بررسی ویژگی‌های رمانهای پرفروش و رمان نوجوان در بازار کتاب
چکیده اگرچه چند
دهه ای است با رمان های خارجی نوجوانان آشنا هستیم، اما رمان نوجوان
ایرانی برایمان تجربه ی به نسبت تازه ای است. این فرایند تازه با نگاهی به
تجربه ی نویسندگان خارجی آغاز شده است، اما در طول مسیر، راه خود را از
تجربه ی آنها جدا کرده است. رفته رفته رمان های ایرانی مشخصات ویژه ای
یافته اند. با این همه، نظر به نوع استقبال مخاطبان از رمان های خارجی و
ایرانی به نظر نمی رسد که این ویژگی ها در جهت تامین خواسته های مخاطبان
ایرانی و در ارتباط با شناخت از آنان باشد. در چند
سال اخیر کوشش های زیادی صورت گرفته است تا رمان ایرانی به خصوص برای
نوجوانان بیش تر تولید شود، اما کماکان آمارها نشان می دهند که بیش ترین
کتاب های خریداری شده در کتاب فروشی ها را رمان های خارجی تشکیل می دهند.
پژوهش حاضر تلاشی است برای ارائه ی تحلیلی آماری از اینکه مخاطبان کتاب
های کودک و نوجوان چه سلیقه ای دارند. این پژوهش در ابتدا به این می پردازد
که چه کتاب هایی بیش تر به فروش می رسند و در این بین، رمان نوجوان چه
جایگاهی دارد. پس از آن، با توجه به آمارها، به این سوال پاسخ می دهد که
نوجوان ها چه رمان هایی را دوست دارند و در این بین، جایگاه کتاب های
تالیفی کجاست. یافته های پژوهش نشان
می دهد که آمارها هم همان تصور رایج را از بازار کتاب کودک و نوجوان تایید
می کنند که آثار نویسندگان ایرانی کودک و نوجوان به ویژه رمان نویسان هنوز
به فروش کتاب های خارجی نزدیک نشده اند و نتوانسته اند به نیازهای این گروه
پاسخ دهند.واژه های کلیدی: رمان نوجوان- کتاب های کودک و نوجوان- رمان های پرفروش- بازار کتاب.ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ*کارشناس ارشد زبان و ادبیات فارسی- [email protected]**دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد زنجان- [email protected]مقدمه
پرداختن به ادبیّات کودک و نوجوان به صورتی کاملاً جدّی و علمی، متأسفانه
در ایران سابقه ای خیلی طولانی ندارد. اگرچه در بین آثار رسمی و قصّه های
عامیانه تعداد بی شماری از داستان ها دیده می شوند که قابل ارائه به کودکان
و نوجوانان هستند امّا راست این است که این آثار مخصوص کودک و نوجوان پدید
نیامده اند و شاید بیشتر بتوان بعضی از آن ها را نتیجه ی دوران کودکیِ بشر
امروز دانست. .
به رسمیت شناخته شدن فرد یا گروه مستلزم پذیرش جایگاه حقوقی اوست زیرا در
چارچوب این جایگاه است که می‌توان او را مخاطب فرض کرد و منافع و
خواسته‌های او را پیگیری کرد. با توجه به این معیار از آن جایی که کودکان و
نوجوانان تحت قیمومیت قرار دارند و قوانین موجود برای آنها هویتی مستقل
قائل نیستند، بنابراین به دشواری می‌توان از رسمیت یافتن آن ها به عنوان
مخاطب سخن گفت. با این حال به تبع تأثیرپذیری جامعه ما از ساختار فکری
مدرنیته، موجودیت کودک و نوجوان امروزی با تعریف او در جامعه سنتی فاصله
زیادی گرفته و جامعه و نهادهای مستقر در آن به تدریج در حال پذیرش این
واقعیت هستند که کودک و نوجوان امروزی تنها پذیرنده آموزه‌های بزرگسالان
نیستند، بلکه کنش‌ها و واکنش‌های خاص خود را دارند. بنابراین چاره‌ای جز
این نیست که موجودیت آنها نه در سایه بزرگسالان بلکه به تبع نیازهای
خاص‌شان تعریف شود. رشد کمی و کیفی نهادهای اختصاصی کودکان و نوجوانان و
شکل‌گیری ژانرهای ادبی و هنری مربوط به این گروه سنی نشانگر تحول تدریجی
نگاه‌های موجود است اما ضروری‌تر از تمامی این تغییرات، تغییر نگاه به کودک
و نوجوان است، به گونه‌ای که به‌عنوان انسانی ناقص در نظر گرفته نشوند،
بلکه آنها را همانند بزرگسالان واجد ویژگی‌های انسانی با تمامی الزاماتش
بدانیم، با این تفاوت که آنها در حال تجربه کردن و آموختن هستند. ادبیات
کودک و نوجوان مدرن در ایران پدیده‌ای نوپا با سابقه ای کمتر از 100 سال
است، درحالی که سابقه آن در غرب 200 تا 300 سال برآورد می‌شود، پس ما هنوز
در حال آزمون و خطا هستیم. البته باید به جهش هایی هم که در این زمینه
داشته ایم توجه کنیم. باید توجه داشت تعداد نویسندگان کودک و نوجوان قبل از
انقلاب حدود 20 تا 30 نفر بود اما بعد از انقلاب شاهد رشد کمی و کیفی
تعداد نویسندگان و تعداد آثار تولیدی در این حوزه هستیم. همچنین به نسبت
رشد کتابهای کودک و نوجوان، دانش عمومی نویسندگان ما هم افزایش پیدا کرده
است. فقط یک مشکل در این حوزه وجود دارد و آن این است که نویسندگان در حوزه
کودک و نوجوان از همه وقت خود برای مطالعه و تعمیق بخشیدن به کارشان بهره
نمی‌برند و به صورت حرفه‌ای به این کار نمی پردازند. رمان نوجوان
رمان، تصویری از یک یا چند زندگی است، البته این بدان معنا نیست که
ضرورتاً هر رمان، باید دست‌کم زندگی یک نفر را از آغاز تا پایان روایت کند،
بلکه مراد ما اینست که هر رمان، دست‌کم یک زندگی را در متن خود
«بازپیکربندی» می‌کند و بخشی از آن را به نمایش می‌گذارد. اینکه نظم این
باز‌پیکرندی، چگونه است، در هر رمان و بر اساس سلیقه و گرایش‌های هر
نویسنده، متفاوت است. (شیخ‌الاسلامی، 1389: 102-119)
تأثیر رمان بر زندگی روزمره افراد بسیار زیاد است و می تواند در آن ها
ایجاد تحوّل روحی کند و مسیر زندگی آن ها را عوض نماید و این تأثیر بر
افراد، حتّی می تواند بر سرنوشت یک ملّت نیز اثر بگذارد. امّا تأثیر رمان
بر نوجوان، خیلی بیشتر از تأثیر آن بر بزرگسالان است. نوجوان در سنینی
زندگی می کند که از دوران کودکی خارج شده و به بزرگسالی چشم دوخته است.
آینده ای که نمی داند چگونه است و دوست دارد آن را بشناسد و با دیدی کامل و
آگاهانه وارد آن دنیا می شود تا بتواند آرزوهای خود را تحقّق دهد. به همین
دلیل اگر سرمشقی مناسب از زندگی به او داده شود قطعاً بر شخصیّت او تأثیر
می گذارد و راه را از چاه می شناسد. امّا رمان نوجوان چیست؟ چه مقدار از
این کتاب هایی که به عنوان رمان نوجوان چاپ می شود مورد استقبال نوجوانان واقع می شود؟ این رمان
ها چه تأثیری بر تغییر دیدگاه ها و پویا شدن نوجوانان دارند؟ اگر می بینیم
که بعضی از این رمان ها چندان با استقبال رو به رو نشده اند می توان دلیلش
را در این جا یافت که ما نوجوان را نشناخته ایم. این احتمال وجود دارد که
بعضی از نویسندگان برای تمرین کردن و آماده شدن برای نوشتن رمان های بزرگ
برای بزرگسالان به نوشتن این داستان ها پرداخته اند بدون این که شناخت کافی
از نوجوان داشته باشند. «در ایران، نسل
جوان تر نسبت به نسل های قبلی، دسترسی بهتر و بیش تری به تکنولوژی های
ارتباطی دارند. نوع استفاده کودکان و نوجوانان از این تکنولوژی ها به آنان
سواد تازه و متفاوتی داده که نسل های قبل تر فاقد آن هستند. از این نظر،
فاصله بین نویسنده و مخاطبانش زیادتر شده است. این مخاطب هم علایقش فرق می
کند و هم وقتی این همه سرگرمی در دسترس دارد، خیلی سخت می توان با رمان
هیجان زده اش کرد. یکی از مشکلات رمان نویسان در ایران همین فاصله و شناخت
کافی نداشتن و ارتباط با دنیای کودکان و نوجوانان است» (سیدآبادی، 1392: 9).
حال مسئله این است که چگونه می شود بچه هایی را که این همه سرگرمی دارند
با رمان هیجان زده کرد؟ رمان های ما باید چه ویژگی هایی داشته باشند که
آنان را سر شوق بیاورند؟ ادبیات کودک و
نوجوان در برگیرنده ژانرها و گونه‌های مختلف ادبی است که از آن جمله
می‌توانیم به ژانر فانتزی، علمی تخیلی، پلیسی، حادثه‌ای، تاریخی و وحشت
اشاره کنیم. البته همه این ها در ادبیات کودک و نوجوان به یک اندازه مورد
نظر نیستند. به عنوان مثال تعداد آثار تولیدی در ژانر وحشت یا پلیسی بسیار
کمتر از سایر ژانرها مانند آثار رئالیستی است و معمولا بیشتر آثار موجود
در این گونه‌ها، از قبل از انقلاب تا به‌حال شامل ترجمه کتابهای خارجی است. به
نظر می رسد نویسندگان ایرانی و به خصوص آن ها که رمان نوجوان می نویسند
علاقه ی بسیاری به نگارش رمان های واقع گرایانه و به تبع آن تمایل اندکی به
نگارش فانتزی دارند. تاریخ رمان نوجوان ایران، که این سال ها رشد کمّی
چشمگیری داشته، نشان می دهد نویسندگان ما وام دار خاطرات و کودکی خویش، بیش
تر آثاری خلق کرده اند که ریشه در تجربه ی کودکی، خاطرات شخصی، واقعیت
اجتماعی و عینی و کم تر دست در آسمان خیال و فانتزی داشته اند. کم تر
نویسنده ای را می بینیم که به قدرت نگارش آثار رئالیستی اش ماهرانه دست به
خلق جهان، کاراکترها و در مجموع اثری فانتاستیک بزند؛ برای نمونه، جهان
هایی چون جهان صفحه ی تری پراچت، جهان زیرزمینی سایمون آر. گرین در نایت ساید، یا سرزمین میانه در ارباب حلقه های تالکین را خلق کند که هم وام دار نوعی واقعیت اند و هم برآمده از خیال. (ملک یاری، 1392: 60-61) در
تمام گونه‌های ادبی باید نسبتی از عنصر خیال وجود داشته باشد زیرا اگر
اثری با تخیل آمیخته نباشد، نمی‌توان آن را اثری ادبی نامید. در حقیقت
مخاطبی که سراغ ادبیات داستانی می‌رود در جستجوی جهانی غیر از جهان واقعی
است زیرا جهان واقعی برایش جذابیت خاصی ندارد و سراغ کتاب داستان می‌آید تا
در آن، جهان تخیلی خود را جستجو کند. این جهان در فضای خیال مخاطب شکل
می‌گیرد و هرچه عنصر خیال در اثر قوی‌تر باشد به مراتب مخاطب را بیشتر به
خود جذب می‌کند. میزان استفاده از آن در گونه‌های مختلف ادبی متفاوت است؛
مثلا در آثار علمی و تخیلی و ژانر وحشت نسبت خیال به واقعیت بسیار بیشتر
است و همین موضوع سبب جذابیت اثر می‌شود. به طور مثال اقبال نوجوانان نسبت
به آثار هری‌پاتر در سراسر دنیا از کودکان آفریقایی گرفته تا
آسیایی و آمریکایی یا فرهنگ‌های متفاوت بسیار زیاد است و این استقبال را در
بر می‌گیرد. وجه مشترکی که سبب شده کودکان با فرهنگ های مختلف به سمت این
اثر جذب شوند این بوده که نویسنده توانسته است جهان خیالی جذابی برای همه
مخاطبان فراهم کند. باید توجه داشت کودکان و نوجوانان علاوه بر ویژگی‌های
بومی دارای یک سری ویژگی‌های جهانی هم هستند و اگر گونه ادبی جذابی تولید
شود می‌تواند همه ملیت‌ها را با فرهنگ‌های مختلف به سمت خود جذب کند.
نکته‌ای که لازم است به آن توجه داشته باشیم این است که کودکان و نوجوانان
(به‌ویژه کودکان) دارای قدرت تخیل بسیار بالایی بوده و معمولاً این عنصر
وجه بسیار تعیین‌کننده‌ای برای آنها دارد. متاسفانه در ادبیات کودک و
نوجوان ما به بهره گیری از عنصر تخیل و تولید آثار فانتزی و علمی- تخیلی
توجه زیادی نشده است. در ایران بیشتر به قصه‌ها، داستان‌ها و خلق آثار
رئالیستی توجه شده و فضاهای واقع‌گرایانه مورد استفاده قرار می‌گیرد.
دایره مخاطبان ادبیات کودک و نوجوان بسیار متفاوت است و نیازها و سلایق
آنها نیز متنوع و متکثر. پس نمی‌توانیم به تعداد محدودی ژانر اکتفا کنیم،
حتی اگر علاقه‌مندی به بعضی ژانرهای مشخص بسیار زیاد باشد. ادبیات کودک و
نوجوان را باید به صورت یک پازل فرض کنیم که به همه قطعات آن برای تکمیل یک
تصویر نیازمند هستیم اما نقش هر کدام از آن قطعات ممکن است کم یا زیاد
باشد. بنابراین برای خلق آثار متفاوت باید از همه ژانرها استفاده کرد.
استقبال مخاطبان به خودی خود نویسندگان را راهنمایی می‌کند که در کدام گونه
بیشتر قدم بزنند. البته پرداختن به ژانرها یک کار تخصصی است که باید در آن
حوزه مهارت خاصی داشت، بنابراین همه نویسندگان نمی‌توانند در همه حوزه‌ها
به صورت تخصصی کار کنند و به خلق اثر بپردازند www.ido.ir)).
فانتزی والا به دلیل خویشاوندی اش با داستان های اساطیری و حماسه ها، می
تواند با کمک نویسندگان ایرانی، گونه ی مناسبی برای آغاز موج فانتزی نویسی
در ایران باشد. نمونه ی تجربیات در این حوزه در ایران کم بوده اند، ولی
همواره با استقبال چشمگیر نوجوانان رو به رو شده است. این نوع فانتزی می
تواند با وام گرفتن از صدها قصه کهن و درآمیختن شان با جغرافیای گسترده ی
مشرق و تاریخ پر فراز و نشیب آن و خلق جهان های تازه ی ایرانی-شرقی، هم به
بازار رمان های نوجوان ایرانی آشتی دهد و هم با تکیه بر عناصر آشنای بومی و
مفاهیم جهان شمول، تعامل نویسندگان ایرانی را با بازار جهانی حفظ کند (ملک یاری،1392: 64). ویژگی‌های رماننوجوان
پاره‌ای از ویژگی‌های رمان نوجوان عبارتند از: سوژه مورد علاقه
نوجوان
به اقتضای سنش به برخی موضوعات توجه بیشتری نشان می‌دهد. روابط عاطفی
حسادت، رقابت‌های درسی، ورزشی و هنری، اختلاف طبقاتی و درگیری با والدین
از آن جمله است. کشمکش داستانی
شروع
خوب و پرهیجان و داستان گیرا و پرماجرا و به اصطلاح سینماگران، اکشن
که بتوانند خواننده را درگیر کنند، مورد علاقه نوجوان است. نوجوان حوصله
خواننده حرفه‌ای و بزرگسال را ندارد که بخواهد داستان را تا پایان
بخواند، چنان‌چه داستانی در همان ابتدا او را جذب نکند به کناری می‌گذارد. شخصیت‌های جذاب
نوجوان
به دنبال الگو‌گرفتن از دیگران است، به همین دلیل شخصیت‌های جذاب، واقعی
و اکتیو او را به سوی خود می‌کشد و با آن همذات‌پنداری می‌کند. در این
میان شخصیت‌های مثبت یا منفی تفاوتی ندارند و چه‌بسا اگر شخصیت منفی در
داستان باور‌پذیر‌تر باشد جذب این شخصیت شود. اوج و فرود
تعلیق
و اوج و فرود‌های پی‌درپی نوجوان را با داستان همراه می‌کند و هر قدر
این اوج و فرود‌ها، شیوایی نثر داستان، کوتاهی جملات و گزاره‌ها و
پرهیز از کاربرد واژگان مغلق و مهجور برای خوانندگان نوجوان کمتر باشد که
از دایره واژگانی کمتری نسبت به خوانندگان بزرگسال برخوردارند، به سرعتِ
خوانش آن کمک کرده و باعث اشتیاق در پیگیری داستان می‌شود.دست‌کم نگرفتن مخاطب
نوجوان
همواره خود را جای بزرگسالان می‌گذارد و از اینکه با او مانند کودکان
بزرگ‌شده برخورد کنند، دلخور است. مواردی مانند نام داستان، انتخاب قلم و
فونت، اندازه و قطع، روی جلد و آنچه در کل به آماده‌سازی کتاب مربوط
است، همه در جذب خواننده نوجوان موثر است.
روایت بی‌طرفانه
در
بسیاری از داستان‌های کودکان برای آن‌که خواننده پیام داستان را دریافت
کند نویسنده نتیجه‌گیری کرده و خواننده را بلاتکلیف رها نمی‌کند. گرچه در
خصوص نتیجه‌گیری و پیام‌دادن در داستان‌های کودکان هم دیدگاه‌های متفاوتی
وجود دارد، اما در داستان‌های نوجوانان بایستی از آن پرهیز کرد؛ چراکه
نوجوان مایل نیست او را کودک فرض کرده و راه را به او نشان دهند و مثلاً
در رمان به او پند داده و نتیجه اخلاقی گرفته شود (www.ibna.ir). همچنین
فریدون عموزاده خلیلی، ملاک های یک رمان خوب را گذشته از بحث های آکادمیک و
بر اساس تجربیات کاربردی خود از سه منظر بیان می کند: .
–
رمانی که به درستی بر اساس ویژگی های شخصیتی یک کودک و نوجوان نوشته شده
باشد؛ یعنی رمانی که در آن مسائل تعلیم و تربیتی، شناخت شناسی و روان شناسی
به درستی رعایت شده باشد. .
– بررسی کتاب هایی که از سوی نوجوانان مورد استقبال قرار گرفته اند؛ مانند هکل بری فین، هری پاتر، شازده کوچولو، مانو لیتو، جونی بی جونز و… در این بخش می توان با بررسی محتویات کتاب به ویژگی های خوب یک کتاب رسید. ..
–
از نظر منتقدان و نظریه پردازان یک اثر را ارزیابی کرد. منتقدان معیارهای
خاصی برای بررسی یک کتاب دارند. به طور مثال شخصیت پردازی، موضوع، مضمون
اصلی و…. که تعریف خاصی دارد.
وی معتقد است: «ممکن است کتابی از دید ما ایده‌ال نباشد؛ ولی از نظر
نوجوانان مطلوب و خواندنی به نظر برسد. اندیشه ی کتاب، پیام کتاب،
خلاقیت‌ها و نوآوری‌های کتاب برای مخاطب کودک و نوجوان باید جذاب باشد. مسلماً
داستان هایی که همه ی ابعاد زندگی نوجوان را در نظر دارد و ماجراجویانه و
پر حادثه است، از سوی نوجوانان با اقبال رو به رو می شود. برای نوشتن یک
رمان خوب باید لحن کتاب، شخصیت رمان و زندگی آنان را در نظر گرفت.لحن،
رمز ما برای ورود به دنیای بچه‌هاست. فرم‌ها و ساختارهایی که برای رمان در
نظر گرفته می‌شود، می‌تواند زیر مجموعه گسترده ی لحن باشد. لحنی که
نوجوانان را جذب می‌کند، زبان امروزی و زبان متناسب با زبان بچه‌هاست. لحن
خوب رمان، باعث ترویج خواندن می‌شود و مخاطب از خواندن آن لذت می‌برد
بنابراین با لحن مناسب و شخصیت پردازی صحیح، می توان به دریچه دنیای مخاطب
وارد شد.
www.hodhod.ir)) جایگاه رمان در میان کتاب های پرفروش کودک و نوجوان
با نگاهی اجمالی به لیست پرفروش ها، می توان دریافت که غیر از ناشرانی که
عمده کارهایشان را رمان تشکیل می دهند، دایره المعارف ها، کتاب های آموزشی و
کتاب های سرگرمی از رمان پیشی گرفته اند. در شهر کتاب مرکزی، بین 200 کتاب
پر فروش، فقط چند عنوان محدود مثل مجموعه دفتر خاطرات یک پسر لاغر مردنی را رمان تشکیل می دهد. در ضمن، این رتبه ی کتاب های ترجمه است که معمولا جایگاه بهتری نسبت به کتاب های تالیف دارند. «یکی از دلایل افزایش انتشار کتاب های ترجمه شده، پایین تر بودن قیمت تمام شده ی انتشار آن نسبت به کتاب های تالیفی است؛ اما این تنها علت نیست. جذاب تر بودن کتاب های ترجمه شده برای مخاطب از دیگر علت های اقبال ناشران به این کتاب ها است.در هرصورت بسیاری از کشورها نسبت به ما در امر تولید کتاب پیشینه
و تجربه ی بیشتری دارند. مترجم انگلیسی زبان قدرت انتخاب بیشتری دارد و
حتی می تواند گزیده ای از بهترین داستان های چند کشور را انتخاب کند. در
نتیجه خواه ناخواه کتاب او از جاذبه ی بیشتری برخوردار خواهد شد» (رحماندوست، www.irna.ir). نکته
قابل ملاحظه هم در آمار ناشران و هم شهر کتاب ها، جایگاه قابل توجه مجموعه
رمان ها نسبت به رمان های تک کتابی است. مجموعه هایی که پیرامون یک شخصیت و
یک موضوع منتشر شده اند و از نظر موضوع می توان آنها را به چند دسته تقسیم
کرد: الف) مجموعه هایی که تم طنز دارند، مثل مجموعه مانولیتو نشر آفرینگان. ب) مجموعه هایی که تم وحشت دارند، مثل مجموعه نگهبانان دروازه نشر قطره. ت) مجموعه هایی که به هم مرتبط نیستند، اما همه در یک حال و هوا و برای یک سلیقه مشخص منتشر شده اند، مثل مجموعه عاشقانه های کلاسیک نشر افق. این
موضوع در همه ناشرانی که رمان نوجوان در فهرست ده کتاب پر فروش شان پله ای
را به خود اختصاص داده وجود دارد. در نشر افق، تقریبا تمامی پر فروش ها را
رمان ها و در واقع مجموعه رمان ها تشکیل می دهند. این مجموعه ها در فضاهای
وحشت، ماجراجویانه، عاشقانه و طنزآمیز نوشته شده اند و سلیقه های زیادی را
در بر می گیرند. مجموعه های آخرین شاگرد، آتش دزد، آرتمیس فاول، جنگاوران جوان، عاشقانه های کلاسیک و ماتیلدا پر فروش های این ناشر هستند. جنگل ابر تنها اثر تالیفی پر فروش های این ناشر یکی از کتاب های مجموعه خون آشام از سیامک گلشیری است که کتاب های دیگر آن نیز در همین انتشارات منتشر شده اند (خوشکار، 1392: 32).
چرخ فلک ناشر کتاب های طنز است و بیش تر تولید خود را به کتاب های تالیفی
اختصاص داده است. بنابراین در این لیست، بیش تر کتاب های طنز نویسنده های
ایرانی جای گرفته اند. کتاب های ترجمه پر فروش این ناشر مجموعه آقای گام و کتاب هنریتا و تخم مرغ های طلایی
هستند. شهر کتاب هفت حوض، بیش تر، رمان های ژانر وحشت را کتاب های پر فروش
خود اعلام کرده است. تنها رمان تالیفی این شهر کتاب، مجموعه خون آشام از سیامک گلشیری است که آن هم اثری در ژانر وحشت است. در آرین، اولین رتبه ی پر فروش، متعلق به مجموعه هری پاتر است (همان: 32-34). در
کلِ آماری که از پر فروش ها تهیه شده، تعداد رمان های تالیفی انگشت
شمارند. در انتشارات چرخ فلک، ناشر کتاب های طنز، که بیش تر کارهای
نویسندگان ایرانی را منتشر می کند، آثاری از فرهاد حسن زاده، احمد اکبرپور و
سیدسعید هاشمی پر فروش ها را تشکیل می دهند. این رمان ها با نام هایی
طنزآمیز و نوجوان پسند مثل کشک های خفن، خاطرات خون آشام عاشق و محله میکروب خان در فروش هم ردیف مجموعه ی مشهور آقای گام
قرار گرفته اند. در شهر کتاب آرین، مجموعه کارهای هوشنگ مرادی کرمانی پر
فروش ترین رمان ایرانی این شهر کتاب هستند، اما باید در نظر گرفت که در
مقابل فروش رمان های خارجی کم فروش محسوب می شوند. بنابراین، آمارها هم
همان تصور رایج را از بازار کتاب کودک و نوجوان تایید می کنند که آثار
نویسندگان ایرانیِ کودک و نوجوان بویژه رمان نویسان هنوز به فروش کتاب های
خارجی نزدیک نشده اند. آنها حتی وقتی در ژانرهای قابل توجه نوجوانان مثل
وحشت اثری تالیف کرده اند، نتوانسته اند به نیازهای این گروه پاسخ دهند. در
رمان های عاشقانه که گونه دیگر رمان های مورد توجه این گروه سنی است، نیز
هیچ اثر تالیفی نتوانسته در بین پر فروش ها جایی برای خود دست و پا کند
(همان: 34). بخش دیگری از رمان های پر فروش خارجی را
رمان های کلاسیک تشکیل می دهند که هم در نشر مرکز و هم در شهر کتابهای آرین
و هفت حوض در لیست پر فروش ها قرار گرفته اند. در مورد ویژگی های سبکی و
موضوعات رمان های ایرانیِ پر فروش به دلیل تعداد ناچیزشان نمی توان به
نتیجه ای تعمیم پذیر رسید. با وجود این اگر بر اساس این گزارش، پر فروش
ترین رمان های ایرانی را مجموعه خون آشام از سیامک گلشیری و آثار
هوشنگ مرادی کرمانی بدانیم، به دو ویژگی در این آثار می رسیم که رمان های
ایرانی را پر فروش می کنند. اولی وحشت در کارهای سیامک گلشیری و دومی طنز
در کارهای مرادی کرمانی است. هر دوی این ها جزء ویژگی هایی است که در
مورد کتاب های خارجی پر فروش هم صدق می کنند. با این حال، می توانیم یک
پله پایین تر بیاییم و به حضور رمان در بین پر فروش ترین ها فکر نکنیم. آن
وقت است که تازه به رمان های ژانر وحشت، طنز، فانتزی و اغلب خارجی می رسیم.
رمان هایی که این موضوعات را غالبا به شکل مجموعه های ادامه دار یا مستقل
دنبال می کنند و توانسته اند شخصیت های جذاب یا فضاهای تاثیرگذار برای
مخاطب شان بیافرینند. آثاری که به شکل های دیگر مثل بازی یا فیلم سینمایی
نیز تولید شده اند و توانسته اند در بین عموم نوجوانان اقبال جهانی به دست
بیاورند. ویژگی های این کتابها – با آنچه جوایز معتبری چون نیوبری
دنبال می کنند- متفاوت اند و اغلب مهمترین مسئله آنها ایجاد هیجان در مخاطب
اسـت؛ چیزی که این گروه سنی تمایل خود را به آن در شیوه زندگی و علایق خود
نشان داده است. برای یک نوجوان ایرانی که شیوه آموزشی او را از این هیجان
ها دور می کند و در سالهایی که به دنبال ماجرا و جذابیت است، باید وقت خود
را به کتابهای تست و کنکور بدهد، اهمیت هیجان در آثار ادبی بیشتر هم می
شود؛ این نکته ای است که آن را در اندک کتابهای تالیفی ای که به آنها توجه
کرده اند، نشان داده اند (همان: 36). نتیجه گیری
بنابراین گزارش، رمان جایگاه قابل ملاحظه ای در پر فروش ها ندارد و اغلب
بعد از دایره المعارف ها و کتاب های علمی آموزشی قرار گرفته است. «آنچه
مسلم است و همه در مورد آن اتفاق‌نظر دارند کمبود رمان خوب برای
نوجوانان به‌ویژه رمانهای تالیفی است. همواره صحبت از این می‌شود که
نوجوانان ما به دلیل نبود رمان خواندنی، پرکشش و جذاب، سراغ رمانهای
خارجی می‌روند. البته یکی از دلایل برتری رمانهای نوجوان خارجی بر
رمانهای ایرانی این است که این رما‌ن‌ها اغلب جوایز بین‌المللی دریافت
کرده‌اند و طبیعی است که در قیاس با رمانهای تالیفی اعتبار بیشتری
داشته و از اقبال گسترده‌تری از سوی نوجوانان برخوردار باشند. دلیل دیگری
که رمانهای خارجی را مقبول‌تر می‌کند، آزادی نویسندگان آنها برای انتخاب
سوژه و نگارش داستان است. واقعیت این است که نویسندگان ما با محدودیت‌ها و
موانع زیادی در انتخاب سوژه و نگارش داستان‌های خود برخوردارند.این موانع
از خودسانسوری نویسنده شروع می‌شود که نمی‌تواند سراغ بسیاری از سوژه‌ها
برود. مانع یا محدودیت بعدی چارچوب‌هایی است که بسیاری از ناشران دارند و
چنان‌چه مطمئن نباشند کتابی از ارشاد مجوز می‌گیرد، اقدام به چاپ آن
نمی‌کنند. اینها پاره‌ای از موانعی است که بر سر انتشار آثار تالیفی
وجود دارد. البته نباید همه مشکلات نداشتن آثار تالیفی خوب را به عوامل
بیرونی ربط بدهیم. حقیقت این است که بسیاری از نویسندگان ادبیات نوجوان
ما با دنیای نوجوان امروز‌‌آشنا نیستند، ذائقه او را به خوبی درک
نمی‌کنند، حساسیت‌هایش را نمی‌شناسند و در مجموع شناخت کمی از مخاطب خود
دارند. شاید یک علت آن دگرگونی فرهنگی سریعی است که در سالیان اخیر ـ با
گسترش وسایل ارتباطی‌ـ اتفاق افتاده است و این دگرگونی چنان شتابان و
دور از انتظار بوده که حتی پدر‌ها و مادر‌ها هم غافلگیر کرده است» (محمود برآبادی، www.ibna.ir).
در حال حاضر جای رمان تالیفی در کتابخانه‌ها خالی است. نوجوانان برای این
که به خود باوری برسند باید خیالشان جمع باشد کسانی هستند که می‌توانند
بنویسند. در حوزه‌ی نوجوان و حتی کودک دچار فقر رمان هستیم. آن‌قدر مشکلات
سر راه چاپ کتاب وجود دارد که جایگاه مناسبی برای آن تعریف نشده است. وقتی
بتوانیم تیراژ رمان نوجوان را بالا ببریم، می‌توانیم جایگاه واقعی آن را هم
پیدا کنیم. تیراژ کتابها کم است و حتی به درستی به دست نوجوان‌ها نمی‌رسد
که بخواهد جایگاه واقعی خودش را هم داشته باشد.
كتاب‌هاي پرفروش كودك و نوجوان به روايت كتاب‌فروشي‌ها
به نقل از ايسنا: كتاب‌فروشي‌هاي تهران پرفروش‌ترين كتاب‌هاي حوزه‌ي كودك و نوجوان خود را در چندماهه‌ي اخير معرفي كردند.
خبرنگار بخش كتاب خبرگزاري دانشجويان ايران (ايسنا)، براي اطلاع از
پرفروش‌هاي كتاب كودك و نوجوان در چنداهه‌ي اخير به سراغ تعدادي از
كتاب‌فروشي‌هاي محدوده‌ي خيابان انقلاب و كريم‌خان زند رفت كه در اين ميان،
تنها تعدادي از كتاب‌فروشي‌ها حاضر شدند كتاب‌هاي پرفروش كودك و نوجوان
خود را معرفي كنند. تعدادي از مسؤولان فروشگاه‌هاي كتاب نيز با بيان اين‌كه
كه به صورت تخصصي و مداوم كتاب كودك را در كتابفروشي خود عرضه نمي‌كنند و
يا اين‌كه اطلاع دقيقي از فروش كتاب‌هاي كودك در فروشگاه خود ندارند، به
سؤال ايسنا مبني بر اعلام پرفروش‌هاي كودك و نوجوان پاسخ ندادند. تعداد
ديگري از كتاب‌فروشي‌هاي انتشاراتي‌ها هم تنها كتاب‌هاي انتشارات خود را
معرفي كردند.
مسؤول كتابفروشي «كتاب كودك» كه در پاساژ فروزنده‌ي خيابان انقلاب مستقر
است، كتاب‌هاي «قصه‌هاي خوب ديروز براي بچه‌هاي خوب امروز؛ افسانه‌هاي كهن
ايران» به روايت فضل‌الله مهتدي و عليرضا مرتضوي كروني (نشر فرهنگ و هنر)،
«افسانه‌هاي پريان» ترجمه‌ي رؤيا تسليمي مرند (نشر فرهنگ و هنر)، «قصه»
نوشته‌ي هانس كريستين اندرسن ترجمه‌ي محمدرضا شمس (انتشارات قدياني)،
«امثال و حكم دهخدا ـ ماجراهاي طنز تقي» تأليف داريوش دماوندي (انتشارات
طاهر) و همچنين «تاريخ ايران براي بچه‌هاي ايران» تأليف مازيار بقلاني و
ايلناز ابراهيمي (نشر آبشن) را به عنوان پرفروش‌هاي شش‌ماهه‌ي اخير اين
كتابفروشي معرفي مي‌كند.
مسؤول كتابفروشي كتابسراي نيك نيز كتاب‌هاي «خاطرات يك بچه‌ي چلمن»
نوشته‌ي جف كيني ترجمه‌ي سارا اسفنديارپور (نشر حوض نقره)، «آشيانه‌ي
افسانه» نوشته‌ي براندون مول ترجمه‌ي ميلاد فشتمي (نشر بهنام)، رمان
«آرتميس فاول و عقده‌ي آتلانتيس» نوشته‌ي اواين كالفر ترجمه‌ي شيدا رنجبر
(نشر افق)، رمان «سيپتيموس هيپ ـ سايرن خبيث» نوشته‌ي انجي سيج ترجمه‌ي
مهرداد مهدويان (نشر افق)، «همدي راگن» نوشته‌ي دي. جي. مك هيل ترجمه‌ي
ويدا اسلاميه (نشر كتابسراي تنديس) و «تولد يك قاتل» نوشته‌ي دارن شان
ترجمه‌ي فرزانه كريمي (انتشارات قدياني) را به عنوان پرفروش‌هاي شش‌ماهه‌ي
اخير كتاب‌هاي كودك و نوجوان عنوان مي‌كند.
مسؤول كتابفروشي انتشارات اميركبير نيز كتاب‌هاي «قصه‌هاي خوب براي
بچه‌هاي خوب» مهدي آذريزدي، هر دو ترجمه محمد قاضي و احمد شاملو از«شازده
كوچولو»ي آنتوان دو سنت اگزوپري، «پينوكيو ـ آدم چوبي» نوشته‌ي كارلو كلودي
ترجمه‌ي صادق چوبك، مجموعهي بيست‌وچهارجلدي «داستان پيامبران» نوشته‌ي
فروزنده خداجو، «دم مارمولك» نوشته‌ي شهلا بارفروش، «پروانه‌ي سفيد»
نوشته‌ي بريژيت بلوش تبه ترجمه‌ي اكرم گالستان و «گردنبند ننه همدم»
نوشته‌ي محمدرضا يوسفي منتشرشده از سوي انتشارات اميركبير را به عنوان
پرفروش‌هاي اين كتابفروشي نام مي‌برد.
مسؤول كتابفروشي «نمايشگاه كتاب كودك» نيز كتاب‌هاي مجموعهي پنج‌جلدي
«اتل متل ترانه» شامل شعرهاي كودكانه‌اي از ناصر كشاورز و محمد مزيناني
(نشر افق)، مجموعهي ده‌جلدي «تاتي كوچولوها» شعرهاي ناصر كشاورز و شكوه
قاسم‌نيا (نشر قدياني)، «بهترين دوست‌هاي دنيا» شعرهاي ناصر كشاورز بر اساس
كتابي از آنا نيلسن واماداد (نشر قدياني) و «بازي با انگشتان» مصطفي
رحماندوست (نشر هماي دانش) را به عنوان پرفروش‌ها معرفي مي‌كند.
مسؤول كتابفروشي صبا نيز مجموعهي سه‌جلدي «قصه‌هاي من و بابام» نوشته‌ي
اريش اوزر ترجمه‌ي ايرج جهانشاهي، «ماجراي تن تن خبرنگار جوان ـ جدال با
تبهكاران» نوشته‌ي هرژه ترجمه‌ي رايحه انديشه (انتشارات قدياني)، «همه‌ي
كودكان تيزهوش‌اند اگر …» نوشته‌ي ميريام استاپرد ترجمه‌ي سهراب سوري و
امير صادقي بابلان (نشر دانش ايران)، «قصه‌هاي شيرين شاهنامه‌ي فردوسي»
نوشته‌ي اسدالله شعباني (انتشارات پيدايش) و «قصه‌هاي خوب براي بچه‌هاي
خوب» نوشته‌ي مهدي آذريزدي (انتشارات شكوفه وابسته به انتشارات امير كبير)
را پرفروش‌هاي اين كتابفروشي برمي‌شمرد.
مسؤول كتابفروشي اختران نيز كتاب‌هاي «با همه‌ي مخلفات» نوشته‌ي شل سيلور
استاين ترجمه‌ي حميد خادمي (نشر پنجره)، «دوستان نيكولا كوچولو» نوشته‌ي
سامپه گوسيني ترجمه‌ي اميرحسين مهدي‌زاده (نشر كيميا وابسته به انتشارات
هرمس)، «ماهي سياه كوچولو» نوشته‌ي صمد بهرنگي (نشر نظر)، «بازيگوش و
دوستان» نوشته‌ي مرجان مقامي (نشر رخداد نو) و «جمجمك برگ خزون» نوشته‌ي
ثمينه باغچه‌بان (نشر نظر) را به عنوان كتاب‌هاي پرفروش اين كتابفروشي
براي كودكان و نوجوانان معرفي مي‌كند.
مسؤول فروشگاه كانون پرورش فكري كودكان و نوجوانان نيز «پريانه‌هاي سياه
سند‌ماريس» نوشته‌ي طاهر ايبد، «دختري با روبان سفيد» نوشته‌ي مژگان كلهر،
«هستي» فرهاد حسن‌زاده، «بشنو از ني» نوشته‌ي حسن تهراني، «مردي كه زياد
نمي‌دانست» نوشته‌ي اليزابت رز با ترجمه‌ي ناهيد زارع، «ماه تي‌تي كلاه
تي‌تي» افسانه شعبان‌نژاد، «اين هم پول ماهي» نوشته‌ي ابراهيم زاهدي مطلق،
«ماجراي احمد و ساعت» نوشته‌ي فرشته طائرپور، «ترانه‌هاي خواب و خيال»،
«لالا گل شب‌بو» و «ترانه‌هاي نوازش» مصطفي رحماندوست همگي منتشرشده از سوي
انتشارات كانون پرورش فكري كودكان و نوجوانان را پرفروش‌هاي اين فروشگاه
برمي‌شمرد.
مسؤول فروشگاه كتاب افق هم كه تنها كتاب‌هاي كودك و نوجوان منتشرشده از سوي
اين انتشاراتي را در كتابفروشي خود عرضه مي‌كند، كتاب‌هاي «آرتميس فاول و
مهاجران گمشده» نوشته‌ي كالفر ترجمه‌ي شيدا رنجبر، «فيل در خانه‌ي تاريكي؛
حكايتي از مثنوي معنوي مولوي» از فيروزه گل‌محمدي، «راز آن درخت؛ حكايتي
از مثنوي معنوي مولوي» از فيروزه گل‌محمدي، «قصه‌هاي خرس كوچولو و خرس
بزرگ» نوشته‌ي مارتين وادل ترجمه‌ي رضي هيرمندي، مجموعهي «تاريخ ترسناك»
نوشته‌ي تري ديري ترجمه‌ي مهرداد تويسركاني و مجموعهي 52 شعر از هفت شاعر
به نام «هيچ هيچ هيچانه» را به عنوان پرفروش‌هاي اين كتابفروشي در حوزه‌ي
كودك و نوجوان معرفي مي‌كند.
همچنين مسؤول كتابفروشي همشهري مجموعهي ده‌جلدي «مرغداني پرماجرا»
نوشته‌ي كريستيان ژولي بوآ ترجمه‌ي سيدمحمد شجاعي (نشر چكه)، مجموعهي
«ماسك‌هاي جداشدني و رنگ‌كردني» (نشر چكه و شهر قلم)، «ماهي سياه كوچولو»ي
صمد بهرنگي (انتشارات نظر)، مجموعهي پنج‌جلدي «قصه‌هاي شيرين مغزدار»
نوشته‌ي علي‌اصغر سيدآبادي (نشر افق)، «شاهزاده‌ي بي‌تاج و تخت زيرزمين»
علي‌اصغر سيدآبادي (نشر چشمه) را پرفروش‌هاي اين كتابفروشي معرفي مي‌كند.
مسؤول كتابفروشي نشر چشمه نيز كتاب‌هاي «با كفش هاي ديگران راه برو»
نوشته‌ي شارون كريچ ترجمه‌ي كيوان عبيدي آشتياني، «آلونك» نوشته‌ي رابرت
سوئيندلز ترجمه‌ي زينب موسوي كريمي، «اتاق طبقه‌ي بالا» يوهان رايس ترجمه‌ي
شهلا طهماسبي، «در جست‌وجوي آبي‌ها» نوشته‌ي لوئيس لوري ترجمه‌ي كيوان
عبيدي آشتياني و «ما هم روزي روزگاري» به كوشش علي خزاعي و رضي هيرمندي را
به عنوان پرفروش‌هاي اين كتابفروشي معرفي مي‌كند.
مسؤول كتابفروشي رود نيز كتاب «اختراع هوگو كابره» نوشته‌ي برايان سلزنيك
ترجمه‌ي رضي هيرمندي (نشر افق) را پرفروش اين كتابفروشي عنوان مي‌كند.
همچنين مسؤول كتابفروشي «اگر» كتاب‌هاي مجموعهي ده‌جلدي «مرغداني
پرماجرا» نوشته‌ي كريستيان ژولي بوآ ترجمه‌ي سيدمحمد شجاعي (نشر چكه)،
مجموعهي پنج‌جلدي «قصه‌هاي شيرين مغزدار» علي‌اصغر سيدآبادي (نشر افق)،
مجموعهي سه‌جلدي «آقاگرگ بازيگوش و آقاخرس دانا»، «قصه‌هاي شاهنامه»،
«شعرهايي براي دختربچه‌ها و پسربچه‌ها» از آتوسا صالحي (انتشارات قدياني) و
«هلي فسقلي در سرزمين غول‌ها چه مي‌خواهد؟» از شكوه قاسم‌نيا (نشر پيدايش)
را كتاب‌هاي پرفروش شش‌ماهه‌ي اخير اين كتابفروشي معرفي مي‌كند.
