ساختمان پوست
آشنایی با ساختمان و عملکرد پوست برای درک دقیق بعضی از مطالب ذکر شده در سایت لازم است.
اپیدرم یا روپوست
لایه
بیرونی پوست اپیدرم نام دارد. در قسمت قاعده ای این لایه سلول ها به طور
مداوم در حال تقسیم و تکثیر هستند و سلول های تازه ای می سازند که خود به
وسیله سلول های تازه تر به بالا و به سطح پوست رانده می شوند و به لایه
کراتینی که سطحی ترین قسمت پوست است تبدیل شده و تدریجاً ریزش می کنند.
درم یا پوست میانی
این
لایه در زیر اپیدرم قرار داشته و از آن ضخیم تر است. درم یا میان پوست
عمدتا حاوی رشته های الاستین و کلاژن است. همچنین حاوی عروق خونی، اعصاب،
ارگانهای حسی، غده های سباسه، غدد عرق و فولیکول مو است.
ساب کوتیس یا زیرپوست
این لایه در قسمت زیرین درم قرار دارد و حاوی سلول های چربی است.
ضخامت پوست
ضخامت
پوست بین 1 تا 4 میلی متر است که در نقاط مختلف بدن متفاوت است. اپیدرم
معمولا نازک است و در پوست پلک نازکتر از جاهای دیگر می باشد و تقریبا 0.1
میلی متر ضخامت دارد. در مناطقی چون کف دست و پا این لایه ضخیم تر و حدود 1
میلی متر است. درم حدود 20 برابر ضخیم تر از اپیدرم است و در ناحیه پشت
تقریبا 4-3 میلی متر ضخامت دارد. لایه زیر پوست نیز دارای ضخامت های متفاوت
است و در قسمت ران و شکم ضخیم تر و در ناحیه صورت کم ضخامت تر است.
عملکرد پوست
پوست دارای عملکردهای زیر است :
– محافظت کننده
– منتقل کننده حس
– تنظیم کننده حرارت بدن
– تولید ویتامین D
– دارای نقش در رفتارهای اجتماعی فرد
پوست
سبب محافظت بدن در برابر آسیب های مکانیکی، سایش و فشار می شود. لایه خاجی
پوست از کراتین فشرده است که در برابر سموم شیمیایی و اسیدها مقاومت می
کند و همچنین در برابر اثرات اشعه ماورای بنفش خورشید و عوامل عفونت زا مثل
باکتریها و قارچ ها از خود مقاومت نشان می دهد. عمل مهم دیگر پوست ممانعت
از هدر رفتن آب بدن است. همچنین لایه درم حاوی رشته های عصبی است که حس
هایی چون لمس، فشار، درد و حرارت را منتقل می کند. تنظیم حرارت بدن یکی از
نقش های دیگر پوست است. با تبخیر آب از سطح پوست و تعریق، دمای بدن کاهش می
یابد و همچنین تغییر در میزان جریان خون داخل پوست باعث تغییر دمای بدن می
گردد. تولید ویتامین D در پوست با قرار گرفتن در
برابر نور خورشید صورت می گیرد. این ویتامین برای تنظیم مقدار کلسیم و رشد
استخوانی ضروری است همچنین پوست از طریق رنگ، قوام و بوی خود، پیام ها ی
اجتماعی، هیجانی و جنسی را منتقل می کند.
لایه اپیدرم
این
لایه تقریبا از 15 تا 20 طبقه سلولی که به صورت فشرده روی هم قرار گرفته
اند تشکیل شده است. اکثر این سلول ها یا کراتینوسیت و یا سلول های سنگفرشی
هستند و هر کدام چند هزارم میلیمتر اندازه دارند. همانطور که در شکل دیده
می شود تحتانی ترین لایه سلولی لایه بازال یا پایه ای نام دارد. در این
لایه است که سلول های تازه اپیدرم ساخته می شوند. این سلول ها به سمت بالا
رانده شده و می ریزند.
این
امر یک فرآیند مداوم است و بنابراین در هر لحظه پوست ما در حال بازسازی و
تازه شدن است. در مسیر حرکت خود این سلول ها کم کم زنده بودن خود را از دست
می دهند آب آنها کمتر می شود و حالت خشک و مسطح پیدا می کنندو وقتی که به
سطحی ترین موقعیت برسند مرده اند.
کراتینوسیت
ها که خارجی ترین لایه اپیدرم یا طبقه شاخی را تشکیل می دهند. سلول های
مرده ای هستند که حاوی مقادیر زیادی پروتئین موسوم به کراتین می باشند. از
زمان تشکیل یک سلول تازه در لایه بازال تا ریزش ان از سطح پوست در حدود 28
روز طول می کشد لایه کراتینی از سلول های به هم فشرده تشکیل شده و خاصیت
محافظت کننده دارد.
سایر سلولهای اپیدرم، سلول های لانگرهانس و ملانوسیت
علاوه
بر کراتینوسیت ها سلول های دیگری در اپیدرم وجود دارند. از جمله سلول های
لانگرهانس که در سیستم ایمنی بدن نقش داشته و سلول های ملانوسیت که رنگدانه
های پوست موسوم به ملانین را تولید می کنند. ملانین تولید شده به داخل
کراتینوسیت ها رانده می شود. در حدود یک دهم سلول های لایه بازال را
ملانوسیت ها تشکیل می دهند. اختلاف رنگ پوست در افراد مختلف و نژادهای
گوناگون بیشتر به خاطر مقادیر متفاوت ملانین در پوست آنهاست. نور خورشید
باعث تحریک پوست برای تولید ملانین می شود.
درم یا میان پوست
درم
در زیر اپیدرم قرار دارد و از نوعی ماده بی شکل که به منزله سیمانی برای
پر کردن فضای بین سلول ها عمل می کند تشکیل شده است. در لابلای این ماده بی
شکل عناصر زیر قرار دارند :
– سلول های درم
– رشته های کلاژن و الاستین
– عروق خونی
– عصب ها و ارگان های حسی
– غدد سبابه
– موها
– غدد عرق
سلول
های اصلی درم شامل فیبروبلاست ها هستند که رشته های کلاژن و ماده بین
سلولی را تولید می کنند. سایر سلول های درم شامل لکوسیت ها هستند که مسئول
دفاع بر علیه عفونت ها می باشند.
کلاژن
و الاستین پروتئین هایی به صورت فیبر می باشند که قدرت و خاصیت ارتجاعی
پوست را سبب می شوند. در صورت اسیب دیدن این رشته ها مثلا در سنین پیری یا
تماس زیاد با آفتاب پوست شل شده و خاصیت ارتجاعی آن کم می شود و نازک و
چروکیده می گردد.
غدد
سبابه به فولیکول مو اتصال دارند و ترشحات آنها از راه مجرای باریکی به
داخل فولیکول می ریزد. این غدد ماده ای چرب به نام سبوم ترشح می کنند که به
سطح پوست رسیده و آن را با یک لایه روغنی می پوشاند.
مو
در
تمام نقاط پوست بدن غیر از کف دست و پا بخش قرمز رنگ لب ها پوست روی بند
انگشتان و قسمت هایی از اندام تناسلی موها وجود دارند. مو از یک مجرای طولی
در درون پوست به نام فولیکول خارج رشد می کند.
قسمت
طولی مو که از درم رشد کرده و از سطح پوست خارج می شود تنه مو نامیده می
شود. در انتهای تحتانی فولیکول برجستگی وجود دارد که سلول های ریشه مو در
آن قرار دارد. این سلول ها قابلیت زیادی برای تقسیم دارند. با تقسیم شدن
این ها سلول های تازه تشکیل شده به صورت عمودی قرار گرفته و به طرف بالا
حرکت می کنند و بدین ترتیب مو بلند می شود. با حرکت این سلول ها به طرف
بالا مانند آنچه در مورد پوست اتفاق می افتد این سلول ها نیز می میرند و
بنابراین قسمت بالایی مو که از سطح پوست بیرون آمده است متشکل از سلول های
کراتینی مرده است. ماده اصلی این قسمت به نام کراتین سخت موسوم است که
ترکیب شیمیایی آن با کراتین لایه شاخی پوست تفاوت دارد. عضلات ظریفی به مو
اتصال دارند که انقباض آنها سبب سیخ شدن موها می گردد.
غدد عرق اکرین
اینها
به صورت لوله های طویلی هستند که قاعده آنها کلاف در هم پیچیده ای است که
در قسمت زیرین درم قرار دارد. این لوله ها اپیدرم رسیده و به صورت سوراخ
کوچک عرق در سطح پوست خاتمه می یابند. دو تا سه میلیون غدد عرق که به صورت
غیر یکنواخت توزیع شده اند در بدن وجود دارد. در ناحیه ی صورت و کف دست و
پا این غدد بیشترند. کار اصلی غدد عرق تنظیم حرارت بدن است. تبخیر عرق از
سطح پوست باعث خنک شدن پوست می گردد. معمولا عرق تولید شده به وسیله غدد
اکرین فاقد بواست.
غدد عرق آپوکرین
این
غدد بزرگتر و درهم پیچیده تر از غدد اکرین بوده و عمدتاً در فرورفتگی های
بازو، نواحی تناسلی و اطراف نوک پستان وجود دارند. در مجرای خارجی گوش و
پلک ها نیز غدد مشابهی وجود دارد. این غدد طی دوران بزرگسالی شروع به ترشح
می کنند. در انسان عملکرد فیزیولوژیک بخصوصی برای اینها شناخته نشده است
ولی در سایر پستانداران ترشح غدد آپوکرین دارای بوی مخصوصی است که ایجاد
جاذبه جنسی می کند. ترشحات این غده تا حدودی غلیظ است و بوی نامطبوع دارد.
البته در موقع تولید این ترشحات بدون بو هستند ولی با تغییر ترکیبات آنها
توسط باکتری ها بوی نامطبوع آنها ایجاد می گردد.
ساب کوتیس یا لایه چربی زیر درم
این
لایه به منزله محافظی برای ارگان های داخلی عمل می کند. همچنین لایه ای
درمقابل نفوذ سرماست. بعلاوه منبع مهم ذخیره انرژی بدن است. مقدار و توزیع
چربی تا حدود زیادی بستگی به عوامل ارثی، تغذیه و فعالیت بدنی دارد. دستجات
چربی به وسیله حایل های سختی از جنس رشته های کلاژن از هم مجزا می شوند .
آشنایی با ساختمان و فیزیولوژی پوست بدن انسان
آشنایی با پوست بدن
پوست یک ارگان حیاتی است که بدون آن هیچ موجودی قادر به ادامه
حیات نیست. پوست بعنوان وسیعترین عضو زنده بدن، درحقیقت یکی ار پیچیده
ترین، جالبترین و پرکارترین اعضاء نیز به شمارمی آید. دستاوردها و تحقیقات
انجام شده در زمینه شناخت ساختار و عملکرد پوست در بدن طی دهه گذشته از
مجموعه مطالعات دو قرن اخیر بیشتر و مؤثر تر بوده است .
وظایف پوست :
– بدن را در مقابل آسیبهای مکانیکی ، حرارت وتابش شدید نور محافظت می کند(سیستم دفاع مکانیکی).
– از نفوذ مواد شیمیایی و ورود میکروبها و میکرو ارگانیسمها به بدن جلوگیری می نماید(سیستم دفاع ایمونولوژیکی) .
– برخی از مواد مضر حاصل از فعالیتهای متابولیسمی در سیستم گوارشی و کبد
را دفع میکند.- هورمونها و آنزیمها را درداخل بدن حفظ می کند.
– به عنوان یک عضو لامسه خارجی ، پیامهای حسی را از طریق اعصاب به مغز و مراکز عصبی منتقل می کند .
– به کمک سلولهای لانگرهانس ، نقش مهمی را در سیستم ایمنی بدن ایفا می نماید .
– نشان دادن نژاد هر فرد (سیاه پوست-سفید پوست و غیره)
– نشان دادن جنسیت هر فرد (مرد و زن (
– مانع از تبخیر شدن آب بدن. تنظیم حرارت بدن و سدی در برابر از دست دادن دمای داخلی بدن.
اجزا و ساختمان پوست :
در هر اینچ مربع از پوست ، با ضخامت متغیر بین ۱mm تا ۴mm ، اجزا ی
متعددی را می توان مشاهده نمود که با تعداد شگفت آوری در کنار هم به ایفای
نقش خود می پردازند. ۶۵۰ غده مترشحه عرق, ۶۵ فولیکول مو, ، ۱۹ یارد
مویرگهای ظریف خونی ، هزاران سلول لامسه ، پایانه عصبی و سلولهای لانگرهانس
در هر اینچ مربع از پوست در کنار هم قرار دارند که علاوه بر آنها سلولها ی
ملانو سیت و آنزیمهای تیروزیناز ( سازنده ملانین ) را نیز باید اضافه نمود
.
به طور کلی دو نوع غده در داخل پوست وجود دارند :
۱- غدد مترشحه چربی
۲- غدد مترشحه عرق
معمولا دهانه هر کدام از غدد چربی به یک فولیکول مو باز می شود ، اما در
بعضی از موارد در پای هر فولیکول مو چند غده چربی وجود دارد که سبب تجمع
چربی) (sebum بر روی پوست می گردد.
غدد عرق عمیقا “ در داخل لایه های زیرین پوست ( دوم) به صورت پایانه های
فنری شکل ریشه دوانده اند که توسط یک لوله تو خالی جهت دفع عرق از لایه
های بالاتر (اپیدرم ) عبور کرده و دهانه کوچک آن در سطح پوست باز می شود .
شایان ذکر است تعریق سبب پاکسازی پوست که همانا خروج آلودگیها از خلال دهانه کوچک مزبور می باشد ، نمی گردد.
لایه های پوست :
سطح پوست از تجمع سلولهای مرده تشکیل شده است . زیر این سطح، سه لایه جداگانه بسیار نازک به شرح ذیل وجود دارند :
۱) اپیدرم
۲) درم
۳) هیپودرم
اپیدرم :
اپیدرم که ضخامتش از ۰/۰۴ تا ۱/۶ میلی متر متغییر می باشد ،لایه مهمی
است .سلولهای لانگرهانس که ایمنی پوست را برعهده دارد ، ملانوسیتها و آنزیم
تیروزیناز که عهده دار تولید رنگدانه های ملانین و تنظیم رنگ پوست است ،در
این لایه قرار دارند.
محصولات آرایشی و بهداشتی نظیر پاک کننده ها ،لایه بردار ها ، ترمیم کنند ه ها یا مرطوب کننده ها نیز بر این لایه تاثیر می گذارد .
چرا اپیدرم مهم است ؟
– اپیدرم مسئول زیبایی و شادابی ظاهری پوست است .
– پوست را در مقابل خشک شدن ( از دست دادن رطوبت ) ، نفوذ مواد شیمیایی مضر ومیکروبها حفاظت می نماید .
– اپیدرم یک لایه فعال متابولیکی است که سنتز چربیها (لیپیدها ) را برعهده دارد .
– اولین سد دفاعی در مقابل حمله مواد اکسید کننده در بدن به شمـار می رود.
– عوامـل مقـابله کننـده با رادیـکالـهای آزاد نظـیـر ویـتامـین E وC و Superoxide Dismutase در این لایه رار دارند.
– قابلیت نگهداری مقادیر متنابهی از سرامیدها و glycosaminoglycons را دارا می باشد .
– اپیدرم حاوی مقدار زیادی آب است . هرچه بدن جوانتر باشد ، آب بیشتری
در پوست وجود دارد .با افزایش سن ظرفیت نگهداری آب در پوست کاهش می یابد و
در نتیجه پوست به سمت خشک و چروک شدن متمایل می گردد .
– اپیدرم ، علاوه بر این ، اولین سد دفاعی بدن در مقابل هجوم میکروبی
محیط اطراف بدن به شمار می آید که در این میان عملکرد خود را مدیون حضور
سلولهای لانگر هانس می باشند .
سلولهای لانگرهانس بسیار به تابش اشعه ماوراء بنفش حساسند .حتی تابش
خفیفی از اشعه ماوراء بنفش قادر است سلولهای لانگرهانس را از بین ببرد که
این مسئله می تواند به کاهش ایمنی سطح بدن منجر شود .همچنین با افزایش سن ،
به طور طبیعی تعداد این سلولها کاهش می یابد که این خود می تواند دلیلی
برای افزایش شیوع سرطان در افراد مسن نسبت به جوانان باشد .
در سطوح تحـتانی لایه اپیـدرم ، سلولـها از طریق تقسیم میتـوزی ، تکثیر
می یابند . هر سلول ، با حفظ سلول والد توانایی تولید یک سلول جدید را نیز
دارا می باشد . سلول جوانتـر در جای خـود باقی مانده و سلول پیـرتر از
لایـه های اپیدرم رد شده و به سطح می رسد . این سلولها ضمن حرکت خود به
سطوح بالاتر با ماده ای به نام کراتین پرمی شوند وآب و چربی خود را از دست
می دهند .فسفولیپید موجود در آنها به گلیکـو لیپید ، کلستـرول و سرامیدها
تبدیل می شود .در پایان حرکت به صورت لایه ای از سلولها ی مرده روی سطح
پوست قرار می گیرند .
از سوی دیگر سلولهای جایگزین، سلولهای بزرگ ، جوان ونرم هستند که حاوی
مقدار زیادی آب می باشند .با افزایش سن ، این لایه نازک شده و نگهداری
رطوبت را برای پوست دچار مشکل می کند .
سرامیدها یک نقش حیاتی در قابلیت نگهداری رطوبت توسط پوست بازی میکنند
که این مسئله می تواند در سنین کهولت و نیز در مقابل تابش مستقیم خورشید ،
پوست را محافظت نماید .
در لایه اپیدرم یک عامل مرطوب کننده طبیعی به نام NMF وجود دارد . تماس
طولانی مدت با مواد پاک کننـده قوی و تغییر شرایط آب و هوایی می تواند به
کاهش میزان NMF منجر شده و پوست را شکننده و خشک کند .
برای پوستهای مسن و آسیب دیده ، موادی نظیر آلفا هیدروکسی اسیدها(AHA) ، می تواند ظاهرسالمتر و شادابتر ی به آن ببخشد .
درم :
لایه دوم یا درم ۵ تا ۷ برابر ضخیمتر از اپیدرم است و به وسیله یک
غشاءپیوندی پایه به آن متصل شده است.درم از یک غشاء ضخیم ارتباطی تشکیل شده
است که در حقیقت شبکه بهم بافته ای است از مویرگها ی خونی و لنفی ، رشته
ها وپایانه های عصبی وحسی ، کلاژن و فیبرهای پروتئینی الاستینی که وظیفه
آنها نگهداری و حفظ رشته های عصبی می باشد .فولیکول های مو ، مویرگهای خونی
، غده های چربی و عرق نیز در این لایه قرار دارند . وظیفه اصلی این لایه
حفظ استحکام و ارتجاع پوست می باشد .
چرا درم مهم است ؟
– اپیدرم را به کمک شبکه وسیع وظریف مویرگها ی خونی خود ، تغذیه می کند .
– به کمک شبکه محکمی از کلاژن و رشته های پروتئینی الاستین، سبب استحکام بافت پوست می شود .
– خاصیت ارتجاعی و کشسانی پوست را تامین می کند .
– به عنوان یک منبع دخیره آب عمل می کند .
– پوست را در مقابل آسبهای مکانیکی محافظت می کند .
– نقش مهمی به عنوان یک گیرنده حسی ویک تنظیم کننده داخلی بازی می کند .
هیپودرم :
هیپودرم ،سومین و آخرین لایه پوست ،پوست را به بافتهای ماهیچه ای متصل می نماید.
این لایه به دلیل فراوانی سلولهای چربی، خاصیت ارتجاعی بسیار داشته و به
عنوان ضربه گیر (مثل عملکرد فنرها در اتومبیل ) عمل می کند . ضربه گیری
این لایه ، نقش بسیار مهمی در حفظ و نگهداری مویرگهای خونی و پایانه های
عصبی دارد .
تفاوت پوست مر دان و زنان :
بدن انسانها عموما“ شباهت زیادی بهم داشته و تنها در موارد جزئی با هم
متفاوت می باشد .پوست نیز از این مقوله مستثنی نمی باشد . جنسیت، مهمترین
عامل ایجاد تفاوت در پوست است.
– ترشحات غدد جنسی مردانه ، بر ضخامت پوست و استحکام لایه های درم می افزاید .
– پوست مردان پر موتر و زبرتر از پوست زنان است.
– غدد عرق ریز مردان بیشتر از زنان است .
– ملانین بیشتری در سلولهای پوست مردان وجود دارد که به همین دلیل ، پوست مردان غالبا“ تیره تر از پوست زنان است .
– پوست مردان به علت تولید بیشتر مواد مترشحه غدد چربی ، چربتر است .
– مواد شیمیایی مترشحه از غدد زنانه ، پوست را صافتر و لطیفتر می کند.
– موی بدن زنان کمتر ونازکتر از مردان است اما موی سرشان از نظر طول قابلیت رشد بیشتری دارد .
– مردان به نسبت زنان ریزش موی بیشتری دارند . در سنین کهولت ، قسمتهایی
از موی مردان کم پشت شده و بقیه به سفید یا خاکستری می گراید.
– نژاد ، اثر بسیار اندکی بر روی پوست انسانها دارد و تنها تفاوت آن به
پراکندگی غدد داخل پوست منحصر می شود .رنگ تیره بر سلولهای خاصی در پوست
باز می گردد که تقریبا“ تعداد آنها در تمامی انسانها مشابه است در بعضی از
نژادها ، سلولها بزرگتر بوده و تولید ملانین بیشتری می نماید.
– سایر عوامل نظیر رنگ مو و میزان لطافت پوست موروثی است .
