4 اشتباه تربیتی که پدر و مادر ها مرتکب می شوند
تربیت کردن بچه‌ها، کار درستی است و اتمام
حجت کردن، بعضی وقت‌ها، خیلی هم لازم است، اما قرار نیست همیشه، شما دستور
بدهید و او هم گوش به فرمان‌تان باشد.
– «همین الان لباست رو بپوش؛ وگرنه اصلا بیرون نمی‌ریم»
– «باشه، پس خونه می‌مونیم!»
مکالمه عجیب و غریبی نیست. ممکن است شما
هم از دو، سه سالگی فرزندتان به بعد، چندین و چند بار در همین موقعیت قرار
گرفته باشید و وقتی می‌خواستید با پسر و دختر بازیگوش‌تان اتمام حجت کنید،
آنها با واکنش‌شان، شما را حیرت‌زده کرده باشند. تربیت کردن بچه‌ها، کار
درستی است و اتمام حجت کردن، بعضی وقت‌ها، خیلی هم لازم است، اما قرار نیست
همیشه، شما دستور بدهید و او هم گوش به فرمان‌تان باشد. در ادامه، با
بزرگ‌ترین اشتباه‌هایی که هنگام تربیت فرزندان مرتکب می‌شوید و هم‌چنین روش
درست جایگزین آن، آشنا می‌شوید.
1.دروغ گفتن
یکی از تله‌های تربیتی که والدین در آن
می‌افتند، دروغ گفتن برای ترساندن بچه‌هاست. شاید شما هم برای این‌که
فرزندتان، کاری را که از آن سرپیچی کرده، انجام دهد، به دروغ، محلی ترسناک
را برایش توصیف کنید که همه بچه‌های بد و حرف‌گوش‌نکن به آن‌جا می‌روند.
بعد، تهدید کنید که اگر آن کار را انجام ندهد، او را به آن مکان می‌فرستید.
این موضوع، ذهن کودک شما را پر از ترس می‌کند و باعث می‌شود تا مدت‌های
طولانی، از نزدیک شدن به بعضی مکان‌ها یا آدم‌های خاص، واهمه داشته باشد.
مادری را در نظر بگیرید که مجبور است سر کار برود و چون نمی‌خواهد دختر
خواب‌آلودش، صبح زود و قبل از رسیدن به خانه مادربزرگ، یک گریه و زاری درست
و حسابی راه بیندازد، به او می‌گوید: «اگر همین حالا ساکت نشی، می‌گم
آقاپلیسه بیاد و ببردت زندان»! واضح است که از آن به بعد، دختر او، از تمام
پلیس‌های شهر می‌ترسد.
روش درست: دروغ‌های مصلحتی، ممکن است گاهی
به یاری‌تان بیایند و ترساندن کودک، به شما کمک کند تا او، حرف‌شنوی
بیش‌تری داشته باشد، اما توصیه همیشگی کارشناسان تربیت کودک این است که با
کودک‌تان صادق باشید. به‌عنوان مثال، این مادر می‌توانست به دخترش بگوید:
«می‌فهمم که دلت نمی‌خواهد صبح زود بیدار شوی و تا خونه مادربزرگ، توی
اتوبوس سرپا بایستی، من هم دوست ندارم سر کار بروم، اما مجبورم و چاره
دیگری ندارم.» این روش باعث می‌شود او، احساس بهتری درباره صبح زود بیدار
شدن و… داشته باشد.
2.تهدید کردن
یکی دیگر از اشتباهات رایجی که والدین
مرتکب می‌شوند، تهدید کردن بچه‌هاست. به او نگویید «اگر دوباره زبانت را
دربیاوری، تنبیه‌ات می‌کنم»؛ زیرا وقتی کودک را در چنین شرایطی قرار
می‌دهید، علاقه او را برای لجبازی با خودتان، دوبرابر می‌کنید و مطمئن
باشید او، کار بدش را تکرار خواهد کرد.
روش درست: تکرار جمله «اگر باز هم به
خواهرت لگد بزنی، دیگه هیچ وقت نمی‌آییم پارک»، رفتار کودک شما را تغییر
نمی‌دهد، بلکه باعث می‌شود فکر کند هنوز تا قبل از این‌که او را از محل
بازی بیرون کنید، می‌تواند با چندتا لگد حسابی دیگر، خدمت خواهرش برسد. پس،
بهتر است به او تذکر بدهید که اگر رفتارش را درست نکند، به خانه
برمی‌گردید و در صورتی که آن را نادیده گرفت، بدون درنگ، به حرفی که
زده‌اید، عمل کنید. این موضوع باعث می‌شود او، از جدیت شما مطمئن باشد.
3. خراب کردن وجهه پدر ومادر توسط یکدیگر
پشت هم را خالی کردن مقابل خواسته‌های
بچه‌ها، یکی دیگر از خطاهایی است که هر پدر و مادری ممکن است انجام دهند.
به‌عنوان مثال، اگر پدر خانواده، شرط بستنی خوردن را تمیز کردن اتاق قرار
داده، شما هم پیرو این شرط باشید و از روی دل‌سوزی، در صورتی که فرزندتان،
اتاقش را مرتب نکرده، به او بستنی ندهید.
روش درست: متحد بودن پدر و مادر، یکی از
مهم‌ترین مسایلی است که باید توسط والدین رعایت شود. ممکن است شما روش‌های
مختلفی برای تربیت و تنبیه کردن فرزندتان داشته باشید و می‌توانید در مورد
آنها با یکدیگر صحبت کنید، اما هرگز سعی نکنید مقابل فرزندتان، تلاش دیگری
را کم‌تر جلوه دهید.
4. رشوه دادن
رشوه دادن به کودکان، آن هم وقتی باید
وظیفه‌شان را انجام دهند، باعث می‌شود همیشه، از شما توقع جایزه داشته
باشند. مادر یک دختر دو ساله، در این‌باره می‌گوید: «دختر من، هیچ وقت خوب
غذا نمی‌خورد. به همین دلیل، یک بار به او پیشنهاد دادم که اگر غذایش را
کامل بخورد، به او شکلات می‌دهم. از آن پس، او، هر بار پس از اتمام غذایش،
از من انتظار شکلات یا آب‌نبات دارد.»
روش بهتر: گاهی کار خوب، مستحق جایزه
است، اما تشویق کردن بچه‌ها برای خوب رفتار کردن، بهتر از دادن وعده جایزه
است. بهتر است به‌جای به کار بردن جمله «اگر امروز که رفتیم خانه خاله، پسر
خوبی باشی، برایت اسباب‌بازی می‌خرم»، از جمله «من واقعا به تو افتخار
می‌کنم که امروز، خانه خاله، پسر خوبی بودی و من را خوش‌حال کردی» استفاده
کنید.
راه‌کارهای پیشنهادی ما
اگر فرزندتان، هنگام صحبت با شما، فریاد بزند و شما هم در مقابل، فریاد می‌زنید یا به او هشدار می‌دهید و عصبانی می‌شوید؟
همه اشتباه می‌کنند. به همین دلیل، خودتان
را سرزنش نکنید و در مقابل، به فرزندتان بگویید از کاری که انجام داده‌اید
یا حرفی که زده‌اید، پشیمان هستید و از این پس، قانون‌های جدید در خانه
بگذارید.
حتی اگر شما فکر می‌کنید که روش تربیتی که
داشته‌اید، باید به‌طور کل تغییر کند، در ابتدا، با دو قانون جدید شروع
کنید و فرزندتان را با 20 قانون جدید، غافل‌گیر نکنید.
برای فرزندتان، بیش‌تر از دو یا سه حق انتخاب نگذارید. به این ترتیب، می‌توانید همیشه او را در کنترل‌تان داشته باشید.
به خودتان و فرزندتان زمان دهید. تغییر یک رفتار بد، همیشه، زمان می‌خواهد.
فنری که گاهی درمی‌رود!
وقتی دختر خردسالم، از سفر جادویی به خانه
پدربزرگ و مادربزرگش برمی‌گردد، مثل فنری می‌شود که از جا در رفته؛ باید
با همان تقلا، او را به زندگی برگردانیم. در این سفر جادویی، او هر کاری
می‌خواهد، می‌تواند انجام دهد؛ حتی می‌تواند برای چندین ساعت غذا و خوراکی
نخورد، کسی هم با قاشق دنبالش ندود. حالا من و همسرم را تصور کنید که باید
با تلاش بسیار، او را دوباره به قوانین زندگی خودمان عادت دهیم.
این حرف‌های تکراری، دردسرهای همیشگی همه
والدین است؛ چون همه پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌ها فکر می‌کنند که بچه‌هایشان،
با روش‌های تربیتی که در پیش گرفته‌اند، حتما نوه‌های عزیزتر از جان‌شان را
می‌کُشند. این وسط، نوه‌ها، از موقعیت پیش آمده نهایت سوءاستفاده! را
می‌کنند و حسابی، پنبه پدر و مادر را پیش پدربزرگ و مادربزرگ می‌زنند.
تنها راه والدین برای بهتر کردن اوضاع، نه
درست کردن آن، حرف زدن است؛ آن هم با احترام، اما قاطعانه. ما هم همین
راه را در پیش گرفته‌ایم و هم‌چنان تلاش می‌کنیم تا این دو جبهه! را به
تعادل برسانیم. هیچ‌وقت از حرف زدن خسته نشوید؛ سرانجام، نتیجه خواهد داد.
از دست بي‌ادبي هاي كودک‌تان خسته شده‌ايد؟
اگر شما هم سريال شمعدوني را دنبال می
کردید، حتما با «عرشیا» كودك خردسال اين مجموعه آشناييد؛ زلزله‌اي شش ساله
كه نه تنها پدر و مادرش بلكه جماعتي از فاميل را روي انگشت كوچکش
مي‌چرخاند. تصورش سخت است اگر كودكي با تمامي اين ويژگي‌ها در خانه تك‌تك
ما باشد با این وجود اگر شما هم در خانه ورژني كوچك از اين زلزله يعني
عرشياي سريال شمعدوني داريد، بايد كمي نگران شويد.
اگر كودكي داريد
كه احترام بزرگ‌ترش را رعايت نمي‌كند و با تقليد رفتار و گفتار او قصد
تحقير بزرگ‌ترش را دارد، اگر كودكي داريد كه عمو، خاله يا دايي‌اش را با
نام كوچك صدا مي‌كند يا رازهاي شما را با ديگران به اشتراك مي‌گذارد، بايد
كمي نگران شويد و به روش تربيتي‌تان شك كنيد. در اين پرونده به شما
مي‌گوييم كه چطور با اصلاح شيوه تربيتي خود از يك عرشياي زلزله يك كودك
مودب و جنتلمن بسازيد.
زندگي در دنياي پرمشغله و پيچيده امروز گاهي
ما را از برخي از جنبه‌هاي مهم زندگي و كودكان‌مان غافل مي‌كند و سر بزنگاه
ما را در چنان سردرگمي غرق مي‌كند كه به‌سادگي نمي‌توانیم راه درست را از
نادرست تشيخص دهیم. يكي از اين جنبه‌ها غفلت در انتخاب صحيح شيوه‌هاي
تربيتي مدرن يا بي‌تفاوتي نسبت به اين روش‌هاست. رويارويي با كودكاني كه به
اصطلاح در زمره نسل جديد جاي مي‌گيرند و رفتاري آزار‌دهنده دارند، بسيار
دشوار است؛ نسلي كه به اعتقاد بزرگ‌ترهاي‌شان از ادب و نزاكت بويي نبرده و
مدام پيكان بزرگترها پيشاني‌شان را نشانه گرفته است؛ نسلي كه چشم، گوش و
حواسش به رفتار، گفتار و سكنات بزرگ‌ترهايش بوده و آنها را الگوي رفتاري
خويش قرار داده است. پس نمي‌توان اين‌چنين بي‌محابا انگشت اشاره را به سوي
آنها گرفت و از نقش كليدي والدين غافل شد. در اين مطلب دكتر كتايون خوشابي،
فوق‌تخصص روانپزشكي كودكان درباره شيوه‌هاي صحيح تربيتي، تنبيه و تشويق و
تاثيرگذاري والدين در تربيت كودكان با شما صحبت مي‌كند.
تشخيص كودكي
كه ادب و احترام را در مقابل بزرگترها به جا نمي‌آورد و در مقايسه با
همسالان خود پرخاشگري كلامي دارد، چندان سخت نيست اما صرف اينكه كودكي يكي،
دو بار پا را از دايره قرمزي كه والدين و عرف جامعه برايش تعيين كردند،
بيرون گذاشت دليل آن نيست که برچسب بي‌ادبي را به پيشاني‌اش بچسبانيم.
دكتر خوشابي، فوق تخصص روانپزشكي كودكان در اين‌باره مي‌گويد: «بچه‌هايي
كه معمولا مرز را در ارتباط با بزرگسالان رعايت نمي‌كنند و به بزرگسالان
به‌خصوص والدين‌شان توهين مي‌كنند و كودكاني كه دست روي والدين بلند
مي‌كنند يا فحاشي و توهين‌هايي كلامي دارند و حين عصبانيت به پدر و مادر
حمله مي‌كنند يا به افراد ديگر دست‌درازي مي‌كنند را تحت عنوان كودكاني كه
درست تربيت نشده‌اند مي‌توان نام برد.
هميشه پاي والدين در ميان است
كودكاني
كه در گروه كودكان بي‌ادب قرار مي‌گيرند و به قول دكتر خوشابي در گروه
كودكاني كه درست تربيت نشده‌اند هستند، قطعا از بدو تولد با اين مشكل متولد
نشده‌اند. پيدا كردن ريشه‌ها و منشاء اين بي‌ادبي چندان دشوار نيست.
والدين تنها بايد كمي بيشتر به رفتار و كردار خود مسلط باشند و سنجيده‌تر
عمل كنند. دكتر خوشابي در اين باره مي‌گويد: «اين كودكان معمولا حاصل
روش‌هاي تربيتي نادرست والدين هستند؛ پدر و مادرهايي كه روش‌هاي فرزندپروري
آنها سهل‌گيرانه است. كودكان در اين روش‌ها احترام گذاشتن به بزرگترها
را ياد نمي‌گيرند و محدوده‌هاي مربوط به سن خودشان و والدين‌شان را
نمي‌توانند به‌درستي رعايت كنند.
گام اول؛ انتخاب موضع درست در قبال فرزند
در
يك روش تربيتي درست همان اندازه كه توجه، محبت و حمايت از طرف والدين نسبت
به فرزندان وجود دارد، اعمال قدرت، كنترل و ديسيپلين هم بايد وجود داشته
باشد. دكتر خوشابي مي‌گويد: «زمان‌هايي كه لازم است پدر و مادر دوست
فرزندشان باشند (زمان بازي كردن) مانند يك همسن با كودك بازي كنند و در
اين حالت از لحاظ قدرت فرقي بين والدين و كودك نيست. وقتي بچه كار درست يا
نادرست مي‌كند، پدرو مادر بايد از موضع بالا بچه را مورد تنبيه يا تشويق
قرار دهند و اين اصلا به معناي تنبيه بدني نيست. تشويق به معناي اينكه
رفتار مطلوب كودك تقويت شود و استفاده از تنبيه به معناي اينكه رفتارهاي
نامطلوب در كودك سرکوب شود.
گام دوم؛ پرهيز از تقسيم برابر قدرت
در
روش‌هاي فرزندپروري سهل‌گيرانه ارتباط والدين با كودكان‌شان مثل
همسالان‌شان است. همان‌طور كه كودك ممكن است با همسال خودش به‌طور فيزيكي
يا كلامي درگير شود، چون در اين روش فاصله‌اي به لحاظ سيستم قدرت بين فرزند
و والدين وجود ندارد به همان صورت حد و مرز والدين توسط كودك شكسته مي‌شود
و او براي خود جايز مي‌داند كه پدر و مادر را مانند همسالانش مورد توهين و
تحقير قرار مي‌دهد. به گفته اين روانشناس كودك اشكال بزرگ در انتخاب
روش‌هاي نادرست فرزندپروري والدين است. در حالي‌كه در روش‌هاي نوين
فرزندپروري پدر و مادر به‌موقع كنترل كودك را در دست مي‌گيرند و به او
اجازه نمي‌دهند از حد و مرز خودش سوءاستفاده و تجاوز كند.
وقتي از تنبيه و تشويق مي‌گوييم از چه حرف مي‌زنيم
وقتي
از تشويق حرف مي‌زنيم، مقصودمان تشويق‌هاي كلامي و غيركلامي است. وقتي
كودک رفتار مطلوبي دارد، والدين مي‌توانند از تشويق‌هاي غير كلامي (نگاه
محبت‌آميز، خنديدن و نوازش كردن سر و…) يا از روش‌هاي كلامي (آفرين گفتن و
تعريف كردن از كودك و به نوعي كارش را مورد تاييد قرار دادن) استفاده کنند
كه اين موجب افزايش اعتماد به نفس كودك مي‌شود. گاهي هم تشويق‌هاي مادي
مي‌تواند جايگزين اين تشويق‌ها شود مثل خريدن كتاب، اسباب‌بازي يا
تشويق‌هايي مثل هديه دادن برچسب به كودك كه همه اينها مي‌تواند جزء
رفتارهاي تشويقي مثبت باشد. اما در شرايطي كه كودك پدر و مادر را مورد
توهين قرار مي‌دهد، پرخاش مي‌كند يا آنها را كتك مي‌زند بايد از روش‌هاي
تنبيهي استفاده كرد که يكي از روش‌هاي تنبيهي محروم كردن كودك است.
در
اين شرايط مي‌توان كودك را به مدت پنج دقيقه در اتاق ديگري بگذاريم تا
تنها باشد. اين اتاق بهتر است اتاق خودش نباشد تا خودش را با وسايلش سرگرم
کند. خيلي از خانواده‌ها اين روش را خشن و به معناي حبس كردن مي‌دانند در
حالي كه اين روش به هيچ‌وجه معادل زنداني كردن كودك نيست. باید به كودك
بگوييم به دليل رفتار بدت از حضور در جمع محرومي و پنج دقيقه هم اصلا زمان
زيادي نيست. البته به ازاي هر سال یک دقيقه به زمان اضافه مي‌شود. حتي
مي‌توانیم در اتاق را باز بگذاريم اما نبايد به او اجازه خروج دهيم و اگر
بچه رعايت نكرد بايد در اتاق را ببنديم و پس از اتمام زمان والدين بايد به
مدت 20 تا 30 دقيقه به كودك كم‌محلي كنند.
یکی از روش های تنبیه برای کودک محروم کردن است
چه تنبيهي موثر است؟
مهم
نيست از چه روش تنبيهي استفاده مي‌كنيد؛ مثلا كودك را از اسباب‌بازي‌هايش
دور مي‌كنيد يا او را از حضور در جمع محروم مي‌كنيد يا اجازه تماشاي كارتون
را به خاطر رفتار بدش به او نمی‌دهید، مهم اين است كه تنبيه شما موثر باشد
و او متوجه عملكردش شود. دكتر خوشابي در اين باره مي‌گويد: «در شرايطي كه
كودك نسبت به تنبيه‌ها واكنش نشان داد؛ مثلا اگر در مقابل محروميت پنج
دقيقه‌اي از حضور در كنار والدين بي‌قراري كرد، تنبيه بايد ادامه پيدا كند.
تنبيه در شرايطي تاثیرگذار است كه كودك از آن عبرت بگيرد. كودكي كه شاد و
خندان از اتاق خارج مي‌شود، تاثيرپذيري لازم را نگرفته و مشخص است كه آن
تنبيه كاملا بي‌فايده بوده و با روش ديگري بايد جايگزين شود.
تنبيه‌هايي كه نبايد از آنها استفاده كنيد
انتخاب
شيوه‌اي كه براي تنبيه كودك استفاده مي‌كنيم از اهميت زيادي برخوردار است.
انتخاب شيوه نادرست اثرات مخربي بر سلامت رواني كودك مي‌گذارد. دكتر
خوشابي اين روش‌ها را با شما در ميان مي‌گذارد:
جملات ممنوعه
جملاتي
مانند «ديگر مادرت نيستم»، «فقط پدر فلاني هستم»، «دوستت ندارم» يا «از
اين به بعد با تو قهرم» از جمله جملات ممنوعه‌اي است كه نبايد هنگام سر زدن
خطا و رفتار غلط با كودك در ميان گذاشت. اين جملات به معناي طرد كردن
عاطفي كودك و از مصاديق كودك‌آزاري است و والدین باید به شدت ازبه زبان
آوردن آن پرهیز کنند.
بازخورد احساسي داشته باشيد
بهترين
روش در كنار تنبيه‌هاي صحيح آن است كه پدر و مادر احساس‌شان را با كودك در
ميان بگذارند. نبايد به او بگويند چون بچه بدي هستي از دست تو ناراحتم
بلكه بايد به او بگويند به خاطر اين رفتار بدي كه انجام دادي از تو عصباني و
ناراحتم و الان نمي‌توانم با تو صحبت كنم يا جواب سوالت را بدهم؛ البته
اين مدت زمان نبايد بيشتر از 30 دقيقه شود.
حساب شده عمل كنيد
در
صورتي كه والدين از شيوه محروم كردن كودك از اسباب‌بازي‌هايش استفاده
مي‌كنند بهتر است براي 3تا2 ساعت اين روند را ادامه دهند و در پايان به‌طور
مستقيم اسباب‌بازي را به كودك ندهند چون ممكن است كودك به خاطر محروميتي
كه كشيده آن را پرت كند. باید اسباب‌بازي را در اتاقش گذاشت تا خودش سراغش
رود.
نقش بازي كنيد
در
شرايطي كه كودك‌تان پرخاشگري دارد سعي كنيد نقش فرد عصباني را بازي كنيد و
مراقب باشيد با عصبانيت براي تنبيه او تصميمي نگيريد. هرگز نبايد با
بچه‌اي كه پرخاشگري فيزيكي دارد همان‌گونه برخورد كرد تا بفهمد كارش اشتباه
است چون در اين شرايط والدين خود را همسن كودك كرده‌اند و روش تنبیهی‌شان
از موضع بالا نيست.
