20 اثر ثبت شده در فهرست میراث ملی ایران
۲۰ اثر از استان‌های اصفهان، کردستان، چهارمحال و بختیاری و آذربایجان شرقی
در جلسه کمیته ثبت حریم آثار غیرمنقول توسط اعضای کمیته ثبت حريم آثار ملی
غيرمنقول برای ثبت در فهرست آثار ملّی تایید شده است.
1. بافت و منظر فرهنگی اورامان تخت
روستای
اورامان که در دامنه رشته کوههای زاگرس و در ابتدای حوزه آبریز رودخانه
سیروان واقع شده با توجه به معماری خاص و ویژگی های مختلف یکی از روستاهای
مهم و ارزشمند کشور است.
خانه‌هاى
این روستا با سنگ و اغلب به صورت خشکه و به صورت پلکانی و از سنگ ساخته
شده است. در این روستایی با مهر خانه، حیاط خانه دیگر محسوب میشود و تا
پشت روستا ادامه می‌یابد. نوع معماری به کار رفته در این روستا نیز چشم هر
بیننده‌ای را به سوی خود جلب می‌کند. قدمت این روستا به قبل از اسلام
برمیگردد و زندگی تا کنون در آن جریان داشته است.
2. روستای پالنگان و منظر فرهنگی آن
یکی
از روستاهای دهستان ژاورود از توابع شهرستان کامیاران در استان کردستان
است و در ۴۷ کیلومتری شمال غرب این شهر و در دره تنگیور قرار دارد. این
روستا در دامنه کوه و در دو طرف دره قرار گرفته و خانه‌های آن با سنگ و
عموماً به حالت پلکانی ساخته شده و پشت بام منزل پایین حیاط منزل بالا
محسوب میشود.
این
روستا علاوه بر داشتن معماری زیبا، دارای چشمه‌ها، آبشارها و طبیعتی سرشار
از زیبایی منحصر به فرد در استان کردستان است و در کنار رودخانه تنگیور
قرارگرفته که به رودخانه سیروان می‌پیوندد. رودخانه خروشان تنگیور که از
میان آبادی می‌گذرد آن را به د وقسمت تقسیم کرده است و خانه‌های روستا با
سنگ و بیشترشان به صورت خشکه چینی ساخته شده است.
3. روستای تاریخی ژیوار
روستای
ژیوار در منطقه هورامان استان کردستان، شهرستان سروآباد در جنوب کوههای
کوسالان و در کنار رودخانه سیروان واقع شده است. ژیوار در گویش کردی به
معنی زنده است.
این
روستا با توجه به شیب کوه و محیط در دره ای تنگ به صورت پلکانی ساخته شده
وبناهای آن را باغ های انار، انگور وانجیر فرا گرفته است. پیشینه روستا به
دوره صفوی برمی گردد و تا کنون نیز زندگی در آن جریان دارد و از روستاهای
ارزشمند و زیبای کشورمان است.
4. حمام پنج شنبه دین
حمام
پنج شنبه دین ۵/۲ × ۱۴ × ۲۱ متر وسعت دارد و شامل بخش های هشتی، سربینه،
گرمخانه، میاندر و خزینه است. پس از هشتی راهرویی کوتاه ارتباط با سربینه
چهر گوش حمام را میسر می کند. سقف گنبدی سربینه بر چهار ستون سنگی با
سرستون پلکانی استوار است. میاندر حمام در ضلع جنوبی سربینه و با چرخش ۹۰
درجه به گرمخانه متصل می شود.
فضای
گرمخانه به نسبت فضای کوچکتری است و با شکل چلیپایی دارای ستونهایی مانند
سربینه است. خزینه مسدود شده حمام در منتهی الیه ضلع قرار دارد. این بنا از
آثار ارزشمند دوره قاجار در محله جوباره اصفهان است.
5. حمام ساحل زرین شهر
حمام
ساحل در شهر زرین شهر، شهرستان لنجان، استان اصفهان قرار دارد. حمام
مساحتي در حدود ۴۰۰ متر مربع دارد. حمام دارای دو بخشی قدیمی و نوساز است
که بعدها به آن اضافه شده است. بخش قدیمی شامل و شامل بخش¬های سربینه،
گرمخانه، خزینه است.
سقف حمام با استفاده از گنبهایی پوشیده شده که در بخشهایی بر روی ستون¬هایی قرار گرفته است.
6. سرجه دشت فین
بناي
تاريخي سرجه احتمالا در اواخردوره صفوي و اوايل قاجار جهت اتراق سرجه پيما
(مقسمآب) به همراه آب انباري(هوت) درعمق تقريباً ۳ مترساخته شده است.
این بنا حدود ۴۰ متر مربع وسعت دارد و از بناهاي مهم كاشان در ارتباط با نظام آبياري است.
7. آب انبار دروازه قدیم
آب
انبار دروازه قدیم سفید شهر از مخزن، سردر و پاشیر تشکیل شده است. بنا از
آجر ساخته شده گنبد مخزن به شكل نيم دايره است و از سطح زمین های اطراف پنج
متر ارتفاع دارد وسطح خارجي آن كاملا ازآجر پوشيده شده است.
این بنای ارزشمند از ساخته های دوره قاجار است.
8. خانه جلالی
خانه جلالی در هسته اولیه بافت قدیم تودشک از توابع بخش کوهپایه شهرستان اصفهان قرار دارد.
بنا
به صورت حیاط مرکزی بنا شده و فضاهای خانه در چهار جبهه حیاط مستطیلی آن
شکل گرفته اند و از بناهای مهم دوره قاجاریه بافت تاریخی تودشک است.
9. خانه بابا نورعلی
خانه
بابا نوعلی مربوط به دوره پهلوی در روستای مزرعه شور بخش کوهپایه اصفهان
است. این بنا حدود ۱۷۰ متر مربع وسعت دارد و در دو طبقه ساخته شده است. طرح
خانه به صورت حیاط مرکزی است و اتاقهایی در دو ضلع آن ساخته شده است. در
شرق بنا سه اتاق با کاربری مطبخ، مهمانخانه و انبار به اصطلاح بالاچی وجود
دارد.
ضلع
غربی شامل دو اتاق با کاربری انبار و نشیمناست که اتاق نشیمن از یک ایوان
کوچک دارد و دسترسی به پشت بام و دستشویی زیر پله از این بخش است. ضلع
جنوبی شامل دو ایوان تابستانه ی کوچک است.
10. خانه رضوانیان
خانه رضوانیان در بافت تاریخی شهر کاشان قرار گرفته و از بناهای ارزشمند آن محسوب میشود.
اين
خانه تاريخي در زميني به مساحت ۳۲۰ متر مربع و در دو طبقه ساخته شده است
… فضاهاي خانه در اطراف حیاط مرکزي به صورت گودال باغچه استقرار دارند.
11. کلیسای مریم مقدس ریحان آباد
یکی
از کلیساهای تاریخی باقیمانده ارامنه در استان آذربایجان غربی و در
شهرستان ارومیه است که هنوز فرایض دینی و آئین و مراسمات در آن انجام
میشود.
کلیسا دارای محور شرقی و غربی با پلانی متقارن با محور محراب است. این کلیسا مربوط به قرن ۱۷ میلادی است.
12. عمارت شیر و خورشید تکاب
عمارت
شیر و خورشید در مرکز بافت تاریخی شهر تکاب واقع شده و شامل ۳ ساختمان است
که با هم در بخشی متصل هستندو با مصالح سنگ لاشه، چوب و آجر بصورت منظم و
متقارن دردو طبقه ساخته شده است.
بنا حدود ۱۲۰۰ متر مربع مساحت دارد و مربوط به اواخر دوره قاجار و پهلوی است.
13. مسجد قره آغاج
مسجد قره آقاج با پلانی مربع دارای مسجد شبستانی است و از سنگ و آجر به عنوان مصاح در ساخت آن استفاده شده است.
این
مسجد در کنار مسجد جامع و بازار تاریخی ارومیه در بافت قدیم قرار دارد
۵×۲۰×۲۰ با ملات آهک و گچ شکل گرفته و مربوط به دوره پهلوی است.
14. شاه تپه
تپه
باستانی موسوم به شاه تپه به صورت برجستگی کم ارتفاعی در شرق و جنوب شرقی
روستای اسلام تپه از توابع بخش مرکزی میاندواب واقع شده است.
این محوطه از آثار مهم دوره اورارتویی است و در جنوب آن ردیفی از پله درسطح صخره به طول بیش از ۴۰ متر ایجاد شده است.
15. کتیبه عین الروم
چشمه
تاریخی عین الروم در جنوب روستای عین الروم، شهرستان اشنویه قرار گرفته
است. دربالای این چشمه طاقچه¬ایبا طاق قوس وجود دارد ویکی از کتیبه های
مهم اورارتوییدر آن ایجاد شده است. این کتیبه آسیب زیادی دیده و امروزه
تنها بخشهایی از آن شامل ۷ و ۴ سطر باقی مانده است.
متن
کتیبه چنین است: «با قدرت گرفتن از خدای خالدی، من منوا هستم، پسر
ایشپوینی، شاه بزرگ، شاه قدرتمند، شاه کشور بیائینیلی، سرور شهر توشپا،
منوا این چشمه را ساخته است».
16. محوطه باستانی قلعه دم دم
محوطه
باستانی قلعه دم دم در ۳ کیلومتری جنوب روستای بزرگ آباد از توابع بخش
مرکزی ارومیه قرارگرفته و ۴۵۰×۲۵۰ متر وسعت دارد. اين محوطه در ارتفاع حدود
۷۰ متری از سطح زمین‌های برروی بستر صخره ای کوهستان قرار گرفته و از شمال
و جنوب، به پرتگاه مرتفعی منتهی می شود. ورود به به محوطهقلعه از اضلاع
شرقی و غربی آن امکان پذیر است.
آثار
دیواره های لاشه سنگی به ارتفاع باقیمانده یک متر در ضلع غربی برجای مانده
است. این محوطه با توجه به یافته های سفالی به دوره اورارتویی تاریخگذاری
می شود.
17. محوطه باستانی سیسته
این
محوطه مهم از سه تپه ۱، ۲ و ۳ تشکیل شده که با ارتفاع بیش از ۷ متر دارای
استقراری از دوره نوسنگی، مس و سنگی، آغاز نگارش و هخامنشی است.
این محوطه با حدود ۴ هکتار وسعت در استان چهارمحال و بختیاری، شهرستان اردل قرار دارد.
18. مدرسه فرخی بروجن
مدرسهفرخيدر
شهر بروجن استان چهار محال و بختیاری قرار دارد. این مدرسه قدیمی ترین
مدرسه بروجن است. مدرسه دارای حیاطی است که در سه طرف شمالي، شرقي وغربي
بنا شده است.
فضاهاي ضلع شمالي شامل چهاركلاس كه كاملا قرينه ساخته شده، است. سقف بنا به صورت تخت و ازتيرهاي چوب سپيدار و كبوده ساخته شده است.
19. خانه بهرامی
خانه
بهرامی در بافت تاریخی خرم آباد واقع شده است. اثردو بخش شمالی (زمستان
نشین) وجنوبی (تابستان نشین) دارد. بخش شمالی بنا در سه طبقه ساخته شده
وبخش جنوبی آن شامل یک اتاق و ورودی اصلی و سرویس بهداشتی وانباری است.
سقف بنا به وسیله تیرهای چوبی پوشیده شده است.
20. خانه رحیمی
خانه
رحیمی در بافت تاریخی شهر خرم آباد واقع شده و وسعتی در حدود ۵۵مترمربع
دارد. و مصالح به کار رفته شامل خشت، آجر، چوب، گچ و… است.
پلان
بنا نامتقارن است و اتاقهایی از سه سمت حیاط را در برگرفته اند و دارای
پنجر ه هایی با قوس نیم دایر های در دو طرف ورودی است. در دیگر سمت حیاط
دارای طاقنماهایآجریاست.
زیگورات چغازنبیل در استان خوزستان
زیگورات چغازنبیل در نیمه اول سده بیستم میلادی شناسایی شد
ایران را چهار راه اقوام و ادیان لقب
داده‌اند؛ زیرا موقعیت جغرافیایی این سرزمین آن را بر سر راه مردمان شرق و
غرب جهان قرار داده و این رفت و آمدها در طول سده‌ها و هزاره‌ها، موجب رسوب
مظاهر فرهنگ و تمدن نقاط مختلف جهان در این سرزمین کهن شده است.
ایران
در طول تاریخ پرفراز و نشیب خود، خاستگاه یا جایگاه ادیان بزرگی چون دین
زرتشت، مانویت، یهودیت، مسیحیت، اسلام و حتی آیین بودا بوده است. رد پای
این حضور را می‌توان در معابد کهنی یافت که در جای جای ایران به چشم
می‌خورند؛ از مساجد گرفته تا انبوه آتشکده‌ها و کنیسه‌ها و کلیساها.
با
وجود این، شناخت ایرانیان از ادیان ایران باستان غالبا محدود به آیین
زرتشت یا مانویت است؛ در حالی که در هزاره‌های پیش از میلاد ادیان زیادی در
ایران رواج داشتند که برخی از آنها آثار سترگی از خود برجای گذاشتند.
بهترین نمونه این آثار، زیگورات چغازنبیل
در استان خوزستان و در محدوده شهر باستانی شوش است. ناگفته نماند که
زیگورات چغازنبیل به سبب ارزش‌های تاریخی و فرهنگی اش و به عنوان نخستین
اثر ایرانی در سال 1978 میلادی در فهرست میراث فرهنگی جهانی به ثبت رسید.
عیلامیان که بودند؟
عیلامیان
(ایلامیان) مردمانی از نژاد «آسیانی» یا «زاگرو- عیلامی»بودند که در اوایل
هزاره چهارم پیش از میلاد وارد دوران شهرنشینی شدند و در زمره اقوام ماقبل
آریایی ایران به شمار می‌آیند. دین شان مانند بسیاری دیگر از اقوام
باستانی، مبتنی بر پرستش ارباب انواع بود.
در نظر آنها جهان آفریده
رب النوع مؤنثی بود كه با یك رب النوع مذكر ازدواج كرده بود و نه تنها
همسر او بلكه مادرش نیز به حساب می‌آمد. به همین دلیل، نسب عیلامیان از
طریق مادر منتقل می‌شد. آنها در 2700 پیش از میلاد موفق به تأسیس سلسله
حكومتی به مركزیت شوش شدند و دولتی را شكل دادند كه به شكل فدراتیو اداره
می‌شد.
ایالت‌های عیلام مستقل از دولت مركزی بودند، اما حدود
استقلال‌شان بسته به ضعف یا قدرت دولت مركزی كم و زیاد می‌شد. هسته اصلی
كشور عیلام شامل خوزستان، لرستان، پشتكوه (استان ایلام كنونی) و كوههای
بختیاری بود و دایره نفوذش در اوج قدرت تا مركز ایران پیش می‌رفت.
عیلام
همسایگان متمدنی داشت و طی چند هزار سال بده و بستان فرهنگی با ایشان بر
غنای تمدن خویش افزود. نخستین همسایگانش، آكد و آشور بودند كه گاه از در
سلطه بر عیلام وارد می‌شدند و قدرت سیاسی اش را محدود می‌كردند. بعدها این
دو درهم آمیختند و تمدن بابل را شكل دادند.
رابطه عیلام و بابل
همیشه مسالمت‌آمیز نبود و بارها بین‌شان جنگ درگرفت. ابتدا عیلام بر بابل
چیره گشت و به چنان قدرتی رسید كه نام شاهانش به تورات راه یافت اما بعدتر
«نبوكدنصر» یا همان بخت النصر معروف، عیلام را شكست داد و تحت سلطه بابل
درآورد.
در واقع همین جنگ‌ها بود که موجب شد بعدها در دوران جدید،
بسیاری از آثار تمدن‌های بین النهرین – مانند منشور حمورابی – در شوش کشف
شود و پاره ای آثار عیلامی نیز از محوطه‌های باستانی بین النهرین (عراق
امروزی) بدست آیند.
مدتی بعد بابل به دست دولت آشور برافتاد و آشور و
عیلام با یكدیگر همسایه شدند. این، سرآغاز نگون بختی عیلامیان بود. پس از
چند رشته جنگ بی حاصل، آشور بانی پال به خاك عیلام حمله برد و ضمن غارت
معابد و خزاین ثروتمند عیلام، خاكش را به توبره كشید. بدین سان دولت عیلام
در 640 پیش از میلاد برافتاد.
زیگورات، از سال 1330 تا 1341 خورشیدی از زیر خاك بیرون كشیده شد
بخش جنوبی آن به مركزیت شوش ضمیمه
قلمرو آشور شد و بخش‌های شمالی به پارس‌ها رسید. 80 سال بعد، پارس‌ها سلسله
هخامنشی را بنیان نهادند و پایتخت زمستانی خود- شوش- را بر بقایای تمدن
عیلام بنا كردند.
بنابراین، تمدن هخامنشی تاثیرات زیادی را
از تمدن عیلام پذیرفت و خط و زبان عیلامی یکی از خطوط مهم اداری در دستگاه
حکومت هخامنشیان بود. برای نمونه، بسیاری از گل نوشته‌های کشف شده در تخت
جمشید به خط میخی و به زبان عیلامی نوشته شده اند.
عیلامیان گرچه در
زوایای تاریك تاریخ گم شدند، لیكن میراثی را از خود برجای نهادند كه رد
پایش را می‌توان تا دوران ساسانی در فرهنگ و تمدن ایران باستان به روشنی
تعقیب كرد. تمدن آنان تا هفتاد سال پیش كه كاوش‌های باستان شناسی در جنوب و
جنوب غرب ایران آغاز شد، ناشناخته بود. اما به زودی آثار شگرفی از دل خاك
بیرون آمد و تصویری از یك تمدن بسیار پیشرفته را پیش چشم انسان معاصر قرار
داد.
متاسفانه در سه دهه گذشته بسیاری از محوطه‌های باستانی مربوط
به تمدن عیلام در عملیات تسطیح اراضی کشاورزی از میان رفتند اما هنوز هم
محوطه‌های مهمی از این تمدن کهن باقی مانده که هر یک می‌توانند زوایای تازه
ای از فرهنگ و تمدن عیلامیان را نمودار سازند.
چغازنبیل
«ذیقَورَّت»
با تشدید بر روی «ق» و«ر» واژه ای اكدی است. این واژه كه ایرانیان آن را
زیگورات تلفظ می‌كنند از فعل zaqāru به معنای ” بلند و برافراشته ساختن ”
گرفته شده است. چغازنبیل نیز واژه ای مركب است. چغا به معنای بلندی (تپه)
است و زنبیل به معنای سبد.
از آنجا كه این معبد تا چند دهه پیش زیر
خاك بود و مثل یك سبد واژگون به نظر می‌رسید، محلی‌ها آن را چغازنبیل
می‌خواندند؛ یعنی تپه ای كه شبیه سبد واژگونه است. در واقع همین شکل
سبدگونه که وجودش در یک دشت نسبتا هموار عجیب به نظر می‌رسید، موجب جلب
توجه باستان شناسان شد و نشانه‌هایی از وجود بناهای کهن در این محدوده را
نمودار ساخت.
زیگورات در شهر «دور- اونتاش» جای داشت که از مهمترین شهرهای عیلامی به حساب می‌آمد
زیگورات چغازنبیل در نیمه اول سده
بیستم میلادی شناسایی و از سال 1330 تا 1341 خورشیدی بوسیله رومان گیرشمن،
باستان شناس فرانسوی، از زیر خاك بیرون كشیده شد. گیرشمن در تحقیقات خود به
این نتیجه رسید كه زیگورات چغازنبیل در اصل ساختمانی پنج طبقه با حدود 52
متر ارتفاع بوده که در گذر ایام سه طبقه آن فروریخته و اكنون فقط طبقات اول
و دوم به ارتفاع 25 متر باقی است. آوار سه طبقه فروریخته نیز به شكل تلی
از خاك بر فراز دو طبقه باقیمانده دیده می‌شوند.
مهمترین شهر عیلامی
زیگورات در شهر «دور- اونتاش» جای داشت که از مهمترین شهرهای عیلامی به حساب می‌آمد و دورادورش را حصاری با هفت دروازه فراگرفته بود.
این حصار خود نیز با چند معبد كوچك تر، درون حصار دیگری بود و هردوی آنها درون حصار سومی به طول چهار كیلومتر جا گرفته بودند.
شهر
دور – اونتاش خود میان دو رود پرخروش خوزستان -یعنی کرخه و دز- قرار گرفته
که وجودشان موجب حاصلخیزی خاک‌های این منطقه شده بود و زمینه شکل‌گیری
تمدن‌های کهنی مانند تمدن عیلام را فراهم آورد.
زیگورات چغازنبیل در فهرست میراث فرهنگی جهانی ثبت شده و تحت حفاظت بین المللی قرار گرفته است
كتیبه‌های زیگورات
روی
دیواره‌های زیگورات و به فواصل مشخص كتیبه‌هایی به دو خط میخی و با دو
زبان عیلامی و آكدی نوشته شده است. در برخی از این كتیبه‌ها شاه عیلام
مقصود خود از ساخت زیگورات را شرح می‌دهد و می‌گوید: «من اونتاش – گال پسر
هوبانومنا، شاه انزان و شوش.
همین كه محل شهر محصور شد، در آنجا
شهر اونتاش ـ گال و مكان مقدس را ساخته‌ام؛ در آنجا یك Kukunnum طلائی
ساختم؛ آن را در یك حصار بیرونی و درونی محصور كردم. شاهان قدیم Kukunnum
نساخته بودند، من آن را ساختم.» بی شک اگر این کتیبه‌ها نبودند، فلسفه و
چگونگی ساخت زیگورات تا حد زیادی برای ما مجهول می‌ماند.
روی دیواره‌های زیگورات، كتیبه‌هایی به دو خط میخی و با دو زبان عیلامی و آكدی نوشته شده است
3 سكوی مدور
درون
حصار اصلی و مقابل سه ضلع از چهار ضلع زیگورات، سه سكوی مدور با
كتیبه‌هایی به خط میخی دیده میشود. باستان شناسان حدس می‌زنند كه این
سكوها پایه مجسمه‌های بزرگ شاه عیلام بوده اند.
همچنین در برابر شش
دروازه از دروازه‌های هفت گانه زیگورات، آثار معابد كوچك نمایان است. این
معابد به دیگر خدایان عیلامی اختصاص داشتند و زیارت آنها مقدمه ای بود
برای عبادت اینشوشیناك که بزرگتر و نیرومندتر از دیگر خدایان عیلامی به
شمار می‌آمد.
راه و چاه سفر
با
توجه به گرمای خوزستان، فصل سفر به این استان و دیدن زیگورات چغازنبیل، از
اواسط پاییز تا اوایل بهار است. زیگورات چغازنبیل بین دو شهر شوش و شوشتر
قرار گرفته، به گونه ای که فاصله‌اش با شوش 42 کیلومتر و با شوشتر کمتر از
این مقدار است.
این راه را یا باید با خودروی شخصی بروید یا با
خودروی کرایه‌ای. هتل دو ستاره نصر شوش و مهمانسرای جهانگردی شوشتر با یک
ستاره، تنها امکانات اقامتی نزدیک زیگورات هستند.
درون حصار اصلی و مقابل سه ضلع از چهار ضلع زیگورات، سه سكوی مدور میشود
ساختار پلكانی
ساختمان
زیگورات را به شكل مكعب‌های توپر و متداخل ساخته اند و درون آن فقط
پله‌هایی برای رفتن به طبقات بالا وجود دارد. این نظام پلكانی نماد عروج به
آسمان است که نمونه‌های قدیمی تر آن را می‌توان در تمدن‌های بین النهرین
مشاهده کرد. به عقیده گیرشمن بالاترین طبقه زیگورات جایگاه زندگی خدای
عیلام بوده است.
پلكان‌های زیگورات درهای چوبی داشته اند. اگرچه
اكنون اثری از آنها باقی نیست، اما پاشنه‌های سنگی نشان می‌دهد كه
ابعادشان چگونه بوده است. دو تا از پلكان‌ها فقط تا طبقه اول بالا می‌روند و
مخصوص درباریان و كاهنان دون رتبه ای بوده اند كه اجازه دسترسی به طبقات
بالاتر را نداشته اند. دو پلكان دیگر كه می‌توانیم به آنها پلكان‌های شاه
بگوییم، تا طبقه چهارم امتداد داشته اند.
پلكان ضلع جنوب شرقی
شكوهمندتر است و می‌توان آن را محل بالارفتن شاه به حساب آورد. شاه و
معدودی از همراهانش تا طبقه چهارم بالا می‌رفته اند، سپس همراهان
می‌ایستادند و شاه با هدایت كاهن اعظم وارد معبد اصلی در طبقه پنجم می‌شد.
او تنها كسی بود كه می‌توانست منظره بی‌نظیری از قلمرو خویش را از فراز آن
ببیند.
نزدیك حصار سوم زیگورات و در سمت جنوب شرقی آن بقایای كاخ‌های شاهان عیلامی به چشم می‌خورد
تندیس‌های غول‌پیكر
از
درهای چوبی معبد كه با میله‌های شیشه ای تزئین می‌شدند، چیزی باقی نمانده،
اما پاشنه سنگی درها در گوشه ای از محوطه به چشم می‌خورند. شواهد باستان
شناختی نشان می‌دهند که کنار این درها مجسمه‌های غول پیکری به شکل گاو نر
وجود داشتند که وظیفه‌شان حفاظت از زیگورات بود. در واقع، قطعاتی از این
گاوهای سفالین از محوطه زیگورات بدست آمده اند. بعدتر قرار دادن تندیس
حیوانات واقعی یا افسانه ای – مثل گاو بالدار – برای محافظت از یک مکان در
تخت جمشید نیز دیده میشود.
نزدیك حصار سوم زیگورات و در سمت جنوب
شرقی آن بقایای كاخ‌های شاهان عیلامی و مقابرشان به چشم می‌خورد. در این
بخش پنج آرامگاه زیرزمینی به همراه آثاری چون تزیینات شیشه ای و گل میخ‌های
لعابدار كشف شده است. این جا را می‌توان جایگاه ابدی شاهان عیلام دانست.
متاسفانه فرانسوی‌ها طبق توافقی که با دولت ایران صورت داده بودند، بخشی از
آثار بدست آمده در این مقابر را به کشور خود بردند.
پلكان‌های زیگورات درهای چوبی داشته اند. اگرچه اكنون اثری از آنها باقی نیست
میراث جهانی
از
آنجا که زیگورات چغازنبیل در فهرست میراث فرهنگی جهانی ثبت شده و تحت
حفاظت بین المللی قرار گرفته است، مسوولان سازمان میراث فرهنگی موفق شده
اند از مساعدت‌های داوطلبانه بین المللی برای شناسایی بهتر، حفاظت و معرفی
این اثر بهره ببرند.
زیگورات چغازنبیل بین دو شهر شوش و شوشتر قرار گرفته است
برای نمونه، در سال 1378 طی توافقی که
میان سازمان میراث فرهنگی ایران و سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی ملل متحد
(یونسکو) به امضا رسید، بنیاد اعتباری ژاپن و موسسه کراتره فرانسه (موسسه
بین المللی حفاظت از بناهای خشتی) طرحی را برای حفاظت و مرمت محوطه تاریخی
چغازنبیل تدوین کردند که در قالب تأسیس مركز مطالعات پروژه حفاظت و مرمت
چغازنبیل شکل اجرایی به خود گرفت. هفت تپه از دیگر محوطه‌های پراهمیت
عیلامی است كه در 17 كیلومتری چغازنبیل قرار گرفته است .
این مركز
که در کنار موزه هفت تپه قرار دارد، دارای بخشهایی مانند كتابخانه ،
آزمایشگاه ، كارگاه مرمت ، تالار كتیبه‌ها ، بخش رایانه و بخش اداری و
آرشیو است و بسیاری از آثار و مواد فرهنگی بدست آمده از چغازنبیل در آن
نگهداری میشود.
