نکاتی مهم در تربیت جنسی کودکان
موضوع
تربیت جنسی کودکان از دغدغه های اصلی و مهم والدین و مربیان است. در موارد
بسیاری مشاهده شده که رفتار غلط مربیان و والدین در این زمینه، تبعات
جبران ناپذیری را بر روح و ذهن کودکان باقی گذاشته است به گونه ای که آثار
آن در سنین بزرگسالی هم وجود داشته است. متاسفانه
برخی از والدین و مربیان، نسبت به این امر دچار نوعی کج بینی هستند و این
موضوع همچون تابویی می دانند که نباید به آن نزدیک شد. همین نگرش موجب بروز
مشکلات فراوانی می شود که در برهه ای از زمان می توان به سادگی آنرا حل
کرد.
با سوالات جنسی بچه ها چه باید کرد؟!
سنین سه تا چهار سالگی به بعد سن سؤال کردن است و یک طیف سؤالات بچه ها
همین سؤالات جنسی است. البته این سؤالات جنسی ناشی از کنجکاوی، جلب توجه و
وقت گذراندن است. در این سن بچه ها اصرار دارند بدنشان را محرمانه نگهدارند
و از لخت بودن احساس شرم می کنند. لازم است پدر و مادر این حالت را تقویت
کنند که فرزندشان در سنین بالاتر به “بی پروایی جنسی” کشیده نشود. سن ۵ تا ۶
سالگی سنی است که هورمون های جنسی خیلی کم ترشح می شوند. در این سن به
سؤالات بچه ها باید کوتاه اما صحیح، پاسخ داده شود. در سن ۷ سالگی پسرها
نسبت به دخترها ابراز علاقه می کنند، اما این علاقه صرفاً جنبه دوستی دارد
نه جنسی و نباید نگران باشند. گرچه باز هم ارتباطشان باید کنترل شده باشد.
والدین از بچه ها کم اطلاع ترند!
اگر آموزش های جنسی به کودک ندهیم …
اگر آموزش های لازم در سن مناسب به فرزندان داده نشود، ممکن است آنها در سن
بالا از منابع دیگر این اطلاعات را به شکل نادرست و بی حد و حصر به دست
بیاورند. در یک تحقیق که انجام داده ایم از نوجوانان اول دبیرستان پرسیدیم
اطلاعات جنسی را از کجا به دست می آورید. در پاسخ ۴۴% دوستان، ۲۰% کتاب،
۱۳% والدین، ۱۱% معلم ها و ۹% رسانه های مختلف مانند ماهواره و اینترنت را
منبع کسب اطلاعات جنسی معرفی کردند.
این آمارها نشان می دهد والدین، مدارس و معلم ها نتوانسته اند نقش خود را
به خوبی انجام دهند. فراموش نکنید که کسب اطلاع از دوستان، به ویژه اگر این
دوستان اختلاف سنی داشته باشند، خیلی خطرناک و نامناسب است. ممکن است با
تجربه کردن علائم بلوغ که اطلاعی از آن ندارند، دچار سردرگمی و افسردگی
شوند، حتی موارد کمی این حالت منجر به خودکشی شده است. نتیجه یک تحقیق هم
نشان داده ۳۶% دختران و ۱۱% پسران از وقوع بلوغشان شوکه می شوند و به شدت
دچار سردرگمی می شوند.
راهکار های تربیت جنسی کودکان
تربیت جنسی کودک یکی از مهم ترین و حساس ترین حوزه های تربیت است؛ زیرا
نقشی مهم در آینده و سعادت و شقاوت کودک دارد. سفارش های اسلام برای تربیت
جنسی کودک به سه دوره مهم زندگی او مرتبط است:
الف. بعد از تولد و پیش از ممیز شدن (قبل از رسیدن به سنی
که بتواند بین خوب و بدن فرق بگذارد): دستور مهم اسلام در این مرحله این
است زن و شوهر عمل زناشویی خود را حتی از طفل شیرخوار پنهان کنند، رسول خدا
(ص) می فرماید:” به خدا سوگند اگر مردی با همسرش آمیزش کند و در اتاق طفل
بیداری باشد که آن دو را در حال جماع مشاهده کند و سخنانشان و حتی صدای نفس
کشیدنشان را بشنود آن کودک هرگز موفق نخواهد شد و آلوده به زنا خواهد
شد”[1].
ب. پس از ممیز شدن کودک و قبل از رسیدن سن بلوغ: بیشتر
دستورات اسلام ناظر به همین دوره از دوران زندگی کودک است که دوران بسیار
حساس و سرنوشت ساز زندگی هر انسانی به شمار می آید، از این رو اسلام
دستورات خاصی را برای کودک و والدین معین کرده است. که برخی از آنها به
قرار زیر است:
۱.آموزش آداب شرعی به کودک ممیٌز؛ مثل آداب معاشرت با جنس مخالف، آداب
طهارت و آداب پوشش. بهتر است در این زمینه مادر آموزش دختر را بر عهده
بگیرد و پدر عهده دار آموزش پسر شود.
۲.اجازه گرفتن کودک ممیز برای وارد شدن به محل استراحت پدر و مادر؛ اسلام
تأکید کرده است که باید به کودک آموزش داد، پیش از وارد شدن به استراحتگاه
والدین اجازه بگیرد. هدف از این دستور، پیش گیری از رو به رو شدن کودک با
صحنههای جنسی پدر و مادر و پیامدهای آن است. دراین باره قرآن می
فرماید:”…باید کودکانتان که به حد بلوغ نرسیده اند در سه وقت از شما
اجازه بخواهند. یک بار پیش از نماز صبح و در نیم روز هنگامی که لباس های
خود را بیرون می آورید و بعد از نماز عشا. این سه وقت خصوصی برای شما است.
اما بعد از این سه وقت گناهی بر شما و بر آنها نیست (که بدون اذن وارد
شوند)…”.[2]
۳. رعایت اصول پوشش از سوی والدین در حضور فرزند؛ علت اساسی که خداوند در
آیه یاد شده می فرماید که فرزندان در سه وقت باید برای ورود به اتاق خواب
پدر و مادر اذن بگیرند، این است که در این سه وقت والدین پوشش مناسبی
ندارند؛ پس در غیر این اوقات نیز رعایت پوشش مناسب از سوی والدین ضروری
است.
۴. جدا کردن بستر و اتاق خواب فرزندان؛. رسول خدا (ص) می فرماید:
“بستر(رختخواب) خواب پسر و پسر، پسر و دختر، دختر و دختر را به هنگام ده
سالگی از هم جدا کنید”[3]. امام صادق (ع) نیز می فرماید:” باید بستر خواب
پسر بچه ده ساله را از زنان جدا کنید”[4].
۵. دور نگه داشتن کودک ممیز از هر گونه عامل برانگیزنده جنسی؛ مثل نشاندن
دختر بچه روی زانوی بیگانه، خودداری پدر و مادر از معاشقه در حضور کودک،
پرهیز افراد بالغ از بوسیدن کودکان جنس مخالف و ممیز، نخوابیدن کودکان در
زیر رو انداز واحد.
ج. دوران بلوغ و پس از آن: وظیفه مهم پدر و مادر در این
مرحله آماده کردن تدریجی فرزندان برای ازدواج است. والدین باید برای تعدیل
غریزه جنسی فرزند و پاسخ مناسب به این غریزه که در این سن به اوج خود می
رسد، موانع ازدواج را برطرف کرده و زمینه ازدواج او را فراهم سازند.
تربیت جنسی کودکان، حساس اما لازم و مهم
ویژگی های عصر کنونی، ضرورت تربیت جنسی کودکان را دو
برابر ساخته است زیرا این کودکان، بارها و بارها در معرض پیام های جنسی
فیلم ها، تبلیغات، برنامه ها و نمایش های تلویزیونی و نیز پیام های ناشی از
نحوه برخورد والدین قرار دارند و شاید بزرگترین نگرانی خانواده ها در
تربیت کودکان این است که درباره مسائل جنسی چه چیزی باید به کودکان گفت و
چه چیزی را نباید به آنان گفت؟ چه زمانی باید درباره این مسائل با آنان
صحبت کرد؟ چگونه می توان رفتار جنسی کودکان را هدایت کرد؟ خواندن این مقاله
می تواند به برخی از پرسش های شما در این زمینه پاسخ دهد.
تربیت
جنسی به همه اقداماتی گفته می شود که از نخستین دوران زندگی انسان در
راستای رشد متعادل و مناسب انگیزه جنسی صورت می گیرد و با هدف اطلاع رسانی
جنسی، کمک به تکامل رفتارهای جنسی، تداوم و ماندگاری نسل و رسیدن به مودت،
رحمت و آرامش است. در این فرایند، مربی (والد) به متربّی (کودک) کمک می کند
تا بتواند استعدادهای بالقوه خود را در این زمینه به خوبی بشناسد و با
شیوه های صحیح بروز و کنترل آن آشنا شود تا آن را در بهترین مسیر منطقی
قرار دهد.
در واقع تربیت جنسی فراتر از آموزش جنسی است و نه تنها
احساس جنسی، بلکه ویژگی های اجتماعی، اخلاقی و فرهنگی جنسیت را دربر می
گیرد و عبارت است از به کارگیری شیوه هایی برای ایجاد صفات و رفتارهای جنسی
سالم و زدودن صفات و رفتارهای جنسی ناسالم.
این فرایند می تواند
اهداف زیر را دربر داشته باشد: ایجاد عادت های مطلوب جنسی. پاسخگویی به
پرسش های جنسی کودکان، شکل گیری هویت جنسی سالم و پیشگیری از بیداری جنسی
زودهنگام.
دانش جنسی کودکان در سنین مختلف
والدین
در صحبت کردن با بچه ها درباره جنسیت یا نگران زیاد گفتن هستند یا کم گفتن
یا نگران گیج کردن بچه های خود! برخی نیز فکر می کنند با این کار، بچه ها
را به تجربه جنسی تشویق می کنند…
والدین فکر می کنند که اگر کودک
شان در ظاهر بی علاقه است، پس لابد هنوز آمادگی لازم را ندارد اما در واقع
شاید آنها نمی دانند که سوالاتی را نمی دانند که چگونه بپرسند.
فراگیری
جنسی باید تدریجی و در طی زمان صورت بگیرد. البته کودک از زمان تولد
درباره جنسیت می آموزد. جنسیت بخشی جدایی ناپذیر و زیبا از زندگی دوران
بلوغ است. به دنبال پیدا کردن لحظه های مناسب آموزشی باشید، مانند زاییدن
یک حیوان.
می توانید خود بحث را شروع کنید، البته در آغاز این گفتگو
شرم و حیا تا حدودی طبیعی است. هر چه زودتر شروع کنید، شرم و حیا کمتر می
شود. شما می توانید اگر اشتباه گفتید بعد اقرار کنید. به عنوان یک راهنما:
* تا سن پنج سالگی، بچه ها باید:
1- نام صحیح اعضای بدن از جمله اعضای تناسلی را بدانند.
2- درک کنند که نوزادان از رحم مادر متولد می شوند.
3- مفهوم فضای خصوصی را هنگام تعویض لباس و رفتن به توالت بدانند. به ویژه ضروری است کودکان پنج ساله تفاوت خصوصی و سرّی را بفهمند.
4- بتوانند به راحتی با والدین یا فرد بزرگسال قابل اعتماد دیگری، درباره جنسیت صحبت کنند.
5- نسبت به هویت مذکر یا مؤنث خود عزت نفس داشته باشند.
* بین شش تا نه سالگی، بچه ها باید:
1- بتوانند تولید مثل حیوانات و گیاهان را به عنوان بخشی از چرخه حیات درک کنند.
2- در پاسخ به پرسش هایی چون «نوزادان از کجا می آیند؟»، «چطوری به دنیا می آیند؟» چیزهایی شنیده باشند.
3- از تفاوت بین دو جنس آگاه باشند و بتوانند نام صحیح اندام تناسلی خود و جنس مخالف را نام ببرند.
4- درک کلی از ایدز و عفونت های دیگری که از طریق جنسی منتقل می شود داشته باشند.
5-
نسبت به سلامت کلی و نیازهای ایمنی بدن خود مسئولیت روزافزون پیدا کنند و
بهداشت شخصی خود را با مسواک زدن، دوش گرفت و رعایت تغذیه مناسب حفظ کنند.
6- مفاهیم دوستی و عدالت را بفهمند و بتوانند احساسات خود را با والدین یا افراد بزرگسال قابل اعتماد دیگر در میان بگذارند.
بین نه تا سیزده سالگی، بچه ها باید:
1- جنسیت را به عنوان بخش طبیعی از زندگی درک کنند.
2- با تغییرات طبیعی دختران و پسرها در دوران بلوغ (عادت ماهیانه و احتلام) آشنا شوند.
3- بتوانند با دیگران دوست شوند و دوستی هایشان را حفظ کنند. (معمولا با همجنس های خودشان)
4- روند تولیدمثل و از جمله مفاهیمی چون: آمیزش جنسی، پدر و مادر شدن، سقط جنین و جلوگیری از بارداری را درک کنند.
5- بدانند سوءاستفاده جنسی چیست؟ چگونه می توان آن را تشخیص داد و در موقعیت های بالقوه خطرناک چگونه باید رفتار کرد.
* پاسخگویی به پرسش های جنسی کودکان
وقتی
کودکی متولد می شود، نخستین پرسش این است که دختر است یا پسر؛ زیرا به محض
تولد با پسران و دختران به گونه ای متفاوت رفتار می شود. جالب است که
کودکان از دوازده ماهگی اولویت های خود را برای انتخاب اسباب بازی ها نشان
می دهند. این تفاوت های جسمانی از اول تولد بین دختران و پسران وجود دارد و
همزمان با رشد آنها، بر این تفاوت ها افزوده می شود و کودکان نیز همزمان
با رشد خود حساسیت و کنجکاوی بیشتری نسبت به این تفاوت ها به خرج می دهند.
افزون
بر یادگیری تفاوت های جسمانی، کودکان در سه سالگی بسیاری از باورهای
فرهنگی مرتبط با جنسیت را، از طریق باورها و رفتارهای والدین و مربیان،
تلویزیون، قصه ها و بازی ها یاد می گیرند. این مسئله بدان معنی است که
کودکان وقتی به سن سه سالگی می رسند، کاملا خود را به عنوان پسر یا دختر می
شناسند و متوجه جنس خود می شوند و در نتیجه به جستجوی چگونگی نقش خود می
پردازند و در این زمینه به دنبال یافتن آگاهی های لازم بوده و ممکن است
مسائلی را با بزرگان خود مطرح نمایند.
بنابراین کنجکاوی کودکان نسبت
به مسائل محیط و بدن خود باعث می شود پرسش های زیادی را در زمینه های
مختلف از بزرگسالان خود بپرسند؛ این آگاهی و کنجکاوی شدید کودکان نسبت به
کارکرد اندام ها و مسائل مربوط به جنسیت، از نوپایایی آغاز و تا دوران بلوغ
ادامه پیدا می کند.
بنابراین کودکان در مورد مسائل جنسی خود همانند
دیگر مسائل، پرسش های مهمی همچون: «تفاوت بین دختر و پسر چیست؟ مرا از کجا
آوردی؟ نوزاد از کجا می آید؟ کارکرد اندام جنسی چیست؟» از بزرگترهای خود
دارند و ما نیز به عنوان بزرگترهای کودکان وظیفه داریم به پرسش ها و
کنجکاوی های کودکان به درستی پاسخ بدهیم.
درباره اینکه چرا کودکان
این پرسش ها را مطرح می نمایند، باید گفت که غریزه جنسی با کودک متولد می
شود و کودکان نیز آن را احساس می کنند اما به طور کلی چهار عامل رشد زبان،
سن، محیط و روابط اجتماعی و عوامل حسی می توانند در زمینه مطرح کردن پرسش
هایی از این دست از سوی کودکان نقش داشته باشند.
بسیار تاسفبار است
که والدین و معلمان در بیشتر موارد این پرسش ها را به دلایلی همچون کم
اطلاعی در این زمینه ها، وجود شرم و حیا در بین والدین و فرزندان، نبود
برنامه مناسب در مدارس و مراکز پیش دبستانی یا کوتاهی و بی توجهی مورد غفلت
قرار می دهند.
از نظر روانشناسی، کودکان از سنین سه سالگی متوجه
جنسیت خود می شوند و می فهمند پسرند یا دختر. آنها با مشاهده تفاوت های بین
خود و جنس مخالف از بزرگترهای خود سوالاتی را مطرح می کنند که در بعضی از
موارد والدین با تعجب و سختگیری برخورد می کنند؛ غافل از اینکه یک کودک سه
ساله هیچ فرقی بین گوش، دست، بینی و عضو جنسی قائل نیست و او هیچ برداشت
غلط یا درستی از اندام جنسی اش ندارد و همانقدر که دوست دارد در مورد چشم و
گوش خود بداند، به همان اندازه نسبت به اعضای جنسی خود یا جنس مقابل خود
حساس است و دوست دارد در این مورد اطلاعات لازم را کسب کند.
در واقع
این پرسش ها کنجکاوی هایی است که جنبه شناختی دارد، نه انحراف اخلاقی. پس
می توان گفت که کودک نه تنها کار بدی انجام نداده، بلکه به مرحله جدیدی از
رشد رسیده و موضوع جدیدی را درک کرده است و بزرگترها نیز باید از این موضوع
خوشحال باشند.
پاسخگویی به پرسش های جنسی کودکان، مقوله ای بسیار
مهم و در عین حال فوق العاده حساس است، چرا که اندک سهل انگاری در آن
پیامدهای ناگواری در پی دارد زیرا کودکان، امروزه توسط پیام های جنسی،
تبلیغات، فیلم ها، تلویزیون یا ماهواره بمباران می شوند و اگر والدین خود
را به بی خبری بزنند و کودکان را به حال خود رها کنند، کودکان برای دریافت
پاسخ پرسش های خود به هر دری می زنند که ممکن است اطلاعات نادرستی کسب
کنند؛ بنابراین باید به کودک مهارت هایی بیاموزیم که به کمک آن مهارت ها
تصمیمات درستی در مورد میل جنسی خود بگیرند و موقعیت های خطرناک را تشخیص
دهند و بتوانند بی هیچ آسیبی از این موقعیت ها خارج شوند.
اگرچه در
لزوم آگاهی دادن به کودکان هیچ شکی وجود ندارد اما درباره اینکه چه کسی این
مسئولیت را برعهده داشته باشد و اینکه باید به چه مسائلی پرداخت، بحث
فراوان است. مناسب ترین زمان برای آموزش مسائل جنسی به کودکان زمانی است که
خود کودک سوال می پرسد و موضوعی را مطرح می کند. در این موقع حس کنجکاوی
کودک برانگیخته شده و باید از آن به بهترین شکل بهره برد. بهتر است اول از
خود کودک جواب سوال پرسیده شود و سپس والدین با دقت درباره پاسخ کودک و
جواب مناسب به بحث و بررسی اقدام نمایند؛ اما رعایت نکات زیر می تواند
والدین را در این فرایند یاری دهد تا بسته به نوع پرسش کودکان، جواب قانع
کننده ای در اختیار آنها گذاشته شود.
1- برخورد والدین با این پرسش
ها، عادی باشد تا کودک احساس کند مسائل جنسی هم مانند دیگر مسائل است و به
راحتی از جانب والدین پاسخ دریافت می کند.
2- در جواب کودک حقیقت را بگویید و جواب قانع کننده ای به کودک ارائه دهید تا کنجکاوی کودک ارضا شود.
3- جواب ها مبهم و گیج کننده نباشد تا احساس ابهام و سردرگمی به کودک دست ندهد.
4- جواب ها ساده و متناسب با سطح رشد و سن کودکان باشد.
5- هرگز جواب دادن را به بعد موکول نکنید.
6- آموزش های خود را به تدریج کامل کنید، پرسش های گام به گام کودکان نیاز به جواب های گام به گام دارد.
7-
اصطلاحات و لغات مناسب و صحیح به کار ببرید، یعنی در توضیح دادن از مطالب و
مفاهیم ملموس استفاده کنید. بیان از اصطلاحات غیرواقعی سبب می شود کودک
احساس کند، موضوع اسرارآمیز و مبهم است.
8- شنونده خوبی باشید. اجازه بدهید فرزندتان سوال های خود را در کمال آرامش مطرح کند.
* چند نمونه
– نوزاد از کجا می آید؟ چگونه بیرون می آید؟
ابتدا
مطمئن شوید منظور واقعی بچه چیست. من از کجا آمده ام؟ شاید منظور کودک شهر
تولدش است. برای کودک کوچکتر بگویید در رحم رشد می کند و پزشک کمک می کند
که بیرون بیاید؛ و در مورد بچه های بزرگتر بگویید وقتی نوزاد برای بیرون
آمدن آماده شد، بدن مادر آن را به بیرون هل می دهد و نوزاد از مجرای مخصوصی
به نام واژن متولد می شود؛ یعنی از کانال تولد. وقتی دیدید کودک حوصله اش
سر رفته، بدانید بیش از حد توضیح داده اید.
– بچه چگونه داخل شکم مادر می شود؟
بچه
بزرگتر می داند که برای تولد یک فرزند، به یک مرد و به یک زن نیاز هست اما
ممکن است نقش پدر برایش روشن نباشد. ابتدا نظر کودک را بپرسید تا دیدگاه
او برای شما روشن شود. می توانید بگویید وقتی سلول مادر و سلول پدر به هم
رسیدند، بچه جدید شروع به رشد می کند و از بچه بخواهید تکرار کند.
به
طور خلاصه، موقعیت را ببینید و در بهترین وضعیت به پاسخگویی بپردازید اما
حتما باید زمینه ذهنی کودک را شناسایی کنید. شما باید بدانید که آیا بدون
زمینه قبلی این سوال به ذهن کودک رسیده یا با مسئله ای برخورد کرده است و
دیگر اینکه نباید این پرسش ها را دلیل بر تمایل جنسی قلمداد کنید، بلکه این
پرسش ها تنها کنجکاوی هایی است که جنبه شناختی دارد.
