صنايع دستی اصفهان در طول قرن‌های متمادی به‌عنوان نماينده هنر اصيل قوم ايرانی در جهان معرفی شده‌اند و یکی از بهترین سوغاتی‌های این شهر به شمار می‌آیند.
تاریخی ترین شهر مرکز ایران ، اصفهان نام دارد. شهر اصفهان با قدمتی متجاوز از 50 هزار سال، دارای پیشینه تاریخی بسیار بالایی است. همین ویژگی باعث شده است که صنایع دستی اصفهان از زمان‌های قدیم در این شهر وجود داشته و همراه با گسترش جمعیت و خلاقیت پیشرفت چشمگیری داشته باشد.
بخش اعظم اقتصاد این استان از صنایع دستی تامین می‌شود. این صنایع در طول قرن‌های طولانی نماینده هنر اصیل ایرانی در جهان بوده و هست. این شهر به عنوان سومین شهر بزرگ و پرجمعیت ایران به شمار می رود و جزو بزرگترین مراکز تولید صنایع دستی مختلف ایران محسوب می شود. همانطور که میدانید از قدیم الایام این استان را مهد هنرهای ظریف و صنایع دستی زیبا نامیده اند که گچبری های بی نظیر، کاشی کاری ها، تزیینات آجری، قلمکاری ها، نگارگری، ترمه، تذهیب و تحریر انواع کتاب، مناره های داخل و خارج مساجد و … گواه از آن دارد.
از صنایع دستی رایج که در عهد شاهان صفوی نیز رونق فراوانی داشت می توان به زرکشی، پولک دوزی، سیم کشی، زربافی، گلابتون دوزی، زنجیره بافی، نساجی، قالی بافی و … اشاره کرد.
آشنایی با صنایع دستی اصفهان
میناکاری اصفهان: میناکاری اصفهان را می توان در بین آثار مختلف صنایع دستی یکه تاز دانست. میناکاری هنری است که سابقه آن به بیش از 5000 سال می رسد و سایر محصولات صنایع دستی نیز از آن به وجود آمده اند که اتفاقا فروش بسیار خوبی هم دارند. نوعی از میناکاری که در اصفهان رواج بسیار زیادی دارد و مرغوبیت آن بسیار بالاست، میناکاری روی مس می باشد. میناکاری روی سفال با بالاترین کیفیت در شهر لالجین همدان تولید می گردد.
گره چینی: یکی از شاخه های هنر کاشی کاری و معماری سنتی گره چینی نام دارد که چیده شدن حالات و لغات مختلف کنار هم طبق طرح مد نظر و با استفاده از آجر، کاشی و یا سایر مواد نقش های هندسی تزئینی به عمل می آید. البته این هنر صرفاً در معماری خلاصه نمی شود و یکی از زیر شاخه های صنایع چوب به شمار می رود. هنر زیبا و اصیل گره چینی به خاطر سختی و زحمت زیادی که نیاز دارد دربرگیرنده هزینه بسیار بالایی است.
خاتم کاری : خاتم کاری هم به نوعی شبیه به هنر کاشی کاری است با این تفاوت که زمینه کار از جنس چوب یا مس می باشد. جنس چوب و چسب هایی که به کار می روند متفاوت بوده و کیفیت آن را تعیین می کنند ضمن اینکه نحوه قرارگیری مثلث های خاتم و نداشتن فضای خالی و همچنین رعایت اصل تقارن بر روی ارزش هنری محصولات خاتم کاری تأثیر زیادی دارد. معمولا ست رومیزی اداری و ست مدیریتی خاتم کاری و برخی محصولات مشابه آن با زمینه چوبی تولید می شوند اما برای تندیس های مناسبتی و هدایای تبلیغاتی از مس و خاتم استفاده بیشتری شده است و ترند روز صنایع دستی می باشند.
مسگری: انسان بعد از کار با سنگ و گِل به ساختن ظرف‌هایی با مس روی آورد؛ مسگری یکی از قدیمی‌ترین صنایع دستی ایران است که در حدود پنج‌هزار سال قدمت دارد. اوج این هنر در ایران به دوران سلجوقیان برمی‌گردد. گفته می‌شود به این دلیل که مس در طبیعت بیشتر از باقی فلزها وجود دارد و به دست آمدن آن راحت‌تر است پیشینیان به ساختن ظروف مسی روی آوردند. در حال حاضر بسیاری از افراد از ظروف مسی برای طبخ غذا یا تزئین خانه‌های خود استفاده می‌کنند.
قالی بافی: یکی از صنایع دستی اصفهان قال بافی است. تعداد رنگهای انتخاب شده در قالیهای اصفهان بسیار محدود است. گره قالیهای اصفهان فارسی بوده و جفتی آن نیز کم نیست. رنگهای طبیعی بسیار کم مصرف می شود و بیشتر در قالیهای خوب از رنگهای شیمیایی دندانه ای استفاده می شود. در روستاهای اطراف اصفهان نیز کم و بیش دارهای قالی وجود دارد. روی این دارها قالی و قالیچه ها طرح شاه عباسی و سایر طرحهای اصفهان بافته می شود. رنگهای بکاررفته در آنها عموماً نباتی بوده و بیشتر از روناس، قارا، اسپرک، گنده یا گندل، پوست گردو، پوست انار و چند گیاه دیگر استفاده به عمل می آید.از توابع اصفهان که در هنر قالی بافی مشهور هستند از قالیچه های بختیاری و قالی های جوشقان بایستی نام برد.
منبت کاری: واژه منبت به معنای کنده کاری خاص روی چوب است که سابقه ای دیرینه دارد، شاید بتوان آغاز تاریخ منبت کاری را از زمانی دانست که انسان نخستین بار، با ابزاری برنده چوبی را تراشیده است. در حال حاضر هم هنر منبت کاری همچنان رواج دارد و در گوشه و کنار ایران هنرمندان بسیاری بدان مشغولند اما متأسفانه رفته رفته استفاده از نقوش اصیل که شامل طرحهای اسلیمی و ختایی یا گل و بوته است رو به فراموشی می رود و طرحهای خارجی جای آنها را می گیرد. زمینه کار بیشتر از چوب گردو و یا ریشه درختان جنگلی است که خود دارای نقوش زیبایی هستند. مهمترین ماده ای که روی آن منبت کاری می کنند چوب است. این چوب باید محکم و بدون گره باشد.
ملیله سازی: ملیله سازی یکی از ارزشمندترین صنایع دستی اصفهان و یکی از ظریف‌ترین صنایع فلزی ایران است. این هنر که در ساخت ظروف و وسایل تزئینی نقره به کار گرفته می‌شود، آن‌قدر ظریف و زیبا است که امکان ندارد نظر شما را به خود جذب نکند. ملیله سازی از كنار هم قرار گرفتن تعداد بسيار زيادی مفتول نقره در قالب ريز نقش‌هایی چون اشک، جغه، برگ، پیچک و غنچه به دست می‌آید. پیشینه ملیله سازی در ایران به صدها سال برمی‌گردد. این هنر تا قبل از دوره پهلوی در شهر زنجان رواج داشت؛ اما در زمان حکومت رضاخان با مهاجرت تعدادی از استادکاران این عرصه به اصفهان و تهران، در دیگر شهرها نیز رونق گرفت.
سوزن دوزی: از صنایع دستی معروف و زیبای استان اصفهان که در انحصار دختران و زنان خانه دار است ، می توان به سوزندوزی اشاره کرد. این هنر به غیر از کلاه در تهیه جلیقه، زیرلیوانی، کفش و کمربند مورد استفاده قرار می گیرد.
فیروزه کوبی: علاوه بر هنر های دیگر شهر اصفهان، فیروزه کوبی هنری است که قدمت چندانی برای خود ندارد. فیروز کوبی خیلی قبل تر ها در مشهد انجام می شده اما پس از تقریبا 70 سال توسط یوسف حکیمان به اصفهان آورده شد. اگرچه اجناس فیروزه کوبی شهرت بسیار زیادی در اصفهان دارد ولی صنعتگران مشغول به این حوزه تولیداتشان را محدود کرده اند. از این هنر زیبا در ساخت زیورآلات، شمعدان، گلدان و ظروف تزیینی استفاده می شود.
