اهمیت تشویق در کودکان
کودک در سال های اولیه زندگی بیش از هر چیز به جلب نظر والدین و محبت آنان
نیاز دارد. وقتی بزرگ تر شد به آفرین گفتن، شکلات و شیرینی و اسباب بازی یا
میهمانی رفتن، و شنیدن داستان بیشتر علاقه دارد. در مرحله بعد به در حضور
جمع معرفی شدن، بیشتر علاقه پیدا می کند. در مراحلی به لباس نو و کیف و کفش
علاقه مند می شود. تشویق همیشه باید بجا باشد.
بسیاری از کارشناسان معتقدند که اگر کودکی عمل قابل توجهی انجام داد بهتر
است او را تشویق کنیم چرا که کودک تلاش می کند تا آن کار را دوباره تکرار
کند. تشویق کودک موجب رغبت و دلگرمی و نشاط و تحرکش می شود و او را به جدیت
وادار می کند.
باید توجه داشت که تشویق به سن و درک کودک و نوع عمل او بستگی دارد. تشویق
انواع مختلفی دارد. گاه به صورت دلجویی است، گاه عبارتی محبت آمیز. برخی
اوقات یک نگاه توأم با لبخند و نشاط، زمانی وعده تعریف یک قصه، و گاهی دادن
بسته ای کوچک مداد رنگی. اولیا و مربیان باید با توجه به سن و سطح درک بچه
و اوضاع و شرایط خاص زندگی و ارزش و اهمیت کار او، نوع تشویق و میزان آن
را انتخاب کنند. تشویق برخلاف تنبیه که از عوامل بازدارنده است، عاملی
ترغیب کننده است که به انسان نیرو می دهد. شخصی که تشویق می شود از کار و
زحمت خود احساس رضایت می کند و همین رضایت خاطر است که جلو خستگی و بی میلی
او را می گیرد. تحسین کودک موجب می شود که اعتماد به نفس در وجودش پدید
آید، استعدادهای نهفته اش شکوفا شوند و قوای درونی اش به فعالیت برسد.
تشویق، شخصیت فرد را احیا می کند، او را از یأس و بدبینی نجات می دهد و به
زندگی دلگرم می کند و گاهی یک تحسین ساده، مسیر زندگی فرد را دگرگون می
سازد. وقتی کودک تحسین شود، احساس ارزشمندی می کند. تشویق پاسخی است به
نیاز طبیعی و روانی کودک.
وقتی کودک را تشویق می کنیم فرصتی فراهم می شود تا کودک به توانایی، ظرفیت و
ارزشمندی های خود پی ببرد و در نتیجه تصویر مثبت و ارزنده ای از خود در
ذهنش ایجاد شود که بعدها شکل دهنده حرمت نفس او خواهد بود. اما مسأله مهم
در تشویق کودک آن است که کودک همیشه بجا تشویق شود. تشویق بدون دقت ممکن
است به صورت رشوه درآید و اعمال کودک به پاداش وابسته شود و پر توقع و
طلبکار پرورش یابد و در همه جا انتظار پاداش عملی یا معنوی داشته باشد، از
همه کس طلبکار شود ولی خودش احساس مسئولیت نکند. گاهی حتی در برابر انجام
وظایف قانونی یا اجتماعی یا شرعی خود نیز توقع پاداش خواهد داشت. تشویق و
تحسین بیش از حد، کودک را به غرور و خودبینی مبتلا می کند و در درازمدت
مانع پیشرفت کودک می شود.
علت تشویق باید مشخص باشد تا کودک بفهمد که برای چه تشویق شده است.
نفس عملکرد کودک باید تشویق شود نه شخصیت او.
تشویق باید با تقویت درونی کودک همسو باشد و در برابر کارهای ممتاز باشد،
نه به صورت دائم و برای هر کار؛ زیرا اگر چنین باشد ارزش و تأثیر تربیتی
خود را از دست خواهد داد.
چگونه کودکان را تحسین کنیم
ما معمولا به رفتارهاي غلط كودكمان توجه مي‌كنيم و اعتقاد داريم تربيت كودك يعني اصلاح رفتارهاي غلط او.
بدون آنكه متوجه باشيم اين فقط بخشي از
تربيت كودك است و اين بخش امكان پذير نيست مگر با تقويت رفتارهاي درست كه
خود هنري ديگر و بي‌شك نيازمند صبر و حوصله و دانش است.
هنگامي كه كودكان ما با آرامش در اتاق در
حال بازي هستند و اسباب بازي هايشان را با هم قسمت مي‌كنند كسي نيست كه
آنها را تشويق كند و يا به آنها توجه كند ولي احتمالا پس از چندي كه آنها
بر اثر عدم‌توافق بر سر اسباب بازي‌هايشان با هم دعوا مي‌كنند ما در موقعيت
حاضر مي‌شويم و آنها را دعوا مي‌كنيم و در واقع به آنها مي‌گوييم كه چه
كار نكنند نه اينكه چه كار بكنند و اين تعريف كاملي براي تنبيه است كه
ضعيف‌ترين شيوه تربيتي است.
كودكان در هر صورت به‌دنبال جلب توجه
والدين خود هستند و اين ما هستيم كه با توجه به رفتار خاصي احتمال آن
رفتار‌ها را كاهش يا افزايش مي‌‌دهيم. رفتار كودك را تحسين كنيد نه شخصيت
او را. والدين معمولا كودك خود را با كلماتي چون لجباز تنبل و خودخواه
توصيف مي‌كنند، اين يك دور باطل است و راه به جايي نمي‌برد. تغيير شخصيت
به‌مراتب از تغيير رفتار سخت‌تر است.
به بچه نگوييد «چه دختر خوبي». زيرا اين
جمله بدين معناست كه هدف، عبارت است از خوب بودن در تمام اوقات و مسلم است
كه اين انتظار غيرممكن است به جاي آن مي‌توانيد از «من از طرز حرف زدنت با
مريم خوشم آمد» استفاده كنيد.
گفتن پسر خوب و دختر خوب نمي‌تواند احساس مشخصي به كودك القا كند مگر آنكه كودك بتواند آن را با رفتارهاي خويش ارتباط دهد.
استفاده از تحسين ويژه
هدف از تحسين كردن، افزايش رفتارهاي شايسته است پس شما بايد بر رفتارهاي خاصي كه مورد قبولتان هستند تاكيد كنيد.
هر چه تحسين شما اختصاصي‌تر باشد كودك
درست بودن كارش را بهتر درك مي‌كند و احتمال تكرار آن عمل بيشتر
مي‌شود.مثلا چنين جمله‌اي مناسب به‌نظر مي‌رسد «از اينكه امروز خودت كيفت
را آماده كردي خيلي خوشم آمد ممنونم.»
اگر به فرزندتان گفتيد كه بايد بعد از
اتمام بازي همه آنها را جمع كند و هيچگاه او اين كار را انجام نداده است
پيشرفت‌هاي كوچك او را ستايش كنيد؛ يعني اگر فقط يكي از اسباب بازي‌هايش را
درون كمد قرار داده است او را تشويق كنيد و به او بگوييد چه كار خوبي
انجام دادي كه كاميونت را درون كمد گذاشتي.
در زمان مناسب تحسين كنيد
براي دريافت پاسخ‌هاي بهتر نوع تحسين را
با سن و اخلاق كودك متناسب كنيد. براي نمونه در آغوش گرفتن، بوسيدن و كلمات
محبت آميز بيشتر مناسب كودكان خردسال است. اما براي كودكان بزرگتر بهتر
است از كلمات رمزي استفاده كنيم. زيرا آنها بيشتر تمايل دارند به‌طور خصوصي
تشويق شوند. بيشتر كودكان بزرگتر يك لحن آميخته با شوخي را به تعريف و
تمجيد مستقيم ترجيح مي‌دهند. به خاطر داشته باشيم كلمات تكراري به راحتي
خسته‌كننده و بي‌اثر مي‌شوند.
تحسين كردن در مورد كودكان خرد سال وقتي
مؤثر است كه بدون معطلي صورت گيرد. معمولا فاصله بين عمل كودك و واكنش ما
مي‌تواند با يك اشاره كوچك به موضوع پر شود، در هر صورت نگذاريد تا بين
رفتار پسنديده كودك و پاسخ شما فاصله‌اي طولاني بيفتد، اگرچه كودكان بزرگتر
قادرند اين فاصله زماني را درك كنند و منتظر شما مي‌مانند.
