نقشه کشی صنعتی چیست؟
تاریخچه مختصری از نقشه کشی صنعتی:
بشراززمانهای
بسیار کهن کم وبیش شکلهایی بنام نقشه ترسیم مینمود است از جمله مصریان
قدیم برای ساختن بناهای عظیمی نظیر اهرام ثلاثه مصر از انها استفاده
نموده است از طرف دیگر نقشه های جغرافیایی هستند که قدمت زیادی دارند اما
بدرستی نمی توان گفت که اولین نقشه های صنعتی در چه موقع ترسیم شده اند ولی
انچه مسلم است پیشرفت سریع صنایع وپیدایش اختراعات ومصنوعات جدید لزوم
ترسیم نقشه را اجتناب نا پذیر می نمود پیدایش وتکامل ریاضیات واز شعباتش
علم هندسه در پیشرفت بشر تاثیر شگفت انگیز دارد و هندسه که خود علم اندازه و
مساحی باشد متکی بر نقشه ها وترسیمات بسیار دقیق ومستدل است لیکن با وجود
انکه از بیان اصول وقضایای هندسه توسط اقلیدس فیثاغورس تالس وبطلمیوس
هزاران سال میگذشت هنوز چیزی به عنوان رسم فنی وجود نداشت دلیل انهم روشن
بود که واقعا چنین مطلبی احساس شود البته مبتکرین ومخترعین بزرگی چون
داوینچی وسایرین برای تفهیم تفکرات خود شکلهایی ترسیم می نمودند اما انها
بیشتر بهد نقاشی شبیه بود و ملهم ازان ونه یک شکل دقیق هندسی .
بین
سالهای 1746تا1818که سالهای زندگی موثر میباشد تحولی عظیم در هندسه ایجاد
که در ان زمان بخوبی درک نگردید این تحول بیان اصول هندسه ترسیمی توسط
ریاضیدان بزرگ گاسپار مونز افسر ارتش فرانسه بود که بیشتر به جهت ترسیم
نقشه های جنگی مورد استفاده قرار می گرفت و سالها نیز جز اسرار ارتشی بود
اما تدریجا ارزش واهمیت ان در بیان تصاویر از اجسام سه بعدی مشخص گردید
دراین روش اجسام سه بعدی را بصورت تصاویر دو بعدی با اندازه های دقیق واز
جهت مختلف نشان می دهند البته در این قرون بخصوص با پیشرفت وگسترش صنایع
احتیاج به نمایش اجسام با تصاویر دقیق به خوبی احساس می شد بهمین جهت رفته
رفته شاخه ای بنام رسم فنی از هندسه ترسیمی جدا شد که در واقع کاربرد هندسه
ترسیمی در صنعت بود و انقدر پیشرفت که خود شهرتی بیش ازان بدست اورد بطوری
که امروزه بسیاری رسم فنی می دانند بدون انکه بدانند جزئی از هندسه ترسیمی
است ویا اصلا هندسه می با شد در اینجا دانستن این نکته بد نیست که هندسه
که خود شاخه از ریاضیات است دارای سی شعبه است که یکی از این شعبات هندسهی
ترسیمی می باشد ورسم فنی یکی از شعبات هندسه ترسیمی وباتوجه به ابعاد وسیع
صنعت ملاحظه می کنیم که رسم فنی خود به شعبات متعددی تقسیم شده مثل رسم فنی
تاسیسات ساختمان تولید ریخته گری .
قالبسازی
…اما کار به انجا ختم نمی شود زیرا نقشه های ترسیم شده در این دوران از
لحاظ اصول وقرار دادها متنوع وبیشتر جنبه ی محلی داشته گواهینکه در برخی از
کشور های صنعتی نظیر المان وفرانسه وایتالیا وامریکا وژاپن واصول نقشه کشی
تکامل زیادی پیدا کرده بود لکن با پیشرفت بیشتر صنعت وافزایش حجم مبادلات
صنعتی وتکنولوژیکی لزوم استاندارد بین المللی در زمینه های مختلف اجتناب
ناپذیر بود و صنعت گران در سطح بین المللی برای صحبت به زبانی برتر از انچه
داشتند نیازمند بودند این زبان گویا وقاطع چیزی جز رسم فنی با اصول کاملا
استاندارد نبود بنابراین در قرن بیستم تلاش هایی برای استاندارد کردن قوائد
واصول نقشه کشی مکانیک برای تمام کشور های جهان در اروپا انجام شد نتیجه ی
این تلاشها بولتن ISAشماره ی 32بود.که مبنای طرح توضیه شماره ی 128((R128
موسسه بین المللی استاندارد درمورد اصول رسم فنی قرار گرفت این طرح در
1956تصویب ودر 1959بمورد اجرا گذاشته شد (این استاندارد مورد موافقت موسسه
استاندارد وتحقیقات صنعتی ایران قرار گرفته است )در اینجا تذکر این نکته
ضروری است که هنوز با گذشت حدود 25سال از این استاندارد های قبلی نظیر نرم
DINمربوط به صنایع قدیم المان باشد ونرم ASAمربوط به صنایع امریکاست از
اهمیت زیادی برخوردارند واین نتیجه از مراجعات مکرر به کارخانه های مختلف
بدست امده وبنابراین اشنایی با انها نبایستی از نظر دور شود .
فارغ التحصیلان این رشته چه خواهند کرد :
بدیهی
است با گسترش صنایع ترسیم وخواندن نقشه اهمیت فوق العاده ای پیدا میکند و
امروزه وجود افرادی که فن نقشه کشی را بطور عملی وصحیح اموخته باشند بطور
جدی مورد نیاز صنایع است بدین ترتیب چنین افراری میتوانند در مواررد زیر
کار امد باشند :
1)در بخش نقشه کشی وطراحی که در هر
کارخانه ای وجود دارد چه با عنوان نقشه کش وپه با عنوان سرپرست می تواند
انجام وظیفه نماید در اینجا این تذکر لازم است که عامل تجربه که در اثر کار
بدست می اید برای فردی که پایه ی صحیح علمی دارد خیلی عمیق تر وسریع تر
حاصل می شود
2)بعنوان رابطی بین مهندسین طراح وقسمت تولید
(زیرا امروزه کمتر قطعه ای بدون نقشه ی تولید میگردد بنابراین کسانی که
بخوبی حرف طراحان و مبتکرین را درک کرده و بصورت نقشه ی خوب اجرایی تحویل
دهند ارزشمند است )
3)با ادامه تحصیلات بالاتر در سطوح
انستیتو ودانشگاه می توانند اموزگاران مجرب درامر تدریس رسم فنی بخصوص در
هنرستانها وسایر اموزشگاههای حرفه ای باشند زیرا خود هنرستانها امروز با
کمبود افراد متخصص در زمینه رسم فنی مواجه هستند
4)با توجه به اینکه امروزه بایستی بسیاری از احتیاجات
رادر
داخل تهیه نماییم صنایعی نظیر قالبسازی.تراشکاری.ریخته گری و….اهمیت
زیادی پیدا کرده ومثلا در بسیاری از موارد قالبها پیچیده هستند وبعلاوه
دارای قسمت های جدیدی نیز خواهند بود که ساختن ان بدون نقشه امکان ندارد
لذا بایستی حتما طرحی از ان تهیه شود که مشکلات ساخت ازقبل پیش بینی شده و
راه حل ان نیز مشخص گردد و برای ترسیم چنین نقشه هایی احتیاج مبرم به نقشه
کشهای ماهر است که یکی از اهداف تاسیس این رشته انشا الله رسیدن به ان است
با این مساله در مورد ابداعات جدید نیز مواجهه داریم چه بسیار افرادی هستند
که در نقاط مختلف چه از لحاظ فکری و چه از لحاظ عملی قادر به ساختن
چیزهایی نوینی هستند اما بعلت ضعف در امر نقشه نمی توانند افکار خود در
بیان ودرروی نقشه اشکالات خود را بررسی کنند در نتیجه دچار سر در گمی شده
وگاه ازان کار چشم پوشی مینمایند ویا حداقل به مشابه سازی قناعت میکنند از
طرف دیگر فرض می کنیم مصنوع تازه ای بوجود اید ایا در صورت مفید بودن ان
میتوان در واقع تولید بیشتر از نمونه استفاده کرد؟یعنی برای ساخت یک قطعه
ابتدا انرا اندازه گرفت وبعد ساخت یا بایستی از روی یک طرح دقیق انرا عملی
کرد؟با تفضیل فوق وبا توجه به موارد عملی فارغ التحصیلان ابن رشته در هر یک
از شعبات رشته ی ماشین سازی ومکانیک مشغول به کار گردند بعلاوه با داشتن
معلومات مقدماتی لازم امکان راه یابی هنرجویان این رشته به دانشگاه همانند
سایر رشته های فنی خواهدبود.
هدف از نقشه کشی صنعتی چیست:
با
اندک توجهی به عنوان نقشهی زبان مهندسین و طراحان است بخودی خود مفهوم این
رشته روشن خواهد بود اما برای اشنایی بیشتر ابتدا مختصری در مورد مکانیک
صحبت میشود هما نطور که می دانیم علم مکانیک خود شاخه ای از علم فیزیک می
باشد و مکانیک صنعتی جزئی ازان ودامنه بی نهایت گسترده چهار نظر تئوریک و
چه از نظر عملی دارد امروزه صنعت مکانیک انقدر گسترش یافته که تمام زمینه
های صنعتی بشر بدان وابسته است واین صنعت خود علاوه در ارتباط کاملش با
فیزیک با سایر علوم نظیر شیمی ریاضی و…نیز عمیقا پیوند یافته از انها در
حل مسایل خود مدد می گیرد مثلا ارزش زمینه خای ریاضی نظیر هندسه . جبر….
در محاسبات طراحی انکار نا پذیر بوده ودر صنعت ذوب فلزات عمیق ترین
مباحث شیمی مورد برسی قرار از این مسائل که بگذریم ملاحظه می شود که این
رشته از صنعت خود به سایر رشته ها نظیر الکترونیک .برق .ساختمان و…شدیدا
مربوط میگردد هنگامی که باید یک کارخانه ی ذوب اهن تاسیس گردد مسایل
ساختمانی.الکترونیکی.وبرقی… در ابعاد بزرگی بایستی رعایت گردد بنابراین
چنین صنعتی بااین ابعاد شگفت انگیز خود بنا چاربایستی به شعبات متعددی
تقسیم شود ملاحظه کنید در کارگاههای مختلف بایستی مصنوعاتی مثل کشتی های
بزرگ کوچک .انواع لوکوموتیو.انواع فولاد وچدن.انواع وسایط
نقلیه.هواپیماهاوسفائن فضایی وبالاخره تولیدات صنعتی بی شماری ساخته گردد
که همه وهمه مربوط به این صنعت هستند البته نمی توان گفت امروزه صنعت
مکانیک مهمتر است یا مثلا الکترونیک ویا ساختمان چه اینها در واقع هیچ کدام
منفک از دیگری نیستند وبدون وجود هر یک در ابعاد بزرگ دیگران هم مفهومی
ندارند با مختصر فوق اگر توجه کنیم که برای ساختن بزرگترین مصنوعات نظیر
کشتی های چند هزار تنی تا کوچکترین و ساده ترین انها مثل یک واشر همه
احتیاج به نقشه است واصولا بدون نقشه سخن گفتن در صنعت ممکن نیست پی به
اهمیت نقشه در صنعت می بریم از طرفی دیگر با استاندارد بودن علائم
وقراردادها در رسم فنی مکانیک این امکان است که نقشه ترسیم شده در هر نقطه
ای از دنیا در همه ی نقاط دیگر قابل فهم باشد ودر واقع مانند یک زبان بین
المللی به صنعت خدمت نماید بنابراین لزوم انشعاب رشته ای نظیر نقشه کشی
صنعتی از صنعت مکانیک را به خوبی احساس می کنیم که تازه همین رشته بایستی
در مواقع تخصصی تر خود به شعباتی تقسیم گردد پس به زبان ساده حال که برای
ساختن یک جسم بایستی نقشه تهیه کرد چنانچه این نقشه بهتر دقیق تر اصولی تر
باشد ما موفق تر نخواهیم بود؟براساس این نیازاست که این رشته تاسیس شده به
امید انکه کمکی باشد برای صنعت برای گسترش ایران بدین ترتیب اکنون می توان
توضیح بیشتری در مورد رشته مورد نظرمان بدهیم البته می دانیم که در
هنرستان در هر رشته ای اطلاعات عمومی ان رشته کمابیش به هنر جو داده می شود
فی المثل هنرجوی رشته ی فلز کاری در مورد رسم نقشه های مربوط به کارش
اطلاعات لازمک را کسب مینماید ویا سایر هنر جویان در رشته ی مربوط به خود
اما این هنر جویان به علت حجم زیاد مطالب و کارهای مربوط به رشته خودشان
نمی توانند در آموختن زبان صنعت تبحر چندانی پیدا نمایند لزا انجام کارهای
تولیدی ازاین نظر دچار اشکال و نارسایی می گردد زیرا یک صنعت پیشرفته نی
تواند همیشه مشابه ساز باشد چه خود باید طراح محاسبه ومولد ساز گردد در
این صورت یک نقشه کش ونقشه خوان ورزیده می تواند رابط بسیار خوبی بین طراح
وسا زنده باشد. از طرفی ملاحظه می شود که بسیاری از صنعتگران ما باوجود
انکه قدرت طراحی وسایلی را ندارند اما بعلت ندانستن درست نقشه نمی توانند
فکر خود را بیان نمایند یک کارخانه ی صنعتی موقعی به درجه ی رشد وارزش
بالایی می رسد که سه قسمت اساسی یعنی طراحی . تولید وکنترل کیفیت ان کامل
گردد که متاسفانه ملاحظه می شود که در بسیاری از کارگاهها وکارخانه ها به
قسمت اول وسوم توجه چندانی نمیشودس این کارخانه همیشه اگر مونتاژکار هم
نباشد یک مشابه ساز خواهد بود و مجبور است همواره بدنبال صنعت باشد نه
همراه ان
ازان گذشته ملاحظه میشود خیلی اوقات کارهایی که
بر اساس نقشه وطرح ابتدایی انجام نمی شود ضمن کار به مشکلات عدیده ای
برخورد می نمایند که گاه کار را متوقف می سازد در صورتی که روی نقشه خوب می
توان این مشکلات را پیش بینی وبرطرف نمود از طرف دیگر روی نقشه است که می
توان باصرف وقت کم وهزینه خیلی نا چیز مرتبا طرحها را تغییر داد ومتکامل
کرد و به شکل دلخواه رسید.امیداست بخواست خدا فارغ التحصیلان رشته نقشه کشی
صنعتی جوابی به بسیاری از مسایل صنعت باشند.
4توزیع رشته ی نقشه کشی صنعتی در سطح کشور
گسترش
صنایع خود بخود لزوم گسترش رشته ی نقشه کشی صنعتی رادر زمینه های نقشه کشی
مختلف در هنرستانها در سطح کشور ایجاب نماید با علاقه واهتمامی که سازمان
فنی حرفه ای کشور در یاری به صنایع کشور دارد بدیهی است که این رشته جوان
نیز مانند این سایر رشته ها گسترش یابد فعلا رشته ی نقشه کشی صنعتی در
تهران وبرخی شهر های بزرگ بطور محدود ایجاد می شود
نقشه کشی صنعتی و جایگاه آن در صنعت:
نقشه کشی صنعتی همان زبان تکنیک یا زبان صنعت است .زبانی که تراوش فکر مهندسان و طراحان را به تصویر می کشد .
مهارت
نقشه خوانی و نقشه كشی در مهندسی مانند سواد خواندن و نوشتن می باشد. نقشه
كشی در حقیقت نوعی زبان محاوره در علوم مهندسی می باشد كه اطلاعات مورد
نیاز از یك قطعه، ماشین، سازه، و یا یك طرح را به روشنی و بدون ابهام بیان
می كند. این اطلاعات شامل شكل هندسی، نحوه قرار گرفتن و اتصال اجزاء مختلف،
مشخصات فیزیكی و هر گونه اطلاعات ضروری می باشد. بنابراین هر مهندس لازم
است كه به این زبان مسلط باشد و بتواند به راحتی از طریق آن به تبادل
اطلاعات با سایر مهندسین بپردازد. حداقل مهارت مورد نیاز برای یك مهندس
نقشه خوانی است و البته توصیه می شود كه نقشه كشی را نه لزوما بطور حرفه ای
نیز بداند. هر مقدار تسلط به نقشه خوانی و نقشه كشی بیشتر باشد، شخص
سریعتر و راحت تر می تواند ایده های خود را به دیگران منتقل كند و ایده های
دیگران را درك كند.
درحقیقت نقشه حاوی تمام
اطلاعات اعم ازاندازه قطعه ،جنس قطعه، مقدار پرداخت و یا هر سوال دیگری که
ممکن است برای تراشکار هنگام تراش قطعه پیش بیاید می باشد(نتیجه می گیریم
که یک تراشکار حرفه ای نیز باید علم نقشه کشی را بلد باشد )
درواقع می توان گفت که نقشه کشی در صنعت مانند پلی است که دفاتر طراحی را با کارگاه های ساخت و تولید مرتبط می سازد.
استانداردها ی نقشه کشی :
نخستین
موسسه ملی استاندارد در سال1902در انگلستان وسپس در1916 در هلند و 1917
درآلمان تاسیس شد. بدنبال آن استاندارد DIN که استاندارد صنعتی آلمان است
گسترش پیدا کرد، ودرزمینه نقشه کشی صنعتی فعالیت وسیعی آغاز شد. در سال
1926 اتحادیه ای متشکل از 20 موسسه استانداردملی ازکشورهای مختلف به نام
اتحادیه بین المللی موسسات استانداردملی استاندارد ISO)) تشکیل شد ،اما با
پیشرفت تکنولوژی و نیاز به ارتباط صنعتی بین شرکتها ، لزوم ایجادیک سازمان
بین المللی استاندارد مورد توجه قرار گرفت و در سال 1947 سازمان ISO تشکیل
شد وشروع به کار نمود .
کشورایران در سال1332 اولین موسسه استاندارد خودرا تاسیس نمود ودرسال1360 به عضویت ISO درآمد.
معرفی رشته طراحی صنعتی
انتخاب رشته تحصیلی صرف نظر از محدودیت
هایی که رتبه کنکور در آن دارد، از مهم ترین مراحلی در زندگی است که به
دلیل تأثیر مستقیم بر مسیر زندگی شخصی و اجتماعی، نیاز به دقت و شناخت
توانایی های فردی و داشتن تصوری درست از رشته مورد نظر و آینده حرفه ای آن
دارد.
در این نوشتار سعی شده است با پاسخ
دادن به برخی سوالات رایج در مورد طراحی صنعتی و وضعیت تحصیل در این رشته،
یک دید کلی به کسانی که قصد تحصیل در این رشته در دوره کارشناسی یا
کارشناسی ارشد دارند داده شود.
به طور خلاصه طراحی صنعتی چیست؟
طراحی صنعتی همان طور که از نامش پیداست ترکیبی است از هنر طراحی و آشنایی با صنعت.
نوآوری در صنعت عاملی است که به دلیل
بروز نیازهای جدید و همچنین نیاز انسان به تنوع، همواره مورد توجه است. در
این میان لازم است افرادی با تسلط به طراحی با توجه به جنبه های هنری آن، و
همچنین آگاهی کافی نسبت به سایر علوم وجود داشته باشند که با طرح ها و
ایده های جدیدی که ارائه می دهند، جواب این نیازها را از تصور (یا آرزو) به
بهترین شکل ممکن به واقعیت تبدیل کنند.
به جز مباحث پایه هنری و زیبایی
شناسی، لازم است که در هر پروژه خاص، علوم مرتبط با آن به طور خلاصه
فراگرفته شود. زیرا طراحی بدون در نظر گرفتن عوامل تأثیرگذار بر آن غیر
ممکن است. به همین دلیل رشته طراحی صنعتی در نگاه اول یک رشته بسیار گسترده
به نظر می رسد که هر کدام از فارغ التحصیلان آن در یک زمینه خاص توانایی
هایی دارند که سایر همکلاسی ها و هم رشته های آنان، ممکن است در زمینه
دیگری تبحر داشته باشند.
یک طراح صنعتی ممکن است علاوه بر
دانش هنری طراحی، با توجه به زمینه تخصصی مورد علاقه خود، اطلاعات جامعی در
زمینه مواد، مکانیک، برق و کامپیوتر، کنترل، پزشکی و حتی دانش های علوم
انسانی نظیر روانشناسی، جامعه شناسی و اقتصاد داشته باشد.
طراحان صنعتی بیشتر در چه زمینه هایی مشغول به کار می شوند؟
یک طراح صنعتی ممکن است در شرکت شخصی
یا شرکت دولتی مشغول به کار باشد و اگر در جایگاه درست خود به کار گرفته
شده باشند، مهم ترین وظیفه آنها ایده پردازی برای نوآوری است. شرکت های
طراحی داخلی، تولیدات وسایل خانگی و اداری و ورزشی، شهرداری ها و سازمان
زیباسازی، شرکت های تبلیغاتی، صنعت خودرو، کارخانه هایی که نیاز به بسته
بندی های متعدد و متنوع دارند و سایر شرکت هایی که به امر برند (هویت
سازمانی) اهمیت می دهند، عمده جاهایی هستند که طراحان صنعتی جذب آنها می
شوند.
زمینه هایی که طراحان صنعتی معمولا به دلیل جنبه های هنری در آنها بیشتر فعالیت دارند به طور جزئی تر شامل موارد زیر است:
طراحی محصول (شامل لوازم خانگی،
مبلمان اداری و خانگی، وسایل صوتی و تصویری، موبایل، ماشین های اداری، نوشت
افزار، اسباب بازی، پوشاک و غیره.)
طراحی دکوراسیون: شامل دکوراسیون خانگی، اداری، فروشگاه ها، مراکز تجاری و غیره.
طراحی محیطی:
فضا، مبلمان و چیدمان شهری و کلیه فضاهای زیر مجموعه آن نظیر پارک ها،
نمایشگاه ها، مراکز خرید، ایستگاه های اتوبوس و تاکسی و کلیه محیط های
عمومی، تأسیسات ترافیکی، تبلیغات شهری، فضای سبز، زیباسازی شهری و….
طراحی خودرو: طراحی بدنه و نمای داخلی خودرو و سایر وسایل نقلیه.
طراحی بسته بندی: بسته بندی کالاهای مصرفی و محصولات مختلف.
طراحی اصلاحی: اصلاح خصوصیات عملکردی یا فرمی یک محصول به منظور بهبود کارایی آن.
طراحی هویت:
به دلیل توانایی های طراحان صنعتی در ایده پردازی، فارغ التحصیلان این
رشته بعضا به عنوان مشاور در شرکت های بزرگ و کوچک ظاهر می شوند. طراحی
هویت سازمانی (برند) برای مجموعه های صنعتی نیز از توانایی های برخی فارغ
التحصیلان این رشته است.
بازار کار این رشته در ایران چگونه است؟
با توجه به موارد بالا، مشخص است که
یک طراح صنعتی می تواند با توجه به علاقه و گرایش خود در زمینه های متعددی
حتی فراتر از موارد ذکر شده مشغول به کار شود. حقیقت این است که در ایران
به دلیل وارداتی بودن کالاهای فراوانی که نیاز به طراحی خلاقانه دارند،
نیاز به طراحی از مرحله صفر، از طرف کارفرمایان و کارخانه داران خیلی کم
احساس می شود. بنابراین طراحانی که به دنبال استخدام در یک محل مشخص هستند،
بیشتر برای طراحی های اصلاحی به کار گرفته می شوند.
شرکت های طراحی داخلی، سازمان های
مرتبط با مبلمان شهری، ایده پردازی تبلیغاتی و مدل سازی کامپیوتری عمده
مواردی هستند که بیشترین طراحان صنعتی جذب بازار آن می شوند که البته جذب
شدن در این موارد نیز نیاز به سابقه روشن دارد که برای رسیدن به این مرحله
باید چند سال فعالیت مفید (در دوران دانشجویی یا بعد از آن) و نمونه کارهای
خوب در کارنامه عملی خود به جا گذاشته باشید.
در سال های اخیر پس از راه اندازی
دفاتر طراحی صنعتی در شرکت های بزرگ، تعدادی از فارغ التحصیلان نیز به صورت
تصاعدی در شرکت های بزرگ در صنعت های خودرو سازی و شرکت های لوازم خانگی
در حال جذب شدن هستند که البته هنوز نمی توان به عنوان یک بازار کار بزرگ
روی آن حساب باز کرد.
اگر قصد فعالیت شخصی در شرکت های
خصوصی دارید، تنها عاملی که باعث موفقیت شغلی است، توانایی های شخصی شماست و
می توان گفت که اسم رشته طراحی صنعتی هنوز برای کارفرمایان به اندازه ای
جا نیافتاده است که به صرف داشتن این مدرک علاقه ای به جذب افراد داشته
باشند. یک طراح در صورتی در بازار کار موفق است که بتواند توانایی های خود
را در عمل ثابت کند که این موضوع نیاز به چند سال وقت و اجرای پروژه های
موفق دارد.
کدام دانشگاه ها طراحی صنعتی دارند؟
دوره کارشناسی:
دانشگاه تهران، دانشگاه هنر تهران، دانشگاه الزهرا، دانشگاه علم و صنعت،
دانشگاه هنر تبریز، دانشگاه اصفهان، دانشگاه آزاد تهران و مشهد
دوره کارشناسی ارشد: دانشگاه تهران، هنر تهران، هنر تبریز، آزاد تهران و امیرکبیر.
در دوره کارشناسی طراحی صنعتی، چه مباحثی تدریس می شود؟
از سال 1374 وزارت فرهنگ و آموزش
عالی یک چارچوب کلی برای دروس کارشناسی طراحی صنعتی در قالب 135 واحد درسی
ارائه داده است که به شرح زیر می باشد. توضیح جزئیات هر درس نیاز به وقت و
توضیحات بیشتری دارد که ان شاءالله در فرصت های آینده به تفکیک دروس بیان
خواهد شد.
دوره کارشناسی:
دروس عمومی (20 واحد)
دروس پایه (42 واحد)
دروس اصلی (36 واحد)
دروس تخصصی (37 واحد)
دروس پایه
شامل مبانی هنرهای تجسمی، کارگاه طراحی پایه، کارگاه عکاسی، هندسه، حجم
سازی، مهندسی عوامل انسانی (ارگونومی)، هنر و تمدن اسلامی و آشنایی با هنر
در تاریخ، مدل سازی، ریاضی، فیزیک و فرم و فضا است.
دروس اصلی
شامل استاتیک، فیزیک نور و الکتریسیته، نقشه کشی صنعتی، تاریخ طراحی
صنعتی، ارگونومی، ارزیابی تولیدات صنعتی، طرح اشیاء در تمدن اسلامی، اقتصاد
و مدیریت تولیدات صنعتی، مواد و روش ساخت، جامعه شناسی صنعتی، طراحی با
کامپیوتر و طراحی فنی است.
دروس تخصصی
شامل مبانی طراحی صنعتی، فرم و فضا، مدل سازی، کارگاه طراحی، و 9 عدد
پروژه طراحی صنعتی (شامل روند طراحی صنعتی، طراحی بسته بندی، طراحی سریع،
طراحی مبلمان، حال و آینده، جامعه شناسی صنعتی، کار با کارخانه و…) و
پروژه نهایی است.
از میان دروس ذکر شده تعداد زیادی از جمله
فرم و فضا، حجم سازی، و کارگاه های طراحی (کارگاه های پلاستیک، چوب، فلز
و…) از دروسی هستند که نیاز به فضای کارگاهی و کار عملی دارند.
دوره کارشناسی ارشد:
دوره کارشناسی ارشد 32 واحد است که
نسبت به دوره کارشناسی بیشتر جنبه نظری داشته و نیازی به کارگاه های آموزشی
ندارد. در این دوره دروس تخصصی شامل: زبان تخصصی، آشنایی با علوم و فنون
جدید، روش های نوین تولید، آشنایی با طراحی صنعتی در دنیای امروز، طرح سنتی
اشیاء، طراحی با کامپیوتر، طراحی صنعتی و انسان، هندسه تحلیلی، روش تحقیق و
3 پروژه تخصصی به همراه یک پروژه نهایی است. معمولا پروژه ها به گونه ای
انتخاب می شود که مقدمات انجام پروژه نهایی فراهم شود.
آیا طراحی صنعتی در ایران دوره دکترا دارد؟
خیر. به دلیل نوپا بودن این رشته، در
دانشگاه های ایران دکترای طراحی صنعتی وجود ندارد. ضمن اینکه به دلیل
تخصصی شدن گرایش ها و تنوع علاقه ها و زمینه فعالیت افراد، در دانشگاه های
خارج از کشور نیز دوره های دکترای طراحی به صورت گرایش های تخصصی ارائه می
شود و رشته جامعی به عنوان طراحی صنعتی که در برگیرنده همه مباحث طراحی
باشد، وجود ندارد.
من لیسانس طراحی صنعتی خوانده ام. آیا توصیه می شود فوق لیسانس هم طراحی صنعتی بخوانم؟
به نظر می رسد مهم ترین مباحثی که
برای یک طراح چه از نظر تئوری و چه از نظر عملی مورد نیاز است، در دوره
کارشناسی تدریس می شود. دوره کارشناسی ارشد همان گونه که از لیست واحدهای
آن مشخص است، تمرکز بیشتری بر علوم و فنون جدید و آشنایی با طراحی صنعتی در
دنیای امروز دارد. دانستن این مسائل به یک طراح دید بازتری نسبت به طراحی
می دهد و طراح می آموزد که چگونه با به روز نگه داشتن توانایی ها و ارتباط و
آشنایی با علوم جدید و سطح طراحی در دنیا، خود را به روز نگه داشته و
بتواند در سطوحی بالاتر از یک شرکت و حتی در سطوح جهانی، به قول معروف حرفی
برای گفتن داشته باشد.
بنابراین اگر هدف شما از تحصیل در
مقطع کارشناسی ارشد، آشنایی با روش های ساخت و تولید و ایده پردازی و…
است باید گفت که این مباحث به اندازه کافی و با قابلیت استفاده واقعی و
اجرایی، در مقطع لیسانس به طور کامل تری تشریح شده است. دوره کارشناسی ارشد
تقریبا از جنبه عملی فاصله گرفته و بیشتر جنبه علمی و مباحث روز طراحی
دنبال می شود و از این لحاظ فضای دروس آن با دوره لیسانس تفاوت جدی دارد که
در صورت ادامه تحصیل بر حسب علاقه به موضوعات لیسانس، باید به این تفاوت
توجه خاص داشت.
بر کسی پوشیده نیست که داشتن مدرک
علمی در مدارج بالاتر به خصوص در ایران به ضرر هیچ کس نیست و اگر فردی که
در دوره کارشناسی طراحی صنعتی تحصیل کرده است، برای فوق لیسانی رشته یا
علاقه خاص دیگری را دنبال نمی کند، در صورت قبولی در کارشناسی ارشد همین
رشته می تواند علاوه بر آموختن این مباحث، مدرک و رتبه علمی خود را مستحکم
تر و ارزشمندتر کند. علاوه بر این انجام سه پروژه تخصصی و همچنین پروژه فوق
لیسانس که باید با کیفیت و ارزش بسیار بالاتری نسبت به پروژه لیسانس انجام
شود، تمرین مناسبی برای طراحی جدی و در حد قابل دفاع علمی و عملی است که
شاید در بیرون از دانشگاه چنین موقعیتی کمتر پیش بیاید.
من در مقطع لیسانس طراحی صنعتی نخوانده ام. آیا مناسب است که در فوق لیسانس این رشته ادامه تحصیل بدهم؟
با توجه به جواب سوال قبل باید گفت
که آنچه بیرون از دانشگاه یا از دید دانشجویان سایر رشته ها به عنوان طراحی
صنعتی شناخته می شود، که شامل مهارت های ایده پردازی، آشنایی کلی با
مفاهیم پایه هنری و زیبایی شناسی و مهارت های کارگاهی ساخت و تولید است،
مباحثی است که در مقطع لیسانس طراحی صنعتی مطرح می شود.
دروس کارشناسی ارشد طراحی صنعتی همان
طور که از لیست آنها مشخص است بیشتر جنبه های تئوریک دارند و تنها دیدی
کلی تر از موضوع طراحی به دانشجویان می دهد. بنابراین ممکن است اگر تصور
درستی از دروس فوق لیسانس این رشته نداشته باشید، پس از مدت کوتاهی احساس
کنید که مباحث درسی فوق لیسانس با تصور شما از طراحی صنعتی سازگاری ندارد.
اما با توجه به اینکه اکثر افراد به
دلایل شخصی و اجتماعی نمی خواهند مجددا در مقطع لیسانس تحصیل کنند، از نظر
نگارنده تحصیل در مقطع کارشناسی ارشد این رشته تنها در صورتی برای فرد
علاقه مند به طراحی مفید خواهد بود که در کنار دروس ارشد، تمام مباحث پایه
طراحی و دروس مقطع لیسانس را مطالعه کند و حتی با حضور در کارگاه های عملی
دانشجویان لیسانس با نحوه کار کارگاهی طراحی صنعتی نیز آشنایی کافی پیدا
کند و در کنار این فعالیت ها، دروس کارشناسی ارشد را نیز پیش ببرد.
شانس قبولی در کنکور ارشد برای کسی که لیسانس طراحی صنعتی نخوانده است چقدر است؟
نکته بسیار مهم برای افرادی که
لیسانس طراحی صنعتی ندارند و مایل به شرکت در دوره ارشد هستند، قبولی بسیار
سخت در این رشته با توجه به ظرفیت محدود آن است که البته برای فارغ
التحصیلان همین رشته هم شرایط را دشوار کرده است. اگر به دلایل شخصی فرصت
کافی برای شرکت چندباره در کنکور ارشد ندارید، ضریب خطر قبول نشدن در کنکور
را بسیار جدی در نظر بگیرید. طبق روال سال های اخیر، دانشگاه تهران در
مجموع 12 نفر روزانه و شبانه، دانشگاه هنر نیز به همین ترتیب 12 نفر در
مجموع و دانشگاه هنر اسلامی تبریز 8 نفر می پذیرد. اخیرا دانشگاه امیرکبیر
نیز کارشناسی ارشد طراحی صنعتی برقرار کرده است که گویا بیشتر به مباحث
مهندسی نزدیک است.
ضمن اینکه کنکور طراحی صنعتی دو
مرحله ای است و در صورت مطالعه شدید برای مرحله تئوری لازم است توانایی های
لازم برای اجرای پروژه کنکور عملی را نیز کسب کنید.
برای قبول شدن در کنکور ارشد از چه زمانی باید مطالعه کرد؟
کنکور ارشد دو مرحله است. مرحله تئوری شامل سه بخش زبان، تاریخ هنر و مبانی طراحی است.
مبانی طراحی شامل تمام دروس تخصصی
دوره لیسانس شامل مبانی طراحی صنعتی، مباحث پروژه 1، ارگونومی، شناخت مواد،
سبک شناسی و فیزیک است.
تاریخ هنر یک مبحث بسیار گسترده و
بدون منبع است که شامل تعداد بسیار زیادی از کتاب های تاریخ در زمینه های
گوناگون است. پاسخ دادن به سوالات تاریخ هنر برای افرادی که برای کنکور
کارشناس و همچنین در دروه کارشناسی چندین سال درگیر آن بوده اند و به مرور
بخش های مهمی از تاریخ هنر را فراگرفته اند، با اندکی مطالعه مدون قابل
انجام است. اما برای افرادی که از رشته های دیگر قصد شرکت در کنکور هنر
دارند، سنگین ترین و پر حجم ترین بخش، تاریخ هنر است. مطالعه تاریخ هنر از
صفر برای حد قابل قبول کنکور، حداقل 9 ماه وقت مفید می طلبد که با توجه به
برگزاری کنکور در اسفند، توصیه می شود از قبل تابستان مطالعه جدی تاریخ هنر
شروع شود.
شرکت کنندگان به دلیل درگیر بودن با
دروس تخصصی در طول دوره کارشناسی، عموما تست های مبانی طراحی را خوب می
زنند و از این رو، کسی که در این بخش مطالعه کافی نداشته باشد از رقبا عقب
می افتد. اما دروس زبان و تاریخ هنر میانگین کمتری از مبانی دارند و
بنابراین فردی که در این دو درس بتواند توانایی خوبی کسب کند، از رقبا
فاصله مثبتی می گیرد.
سطح دانشگاه های ایران در این رشته در چه حدی است؟
طراحی صنعتی یک مبحث بین رشته ای است
که علوم مورد نیاز آن شدیدا به زمینه علاقه هر فرد بستگی دارد. در برخی
کشورها این رشته در دانشکده های مهندسی و در برخی دیگر بیشتر با دید هنری
ارائه می شود. در کشور ما به دلیل فاصله زیاد دانشگاه و صنعت که در تمام
رشته ها قابل مشاهده است، در طراحی صنعتی به این شکل بروز کرده است که
دانشجویان در طی سال های طولانی دروسی تکراری را فرا می گیرند که توسط
اساتید مجرب در سال های گذشته پایه گذاری شده اند و به دلیل گسستگی صنعت و
دانشگاه، مباحث این دروس به روز نشده اند. پروژه ها اکثرا به تولید نمی
رسند و به بیان بهتر به دلیل عدم شناخت واقعیت های بازار و تولید، پروژه ها
قابلیت تولید ندارند. اساتید دانشگاه نیز با وجود اینکه بعضا مطالعات خوب و
به روزی دارند، ولی به دلیل روند خسته کننده و تکراری دروس، نمی توانند
اطلاعات و تجربیات خود را به گونه ای به دانشجویان منتقل کنند که منجر به
تولید ایده ها و پروژه های موفق بشود.
از طرف دیگر کمبود منابع فارسی طراحی
صنعتی به شدت قابل مشاهده است. در حالی که یک دانشجوی رشته های مهندسی، به
طور میانگین 20 الی 30 کتاب تخصصی را فقط در دروه لیسانس مطالعه می کند،
در رشته طراحی صنعتی غیر از چند کتاب مرجع ارگونومی و تاریخ طراحی صنعتی،
کمتر کسی می تواند کتاب تخصصی طراحی صنعتی را نام ببرد. به همین دلیل
دانشجویانی که به شخصه مطالعات جانبی ندارند در دانشگاه تنها به جزوات و
تجربه های شخصی اکتفا می کنند و هنگام عمل در واقعیت، دچار مشکلات جدی در
برابر فارغ التحصیلان سایر رشته ها می شوند.
از نظر امکانات کارگاهی نیز به دلیل
اتکای یک جانبه به امکانات دانشگاه، کمتر کسی موفق می شود نتیجه پروژه های
خود را در بازار ببیند. این در حالی است که در کشورهای اروپایی، تمام پروژه
ها در ارتباط با صنعت تعریف می شوند و هر دانشجو در دوران تحصیل خود،
چنیدن محصول را به مرحله تولید صنعتی و حتی تولید انبوه می رساند.
من
شدیدا علاقه مند به طراحی خودرو و اشیاء فانتزی هستم و ایده های بسیار
خوبی برای اجرا دارم. آیا تحصیل در این رشته برای من مناسب است؟
از نظر نگارنده، هر فردی که به شخصه
احساس می کند توانایی و انرژی کافی برای فعالیت و مطالعه تخصصی در زمینه
طراحی را دارد، بهترین مرجعی که می تواند او را به هدفش برساند اینترنت
است! شاید این ادعا تعجب آور و جدید باشد. اما حقیقت این است که مهم ترین
عاملی که باعث افزایش توانایی ایده پردازی و خلاقیت می شود، مشاهده و
مطالعه فراوان بر روی طرح های موفق و کشف عواملی است که باعث موفق بودن آن
طرح شده اند. مطالعه مجلات تخصصی طراحی هم (که البته به زبان فارسی بسیار
کمیاب است) می تواند در کنار گشت و گذار در اینترنت کمک کننده باشد.
همچنین فراموش نکنید که وظیفه دانشگاه،
انتقال مفاهیم پایه و راهنمایی دانشجو برای تمرین وظایف یک طراح است. در
دانشگاه وقت و انرژی کافی برای تقویت مهارت های نقاشی (راندو و اسکچ) و
همچنین وقت کافی برای آشنایی با نرم افزارها و فراگیری ارائه مطلب
(پرزانته) گذاشته نمی شود و اگر شما تبحر و علاقه خاصی در این زمینه ها
دارید، در دوران تحصیل نیز خودتان باید نگه دارنده و تقویت کننده این زمینه
ها باشد و انتظار نداشته باشید که در قالب دروس دانشگاه، اهمیت بسیار ویژه
ای به این زمینه ها داده شود.
اما باز هم موضوع مدرک دانشگاهی، عاملی
است که نمی توان آن را نادیده گرفت. توصیه این است که اگر انرژی و توانایی
طراحی را در خود می بینید، با ورود به دانشگاه، اصلا تکیه خود را بر دروس
دانشگاهی نگذارید و در کنار دروس دانشگاهی، مطالعات و کسب تجربه از منابع
خارجی و به طور خاص گشت و گذار و مطالعه در اینترنت را فراموش نکنید. برای
دانشجویان و فارغ التحصیلان طراحی صنعتی به روشنی مشخص است که از میان فارغ
التحصیلان، تنها افرادی در بازار کار موفق شده اند که در دوره دانشگاه،
توانایی های شخصی خود را در زمینه های مختلف (مطالعه، انجام پروژه های
عملی، تسلط به نرم افزار ها، زبان) پرورش داده اند و تنها به دروس دانشگاه
اکتفا نکرده اند.
برای افرادی که فکر می کنند استعداد علاقه
کافی به طراحی دارند ولی انرژی و انگیزه شخصی ندارند، تحصیل دانشگاهی این
رشته می تواند عامل اجبار کننده ای باشد که علاوه بر یادگیری مباحث پایه
طراحی، در طی انجام 9 پروژه لیسانس و 4 پروژه فوق لیسانس، خود را به معرض
آزمایش های سخت و درگیری عملی با انجام پروژه قرار دهند و به این ترتیب
توانایی و استعداد نهفته خود را به کار بیاندازند.
