های اجتماعی دیگری هستند که شما به طور ناخودآگاه در حال آموختن آنها
به کودکتان هستید حتی اگر ترجیح می‌دهید که آنها را یاد نگیرد.
ایفای نقش برای آموزش کودک
اجرای نمایش، فرصتی عالی
در اختیار شما قرار می‌دهد که روش‌های مناسب رفتار با دیگر مردم را به
کودک ارایه دهید. از کودکتان بخواهید که آنها را طوری که مشکل ایجاد نکند،
تمرین کند. ابتدا موقعیت‌های ساده‌ای را نشان دهید و سپس آنها را پیچیده‌تر
کنید. موقعیت‌ها می‌تواند شامل دعوت یک دوست به بازی، رد یک دعوت، مخالفت
مسالمت‌آمیز، صحبت با تلفن، خوشامدگویی به میهمانان، گفتگو با کودکان و
بزرگسالان و یا نمونه‌ای از یک ورزشکار خوب باشد. نقش‌ها را بین خودتان عوض
کنید.
اگر کودک شما علاقه ای به یافتن دوست نشان نمی دهد از شیوه های زیر نیز می توانید استفاده کنید:
موقعیت های متعددی برای فرزندتان ایجاد کنید.
هر از گاهی دوستان کودک خود را به ناهار
دعوت کنید و در ضمن نام او را در کلاس های مختلف بنویسید. بدین ترتیب او
اجتماعی بودن را یاد می گیرد.
به بازی فرزندتان اهمیت دهید.
به علاوه وقتی با دوستان خود صحبت می کنید فرزندتان را نیز وارد بحث کنید.
او را به دیدن همسایه ها و خرید ببرید. هر چه بیشتر او با شخصیت های مختلف سر و کار داشته باشد موفق تر خواهد بود.
از فرزند خود حمایت کنید. شاید این کار آسان به نظر برسد ولی چند بار حقیقتا به اظهارات او گوش داده اید؟
به حرف‌های فرزندتان در مورد اتفاقاتی که
در مدرسه می‌افتد گوش دهید. به انتخاب فرزندتان احترام بگذارید ودوستان وی
را به خانه دعوت کنید. سعی کنید با دوستان فرزندتان و والدین آن ها آشنا
شوید.
خود را نبازید.به
همدردی با فرزندتان بپردازید ولی سخت نگیرید. یافتن دوست فرآیندی طولانی
مدت است و فراز و نشیب زیادی داردو متأسفانه ناامیدی بخشی از روند دوست
یابی محسوب می شود.
تمام کودکان در رابطه دوستی خود نوعی ناامیدی «طبیعی» را تجربه می کنند.
والدین می توانند با گوش دادن و به رسمیت
شناختن احساسات کودکان خود به حمایت از آنها بپردازند. در مورد نگرانی های
خود با افرادی مثل آموزگار، دوست یا سایر اعضای خانواده مشورت کنید.
شما هرگز نمی خواهید فرزندتان نگران شود و بنابراین برای حل مشکلات خود از افراد خبره کمک بگیرید.
مهم ترین مسئله این است که به فرزندتان نشان دهید چگونه دوست خوبی باشد و دوست پیدا کند.
بهترین راه این است که برای او یک الگو باشید. برای رسیدن به این هدف به موارد زیر توجه کنید:
– به کودکتان برای شناسایی نقاط قوت خود کمک کنید.
– از گفتن کمبودهای خودتان هراس نداشته باشید.
– بدون اینکه به انتقاد از فرزندتان بپردازید، سخنان وی گوش دهید.
– مهربان باشید، به تمجید از دیگران بپردازید و به مردم کمک کنید.
– با دیگران همدردی نشان دهید.
– از روزگار گله و شکایت نکنید و به جای
این کار به فرزندتان یاد دهید که مسائلی را که نمی توان تغییر داد بپذیرد و
برای تغییر سایر مسائل تلاش کند.
آموختن طریقه دوست یابی در زندگی آینده
کودکان ما نقش مهمی ایفا می کند. حتما در اطراف خود افرادی را دیده اید که
علی رغم موفقیت های تحصیلی، شغلی، مالی و… احساس خوشبختی نمی کنند؛ زیرا در
برقراری یک رابطه مناسب با دیگران مشکل دارند. وقتی فرزند شما مهارت های
لازم را بیاموزد دیگران را به سوی خود جذب خواهد کرد و حضور دوستان به
زندگی او مفهوم تازه ای خواهد بخشید.
