اهمیت گفتن بسم الله الرحمن الرحیم
اهمیت گفتن بسم الله الرحمن الرحیم
نقش و اهمیت شروع هرکار با نام پروردگار
تا آنجا است که رسول خدا(صلی الله علیه وآله) می‌فرماید:هر کار مهمی که
درآن “بسم الله ” ذکر نشود، بی فرجام است. “
بسم الله الرحمن الرحیم
میان همه مردم جهان، رسم است که هرکار مهم
و پرارزشی را به نام بزرگی از بزرگان آغاز می‌کنند، و نخستین کلنگ هر
موسسه ارزنده ای را به نام کسی بر زمین می‌زنند که به او علاقه دارند؛ یعنی
آن کار را از آغاز با شخصیت موردنظر ارتباط می‌دهند. انبیای الهی به
انسانهای موحد این گونه تعلیم داده‌اند که برای پاینده بودن یک برنامه و
جاوید ماندن یک تشکیلات، لازم است آن را به موجود پایدار و جاویدانی ارتباط
دهیم؛ موجودی که فنا در ذات او راه ندارد؛ زیرا همه موجودات این جهان به
سوی کهنگی و زوال می‌روند و تنها موجود باقی و ابدی، ذات پاک الهی است.
اهمیت بسم الله
نقش و اهمیت شروع هر کار با نام پروردگار
تا آنجا است که رسول خدا(صلی الله علیه وآله) می‌فرماید: “قال الله تبارک و
تعالی کل امر ذی بال لا یذکر بسم الله فیه فهو أبتر؛ خداوند متعال
می‌فرماید: هر کار مهمی که درآن “بسم الله ” ذکر نشود، بی فرجام است. “(1)
پایداری و بقای عمل، بسته به ارتباطی است
که با خدا دارد؛ از اینرو خداوند بزرگ درنخستین آیات قرآن بر پیامبر رحمت،
دستور می‌دهد که تبلیغ اسلام را با نام خدا شروع کند: اقرا باسم ربک.
(علق/1) حضرت نوح (صلی الله علیه وآله) در آن طوفان سخت و عجیب، هنگام سوار
شدن بر کشتی و حرکت روی امواج کوه پیکر آب که هر لحظه با خطرهای فراوانی
روبه رو بود، برای رسیدن به سر منزل مقصود و پیروزی بر مشکلات، به یاران
خود دستور می‌دهد که هنگام حرکت و توقف کشتی: “بسم الله ” بگویند:[ و قال
ارکبوا فیها بسم الله مجراها و مرساها؛ (هود41) “و گفت درکشتی سوار شوید.
“بسم الله “، معبر و محل عبور و [موجب]متوقف شدنش است. ” سرانجام، آنها
این سفر پرمخاطره را با پیروزی، پشت سرگذاشتند و با سلامت و برکت از کشتی
پیاده شدند.
همچنین سلیمان نبی (صلی الله علیه وآله)
سرآغاز نامه به ملکه سبا، را “بسم الله ” قرارمی دهد: انّه من سلیمان و
انه بسم الله الرحمن الرحیم (نمل30) “این نامه از سلیمان است و چنین است:
به نام خداوند بخشنده مهربان. ”
طبق همین اصل، تمام سوره های قرآن با بسم
الله آغاز می‌شود تا هدف اصلی که همان هدایت و سوق بشر به سعادت است از
آغاز تا انجام با پیروزی قرین باشد.
دستور گفتن این رمز برای آن است که روی
فکر و دل را از غیر خدا برگرداند تا انسان، همه جهان و هر عملی را از نظر
توحید بنگرد و به سوی وحدت و ارتباط بگراید، و نامهای بت‌ها و قدرتمندان
را در آغاز کارهای مهم، از خاطر بزداید تا از پراکندگی برهد و نگرانی به
خود راه ندهد
در باب علت انتخاب “بسم الله الرحمن الرحیم ” برای آغاز هرکار، می‌توان به چند مورد اشاره کرد:
1- الله، جامع‌ترین نام
جمله “بسم الله “، حاوی کلمه، “الله ”
است که جامع‌ترین نامهای خدا می‌باشد؛ زیرا با بررسی اسامی خدا در قرآن
مجید و یا سایر منابع اسلامی نشان می‌دهد که هرکدام از آنها یک بخش خاص از
صفات خدا منعکس می‌سازد. تنها نامی که اشاره به تمام صفات و کمالات الهی
می‌کند یا به تعبیر دیگر، جامع صفات جلال و جمال است، همان “الله ” است.
2-رحمت عام و خاص خدا
مشهور در میان گروهی از مفسران، این است
که صفت “رحمان “، اشاره به رحمت عام خدا دارد که شامل دوست و دشمن، مؤمن و
کافر و نیکوکار و بد کار است؛ زیرا می‌دانیم “باران رحمت بی حسابش، همه را
رسیده، و خوان نعمت بی دریغش، همه جا کشیده. ” همه بندگان از مواهب
گوناگون حیات بهره مندند و روزی خویش را از سفر گسترده نعمت‌های بی پایانش
برمی گیرند. این، همان رحمت عام او است که پهنه هستی را دربرگرفته و همگان
در دریای آن غوطه ورند.
“رحیم ” اشاره به رحمت خاص پروردگار است
که ویژه بندگان مطیع،صالح و فرمانبردار است، زیرا آنها به حکم ایمان و عمل
صالح،شایستگی این را یافته‌اند که از رحمت، بخشش و احسان خاصی بهره مند
شوند که آلودگان و بدکاران از آن سهمی ندارند. 2
3- تأثیر فکری و اخلاقی “بسم الله ”
قرآن، یکتا کتاب توحید و برای تکامل فکری
بشر است. سوره های این هدیه الهی با جمله “بسم الله ” آغاز می‌شود تا
انسان را متوجه سازد که همه تعالیم و دستورهای پروردگار، از مبدأ حق و از
مظهر رحمت است (جز سوره توبه که آیاتش نماینده قهر با مردم لجوج و اعلام
قطع رابطه رحمت با آنها است). دستور گفتن این رمز برای آن است که روی فکر و
دل را از غیر خدا برگرداند تا انسان، همه جهان و هر عملی را از نظر توحید
بنگرد و به سوی وحدت و ارتباط بگراید، و نامهای بت‌ها و قدرتمندان را در
آغاز کارهای مهم، از خاطر بزداید تا از پراکندگی برهد و نگرانی به خود راه
ندهد.
ساختارهندسی سورههای قرآن
اهمیت فوق العاده آغاز کار با “بسم الله ”
در روایات اسلامی به قدری به این آیه از
قرآن مجید اهمیت داده شده است که آن را هم ردیف “اسم اعظم الهی ” معرفی
کرده‌اند. امام علی بن موسی الرضا(علیه السلام) می‌فرماید: “بسم الله
الرحمن الرحیم اقرب الی اسم الله الاعظم من ناظر العین الی بیاض‌ها؛3 بسم
الله الرحمن الرحیم، به اسم اعظم خدا نزدیک‌تر از سیاهی چشم است، به سفیدی
آن. ”
آنچه از میان روایات امامان معصوم: درباره اهمیت “بسم الله الرحمن الرحیم ” به دست می‌آید عبارت است از:
1- امامان معصوم: هیچ کاری را بدون گفتن این جمله آغاز نمی‌کردند.
2-
سفارش می‌کردند غذا را با این جمله آغاز و اگر چند غذا تناول می‌کنید برای
هر کدام جداگانه “بسم الله ” بگویید و چنانچه فراموش کردید، جمله “بسم
الله علی اوله و آخره ” را بر زبان جاری کنید. این مطلب، به اهمیت فوق
العاده شروع غذا با نام خداوند اشاره می‌کند4.
در اهمیت این جمله، همین بس که اگر حیوان
حلال گوشتی بدون “بسم الله ” ذبح شود، خوردن گوشت آن، حرام است. این حکم
شرعی اسلام، حکایت از تأثیر فراوان “بسم الله ” در امور دنیوی نیز دارد
3-
بلند گفتن و آشکار کردن “بسم الله الرحمن الرحیم ” بسیار سفارش شده است.
امام صادق(علیه السلام) می‌فرماید: “حدثنی ابی عن ابیه عن جده عن علی بن
ابی طالب انه قال التقیه دینی و دین آبائی فی کل شیء الا فی تحریم المسکر و
خلع الخفین عند الوضوء و الجهر به بسم الله الرحمن و الرحیم؛5 پدرم از
پدرانش روایت کرده است که علی بن ابی طالب(صلی الله علیه وآله) فرمود: تقیه
در هر چیز، دین من و دین پدران من است؛ جز در تحریم مست کننده و در کندن
کفش، [برای مسح] هنگام وضو و در بلند گفتن “بسم الله الرحمن الرحیم “. ”
4- امام زین العابدین(علیه السلام) در فضیلت “بسم الله الرحمن الرحیم ” می‌فرماید:
“ان الله
قد فضل محمدا به فاتحه الکتاب علی جمیع النبیین ما اعطاها احدا قبله الا ما
اعطی سلیمان بن داود من بسم الله الرحمن الرحیم فرآها اشرف من جمیع ممالکه
کل‌ها التی اعطیها فقال یا رب ما اشرف‌ها من کلمات ان‌ها لآثر من جمیع
ممالکی التی وهبتها لی قال الله تعالی یا سلیمان و کیف لاتکون کذلک و ما من
عبد و لا امه سمانی بها الا اوجبت له من الثواب الف ضعف ما اوجبت لمن تصدق
بالف ضعف ممالک یا سلیمان هذه سبع ما اهبه لمحمد سیدالنبیین تمام فاتحه
الکتاب الی آخرها؛6
خداوند با سوره فاتحه ا لکتاب، پیامبر
اکرم(صلی الله علیه وآله) را بر تمام پیامبران برتری بخشید؛ به گونه ای که
به احدی قبل از ایشان، این سوره را اعطا نکرده بود؛ مگر آنچه که به سلیمان
بن داود عطا کرد که همان بسم الله الرحمن الرحیم است. وی این جمله را
بالاتر از تمام سرزمین‌هایی که به او ارزانی شده بود، می‌دانست پس گفت:
پروردگارا! چه کلمات عالی و شریفی است. این جمله از تمام سرزمین‌هایم که به
من بخشیدی گرامی‌تر است. خداوند متعال فرمود: ای سلیمان! چگونه چنین نباشد
درحالی که هیچ مرد و زنی نیست که مرا با این جمله بخواند مگر آن که هزار
برابر ثوابی برای او مقرر می‌کنم که برای کسی که هزار برابر سرزمین‌های تو
را صدقه می‌دهد، مقرر می‌نمایم. ای سلیمان! این جمله یک هفتم آن چیزی است
که به محمد(صلی الله علیه وآله) سید پیامبران بخشیدم که همانا تمام فاتحه
الکتاب است. ”
5-
در اهمیت این جمله، همین بس که اگر حیوان حلال گوشتی بدون “بسم الله ”
ذبح شود، خوردن گوشت آن، حرام است. این حکم شرعی اسلام، حکایت از تأثیر
فراوان “بسم الله ” در امور دنیوی نیز دارد.
برکاتی حیرت انگیز درباره بسم الله
خدای متعال برای اینکه به انسان‌ها
بیاموزد که کار را به نام خدا آغاز کنند هم سوره های قرآن و هم ابتدای قرآن
را با «بسم الله الرحمن الرحیم» آغاز کرده است و رسول خدا (صلی الله علیه
وآله) نیز در حدیثی فرمود «هر کاری که به نام خدا شروع نشود ابتر است».
بسم الله الرحمن الرحیم
کتاب مقدس قرآن مجموعه ای از سخن الهی است
که در مدت 23 سال به وسیله امین وحی جبرائیل بر قلب نازنین پیشوای گرامی
اسلام حضرت محمد مصطفی (صلی الله علیه وآله) نازل گردید که در طول حیات
مبارک پیامبر (صلی الله علیه وآله) و زندگی ائمه اطهار (علیهم‌السلام)
تفسیر برخی از آیات قرآن از زبان مبارک این بزرگواران بیان شد، اما بسیاری
از آیات قرآن توسط مفسران و علمای اسلام بر اساس روایات اسلامی تفسیر شد که
نتیجه این تلاش‌ها تاکنون نگارش صدها کتاب تفسیری بوده است.
جمله بسم الله الرحمن الرحیم 114 بار بر
پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله) نازل شده است؛ در 113 سوره به عنوان
سرفصل آمده و از آنجا که اول سوره برائت بسم الله نازل نشده و در سوره نمل
علاوه بر ابتدای سوره، در آیه «إنّه من سلیمان و إنّه بسم الله الرحمن
الرحیم» نیز این جمله مبارکه آمده است مجموعاً 114 آیه می‌شود.
«بسم الله الرحمن الرحیم» جزء سوره حمد و
دیگر سوره های قرآن به شمار می‌رود -الا سوره توبه- و اگر کسی سوره حمد را
در نماز یا غیر نماز، واجب شد که بخواند، اگر این آیهء بسم الله را نخواند
سوره را ناقص خوانده، چرا که این آیه جزء سوره ی فاتحة الکتاب است.
بنابر روایتی، احتمالاً برای اولین بار،
سلمان فارسی به درخواست ایرانیان ترجمه سوره حمد و «بسم الله الرحمن
الرحیم» را انجام داد که در آن ترجمه «بسم الله …» «به نام یزدان
بخشاونده» آمده و در ترجمه تفسیر طبری که مترجم آن ناشناس است، به صورت «به
نام خدای مهربان بخشاینده» ذکر شده و تا زمان حاضر با اندک تفاوتی به صورت
«به نام خداوند بخشنده مهربان» باقی مانده است.
عبارت «بسم
اللّه الرحمن الرحیم» نخستین عبارت قرآن است که در اول سوره علق (اقرا) بر
پیامبر (صلی الله علیه وآله) نازل شد و در احادیث شیعی این عبارت سرآغاز
قرآن معرفی شده است.
از روایتی که کلینی از امام صادق
(علیه‌السلام) نقل می‌کند، آغاز همه کتب آسمانی «بسم الله الرحمن الرحیم»
بوده است. این عبارت در ابتدای تمام سوره های قرآن، جز سوره برائت (توبه)
آمده است. همچنین سوگند دادن خدا به «بسم الله الرحمن الرحیم»، در برخی
ادعیه، حاکی از ارزش این آیه است.
ارتباط محتوای «بسم الله» با مضمون هر سوره
بر اساس نظر اکثر مفسران هر باری که «بسم
الله الرحمن الرحیم» نازل می‌شد معنای جدید و مصداق تازه‌ای را در برداشت
به این معنی که محتوای بسم الله آن سوره با مضمون آن سوره در ارتباط است.
چون مضمون سور فرق می‌کند، مضمون این بسم الله‌ها هم فرق خواهد کرد و پایان
هر سوره با نازل شدن بسم الله مشخص می‌شد.
ادب الهی در شروع کار/ نافرجام بودن هر کاری که با نام خدا آغاز نشود
خدای متعال برای اینکه به انسان‌ها
بیاموزد که کار را به نام خدا آغاز کنند هم سوره های قرآن و هم ابتدای قرآن
را با «بسم الله الرحمن الرحیم» آغاز کرده و علمای فریقین (شیعه و سنی) از
رسول خدا (صلی الله علیه وآله) نقل کرده‌اند «کل امر ذی بال لم یبدأ فیه
به بسم الله فهو ابتر» ؛ «هر کاری که به نام خدا شروع نشود ابتر است».
بنابراین اگر انسان کاری را به نام خدا شروع نکند، هرگز به مقصد نمی‌رسد.
عبادتی که با نام خدا شروع نشود هم ابتر است
خدای سبحان با آغاز سوره فاتحة الکتاب به
بسم الله به ما آموخت که این حمد و عبادت خدا را نیز به نام خدا آغاز کنید
تا به مقصد برسید.
معلوم می‌شود اگر عبادت هم به نام خدا
نباشد ابتر است چون حسن فعلی دارد ولی ارتباط را انسان حفظ نکرده است. هر
چه به نام خدا نباشد، او هالک است زیرا چیزی که به نام خدا نباشد لا شیء
است به صورت شیء.
بقاء فقط از آن خداست و کاری که برای وجه الله نباشد پایدار نیست.
امام صادق (علیه‌السلام) در روایتی از بسم
الله به عنوان کلید درهای طاعت یاد کرده و می‌فرماید: درهای گناهان را با
استعاذه (پناه بردن به خدا) ببندید و درهای طاعت را با بسم اللّه گفتن
بگشایید.
همچنین امام صادق (علیه‌السلام) در حدیثی
فرمودند: هرگاه یکی از شما وضو بگیرد و بسم اللّه الرحمن الرحیم نگوید،
شیطان در آن شریک است و اگر غذا بخورد و آب بنوشد یا لباس بپوشد و هر کاری
که باید نام خدا را بر آن جاری سازد، انجام دهد و چنین نکند، شیطان در آن
شریک است.
قداست و برکت نام خدا
«بسم الله الرحمن الرحیم» آنچنان از قداست
برخوردار است که انسان‌ها موظفند این نام را تسبیح و تکریم کرده و آن را
فراموش نکنند. نه این نام را در جای باطل به کار برند و نه در کار حق از
این نام غفلت کنند و نه در کنار این نام، نام دیگری یا دیگران را ببرند؛
لذا خدای سبحان هم این اسم را مظهر برکت قرار داد، هم مظهر تسبیح، هم اوصاف
تشبیهیه را در این اسم ظاهر کرد و هم برکات تنزیهیه را، هم فرمود «تبارک
اسم ربک» هم فرمود «سبّح اسم ربک».
خداوند فرمود: «فسبّح باسم ربک العظیم» و
«سبح اسم ربک الاعلی» (این نام را تنزیه بکن). این طور نباشد که در کنار
این نام شریکی برای او قائل باشی و بگویی به نام خدا و به نام خلق قهرمان
خدا. این تنزیه نام خدا نیست. این توهین نام است که در کنار این نام، نام
دیگری یا دیگران باشد؛ و مبادا بگویی اول به نام خدا، دوم به نام فلان شخص.
خدا نامش اولی است که ثانی برنمی‌دارد. نه در کنار او نامی است، نه او اول
است و دیگری یا دیگران ثانی. این نام را تنزیه بکن.
وقتی آیه «سبح اسم ربک الاعلی» نازل شد،
رسول خدا (صلی الله علیه وآله) فرمود: «اجعلوها فی سجودکم» آن را در سجده
قرار بدهید، که در سجده می‌گوییم: سبحان ربی الاعلی و بحمده. وقتی آیه «سبح
اسم ربک العظیم» نازل شد پیامبر (صلی الله علیه وآله) فرمود: «اجعلوها فی
رکوعکم» لذا در رکوع می‌گوییم: سبحان ربی العظیم و بحمده. اینکه خدای سبحان
فرمود نام مرا گرامی بدارید «تبارک اسم ربک ذی‌الجلال و الاکرام» برای
اینکه این نام منشأ برکت است. این نام نشانه و علامت آن هستی محض است که
همهء خیرات از ناحیه اوست.
شرط حلّیت ذبیحه ، ذکر اسم الله است نه بخصوصه
خداوند در قرآن می‌فرماید «و لا تأکلوا
ممّا لم یُذْکَر اسمُ الله علیه و إنّه لفسقٌ» که این یک حکم شرعی است.
دستور اسلام این است که وقتی می‌خواهید ذبیحه را ذبح کنید، نام خدا را
ببرید «فاذکروا اسم الله علیها». این جنبه اثباتی قضیه و اگر کسی عمداً نام
خدا را نبرد، آن حیوان مردار می‌شود؛ یعنی چیزی که حلال و طیب و طاهر بود
می‌شود مردار و حرام و آلوده.
یک شرط حلیت ذبیحه آن است که ذابح مسلمان
باشد و یک شرط دیگر این است که حین ذبح بگوید «بسم الله الرحمن الرحیم».
اگر یک مسلمانی در حین ذبح، عمداً بسم الله را نگفت یا گفت به نام نامی
فلان فرد و غیره و ذبیحه را سر برید این گاو و گوسفند حلال و پاک با این
کار حرام و آلوده می‌شود.
بسم الله نشانه دین اسلام
پیامبر (صلی الله علیه وآله) و ائمه اطهار
(علیهم السلام) علاوه بر توصیه های عام نسبت به ذکر بسمله، در مواردی خاص،
مانند اوقات خوردن غذا، نوشتن نامه، رفتن به بستر برای خواب و برخاستن از
بستر تأکید بیشتری بر بیان بسم الله داشتند.
با این اوصاف، ذکر بسمله برای مسلمانان به
صورت شعار و نشانه دین اسلام درآمده است و بلند گفتن آن از نشانه های
ایمان شمرده می‌شود، چنانکه پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله) هنگام تلاوت
قرآن، بسمله را به صدای بلند می‌گفت و مشرکان از او روی بر می‌گرداندند که
آیه 46 سوره اسراء به همین نکته اشاره دارد.
