مهندسی صنایع چیست؟

مهندسی،
شامل کاربرد روشهای تجزیه و تحلیل اصول فیزیکی برای تبدیل موادخام و سایر
منابع به فرمی که رضایت و احتیاجات آدمی را تامین کند، میباشد

مرور
توانمندیها و خدمات مهندسی صنایع نقش و اهمیت مهندسی صنایع را بوضوح بیان
میکند. امروزه حیات اقتصادی سازمانها و موسسات تولیدی و خدمات در بازار
رقابتی شدید جهانی به استفاده بهینه از منابع در دسترس ‚ وابسته است.
عموماً منابع در دسترس شامل مواد، منابع انسانی، ماشین آلات (شامل تجهیزات،
لوازم جانبی، امکانات مورد نیاز شامل فضا و انرژی و …)، منابع اطلاعاتی و
منابع مالی طبقه بندی میشوند.

مهندسی
صنایع ابزار لازم برای حصول اهداف سازمانی را بطور فراگیر و سیستماتیک
فراهم میآورد و این نشانگر نقش و اهمیت بالای مهندسی صنایع بعنوان موتور
محرک حرکت سازمانهای امروزی است

فعالیت
اصلی هر مهندس صنایع ارائه طرح برای بهبود سیستمهای جاری و یا ارائه طرح
جدید میباشد که به همین منظور قویاً نیاز به خلاقیت و نوع آوری جهت ارائه
طرحهای نو و بدیع میباشد

نگرش
سیستماتیک و فراگیر برجسته ترین خصوصیت مهندسی صنایع است و اطلاق مهندسی
صنایع و سیستمها به این رشته بی ارتباط با این نگرش نیست. نگرش فراگیر موجب
میشود مسائل از کل به جز و تعامل
اجزا با هم مورد بررسی دقیق قرار گرفته و مدل کاملی از سیستمهای مورد نظر
تهیه و مسائل مورد نظر آن به بهترین شکل طرح و بررسی میگردد.

مهندسان
صنایع بیشتر درگیر افزایش بهره وری در مدیریت منابع انسانی، روشها و
تکنولوژی هستند و حال آنکه سایر رشته های مهندسی بیشتر درگیر ماهیت فنی
فرایندها و فراوردهها میباشند. در واقع مهندسی صنایع تنها رشته مهندسی است
که عامل انسان به عنوان یکی از مولفه های اصلی سیستمهای مورد مطالعه آن می
باشد. در نتیجه مهندسین صنایع در تیمهای میان رشته ای برای امور برنامه
ریزی، نصب و کنترل و بهبود فعالیتهای موسسات به خدمت گرفته میشوند. این
فعالیتها ممکن است فعالیتهای تولید، نوآوری در محصولات، ارائه خدمات، حمل و
نقل و جریان اطلاعات سازمانی را شامل شود. با توجه به مطالب فوق، مهندسان
صنایع بستر لازم برای تعامل تخصصهای مختلف و کار گروهی را به بهترین وجه
ایجاد نموده و در نتیجه امور طرح، برنامه ریزی، اجرا و نظارت بر عملکرد
نظامهای تولیدی خدماتی بشکل منسجم تر انجام میشود و در نهایت انسجام امور
به بهبود مستمر در جهت سهولت انجام کارها، راحتی کارکنان، کاهش هزینه ها،
ارتقا کیفیت و جلب رضایت مشتریان منجر میشود.

 

مهندسی
صنایع با در برداشتن نگرش سیستماتیک و فراگیر ارتباط بین تخصصهای مختلف و
نهاد مدیریت سازمان را ایجاد نموده و امور برنامه ریزی، سازماندهی، هدایت و
نظارت بر امور اجرایی را با هماهنگی بیشتری دنبال مینماید.

 

نگرش
سیستماتیک و فراگیر برجسته ترین خصوصیت مهندسی صنایع است و اطلاق مهندسی
صنایع و سیستمها به این رشته بی ارتباط با این نگرش نیست. نگرش فراگیر موجب
میشود مسائل از کل به جز و تعامل اجزا با هم مورد بررسی دقیق قرار گرفته و
مدل کاملی از سیستمهای مورد نظر تهیه و مسائل مورد نظر آن به بهترین شکل
طرح و بررسی میگردد.

 

مهندسی صنایع سیستمهای پیاده سازی و اجرا را نیز پی ریزی نموده و نقش رهبری گروههای کاری را موثرتر دنبال مینماید

 

اعتقاد
به ارتقا بهره وری و بهبود مستمر یک اصل با ارزش در مهندسی صنایع می باشد.
اکتفا به وضعیت فعلی جز در جا زدن نتیجه دیگری نخواهد داشت. لذا مهندسی
صنایع با پذیرش این مطلب که سطح دانش و مهارتها یک مقوله نسبی است همواره
سعی در افزایش بهره وری و بهبود وضعیت کاری نموده و تلاش میشود همواره امور
اثر بخشتر و کاراتر شوند. نگرش بهبود مستمر این امکان را میدهد که هر روز
به فکر ارتقا هر چند به اندازه کوچک باشیم.

---

رشته مهندسی صنایع

مهندسی ، شامل کاربرد روشهای تجزیه و تحلیل اصول فیزیکی برای تبدیل مواد خام و سایر منابع به فرمی که رضایت و احتیاجات آدمی را تامین کند، میباشد.

با پیشرفت علم و تکنولوژی و تعامل این دو با هم، تخصصها و گرایشهای
مختلف مهندسی بوجود آمده اند. در این ارتباط مهندسی صنایع رشته نسبتاً جدید
است که ضمن برخورداری از مفهوم کلی مهندسی، حوزه های کاری فراتری را در
مقایسه با سایر رشته ها مورد توجه قرار میدهد. نوشته حاضر سعی دارد مطالبی
را جهت آشنایی با مهندسی صنایع در ذیل ارائه نماید.

مهندسی صنایع چیست؟

مهندسی صنایع عبارت از کاربرد اصول و تکنیکهایی به منظور بهبود، طراحی و نصب سیستمهایی شامل انسان، مواد، اطلاعات، انرژی و تجهیزات برای فراهم آوردن امکان تولید کالاها و ارائه خدمات بشکل کارا و مطلوب میباشد.

برای بررسی، ارزیابی و کاربرد این سیستمها، دانش و مهارتهای علومریاضی، علوم فیزیکی و علوم اجتماعی به همراه فنون و تکنیکهای طراحی مهندسی مورد نیاز است. فعالیتهای مهندسی صنایع همانند پلی است که ارتباط بین اهداف مدیریت و عملکرد عملیاتی سازمان را ایجاد مینماید.

مهندسان صنایع بیشتر درگیر افزایش بهره وری در مدیریت منابع انسانی، روشها و تکنولوژی
هستند و حال آنکه سایر رشته های مهندسی بیشتر درگیر ماهیت فنی فرایندها و
فراورده ها میباشند. در واقع مهندسی صنایع تنها رشته مهندسی است که عامل
انسان یکی از مولفه های اصلی سیستمهای مورد مطالعه آن را تشکیل میدهد. در
نتیجه مهندسان صنایع در تیمهای میان رشته ای برای امور برنامه ریزی، نصب و
کنترل و بهبود فعالیتهای موسسات به خدمت گرفته میشوند. این فعالیتها ممکن
است فعالیتهای تولید، نوآوری در محصولات، ارائه خدمات، حمل و نقل و جریان
اطلاعات سازمانی را شامل شود. با توجه به مطالب فوق، مهندسان صنایع بستر
لازم برای تعامل تخصصهای مختلف و کار گروهی را به بهترین وجه ایجاد نموده و
در نتیجه امور طرح، برنامه ریزی، اجرا و نظارت بر عملکرد نظامهای تولیدی
خدماتی بشکل منسجم تر انجام میشود و در نهایت انسجام امور به بهبود مستمر
در جهت سهولت کارها، راحتی کارکنان، کاهش هزینه ها، ارتقا کیفیت و جلب
رضایت مشتریان منجر میشود.

تاریخچه مهندسی صنایع

اولین جرقه های پیدایش مهندسی صنایع بعنوان یک تخصص با آغاز انقلاب صنعتی
در ابتدای قرن 19 زده شد. انقلاب صنعتی که با ظهور اختراعات جدید خصوصاً
در صنعت نساجی و اختراع ماشینبخار آغاز شد، باعث بکارگیری نیروی انسانی
بیشتر و افول صنایع کوچک دستی شد. با گسترش کارخانجات، نیاز به مدیریت و
تفکر مدیریتی بیش از پیش احساس شد. افراد بسیاری در جهت ارتقا کیفیت
محصولات تلاش کردند. آدام اسمیت، پدر علم اقتصاد پیشنهاد تقسیم کار را داد.
وی بیان کرد که میتوان با تقسیم کار در کارخانه پیچسازی نتیجه کار را به
مقدار زیادی بهبود بخشید. به موازات اختراعات و نوآوری در فرایندها، روشهای
حسابداری و هزینه یابی
گسترش یافتند. روشهای تحلیل علمی، آزمایشات و اثباتهای علمی در طراحی و
ساخت ابزارآلات و ماشینها بکار گرفته شد و در نتیجه، اثرگذاری این تحولات
در تفکر سازمانی مدیریت موجب شد مدیریت علمی به عنوان یک نگرش و روش حرفه
ای مطرح شود. اولین تلاش برای علمی شدن مدیریت از آمریکا شروع شد. در سال
1881 فردریک تیلور پدر مدیریت علمی،
اندیشه های خود را توسعه داد. فرانک گیلبرت و همسرش لیلیان در جهت مطالعه
کار با بررسی حرکات توانستند ابزار جدیدی را ابداع کنند. همچنین آنان به
مسائل روانشناسی و انگیزه های انسانی توجه نمودند. عملکرد پرداخت پاداش و
نتایج قابل قبول آن توسط امرسان ایجاد و توسعه یافت. مجموعه فعالیتهای
تیلور و هم عصرانش برای فرموله کردن اصول اساسی به عنوان روشهای علمی
مدیریت متمرکز شده بود که این فعالیتها به زودی تحت عنوان مدیریت علمی
شناخته شد.

کار این افراد توسط انجمن مهندسین مکانیک آمریکا
ارج نهاده شد و عرصه برای فعالیت تیلور و همفکرانش توسط این انجمن ایجاد
شد. در سال 1912 انجمنی برای ارتقا و رشد مدیریت بنا نهاده شد که در سال
1915 انجمن تیلور نام گرفت. این انجمن از سال 1934 با عنوان انجمن مهندسی
صنایع فعالیت خود را ادامه داد. در این دوران مدیران علمی دارای تحصیلات
مهندسی بودند و بسیاری خود را مهندس صنایع قلمداد میکردند و گروهی نیز در
حیطه مدیریت
به عنوان مشاوران مدیریت مطرح بودند. بتدریج مواد درسی و مدرک مهندسی
صنایع و برنامه های مربوطه مورد توجه قرار گرفت و در نهایت دانشکده های
مهندسی صنایع ایجاد و توسعه یافتند.

اهمیت مهندسی صنایع

مرور توانمندیها و خدمات مهندسی صنایع نقش و اهمیت مهندسی صنایع را
بوضوح بیان میکند. امروزه حیات اقتصادی سازمانها و موسسات تولیدی و خدمات
در بازار رقابتی شدید جهانی به استفاده بهینه از منابع در دسترس وابسته
است. عموماً منابع در دسترس شامل مواد، منابع انسانی، ماشینآلات (شامل
تجهیزات، لوازم جانبی، امکانات مورد نیاز شامل فضا و انرژی و …)، منابع
اطلاعاتی و منابع مالی طبقهبندی میشوند. ایجاد و نگهداری منابع یاد شده
هزینه هایی را برای سازمان بهدنبال دارد. هزینه تمام شده واحد محصول هر
موسسه متأثر از نحوه به کارگیری این منابع است. هر شرکت تولیدی یا خدماتی
که بتواند هزینه های خود را به حداقل ممکن برساند و به بیانی دیگر توانایی
استفاده بهینه از منابع را در تمام ارکان سازمانی خود ایجاد نماید یا حاشیه
سود بیشتری به دست خواهد آورد و یا قادر خواهد بود که قیمتهای فروش خود را
با حفظ حاشیه سود قبلی، کاهش دهد. این بدان معنی است که قدرت رقابتی موسسه
مذکور در بازار افزایش مییابد. با توجه به تحولات اقتصاد جهانی قدرت
رقابتی شرط اساسی موفقیت در کسب و کار نوین محسوب میشود. در کنار این
مسائل، توجه به نوآوریها و ارتقا کیفی محصولات و خدمات که از طریق تلاش
برای یافتن طرحهای بهبود یافته و همچنین تحول در فرآیند کسب و کار نیز بقا و
رشد موسسات را در پی خواهد داشت. با توجه به مراتب فوق اگر ضرورتها و
نیازمندیهای رسیدن به امور مذکور را با تکنیکهای مهندسی صنایع تطبیق دهیم
مشاهده میشود که مهندسی صنایع ابزار لازم برای حصول اهداف سازمانی را بطور
فراگیر و سیستماتیک فراهم میآورد و این نشانگر نقش و اهمیت بالای مهندسی
صنایع بعنوان موتور محرک حرکت سازمانهای امروزی است.

اصول فکری و دیدگاه ها در مهندسی صنایع

اساس مهندسی در هر گرایشی طراحی مبنی بر اندازه گیری، محاسبه و تحلیل
با استفاده از علوم ریاضی و تجربی شکل میگیرد. در نتیجه حرفه مهندسی کاملاً
دید فنی و ماشینی دارد که موجب محدودیت دیدگاه در ابعاد خاص شده و برخی
موضوعات مانند یافتن بهترین روشهای مدیریتی و ارتباطات انسانی در دیدگاه
محض مهندسی نادیده گرفته میشود. مهندسی صنایع با در برداشتن نگرش سیستماتیک
و فراگیر ارتباط تخصصهای مختلف و نهاد مدیریت سازمان را ایجاد نموده و
امور برنامه ریزی، سازماندهی، هدایت و نظارت بر امور اجرایی با هماهنگی
بیشتری دنبال میگردد. این نگرش استمرار همان سیر تفکر تیلور و هم عصران وی
میباشد که با تلاش تک تک آنان مجموعه اصول و نگرشهای مدیریت علمی موجودیت
یافت. مدیریت علمی همان نگرش سنتی مهندسی صنایع است. با پیشرفت مدیریت
علمی، مهندسی صنایع با تفکری بر مبنای علوم ریاضی، فیزیکی، اجتماعی و
اقتصادی در عرصه صنعت و خدمات ظهور کرد که به معنی ایجاد یک تفکر فراگیر و
سیستماتیک بود. نگاه مهندسی صنایع به مسائل از زوایا و دیدگاه های مختلف
همانند توجه به خروجی و محصول سیستم، توجه به مشتری ویا نگرش به بهره وری
سازمان قابل طرح و پیگیری میباشد که بر مبنای اصول فکری تقریباً یکسانی
دنبال میگردد. اکنون باید دید که اصول فکری مهندسی صنایع بر چه عواملی
استوار است. در این راستا بطور خلاصه اصول فکری مهندسی صنایع ذیلاً ارائه
شده است.

;1- خلاقیت

:فعالیت اصلی هر مهندس صنایع ارائه طرح برای بهبود سیستمهای جاری و یا
ارائه طرح جدید میباشد که به همین منظور قویاً نیاز به خلاقیت و نوع آوری
جهت ارائه طرحهای نو و بدیع میباشد. در واقع با توجه به گستردگی مسائل،
مهندسی صنایع همانند اقیانوسی از فنون و علوم مختلف به عمق نیم متر با
برخورداری از زمینه خلاقیت و ابتکار به مهندسین صنایع این امکان را میدهد
که در جهت حرفه کاربردی مورد نظر به تعمیق دانش خود پرداخته و فرصتی فراهم
میشود تا ایده های جدید و خلاق در زمینه های مربوطه مطرح گردد.

;2- تفکر فراگیر

:نگرش سیستماتیک و فراگیر برجسته ترین خصوصیت مهندسی
صنایع است و اطلاق مهندسی صنایع و سیستمها به این رشته بی ارتباط با این
نگرش نیست. نگرش فراگیر موجب میشود مسائل از کل به جز و تعامل اجزا با هم
مورد بررسی دقیق قرار گرفته و مدل کاملی از سیستمهای مورد نظر تهیه و مسائل
مورد نظر آن به بهترین شکل طرح و بررسی میگردد.

;3- رهبری گروه

:هر سیستمی که طرح میشود اگر بدرستی اجرا نشود منتج به نتیجه نخواهد شد
بلکه حسن اجرا سیستم طراحی شده یک ضرورت مهم تلقی میشود. لذا آشنایی با
کلیت سیستم مورد نظر و نقش اجزا در کارکرد صحیح آن این امکان را فراهم
میآورد که هدایت و رهبری گروه کاری مجری سیستم با انگیزه بیشتری دنبال گردد
و در واقع علاوه بر طراحی سیستم مورد نظر، مهندسی صنایع سیستمهای پیاده
سازی و اجرا را نیز پی ریزی نموده و نقش رهبری گروه های کاری را موثرتر
دنبال مینماید.

;4- مدیریت زمان

:انجام کار بدون توجه به ظرف زمانی و تحویل به موقع خروجی مورد نظر
سیستم، ارزش زیادی نمیتواند داشته باشد. امروزه اهمیت زمان و فرصتهای آن با
توجه به عرصه تنگاتنگ رقابت اقتصادی برای همگان واضح و بدیهی است. در این
خصوص مهندسی صنایع با درک موضوع تکنیک هایی را بکار میگیرد که عامل زمان
اجرای اجزای کاری را در تمامی فرایندها مورد توجه و مدیریت قرار میدهد.

;5- ارتباط بهره وری و بهبود مستمر

:اعتقاد به ارتقا بهره وری و بهبود مستمر یک اصل با ارزش در مهندسی
صنایع است. اکتفا به وضعیت فعلی جز در جا زدن نتیجه دیگری نخواهد داشت. لذا
مهندسی صنایع
با پذیرش این مطلب که سطح دانش و مهارتها یک مقوله نسبی همواره سعی در
افزایش بهره وری و بهبود وضعیت کاری نموده و سعی میشود همواره امور اثر
بخشتر و کاراتر شود. نگرش بهبود مستمر این امکان را میدهد که هر روز به فکر
ارتقا هر چند به اندازه کوچک باشیم.

;6- ذهن کنجکاو و یادگیری

:یادگیری فرایندی است که نمیتوان بر آن حد و مرز تعیین کرد. مهندسی
صنایع به منظور مطالعه و پیگیری مسائل همواره به این نکته توجه دارد که هر
مورد را ، منحصر به فرد بررسی نماید و جهت شناخت آن فرض بر این است که از
تصورات ذهنی دوری نموده و سعی بر تعیین کشف واقعیتهای حاکم بر اجزا و کل
سیستم میباشد. لذا عدم وجود تعصب خاص به ماهیت فنی امور موجب میشود ذهنیت
کنجکاو برای کشف حقایق نهفته در پدیده ها تقویت شود و مهندس صنایع با ذهن
دژم کمتر میتواند راه حل های ابتکاری و راهگشا برای مسائل مورد نظر ارائه
نماید.

زمینه های فعالیت مهندسی صنایع

با پیشرفت و تحول سریع علوم و فنون و پیچیدگیهای روز افزودن آن، بالطبع
نظامهای تولیدی و خدماتی نیز گسترش یافتهاند که در این میان اداره صحیح و
مناسب این گونه واحدها مستلزم بکارگیری تکنیکهای علمی و پیشرفته جهت
پیشبینی مدلسازی، برنامهریزی، تأمین و تدارک، اجرا و نظارت و ارزیابی نتایج
حاصله در راستای وظایف مدیریتی است. همانطوری که میدانیم فعالیت هر نظام
اعم از تولیدی یا خدماتی با اتکا بر فناوری خاص آن امکان تداوم و استمرار دارد و صرفنظر از ماهیت فنی و صنعتی امر، فناوری دارای چهار جز اصلی یعنی می باشد:

1. تجهیزات، امکانات تولیدی و خدماتی
2. مدیریت و سازمان
3. نیروی انسانی
4. دانش فنی

از آنجا که رشته های مهندسی مرسوم نظیر مهندسی مکانیک، مهندسی برق، مهندسی ساختمان و … بیشتر به ابعاد فنی صنعت
(مورد 1 و 4) توجه دارند. در فرایند کسب و کار رقابتی به تنهایی پاسخگوی
مسائل پیچیده خدمات مهندسی و مدیریتی مدرن امروزی که بصورت سیستماتیک
تحولات سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و باورهای انسانی را در چرخه حیات سیستمهای
مورد توجه خود لحاظ نمی نمایند نیستند. لذا برای رفع چنین کمبودهایی در
قرن حاضر بویژه طی چند ده ه اخیر، رشته جدیدی تحت عنوان مهندسی صنایع با
بهره گیری از علوم ریاضی، فیزیکی، اجتماعی، اقتصادی و تکنیکها و فنون
مهندسی بوجود آمده است. با توجه به مراتب فوق شاید مناسب بود این رشته با
عنوان مهندسی مدیریت معرفی میشد، چرا که کاربردهای آن محدود به صنعت نیست و
هر موسسه انتفاعی و غیر انتفاعی با جنبه صنعتی یا خدماتی میتواند از فنون و
تکنیکهای مهندسی صنایع بهره گیرد.

مبحث صرف منابع و حصول حد اکثر نتیجه از منابع مصروفی چیزی نیست که
منحصر به صنعت یا بنگاه خاصی باشد و امروزه با توجه به کمبود ارتقاع سطح
بهره وری امری ضروری و حیاتی محسوب میشود که نشانگر بستر گسترده برای
فعالیتهای مهندسی صنایع نفتی میشود . مهندسی صنایع در حرفه ها و مشاغلی
همچون، بانک داری ، خدمات مشاوره ای، صنعت بیمه ، شرکتهای هواپیمایی، کشتیرانی،
بیمارستانها، کارخانجات، کشت و صنعت، خدمات شهری، استادیومهای ورزشی و یا
هر مکان دیگری که نیاز به برنامه ریزی، هدایت و مدیریت و ارتقا بهره وری
میباشد کاربرد دارد. برخی از زمینه های

بازار کار

کارهای مشخص مهندسی صنایع در بازار کسب و کار عبارتند از

:برنامه ریزی استراتژیک و عملیاتی سازمان

:مدیریت تولید

:مدیریت مهندسی

:مدیریت پروژه

:مهندسی لجستیک

:سیستمهای تولیدی

:مهندسی سیستمهای کیفیت

:مهندسی سیستمهای اطلاعاتی

:مهندسی مالی

:مهندسی ارزش

:مهندسی سیستمهای بهره وری

:طراحی فرایندها و ساختارهای سازمانی

---