مهندسی عمران چیست؟
مقدمه
مجموعه مهندسی عمران یا رشته عمران یكی
از رشته های پر اهمیت و جذاب در مجموعه رشته های آزمون سراسری است كه
داوطلب در گروه آزمایشی علوم ریاضی و فنی می تواند آن را انتخاب كند.
پیشرفت سریع جوامع و نیازهای روز افزون آنها به انجام طرحهای مختلف عمرانی
از یك طرف و رشد و توسعه علوم مختلف از طرف دیگر، ایجاب می نماید تا با یك
برنامه ریزی صحیح و همه جانبه و پرورش استعدادهای جوان و نیز استفاده بهینه
از ابزار و امكانات موجود در جامعه ، گامی بلند در جهت ترقی و تعالی
جامعه برداشته شود.
تعریف و شرح
تاریخچه ی مهندسی
عمران به اصطلاح Civil engineering به قرن هجدهم باز میگردد. در آن زمان
مهندسی عمران در مقابل مهندسی نظامی Military engineering قرار داشت.
اصطلاحی که به همه ی امور مهندسی که به مسایل ساخت و ساز بناهای دست ساز
بشر باز می‌گشت. مانند سدها، ساختمان ها، پلها و کانال‌ها گفته می‌شد.
البته طی گذشت سال های متمادی و با پیشرفت علم و تخصصی شدن علوم، به مرور
علوم مختلف، از جمله مکانیک Civil engineering جدا شده اما این اصطلاح هم
چنان نام خود را برای عمران حفظ مهندسی کرد.
این رشته قبلا به مهندسی
راه و ساختمان موسوم بوده و به منظور تربیت مهندسان طراح ، محاسبه و اجرای
پروژه‌های ساختمانی، صنعتی ، راه‌سازی و تاسیسات آبی و نظارت بر حسن اجرای
طرحهای عمرانی در زمینه‌های فوق و همچنین همكاری با مهندسان مشاور یا
محاسبه در زمینه‌های یاد شده ، به وجود آمده است. قسمت عمده دروس این رشته
را مجموعه متنوعی از دروس نظری و پروژه‌های طراحی تشكیل می‌دهد و كنار آنها
تعدادی دروس آزمایشگاهی و كارگاهی و نیز دو دوره كارآموزی در طی دو
تابستان پیش‌بینی شده است. با توجه به سیاستهای عمرانی و سرمایه‌گذاریهای
دولت برای ایجاد ساختمانها، راهها، پلها، سدها، نیروگاههای هسته‌ای و
حرارتی ، رفع نیازهای عمرانی در زمینه مسكن و تاسیسات آبی جهت تامین آب
آشامیدنی شهرها و روستاها همچنین بازسازی مناطق جنگ‌زده اهمیت این رشته
مشخص می‌شود. فارغ‌التحصیلان این رشته می‌توانند در وزارتخانه‌ها (نظیر
وزارتخانه‌های راه و ترابری مسكن و شهرسازی و نیرو) و شركتهای دولتی و
شركتهای خصوصی و مهندسان مشاور به كارهای طراحی ، محاسبه و اجرا بپردازند.
در شرایط حاضر فارغ‌التحصیلان این رشته می‌توانند در دوره‌های مختلف
كارشناسی ارشد سازه (آنالیز و طرح سازه‌ها) ، خاك و پی (مطالعه مسائل مربوط
به رفتار خاكها و محاسبات پی‌ها) ، راه و ترابری (طرح راهها و شبكه
ترابری) ، سازه‌های آبی (طراحی سازه‌های هیدرولیكی و مسائل آبی دیگر در
ارتباط با سدها) در داخل كشور ادامه تحصیل دهند.
کاربرد و زیر شاخه ها
هدف
از این رشته تربیت نیروهای متخصصی است که بتوانند در پروژه‌های مختلف
عمرانی در زمینه‌های ساختمان‌سازی، راه‌سازی، پل‌سازی، برج‌سازی، سازه‌ها و
بناهای آبی، جمع‌آوری و دفع فاضلاب و غیره مسوولیت طراحی، محاسبه، اجرا و
نظارت بر اجرا را بر عهده گیرند. مهندسی عمران از جمله رشته‌هایی است که
بیانگر کاربرد علم در ایجاد سازندگی و عمران است. یعنی هرچیزی که به آبادی
یک کشور باز میگردد، مانند: سد، فرودگاه، جاده، برج، تونل، دکل های
مخابراتی، ساختمان‌های مقاوم در برابر زمین‌لرزه، سیل و آتش و نیروگاههای
برق و مصالح سبک، ارزان و با کیفیت مناسب برای ساخت و ساز، در حیطه کار
مهندس عمران قرار می‌گیرد. برای آغاز تمامی پروژه‌های عمرانی به یک مهندس
کارآمد عمران نیاز داریم تا علاوه بر رعایت جنبه‌های فنی و اجرایی، اقتصادی
نیز عمل کند. چون اقتصادی بودن یک اصل در مهندسی عمران است.
در
ایران این رشته در سطح کارشناسی دارای سه گرایش عمران-عمران،
عمران-نقشه‌برداری و عمران-آب و در بعضی دانشگاه ها گرایش های عمران-سازه،
عمران-خاک و عمران-راه در سطح کارشناسی به آن اضافه می شود.
عمران-عمران
این
رشته قبلاً به مهندسی راه و ساختمان موسوم بوده و به منظور تربیت مهندسان
طراح، محاسبه و اجرای پروژه‌های ساختمانی، صنعتی، راه‌سازی و تأسیسات آبی و
نظارت بر حسن اجرای طرحهای عمرانی در زمینه‌های فوق و همچنین همکاری با
مهندسان مشاور یا محاسبه در زمینه‌های یاد شده، به وجود آمده‌است. مانند
سایر رشته‌های مهندسی،این رشته دارای 23 واحد عمومی است.همچنین دانشجویان
این رشته باید تعداد 25 واحد را به عنوان واحدهای پایه بگذرانند.علاوه بر
این واحدها،95 واحد اختصاصی که دروسی از جمله کارآموزی و پروژه‌های فولاد و
بتن و راه سازی نیز جزو دروس این دانشجویان می‌باشد. با توجه به سیاستهای
عمرانی و سرمایه‌گذاریهای دولت برای ایجاد ساختمانها، راهها، پلها،
سدها، نیروگاههای هسته‌ای و حرارتی، رفع نیازهای عمرانی در زمینه مسکن و
تأسیسات آبی جهت تامین آب آشامیدنی شهرها و روستاها همچنین بازسازی مناطق
جنگ‌زده اهمیت این رشته مشخص می‌شود.فارغ‌التحصیلان این رشته می‌توانند در
وزارتخانه‌ها(نظیر وزارتخانه‌های راه و ترابری،مسکن و شهرسازی و نیرو)و
شرکتهای دولتی و خصوصی و مهندسان مشاور به کارهای طراحی، محاسبه و اجرا
بپردازند.
عمران-نقشه‌برداری
طراحی
و اجرای برنامه‌های عمرانی و مطالعات مربوط به زمین مستلزم وجود اطلاع
دقیق مهندسی(مسطحاتی، ارتفاعی،چگونگی) به صورت نقشه‌های گوناگون(ترسیمی،
رقمی، تصویری) از منطقه مورد نظر است.مجموعه نقشه‌برداری پاسخگوی این
نیازها به گونه‌ای هماهنگ با دیگر رشته‌های عمران است و هدفش تربیت افرادی
است که آگاهی علمی کافی و مهارت فنی لازم را در زمینه نقشه‌برداری داشته
باشند. داوطلبان ورود به این رشته باید در ریاضیات و فیزیک قوی بوده(جالب
است که بدانید این رشته بیشترین ریاضی را در تمام رشته های مهندسی دارا می
باشد با داشتن 21 واحد در دانشگاه) علاقه‌مندی و آمادگی جسمی(برای کارهای
صحرایی و غیره) لازم را دارا باشند.
عمران-آب
این
دوره(کارشناسی) به منظور تربیت متخصصانی تدوین شده‌است که بتوانند در
زمینه‌های شناخت منابع آب و کنترل و بهسازی کیفیت منابع آب اطلاعات لازم را
به دست آورند تا بتوانند در مراحل مختلف طراحی ، نظارت و مدیریت پروژه‌های
آب کار کنند.با توجه به اینکه توسعه کشور در زمینه‌های کشاورزی، صنعتی ،
عمران و غیره بستگی به میزان آب قابل استفاده دارد می‌توان صنعت آب را در
ایران در زمره صنایع مادر به حساب آورد.داوطلبان ورود به این دوره‌ها باید
در دروس ریاضی، فیزیک و شیمی دبیرستان قوی بوده، علاقه‌مندی و استعداد
لازم(خصوصا در زمینه طراحی) را داشته باشند. دروس این دوره‌ها به صورت
عمومی، پایه، اصلی، تخصصی،انتخابی و کارآموزی (کارآموزی صحرایی پروژه تخصصی
و کارآموزی تخصصی) است.
عمران-زلزله
این
رشته که اکثراً با عمران-سازه یکسان پنداشته می‌شود، در حقیقت کاربردی
جداگونه دارد. در رشته سازه هدف بیشتر تحلیل رفتارهای درونی و تحلیل اعضا و
مدل نمودن سازه برای بارهای استاتیکی می‌باشد در حالیکه در رشته
عمران-زلزله هدف آنالیز و بررسی نیروهای خارجی و دینامیکی وجانبی،بررسی
نحوه عملکرد، راهکارهای مقابله و بررسی رفتار لرزه‌ای سازه می‌باشد.
این
رشته نسبت به گرایشهای دیگر عمران در کشور ما نوپا بوده و در سالهای اخیر و
خصوصاً بعد از زلزله‌های مهمی چون رودبار و بم آئین نامه‌هایی برای تخصیص
ضرایب محاسباتی برای آن در نظر گرفته شده‌است که آخرین آئین نامه مورد
استفاده در این بخش آئین نامه 2800 ویرایش سوم می‌باشد. با توجه به کاربرد
زیاد نانوتکنولوژی احتمال استفاده ازمصالح نوین که پاسخ مناسبی به زلزله
بدهد وحتی ازانرژی زلزله برای رفع نیازهای انرژی ساختمان استفاده کند بعید
نیست. احتمالا نانو کامپوزیتهای سازه‌ای جایگزین مصالح سنتی خواهد شد که
صرفه جوئی قابل ملاحظه در مصرف مصالح وانرژی در راستای بهینه سازی ساختمان
درپی خواهد داشت.
کارشناسی ارشد
فارغ
التحصیلان مقطع كارشناسی عمران- عمران، می توانند در مقطع كارشناسی ارشد در
گرایشهای مختلف : سازه، سازه های هیدرولیكی ،مهندسی زلزله ، راه وترابری،
مكانیك خاك وپی ، مهندسی آب، سازه های دریایی ،مهندسی مدیریت ساخت، مهندسی
برنامه ریزی حمل و نقل ،مهندسی نقشه برداری ( ژئودزی)، فتوگرامتری و مهندسی
محیط زیست به تحصیل ادامه دهد و در هر یك از گرایشهای یاد شده زیر شاخه
های تخصصی تری وجود دارد كه در مقطع دكترای تخصصی و به خصوص در ضمن انجام
رساله دكتری به آن پرداخته می شود.
دکتری
در
مقطع دكتری دانشجو ضمن افزایش مراتب علمی خود، در یك زمینه تخصصی تر ، قدرت
و توان خود را برای انجام كارهای تحقیقاتی و توسعه مرزهای دانش و رفع
معضلات علمی و اجرایی از طریق پژوهش بالا برده، تحقیقاتی را در یك مورد
خاص، انجام می دهد.
توانایی‌های مورد نیاز و قابل توصیه
یك
مهندس عمران باید بسیار اجتماعی و دارای توان ایجاد ارتباط با جمله سایرین
باشد چون رشته مهندسی عمران یك رشته گروهی است. یعنی متخصص عمران در محیط
كار خود با اقشار مختلف جامعه از جامعه كارگران، تكنسین‌ها و مهندسان
رشته‌های دیگر سروكار دارد و باید با همه این افراد ارتباط خوبی برقرار كند
تا بتواند شاهد پیشرفت و موفقیت كارش باشد.
با توجه به كمیت و
كیفیت درسهایی كه در این رشته ارایه میگردد، داوطلب باید از توان و دانش
برتر در زمینه‌های ریاضی و فیزیك برخوردار باشد. همچنین توان جسمی ، قدرت
تجزیه و تحلیل ، قدرت تجسم و دقت كافی در بسیاری از مسایل را داشته باشد.
مهندسی عمران در ایران
ریشه
یابی این فن در ایران به قرن ها پیش باز میگردد جائیکه ایرانیان قدیم با
ساختن راهها شهرهای مهم ایران را به یکدیگر پیوند می دادند تا شاهان به
راحتی بتوانند به کاخ های خود در مناطق مختلف ایران سفر کنند. همانطور که
می دانیم قدیمی ترین سدها نیز در ایران وجود داشته و باعث رونق کشاورزی در
ایران باستان شده است.
اما مهندسی عمران نوین همزمان با گسترش و
توسعه شهرها در ایران در اوایل دهه 20 شمسی در دانشگاه تهران پایه گذاری شد
و تا کنون نیز افراد بسیاری در دوره های مختلف کارشناسی، کارشناسی ارشد و
دکتری از آن فارق التحصیل شده اند.
معرفي رشته عمران از نگاه کارشناس ارشد دانشگاه تهران
قبل از هر گونه تصميم در
مورد انتخاب رشته تحصيلي، بايد جايگاه رشته هاي تحصيلي مورد نظر را در ذهن خود
مشخص کنيد. يعني در درجهي اول با تواناييها ، استعدادها و روحيهي خود
آشنايي پيدا کرده و با توجه به اين موارد انتظارات خود از يک رشتهي تحصيلي را مد
نظر قرار دهيد. و در نهايت با بررسي دقيق ويژگي هاي هر رشته و نيز مشاوره با افراد
با تجربه، رشته تحصيلي متناسب با شخصيت خود را انتخاب کنيد.
با توجه به داشتن 6 سال
سابقهي داشجويي در رشتهي مهندسي عمران (4 سال در دورهي کارشناسي و 2 سال در
دورهي کارشناسي ارشد)، در اين ارايه برخي از تجربيات خود در ارتباط با رشتهي
تحصيلي عمران و ويژگيهاي مهم آن را در اختيار شما قرار دهم. در اين بين برخي از
ويژگي ها عمومي و رايج و برخي تخصصي ميباشند.
محبوبيت رشته: بدون شک در 10 سال اخير
رشتهي مهندسي عمران همواره جزء 4 رشتهي اول مورد علاقهي داوطلبين کنکور رياضي
بوده و حتي در چند سال اخير پس از رشتهي تحصيلي برق، جزء پرطرفدارترين رشتههاي
دانشگاهي مد نظرداوطلبين محسوب ميشود. بدون شک اين محبوبيت از ويژگي هاي منحصر به
فرد اين رشتهي تحصيلي حکايت ميکند. از جمله مهم ترين اين ويژگيها ميتوان به
موارد زير اشاره نمود:
o وجود بازار
کار مناسب در شرايط فعلي و نياز به عمران و آباداني در بخشهاي مختلف
کشور
o جذب
مناسب و سريع به بازار کار (حتي با مدرک کارشناسي)
o تنوع
بسيار زياد کارهاي مرتبط به رشته تحصيلي عمران و در نتيجه جذب افراد با
سلايق متفاوت
o تجربي بودن
بسياري از مشاغل مرتبط با اين رشته تحصيلي
o عيني
بودن بسياري از مطالب درسي و وجود واحدهاي عملي متنوع
o سطح
دشواري متوسط درس هاي ارايه شده در هر مقطع
o فراهم
بودن امکان تحصيل در مقاطع بالاتر به صورت تخصصي در داخل و خارج
از کشور در صورت علاقه
o تنوع
رشتههاي تحصيلي موجود در مقطع کارشناسي ارشد
در بالا تنها برخي از
ويژگيهاي عمومي رشتهي تحصيلي مهندسي عمران را برشمارديم. مجددا ياد آور ميشوم
تمامي موارد فوق تنها در صورتي تحقق خواهند يافت که ورود به اين رشته از روي علاقهمندي
با پشتوانهي وجود تواناييهاي لازم صورت گيرد.
تنوع دروس دانشگاهي: کليات واحدهاي درسي در
مقطع کارشناسي به اين صورت است که در طور معمول بايد در هشت الي نه ترم تحصيلي
تعداد 142 واحد درسي را گذراند. تنوع درسي اين واحد ها به شرح زير است:
ü 22 واحد
دروس عمومي (از جمله ادبيات فارسي، زبان عمومي، زبان تخصصي، انديشهي اسلامي،
انقلاب اسلامي و ….) که اين دروس تقريبا بين تمام رشتههاي تحصيلي مشترک بوده و
از اين نظر تفاوت خاصي ميان رشتهها وجود ندارد.
ü 27 واحد
دروس پايه (از جمله رياضي 1 ، رياضي 2، آمار و احتمالات، معادلات ديفرانسيل،
فيزيک1 و آزمايشگاه و …) اين دروس نيز بين بسياري از رشته هاي مهندسي مشترک ميباشند
ولي به طور مثال رياضيات مهندسي که جزء واحدهاي درسي ساير رشتهها ميباشد در
واحدهاي تحصيلي رشته عمران قرار ندارد.
ü 86 واحد
دروس اصلي و تخصصي الزامي که انتخاب اين واحدها در طي دورهي تحصيلي اجباري ميباشد
و اين دروس هستند که تمايز اصلي را ميان رشتهي تحصيلي عمران و ساير گرايش ها
ايجاد ميکنند. اين واحدها از تنوع بسيار زيادي برخوردارد بوده به طوري که برخي
آزاميشگاهي و برخي نيز تئوري ميباشند. اين دروس از طيف هاي زير برخوردارند.
o واحدهايي
که مربوط سازه و ساختمان ميباشند: اين طيف بسياري از دروس تخصصي را در بر ميگيرد
و عموم مردم با توجه به همين مورد رشتهي تحصيلي عمران را تنها محدود به ساختمان
سازي و سازه تصور ميکنند. از جملهي اين دروس ميتوان به استاتيک، مقاومت
مصالح،تحليل سازه ها، فولاد1و2، بتن1و2، مصالح ساختماني، تکنولوژي بتن، متره و
برآورد، پي و زلزله و … برخي از مهمترين اين موارد ميباشند که مبناي اصلي گرايش
سازه و زلزله در مقطع کارشناسي ارشد را
شکل ميدهند.
- واحدهايي که مربوط به مهندسي خاک
ميشوند:
واحدهاي درسي از جمله زمين شناسي، مکانيک خاک، مهندسي پي و فنداسيون،
آزمايشگاه مکانيک خاک و … که مبناي اصلي گرايش خاک در
مقطع کارشناسي ارشد را شکل ميدهند. - واحدهاي درسي مربوط به مهندسي آب: واحدهاي درسي از جمله مکانيک
سيالات، هيدروليک، هيدرولوژي، بناهاي آبي و سد، مهندسي آب و فاضلاب و … که
مبناي اصلي گرايش مهندسي آب و محيط زيست و هيدروليک در
مقطع کارشناسي ارشد را شکل ميدهند. - واحدهاي درسي مربوط به مهندسي
راه: واحدهاي
درسي از جمله نقشه برداري، راه سازي، روسازي، مهندسي ترافيک و … که مبناي
اصلي گرايش مهندسي ترافيک و حمل و نقل در مقطع کارشناسي
ارشد را شکل ميدهند. - واحدهاي درسي مربوط به معماري: در ميان واحدهاي درسي
عمران واحدهايي از جمله نقشه کشي ساختمان و ترسيم فني و اصول و مباني معماري
قرار داده شده اند تا مهندسين عمران ديد کلي در ارتباط با اصول طراحي ساختمان
و نحوهي معماري فضاها پيدا کنند.
ü 7
واحد مربوط به دروس تخصصي ولي به صورت اختياري: منظور از اختياري بودن دروس اين
است که دانشجو آزاد است از ميان دروس اختياري مختلف ارايه شده با توجه به علاقه
مندي خود دروس تخصصي منطبق با علايق خود را انتخاب نمايد. به طوري مثال اگر
دانشجويي به دروس مهندسي خاک علاقه مند است ميتواند درس پي پيشرفته را انتخاب کند
و دانشجويي که به مسايل سازه علاقه مند است ميتواند درس پل سازي، مصالح بنايي و
… را انتخاب نمايد.
بازار کار و چشم انداز
تحصيل در مقاطع تحصيلي بالاتر: يکي از جذاب ترين موارد
در ارتباط با رشتهي تحصيلي عمران وجود بازار کار مناسب براي افراد با سليقههاي
متفاوت ميباشد. با توجه به تنوع بسيار بالاي دروس ارايه شده در دورهي کارشناسي
که برخي از مهمترين آنها را برشمارديم، مشاغل بسيار متفاوتي در زمينهي هاي مختلف
وجود دارد.
يکي از نکات قابل توجه در
ارتباط با اين مشاغل اين است که در کنار داشتن اطلاعات علمي مناسب، وجود تجربههاي
کاري يکي از کليدهاي اصلي موفقيت ورود به بازار کارهاي مربوط به اين رشته
ميباشد. به طوري که استخدام در بسياري از اين مشاغل، با داشتن تجربه و مهارت لازم
به سهولت صورت ميگيرد. بنابراين پيشنهاد ميشود در کنار آموزش مطالب علمي، با
حضور در پروژههاي عمراني به صورت کارآموز و کسب مهارتهاي لازم قبل از اتمام دورهي
تحصيلي، تجربيات عملي خود را افزايش دهيد.
کار در شرکتهاي مشاوره،
شرکتهاي پيمان کاري، پروژههاي تحقيقاتي به عنوان مهندس اجراي، نقشهبردار،
سرپرست کارگاه، مهندس ناظر، طراح سازه از جمله کارهاي عمدهي مربوط به بخش
ساختماني ميباشد که با داشتن مدرک کارشناسي ميتوان به آنها دست يافت. کار در
برخي از سازمان ها نياز اطلاعات تخصص دارد که با تحصيل در مقاطع بالاتر (کارشناسي
ارشد و دکتري) ميتوان به آنها دست يافت. کار در شرکتهاي مديريت منابع آب، شرکت
آب و فاضلاب ، تصفيه خانه، سواحل، راهسازي و ترافيک شهري، ساخت پل و سد و
… از جمله اين موارد ميباشد.
با توجه به وجود دانشگاههاي
متعدد در سرتاسر کشور، امکان ادامه تحصيل در مقاطع بالاتر در رشتهي مهندسي عمران
وجود داشته به طوري که امکان ادامهي تحصيل در مقاطع کارشناسي ارشد و دکتري هم
اکنون در اکثر دانشگاههاي تراز اول کشور فراهم شده است. با توجه به وجود سطح علمي
بسيار مناسب در رشتهي تحصيلي عمران در دانشگاههاي کشور و به روز بودن مطالب
علمي، هر ساله تعدادي زيادي از دانشجوهاي ايران در مقطع کارشناسي و کارشناسي ارشد
به تيمهاي علمي محقيق در سرتاسر دنيا ميپيوندند و در نتيجه امکان ادامه تحصيل
در خارج از کشور نيز براي دانشجويان اين رشته فراهم است.
گرايشهاي مختلف عمران در
مقطع کارشناسي ارشد: با توجه به مطالب عنوان شده، رشتهي مهندسي عمران
از گرايشهاي مختلفي در مقطع کارشناسي ارشد برخوردار است که مهمترين آنها عبارتند
از:
- مهندسي سازه
- مهنسد زلزله
- مهندسي خاک و پي
- مهندسي حمل و نقل و ترافيک
- سازههاي دريايي
- مهندسي هيدروليک
- مهندسي آب (مديريت منابع آب، آب
و فاضلاب و مهندسي رودخانه) - مهندسي محيط زيست
- مديريت ساخت
