امیدبخش‌ترین آیه قرآن کدام است؟
بر اساس برخی از روایات؛ فراگیرترین و
گسترده‌ترین آیه از جهت امید و رحمت قرآن، این آیه مبارکه است: «یا
عِبادِیَ الَّذِینَ أَسْرَفُوا عَلى أَنْفُسِهِمْ لا تَقْنَطُوا مِنْ
رَحْمَةِ اللهِ إِنَّ اللهَ یَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمِیعاً إِنَّهُ هُوَ
الْغَفُورُ الرَّحِیمُ»؛[1] بگو: اى بندگان من که بر خود اسراف و ستم
کرده‌اید! از رحمت خداوند نومید نشوید که خدا همه گناهان را می‌آمرزد؛ زیرا
او بسیار آمرزنده و مهربان است.
دقت
در تعبیرات فوق نشان می‌دهد که این آیه از امیدبخش‌ترین آیات قرآن مجید
نسبت به همه گنه‌کاران است، شمول و گستردگى آن به حدى است که در روایات از
آن تعبیر به «أوسَعُ الآیات» شده است:
1.
پیامبر خدا(ص) فرمود: «دوست ندارم که دنیا و آنچه در آن است، به ازاىِ این
آیه از آنِ من باشد: یا عِبادِیَ الَّذِینَ أَسْرَفُوا عَلى
أَنْفُسِهِمْ…». مردى گفت: اى پیامبر خدا! پس کسى که شرک ورزیده است [آیا
این آیه، شامل حال او هم می‌شود]؟ پیامبر(ص) سکوت کرد و سپس سه بار فرمود:
بجز کسى که شرک ورزیده است».[2]
2. امام على(ع) فرمود: «در قرآن، آیه‌اى فراگیرتر از “یا عِبادِیَ الَّذِینَ أَسْرَفُوا عَلى أَنْفُسِهِمْ…” وجود ندارد».[3]
3.
گفته شد: این آیه، درباره وحشى، قاتل حمزه، نازل شد، آن‌گاه که خواست
اسلام آورد؛ امّا ترسید که توبه‌اش پذیرفته نشود و چون این آیه نازل شد،
اسلام آورد. به پیامبر(ص) گفته شد: اى پیامبر خدا! این آیه اختصاص به او
دارد یا شامل حالِ همه مسلمانان می‌شود؟ پیامبر(ص) فرمود: «شامل همه
مسلمانان می‌شود».[4]
دلیل وسعت و فراگیر بودن این آیه شریفه نیز روشن است؛ زیرا:
1. تعبیر به «یا عبادى» (اى بندگان من!) آغازگر لطفى است از ناحیه پروردگار.2. تعبیر به «اسراف» به جاى «ظلم و گناه و جنایت» نیز لطف دیگرى است.3.
تعبیر به «عَلى أَنْفُسِهِمْ» که نشان می‌دهد گناهان آدمى همه به خود او
باز می‌گردد، نشانه دیگرى از محبت پروردگار است، همان‌گونه که یک پدر دلسوز
به فرزند خویش می‌گوید «این همه بر خود ستم مکن!».4.
تعبیر به «لا تقنطوا» (مأیوس نشوید) با توجه به این‌که «قنوط» در اصل به
معناى مأیوس شدن از خیر است[5] به تنهایى دلیل بر این است که گنه‌کاران
نباید از «لطف الهى» ناامید گردند.5. تعبیر «مِنْ رَحْمَةِ اللهِ» بعد از جمله «لا تقنطوا» تأکید بیشترى بر این خیر و محبت می‌باشد.6.
هنگامى که به جمله «إِنَّ اللهَ یَغْفِرُ الذُّنُوبَ» می‌رسیم که با حرف
تأکید آغاز شده و کلمه «الذنوب» (جمع با الف و لام) همه گناهان را بدون
استثنا در بر می‌گیرد سخن اوج می‌گیرد و دریاى رحمت مواج می‌شود.7. هنگامى که «جمیعا» به عنوان تأکید دیگرى بر آن افزوده می‌شود، امیدوارى به آخرین مرحله می‌رسد.8
و 9. توصیف خداوند به «غفور» و «رحیم» که دو وصف از اوصاف امید بخش
پروردگار است، در پایان آیه جایى براى کمترین یأس و نومیدى باقى
نمی‌گذارد.[6]
به
همین دلیل آیه فوق؛ گسترده‌ترین و فراگیرترین آیات قرآن است که شمول آن هر
گونه گناه را در بر می‌گیرد، و نیز به همین دلیل از امیدبخش‌ترین آیات
قرآن مجید محسوب می‌شود. و جلوه‌گری عمل به این آیه شریفه در توبه واقعی
انسان است.[7]
صدقه زبان چيست ؟ و چگونه است؟
تكراراً ياد آور مي‌شوم كه هر عمل خيري را صدقه مي‌گويند، صدقه صرفاً و
تنها در باره پول خورد به فقير دادن اتلاق نمي‌شود، بلكه آن هم نوعي از
انواع صدقات است .
زبان هم مستقلاً مي‌تواند صدقه‌اي داشته باشد، كه
صدقه زبان هم شقوق مختلف و متنوعي دارد، گاه در راه هدايت افكار عمومي
بسوي صلاح و فلاح و گاه بصورت موعظه ، گاه به صورت امر به معروف و نهي از
منكر و گاه بصورت مشورت بكار گرفته مي‌شود. كما اينكه خداوند تبارك و
تعالي هم در آيه 54 از سوره ذاريات بندگانش را دعوت و وادار به موعظه
فرموده است و ذكّر فان الذكري تنفع المؤمنين، تذكر دهيد، موعظه كنيد،
راهنمايي كنيد، زيرا تذكر و موعظه و واداركردن مردم به كار خير و برحذر
داشتن از كجروي و كج انديشي ، نقش مؤثري در سالم سازي اجتماع و اصلاح
جامعه دارد. لكن خود قرآن هم همه مردم را پند پذير و مستعد براي هدايت
نمي‌داند، بلكه قشر و طبقه خاصي را لايق پند پذيري معرفي مي‌كند و آنها هم
مؤمنين هستند كمااينكه در آيه هم بالصراحه مي‌فرمايد (تنفع المؤمنين) .
آنهائي
كه در اثر لقمه حرام دلشان مرده است، نه تنها پند و موعظه هاديان اجتماع
رويشان اثر نمي‌گذارد ، بلكه موعظه امام معصوم هم روي آنها مؤثر واقع
نمي‌شود. امام حسين عليه‌السلام با آن انفاس قدسيه و طيبه‌اش، روز عاشورا
بچه شش ماهه‌اش را روي دست گرفت و موعظه كرد، كور دلها هلهله مي‌كردند، كه
صداي حضرت بگوش مردم نرسد، لذا امام فرمود لقمه‌هاي حرام چنان روي دلهاي
مرده شما اثر گذاشته كه گوش به موعظه مَنِ امام معصوم هم نمي‌دهيد.
اينك
حسب الامر قرآن و با توجه به آيه اخير‌الذكر ، قربتاً الي الله بذكر
مواعظه چندي مي‌پردازم : اميد است بعنوان صدقه زبان مقبول درگاهش قرار
گيرد. 1
1. قبل از هر چه و مقدم بر
هر امري ، عزيزان خواننده و مطالعه‌كنندگان اين سطور را به خدمت به
والدين، سفارش و تأكيد مي‌كنم، و يادآور مي‌شوم كه خود خداهم ، بعد از
خودش ، بندگانش را به احسان به والدين سفارش فرموده‌اند زير عنوان ان
اشكرلي ولوالدي خواه والدين زنده باشند، خواه مرده ، زنده‌ها را به
خدمتگزاري و اداء احترام و مرده‌ها را به خيرات و مبرات ياد و شاد نمائيد.
2.
همگي به حدود و حقوق و جان و مال و عرض و ناموس ديگران احترام بگذاريد
(اگر خواستار اجتماعي سالم توأم با انس و الفت و سرشار از صفا و صميميت و
انس و امان هستيد) به اميد چنان روز و چنان اجتماعي، اين صرفاً يك تئوري و
شعار نيست ، زيرا اسلام مرزها را مشخص كرده ، اين ما هستيم كه مرزها را
رعايت نمي‌كنيم و به حدود و حقوق ديگران تجاوز مي‌كنيم.
3. مردها به
حقوق زنها و زنها به حقوق مردها احترام بگذارند و براي همديگر شخصيت
متقابل قائل شوند، توقعات را محدود به حدود اسلامي كنند ، به تربيت
فرزندانشان اهتمام و اهميت قائل شوند، با نقشي مشترك و احساس مسئوليت ،
آينده آنها را پي‌ريزي و با نظارتي دقيق سلامت و سعادت آنها را تأمين
نمايند، قبول كنند كه خانه اولين مدرسه و پدر و مادر اولين معلم و مربّي،
اگر خانواده‌ها تك تك سعي كنند فرزندان صالحي تربيت كنند و اين تربيت
يافتگان در كنار هم قرار بگيرند، اجتماع هم اصلاح مي‌شود (زيرا اجتماع از
افراد و خانواده‌ها تشكيل و تركيب مي‌شود)
4. خانواده‌ها در اعمال محبت
به فرزندانشان ، جنبه اعتدال را رعايت نمايند، نه تندروي و نه كُند روي ،
نه محبت زياد كه لوس و نُنُر بارآيند، نه بي‌تفاوتي و بي محبتي كه كمبود
محبت پيدا كنند، درآينده عقده‌اي و پرخاشگر شوند، و بين بچه‌هايشان از
لحاظ اعمال محبت تبعيض قائل نشوند.
5. بعضي از خانواده‌ها بچه‌هايشان
را در حاليكه ميوه‌هائي در دست دارند، به كوچه مي‌فرستند، يا جيب و كيف
بچه‌ها را از انواع آجيل و تنقلات پر مي‌كنند كه در زنگ تفريح مدرسه مورد
استفاده قرار دهند، هيچ مي‌دانيد كه اين عمل چه اثر نامطلوبي در روحيه و
افكار بچه‌هائي كه قادر به تهيه چنين خوردنيها و امكاناتي نيستند، باقي
ميگذارد ؟ اسلام آن ديني است كه به جنبه عاطفي تا آن حد توجه داشته كه
سفارش مي‌كند، در حضور بچه‌هاي يتيم ، بچه‌هايتان را نبوسيد، كه شاعر هم
چه زيبا سروده (چو بيني يتيمي سرافكنده پيش مده بوسه بر روي فرزند خويش)
6.
اسلام به تحكم مباني خانواده تا آن حد توجه داشته كه مردها را از تنبيه
عاطفي هم نسبت به همسر منع فرموده و اجازه نمي‌دهد كه مردي همسرش را به
بي‌اعتنائي و پشت كردن به او و يا فاصله گرفتن از بستر و اطاق خوابش تحقير
كند، بلكه او را موظف كرده كه حتماً هر چهارشب يك شب با هم در يك بستر
بخوابند و لو خشك و خالي البته اين فاصله زماني هر چهار شب يك شب مربوط به
زنان و مردهائي بود كه در قديم تا چهارزن داشتند، ولي اگر مرد بيش از يك
زن نداشته باشد، آن فاصله زماني هم برداشته مي‌شود، و بهتر است هر شب در
يك بستر بخوابند و از قهر كردن و بي‌اعتنايي طرفين را منع كرده است، زيرا
طبعاً روي فرزندان خانواده هم اثر نامطلوبي باقي ميگذارد و باعث تضعيف
روحيه آنها هم مي‌شود به حكم لباسي كه بر تن دارم و ديد پدرانه‌اي كه به
من نگاه مي‌كنند، گاهي مراجعاتي داشته و از اين قبيل حق كشي‌ها كه بعضاً
ماهها با هم قهر بوده‌اند و يا مرد يا زن خانه را ترك كرده‌اند، شكايت
مي‌كنند، حقير اين قبيل برخوردهاي عاطفي را تقبيح و ظلم مي‌دانم ، كه خدا
هم فرموده من در كمين ظالم هستم و نيز اسلام به تحكيم خانواده و ايجاد انس
و الفت بين افراد خانواده تا آن حد توجه دارد كه كار و كسب بعد از غروب و
قبل از طلوع آفتاب را مكروه دانسته و اين اوقات را مخصوص گردهمائي افراد
خانواده قرار داده است مگر در موارد استثنائي .
7. در ديد و بازديدهاي
فاميلي و خانوادگي ، بيش از آنچه به سفره رنگين و امكانات غذائي اهميت
مي‌دهيد، سعي كنيد با قيافه‌اي شاد و چهره‌اي شاداب و سرشار از مهر و محبت
با مهمانان برخورد داشته باشيد، كه گفته‌اند صفاي هر چمن از روي باغبان
پيداست ، وارد باغ يا پاركي مي‌شويد كه زيبائيهاي تحسين برانگيزي دارد،
ولي باغبانش بد دهن و بد برخورد است. كدام بچه جرئت كند گلي را بدون اينكه
از بوته هم جدا كند ببويد. با پرخاشگري باغبان روبرو مي‌شود، لذا سعي
مي‌كنيد هر چه زودتر اين باغ را ترك كنيد بالعكس وارد باغ يا پاركي مي
شويد كه باغباني خوش برخورد و مهربان دارد، گلها را معرفي مي‌كند، نام اين
گل چيست؟ و از فلان كشور آورده‌اند تكثير آن با قلمه يا تخم است، طريقه
نگهداري آن چنين و چنان است، به آب بيشتر يا كمتري نياز دارد، از خودتان
مي‌پرسم كدام بهتر است؟ در پذيرائي هايتان : پيشرفتهاي زندگي تان را به رخ
طرف نكشيد، گاهي بطور غيرمستقيم معنايش اين است كه ما با هم آمديم تهران ،
شما عرضه نداشته‌ايد در جا زده‌ايد ولي ما عرضه داشته‌ايم و اينقدر
پيشرفت كرده‌ايم، با چنين نيش‌هايي آنها را نرنجانيد و پذيرائي‌هايتان را
بكام آنها زهر نكنيد ، در پذيرائي‌هايتان از گراني مرغ و مأكولات سفره
سخني نگوئيد، زيرا بطور غيرمستقيم نوعي منت گذاشتن است و به رخ كشيدن،
وقتي فاميل يا دوست كم درآمدي به خانه‌تان آمد، از پذيرايي و مصرف مواد
غذايي گرانقيمت و يا در ديد و بازديدهاي نوروزي از مصرف شيريني‌ها و
تنقلات آنچناني خودداري كنيد، زيرا او دردل احساس مي‌كند، كه چند روز ديگر
اينها هم به بازديد يا ديدن ما مي‌آيند، ما قادر نيستيم ، چنين امكاناتي
را فراهم كنيم، اين قبيل تكلفات اثر نامطلوبي در روحيه مهمان باقي
ميگذارد.
8. اگر مي‌خواهي محبوب القلوب همگان شوي : تواضع را پيشه‌كن.
براي ديگران احترام قائل شو، در سلام سبقت بگير، اگر كسي وارد شد بالا دست
خودت برايش جا خالي كن، كسي كه مشغول صحبت است، حرفش را قطع نكن، ديگران
را با القاب و صفت پسنديده ياد كن در ايران ما شهري هست كه وقتي از او
شخصي را بنام اصغر سراغ بگيري ، روي احترامي كه براي همديگر قائل هستند،
مي‌گويند منظورتان حاج اصغر آقا است؟ و كلبه حاجي را به اول و آقا را به
آخر نام او اضافه مي‌كند، كه اين بسيار صفت خوب و پسنديده‌اي است، بالعكس
محلي را سراغ دارم و از ذكر نامش هم خودداري مي‌كنم، كه اينقدر به هم
بدبين و بد دهن هستند، كه اگر نام شخصي برده شود، با القاب و صفتي زشت كه
مورد تنفر طرف است از او ياد مي‌كنند و عملاً او را تحقير مي‌نمايند، كه
چنين اخلاق و صفتي را اسلام نوعي مردم آزاري تلقي و بشدت تقبيح مي‌كند،
زير عنوان تنا القاب.
9. با توقعات بيجا روابط خودت را با مردم تيره
نكن، في‌المثل شخصي بدوست يا همسايه يا فاميلش تلفن مي‌زند كه قصد مسافرت
به فلان محل را دارم، ماشينت را در اختيار من بگذار، طرف كه ماشينش را
دوست دارد، يا خودش به ماشينش احتياج دارد، جواب منفي مي‌دهد اين خواسته
نابجا روي روابط طرفين اثر نامطلوب ميگذارد و سردي و برودتي در روابط
خانوادگي ايجاد مي‌كند.
10. اگر از كسي وجهي بعنوان قرض‌الحسنه يا
وسيله‌اي را عاريه گرفتي، پس از رفع احتياج و امكان بازدهي ، هر چه زودتر و
قبل از اينكه طرف در مقام مطالبه برآيد، برگردان و تشكر و قدرداني هم
بنما، تا دست مردم باز شود رغبت به كار گشايي مردم زياد گردد، در صورت عكس
يعني دير پرداختن يا اصلاً بازپس ندادن و يا وسيله عاريه را ناقص كردن،
اين اشخاص مناّع‌الخير خواهند بود و باعث خواهد شد كه دست مردم بسته شود، و
ديگران هم از گره گشايي خودداري نمايند، و حال اينكه دستور اسلام اين است
كه بهنگام پس دادن قرض‌الحسنه ، ضمن تشكر و قدرداني ، هديه و كادوئي هم
به حضور دائن تقديم كند، اين هديه و كادو نه تنها ربا و حرام نيست، بلكه
ايجاد محبت هم مي‌كند و ثواب هم دارد، و مترصد باشد كه در اولين فرصت ، در
مقابل اين محبت، عكس‌العمل محبت آميز بيشتري هم نشان دهد.
11. سعي كنيد
بچه‌هايتان را متكي به نفس بار بياوريد، و اين كار را از سنين پايين‌تر
شروع كنيد، بچه از وقتي كه توانائي اينكار را پيدا كرد، اگر آب يا
وسيله‌اي خواست، او را وادار كنيد كه خودش بلند شود و رفع نياز كند، در
لباس پوشيدن ، كفش پوشيدن به او كمك نكنيد، تا متكي به نفس بار آيد. بعضي
ازخانواده‌ها و پدر و مادرهاي ناآگاه به اصول و متد تربيت و نا آشنا به
وظايف مادي ، گاه ديده مي‌شود كه در نوشتن تكاليف بچه‌ها به جاي آنها
مي‌نويسند، و اين را نوعي محبت مي‌دانند، و به عقيده خودش كمكش مي‌كند،
اين عملي است خلاف و چنين بچه‌اي در گرفتن نمرات امتحاني هم مادر و پدر را
واسطه قرار مي‌دهند كه براي آنها نمرات خوب بگيرند، در نتيجه چنين
بچه‌هايي در تمام مراحل زندگي نمي‌توانند روي پاي خود بايستند، و هميشه به
كمك اين و آن نياز پيدا مي‌كنند و محكوم به شكست و ناكامي مي‌شوند كه
مقصّر هم مربّي اوليه است ، ناگفته نماند (آنچه نوشتم و تقبيح كردم، به
معناي آندسته از پدران و مادران خوبي كه بچه را وادار به درس خواندن
مي‌نمايند و به آنها كمك فكري مي‌كنند، نيست) كه اين عملي پسنديده و ممدوح
است.
