کلیه
طور معمول در هر فرد سالم دو کلیه وجود دارد که هر یک در یکطرف ستون مهره ها و زیر دنده های
تحتانی واقع شده اند. کلیه ها به رنگ قرمز متمایل به قهوه ای بوده و از
نظر شکل شبیه لوبیا می باشند. هر کلیه به اندازه مشت بسته فرد است. اکثر
اعضائ بدن برای عملکرد مطلوب وابسته به کلیه ها هستند
وظایف کلیه ها
مهمترین وظیفه کلیه ها برداشت مواد زائد از خون و بازگرداندن خون تصفیه شده به بدن می باشد. هر دقیقه حدود یک لیتر خون (یک پنجم خونی که توسط قلب پمپ می شود) از طریق سرخرگ کلیوی وارد کلیه ها می شود. پس از اینکه خون تصفیه شد خون تصفیه شده از طریق سیاهرگ های کلیوی به بدن باز می گردد.
داخل هر کلیه متجاوز از یک میلیون واحد بسیار ریز عملکردی بنام نفرون وجود دارد. هر نفرون از یک صافی بسیار کوچک بنام کلافه (گلومرول) که به یک لوله کوچک (توبول) متصل است تشکیل می شود. آب و مواد زائد توسط این صافی از خون جدا می شوند و به داخل لوله های کوچک (توبول ها) جریان پیدا می کنند.
قسمت عمده این آب توسط لوله های کوچک باز جذب می شود و مواد زائد بصورت غلیظ وارد ادرار میشوند تا دفع گردند.
ادرارهای جمع شده از لوله های کوچک وارد قسمت قیفی شکل بنام لگنچه کلیه شده و سپس از طریق لوله ای بنام حالب وارد مثانه می شود. مثانه ادرار را تا زمانی که ادرار کنید نگهداری می کند. پس از مثانه ادرار از طریق لوله ای بنام پیشابراه
از بدن خارج می شود. کلیه سالم بطور معمول یک تا ٢ لیتر ادرار در روز و بر
اساس میزان مایعات دریافتی تولید می کند. کلیه سالم قابلیت افزایش فعالیت
خود را دارد بطوریکه اگر یک کلیه از دست رود کلیه دیگر بزرگ شده و کار دو
کلیه را انجام خواهد داد.
سه وظیفه اصلی کلیه ها:
1-کلیه ها آب بدن را تنظیم می کنند:
برای اینکه بدن شما بدرستی و به نحو مطلوب فعالیت کند لازم است که
دارای حجم مناسب آب باشد. یکی از مهمترین وظایف کلیه ها برداشت آب اضافی یا
حفظ آب بدن در موارد ضرورت می باشد.
2-کلیه ها مواد زائد را برداشت می کنند:
بسیاری از مواد در خون و مایعات بدن باید در اندازه مناسب وجود داشته باشند تا بدن به درستی عملکرد داشته باشد. برای مثال: سدیم و پتاسیم
مواد معدنی هستند که از مواد غذایی بدست می آیند. این مواد معدنی برای
سلامتی لازم هستند اما باید در حد معینی نگهداشته شوند. زمانیکه کلیه ها
بدرستی فعالیت کنند، مواد زائد از بدن داخل ادرار ترشح می شوند همچنین کلیه
ها در تنظیم سایر مواد معدنی در بدن مانند: کلسیم و فسفر که برای تشکلی استخوان لازمند، کمک می کنند مواد زائد مانند: اوره و کراتی نیز باید از بدن خارج شوند . اوره و سایر مواد زائد زمانی که بدن پروتئین ها مانند: گوشت
را تجزیه می کند، تشکیل می شوند. کراتی نین یک محصول زائد عضلات است. اگر
فعالیت کلیه ها کاسته شود، اوره و کراتی نیز در خون افزایش می یابند بسیاری
از محصولات زائد اگر از مایعات بدن جدا نشوند برای بدن سمی هستند برای
مثال، وقتی فردی دارویی مصرف می کند، مواد زائد شیمیایی که از مصرف این
دارو در بدن بوجود می آیند، عمدتا توسط کلیه ها از بدن خارج می شوند.
٣- کلیه ها هورمون می سازند:
کلیه های سالم پیک (پیغام بر) های شیمیایی مهمی بنام هورمون ها را نیز می سازند. این هورمون ها در جریان خون گردش کرده و بعضی از عملکردهای بدن مانند: فشار خون، ساخت گویچه های قرمز و برداشت کلسیم از روده ها را تنظیم می کنند.
علائم بیماری کلیوی
بیماری کلیوی معمولا بی سر و صدا پیشرفت می کند و قبل از ایجاد هر گونه
شکایت موجب تخریب قسمت عمده ای از فعالیت و عملکرد کلیه می گردد. بنابراین
افراد در معرض خطر پیشرفت بیماری کلیوی باید بطور مرتب مورد ارزیابی قرار
گیرند. این افراد کسانی هستند که مبتلا به بیماری قند – دیابت – پرفشاری
خون، بیماری عروقی و وابستگان نزدیک افراد مبتلا به بیماریهای ارثی کلیه می
باشند
گاهی اوقات افراد با بیماری شدید کلیوی نیز بدون علامت می باشند. این
موضوع اهمیت آزمایش خون یا ادرار را در بررسی مشکلات کلیوی روشن می کند.
بهرحال شکایات و علائم زیر می توانند نشانگر بیماری کلیوی باشند که در صورت
وجود، انجام آزمایشات و بررسی های بیشتر توصیه می شود
بعضی از علائمی که می تواند نشانگر بیماری کلیوی باشد عبارتند از:
- خستگی
- پرفشاری خون
- ورم چشم ها، دست یا پا
- دفع ادرار خونی، تیره یا رنگ چای
- شب ادراری(بیشتر از یک بار در موقع خواب)
- کاهش اشتها(کاهش وزن)
- خارش سراسری پایدار
زمانی که کلیه ها نارسا شوند مواد زائد و مایعات در بدن تجمع پیدا کرده و شما نیاز به درمان دیالیز
(برای تصفیه خون یا به وسیله ماشین یا از راه شکم و بصورت دیالیز صفاقی)
یا پیوند کلیه دارید چگونه می توانید در پیشگیری از بیماریهای کلیوی موثر
باشید.
فشار خون خود را بطور منظم چک کنید. فشار خون بالا و کنترل نشده سرعت
طبیعی هر گونه بیماری کلیوی را افزایش می دهد. اگر شما مبتلا به بیماری قند، دیابت
می باشید، باید بیماری شما تحت کنترل درآید. تعداد زیادی از بیماران کلیوی
مبتلایان به بیماری قند می باشند به خصوص و حتی الامکان از مصرف داروهایی
که توسط پزشک تجویز نشده اند ماند مسکن ها خودداری کنید. قبل از مصرف هر
دارو حتما با پزشک خود مشورت نمائید
سایر داروهای خاص مانند سموم، آفت کش ها و مواد مخدر و …- نیز می
توانند موجب آسیب کلیه شوند. پزشک شما مشکلات و عوارض ناشی از مصرف طولانی
مدت و بدون مجوز این داروها را بیان می کند
وظیفه و کار کلیه ها در بدن چیست ؟
آشنایی با وظیفه و کار کلیه ها در بدن انسان
کلیه ها اندام‌هایی شبیه لوبیا هستند که در دو طرف پهلوی انسان قرار
دارند. وظیفه و کار کلیه ها بسیار مهم است. بیشتر انسان ها دو کلیه دارند،
اما معمولاً با یک کلیه هم می توان زندگی کرد و مشکل خاصی به وجود نمی آید.
کلیه ها
همه ما می‌دانیم که خیلی از اندام‌های بدن برای زنده ماندن انسان مهم و
حیاتی هستند. مثلاً اگر ما مغز، قلب، ریه یا کلیه نداشته باشیم، زنده
نمی‌مانیم.
می‌پرسی کلیه؟
بله دقیقاً! هر انسانی دو تا کلیه دارد که برای ادامه حیات حداقل به یکی
از آن‌ها واقعاً نیاز دارد. می‌خواهی بدانی کلیه‌ها چه شکلی هستند؟ به یک
دانه لوبیا نگاه کن!
تعجب نکن، کلیه‌ها واقعاً شکلی شبیه لوبیا دارند. هر کلیه تقریباً ۱۳
سانتی‌متر طول و ۸ سانتی‌متر عرض دارد. بعضی‌‌ها می‌گویند که کلیه هر آدمی
کمی بیشتر از اندازه یک مشت بسته دست اوست، یعنی اگر دلت می‌خواهد بدانی
کلیه‌ات چه‌قدری است، کافی است دستت را مشت کنی!
حالا بیا جای دقیق کلیه‌هایت را پیدا کنیم. دستت را روی ران پایت قرار بده و
آن را بالا بیاور تا دنده‌هایت را احساس کنی، حالا انگشت شست دستت را به
سمت پشتت بچرخان. ایناهاش! کلیه‌ها همین‌جا هستند. یکی سمت راست و دیگری
سمت چپ. البته تو نمی‌توانی آن‌ها را احساس کنی ولی مطمئناً آن‌جا هستند.
اما کار و وظیفه کلیه ها در بدن چیست؟ بیا یاد بگیریم.
پاکسازی و تصفیه خون
یکی از مهمترین وظایفی که کلیه‌ها در بدن بر عهده دارند، پاک کردن و
تصفیه خون از زباله‌هاست. اما زباله‌ها چطور وارد خون میشوند؟ خوب،
می‌دانی که خون مواد مورد نیاز بدن را به سلول‌ها می‌رساند. در سلول‌ها
یک‌سری واکنش‌های شیمیایی اتفاق می‌افتد تا مواد مغذی دریافتی را تجزیه
کند. بعضی از زباله‌ها نتیجه این واکنش‌های شیمیایی هستند. بعضی دیگر از
زباله‌ها موادی هستند که بدن به آن‌ها نیازی ندارد و یا به اندازه کافی از
آن ماده دارد و بقیه را نمی‌خواهد.
این زباله‌ها باید به یک‌جایی بروند، آن‌ها کلیه را انتخاب می‌کنند. پس کلیه در واقع زباله‌دانی بدن است!
خون از طریق سرخرگ کلیوی (هر چیزی که مربوط به کلیه باشد را کلیوی
می‌گویند) وارد کلیه‌ها می‌شود. هر انسان متوسط (نه خیلی چاق و نه خیلی
لاغر) تقریباً ۵ لیتر خون در بدنش دارد که کلیه‌ها این خون را روزی ۴۰۰ بار
تصفیه می‌کنند و زباله‌هایش را دور می‌ریزند! بیشتر از یک میلیون صافی یا
فیلتر خیلی ریز در کلیه‌ها برای پاکسازی خون وجود دارد. این فیلترها که
اسمشان “نفرون” است، آن‌قدر کوچکند که فقط با یک میکروسکوپ قوی دیده
میشوند.
مسیری برای ادرار
زباله‌هایی که در کلیه جمع میشوند، با آبی که آن هم از صافی کلیه‌ها
گذشته است ترکیب شده و ادرار را می‌سازد. همین‌طور که هر کدام از کلیه‌ها
مشغول ساختن ادرار هستند، این ادرار از داخل لوله‌های بلندی به نام حالب
(یا همان میزنای) عبور کرده و در مثانه جمع می‌شود. مثانه یک کیسه است که
ادرار در آن ذخیره می‌شود. وقتی که مثانه نیمه‌پر شد، بدن تو اعلام می‌کند
که ادرار داری و فرمان می‌دهد به دستشویی بروی. وقتی که به دستشویی می‌روی،
ادرار از داخل مثانه پایین می‌رود و از طریق لوله دیگری به اسم پیشابراه
از بدن خارج می‌شود. به این ترتیب فرایند خروج زباله‌های مایع از بدن تکمیل
می‌شود.
کلیه‌ها، مثانه، لوله‌های حالب و پیشابراه مجموعاً سیستم ادراری بدن را تشکیل می‌دهند.
• کلیه‌ها: صافی‌هایی که زباله‌ها را از خون می‌گیرند و ادرار را می‌سازند.
• حالب‌ها: لوله‌هایی که ادرار را به مثانه می‌برند.
• مثانه: کیسه‌ای که ادرار در آن ذخیره می‌شود.
• پیشابراه: لوله‌ای که ادرار از طریق آن از بدن خارج می‌شود.
حفظ تعادل در بدن
کار دیگر کلیه‌ها، در تعادل نگه داشتن حجم مایعات و مواد معدنی در بدن
است. اگر کل مقدار آبی را که بدن دریافت می‌کند در یک ظرف و کل مقدار آبی
که از بدن خارج می‌شود را در یک ظرف دیگر بریزیم، آب موجود در این دو ظرف
با هم برابر می‌شود. بدن ما از طریق آب و سایر مایعاتی که می‌نوشیم، آب
دریافت می‌کند. بعضی از غذاهایی که می‌خوریم – مانند میوه‌ها و سبزیجات- هم
به بدن آب می‌رسانند.
آب به روش‌های مختلفی از بدن بیرون می‌رود. یکی از این روش‌ها عرق کردن
است. وقتی که تو عرق می‌کنی، آب از طریق پوست از بدنت خارج می‌شود. همچنین
وقتی که تو نفس می‌کشی، مقداری آب از طریق دهانت بیرون می‌رود. در مدفوع تو
هم همیشه مقداری آب وجود دارد. اما اصلی‌ترین راه خروج آب از بدن، از طریق
ادرار است.
وقتی که تشنه می‌شوی، مغزت از تو می‌خواهد که مقداری مایعات بنوشی تا تعادل
بدنت تا حد امکان حفظ شود. اگر به هر دلیلی مقدار مایعات کافی به بدنت
نرسانی، مغزت با کلیه‌ها ارتباط برقرار می‌کند و با فرستادن یک‌سری هورمون
به آن‌ها فرمان می‌دهد که مایعاتشان را نگه دارند. وقتی که تو دوباره آب و
مایعات دیگر می‌نوشی، سطح هورمون‌های پیغام‌رسان در کلیه‌ها کم می‌شود و
آن‌ها می‌فهمند که دوباره می‌توانند مایعات را به بیرون از بدن هدایت کنند.
تا به‌حال اتفاق افتاده که متوجه شوی رنگ ادرار تو از همیشه تیره‌تر است؟
به یاد داشته باش که ادرار از آب به همراه زباله‌هایی که از خون پاک
میشوند، تشکیل شده است. اگر تو به اندازه کافی آب و مایعات مصرف نکنی یا
اگر زیاد ورزش کرده و بیش از حد عرق کنی، مقدار آب داخل ادرارت کمتر از حد
معمول می‌شود و برای همین هم تیره‌تر به نظر می‌رسد. اما اگر به اندازه
کافی مایعات بنوشی، آب اضافی وارد ادرارت شده و باعث می‌شود که رنگ آن
روشن‌تر شود.
کلیه‌ها چه‌کار دیگری انجام می‌دهند؟
کلیه‌ها همیشه خیلی سرشان شلوغ است. علاوه بر تصفیه خون و حفظ تعادل
مایعات بدن در هر ثانیه از روز، کلیه‌ها مدام مشغول واکنش نشان دادن به
هورمون‌هایی هستند که مغز به سمت آن‌ها می‌فرستد. حتی کلیه‌ها خودشان هم
هورمون می‌سازند. مثلاً هورمونی که به بدن فرمان می‌دهد سلول‌های قرمز خون
را بسازد، در کلیه‌ها تولید می‌شود.
الان دیگر تو می‌دانی که کار کلیه‌ها چیست و چقدر وجودشان در بدن اهمیت
دارد. تو می‌توانی با نوشیدن آب و مایعات زیاد به آن‌ها کمک کنی که وظیفه
مهمشان را در بدن هرچه بهتر انجام دهند. یک نکته خیلی مهم دیگر که باید
همیشه رعایت کنی این است که وقتی نیاز داری به دستشویی بروی، خیلی زود این
کار را بکنی و ادرارت را نگه نداری. نگه داشتن ادرار به مدت طولانی اصلاً
برای کلیه‌ها خوب نیست.
کلیه هم به اندازه قلب عضو حیاتی و مهمی است، پس شاید عید سال آینده بتوانی
به دوست نزدیکت یک کارت تبریک هدیه بدهی که به جای یک قلب قرمز، رویش یک
جفت کلیه نقاشی شده باشد!
