خداحافظي با شير مادر
شايد
يكي از بزرگ‌ترين نگراني‌هاي مادر در ارتباط با كودكش، از شير و از
پوشك‌گرفتن و عادت‌دادن او به جدا خوابيدن باشد. در اين ميان از شير‌گرفتن
نسبت به بقيه موارد معمولا زودتر اتفاق مي‌افتد.
در
ارتباط با چگونگي از شير‌گرفتن نوزاد، تصور بيشتر مردم اين است كه مادر
نبايد بيشتر از دو سال به شير‌دادن نوزاد ادامه دهد، به اين علت بسياري از
مادران از ترفندهاي غيرعلمي نظير افزودن طعم‌هاي ناخوشايند يا ماليدن
رنگ‌هاي تند به سينه خود، براي جدا‌كردن نوزادان از شير بهره مي‌گيرند.
در صورتي كه از شير‌گرفتن نوزاد عملي بسيار حساس، با بار رواني براي كودك و مادر و موثر در شكل‌دهي خلق و خو و شخصيت نوزادان است.
دكتر
فريبا شيرواني، فوق‌تخصص بيماري‌هاي اطفال در گفت‌وگو با جام‌جم مي‌گويد:
از شير‌گرفتن كودك بايد به طور تدريجي و بدون بهره‌گيري از روش‌هاي سنتي و
خشن، از حدود دو سالگي با كاهش دفعات شيردهي آغاز شود و حداكثر تا دو و نيم
سالگي به نتيجه قطعي برسد.
5/2سالگي؛ پايان شيردهي
كارشناسان
بر اين باورند كه بهترين راه براي از شير گرفتن، روش تدريجي و آرام است و
بايد بسته به شرايط كودك از 15 الي 18 ماهگي بتدريج شير را همراه با عشق،
علاقه و بدون كشمكش و تنش كم كرد تا از بروز عوارض و مشكلات عصبي، ضربه‌هاي
رواني و تغييرات هورموني مادر كه پس از از شير‌گرفتن اتفاق مي‌افتد،
جلوگيري شود. به بيان ديگر برخورد سريع، ناگهاني و همچنين اعمال خشونت در
اين زمينه جز آثار زيانبار روحي و رواني بر كودك و حتي مادر نتيجه ديگري
نخواهد داشت.
دكتر
شيرواني مي‌گويد: شير‌دادن به كودك در يك تا دو سالگي بشدت توصيه مي‌شود،
چراكه در اين سنين 30 درصد پروتئين مورد نياز كودك و نيز نيازهاي روحي و
رواني‌اش از طريق شير مادر تامين مي‌شود. فقط در صورت بروز حاملگي مجدد در
اين مقطع زماني، قطع شيردهي، به دليل كاهش ذخيره‌هاي غذايي بدن مادر توصيه
مي‌شود، اما شيردهي پس از دو سالگي و بخصوص دو و نيم سالگي، به‌دليل آن‌كه
شير مادر جايگاه تغذيه‌اي‌اش را براي كودك از دست مي‌دهد، نبايد ادامه پيدا
كند.
كم‌خوني و بروز عفونت‌هاي تنفسي
متاسفانه
برخي خرافات در مورد شير خوردن بچه بعد از دو سال مطرح است و گفته مي‌شود
ضريب هوشي كودك بالا نمي‌رود. پزشكان اطفال در اين ارتباط تاكيد مي‌كنند كه
اين موضوع مبناي علمي ندارد و واقعيت آن است كه استفاده از شير مادر تا دو
و نيم سالگي بدون اشكال است و اين طور نيست كه كودك در اين مدت از ديگر
غذاهاي اصلي باز بماند يا اين موضوع رشد او را مختل كند، چرا كه در اين سن
استفاده از شير مادر كنار غذاهاي كمكي بتدريج تمايل و علاقه نوزاد به شير
مادر را كاهش مي‌دهد.
دكتر
شيرواني با تاكيد بر اين‌كه براي از شير‌گرفتن كودك تا جايي كه ممكن است
نبايد از پستانك يا شيشه شير استفاده كرد، مي‌افزايد: كودك همان‌طور كه به
سينه مادر براي شير خوردن وابسته مي‌شود به پستانك يا شيشه نيز وابستگي
پيدا مي‌كند و جدا‌كردنش از اين وسايل نيز مشكل خواهد شد. بهترين توصيه آن
است كه از حدود دو سالگي، نوشيدن شير با ليوان را، هنگام صرف صبحانه به
فرزند آموزش دهيم. همچنين با كاهش دفعات روزانه و سپس شبانه شيردهي از
آبميوه‌هاي طبيعي و شير به عنوان جايگزين براي تغذيه كودك بهره بگيرد.اين
متخصص اطفال تاكيد مي‌كند: اگر مادر، كودك را تنها با شير پاستوريزه و آن
هم با شيشه تغذيه كند، نه‌تنها فرزندش پس از مدتي دچار كم‌خوني مي‌شود،
بلكه احتمال بروز عفونت‌هاي تنفسي ناشي از خوابيده شير خوردن نيز در او
افزايش پيدا مي‌كند.
با كودكتان رو راست باشيد
آمارها
نشان مي‌دهد كه بيش از 90 درصد مادران جامعه ما نمي‌دانند كه كودكشان را
چگونه از شير بگيرند و بيشتر آنها براي اين كار از روش‌هاي سنتي و غيرعلمي
استفاده مي‌كنند. بر اين اساس شايد يكي از انتقاداتي كه مي‌توان در اين
زمينه به سياست‌هاي حوزه سلامت وارد كرد، اين است كه مسئولان نظام سلامت و
همچنين رسانه‌هاي جمعي با توجه به اهميت موضوع از شير‌گرفتن نوزاد و عوارضي
كه رفتارهاي ناشيانه و غيراصولي مادران مي‌تواند به نوزاد وارد كند،
آموزش‌هاي خاص و سياست‌هايي را براي بهترين و موثرترين روش‌هاي جداسازي
نوزاد از شير مادر ارائه نمي‌دهند.دكتر شيرواني با نفي بهره‌گيري از
روش‌هاي خشن براي از شير‌گرفتن كودك مي‌گويد: عوض‌كردن شكل سينه و
بهره‌گيري از داروها يا رنگ‌هاي گياهي نه‌تنها احتمال بروز عفونت‌هاي
گوارشي و مشكلات ذهني را فراهم مي‌آورد، بلكه از مادر، تصوير يك مادر
دروغگو يا حتي بيمار را در ذهن كودك ترسيم مي‌كند كه در هر دو مورد از نظر
ذهني اثرات زيانباري براي كودك خواهد داشت.
وي
ادامه مي‌دهد: خواندن داستان‌هايي با بهره‌گيري از تصاوير براي كودك و
صحبت‌كردن با او و همچنين همراهي پدر و مادر براي آرامش بخشيدن به كودك
بسيار موثر است.
بهترین وقت خداحافظی با شیر مادر
چندی پیش عکس جلد مجله تایم جنجال برانگیز شد؛ عکسی که محتوای آن «از
شیر گرفتن کودک» بود و نشان می داد که در برخی فرهنگ ها، دیر از شیر گرفتن
کودکان چندان نامناسب به نظر نمی رسد….
واقعیت این است که شیرمادر
فواید زیادی دارد؛ زودهضم تر از شیرخشک است، سیستم ایمنی کودک را تقویت می
کند، از عفونت پیشگیری می کند و باعث ارتقای سلامت کودک می شود و سرشار از
آنتی بادی است. در آغوش گرفتن کودک و تماس جسمی با مادر هنگام شیردهی نیز
احساس راحتی و امنیت روانی در او ایجاد می کند. بررسی ها نشان داده ضربان
قلب، استرس و فشار خون کودک نیز در زمان شیردهی کاهش پیدا می کند، اما سوال
اینجاست که مناسب ترین زمان برای پایان شیردهی چه زمانی است؟ پاسخ این
سوال را از زبان متخصصان بخوانید.
شیردهی از منظر قرآن
در
قرآن کریم در چند مورد به شیردهی اشاره شده است که سوره بقره مهم ترین و
واضح ترین آیه در این باره است. در بخش هایی از این آیه آمده است:
«وَالْوَالِدَاتُ یرْضِعْنَ أَوْلَادَهُنَّ حَوْلَینِ کَامِلَینِ لِمَنْ
أَرَادَ أَن یتِمَّ الرَّضَاعَةَ… فَإِنْ أَرَادَا فِصَالًا عَن تَرَاضٍ
مِّنْهُمَا وَتَشَاوُرٍ فَلَا جُنَاحَ عَلَیهِمَا…»
«و مادران
[باید] فرزندان خود را دو سال تمام شیر دهند. [این حکم ] برای کسی است که
بخواهد دوران شیرخوارگی را تکمیل کند… پس اگر [پدر و مادر] بخواهند با
رضایت و صوابدید یکدیگر، کودک را [زودتر] از شیر بازگیرند، گناهی بر آن دو
نیست…»
در بخشی از سوره لقمان نیز که به انسان و زمان شیردهی اشاره
می کند چنین بیان شده است: «…وَفِصَالُهُ فِی عَامَینِ…» «…و از شیر
باز گرفتنش در دو سال است…»
در بخشی از سوره احقاف نیز چنین آمده
است: «…وَحَمْلُهُ وَفِصَالُهُ ثَلَاثُونَ شَهْرًا…»«…و باربرداشتن و
از شیرگرفتن او ۳۰ ماه است…» که با در نظر گرفتن ۹ماه بارداری زمان
شیردهی در این آیه ۲۱ماه بیان شده است.
نگاه فوق تخصص روان پزشکی کودک
دکتر فریبا عربگل
دانشیار دانشگاه علوم پزشکی شهیدبهشتی
بهترین زمان از شیر گرفتن کودک پایان ۳ سالگی است
شیردهی
از دو زاویه برای کودک اهمیت دارد؛ یکی برطرف کردن نیازهای جسمی و فیزیکی و
تامین مواد غذایی و ریزمغذی های مورد نیاز برای رشد کودک (که متخصصان
اطفال در این مورد صاحب نظرند و اغلب شیردهی را در ۶ماه اول زندگی کودک
ضروری می دانند و توصیه می کنند حتما در سال اول زندگی و ترجیحا تا ۲سالگی
ادامه داشته باشد.) و دیگری از نظر عاطفی. توصیه می شود از همان اولین لحظه
های بعد از تولد، شیردهی صورت بگیرد و تماس فیزیکی بین مادر و کودک ایجاد
شود. تماس فیزیکی کودک با بدن مادر که در شیردهی رخ می دهد، یک رابطه عاطفی
بین مادر و کودک ایجاد می کند و کمک می کند پدیده دلبستگی در کودک بهتر
شکل بگیرد. از طرفی شیردهی برای مادر نیز فواید جسمی و روانی در پی دارد.
شیردهی باعث تعادل هورمونی در بدن مادر و کاهش وزن و برطرف شدن اضافه وزن
دوران بارداری می شود. همچنین شیردادن احساس بهتری در مادر ایجاد می کند و
پدیده دلبستگی در مادرانی که به کودکشان شیر می دهند، تسهیل می شود،
بنابراین بهتر است شیردهی با توجه به فواید جسمی و روانی ای که برای کودک و
مادر دارد، انجام شود. بهترین زمان از شیرگرفتن کودک پایان ۲سالگی است.
پدیده اضطراب جدایی که به طور طبیعی رخ می دهد و در یک تا یک ونیم سالگی به
اوج می رسد، بعد از ۲سالگی فروکش می کند، بنابراین پایان ۲سالگی که اضطراب
جدایی کاهش پیدا کرده و پدیده دلبستگی هم صورت گرفته، بهترین زمان از شیر
گرفتن کودک است و کودک از نظر روانی تکاملی آمادگی لازم برای این کار را
دارد.
این تصور که از شیرگرفتن در این سن باعث وابستگی بیشتر و سخت
ترشدن از شیر گرفتن می شود درست نیست. اینکه برخی کودکان بیش از حد به مادر
وابسته می شوند معمولا علت های دیگری دارد و به شیردهی ارتباطی ندارد.
کودکانی که از نظر سرشتی کودکان وابسته و مضطربی هستند و لحظه ای از مادر
جدا نمی شوند و نمی توانند در کنار فرد دیگری از فامیل مثل پدر یا مادربزرگ
آرامش بگیرند، ممکن است علایمی از اضطراب و وابستگی را نشان دهند یا اگر
مادر خیلی حمایتگر، وسواسی، کنترل کننده و نگران باشد رفتارهایی انجام دهد
که کودک را به خود وابسته کند. در چنین شرایطی ممکن است از شیر گرفتن کودک
سخت تر و طولانی تر شود. به هر حال هر زمان کودک را از شیر بگیریم یکی، دو
هفته مادر و کودک استرس خواهند داشت اما تجربه نشان داده که همه مادران
توانسته اند از عهده این مسوولیت بربیایند. مدتی پس از قطع شیردهی ممکن است
خواب و اشتهای کودک دچار اختلال شود و مادر باید صبر و بردباری داشته
باشد. مادر نیز دچار مشکلاتی می شود، ممکن است از نظر جسمی سینه هایش بزرگ و
دردناک شود و از نظر روانی جدایی از کودک و ترک عادت ۲سال شیردهی برایش
سخت باشد. به خاطر فشار روانی نباید از شیر گرفتن کودک به تعویق بیفتد.
پایان دادن به شیردهی یک فاز تغییر است که هم برای کودک و هم برای مادر
استرس ایجاد می کند اما اگر مادر در رفتارش ثبات داشته باشد بعد از یکی، دو
هفته موفق می شود این کار را انجام دهد.
نگاه متخصص کودکان
دکتر محمداسماعیل مطلق
دانشیار دانشگاه جندی شاپور اهواز
مدیرکل دفتر سلامت جمعیت خانواده و مدارس
فواید شیردهی یکی دوتا نیست
کودکان
پس از یک سالگی بیشتر نیازهای تغذیه ای شان را از غذاهای جامد تامین می
کنند و اغلب بعد از یک سالگی خوردن شیر گاو را شروع می کنند، بنابراین
دستورالعمل سفت و سختی برای اینکه چه مقدار و چند بار در روز شیر بخورند
وجود ندارد. در این سن بیشتر بچه ها کم شیر می خورند بعضی ها شیر مادر را
یک میان وعده خوب و طولانی می دانند و برخی هم دوست دارند در طول روز با
شیر تغذیه بشوند. به هر حال رسیدن به سن نوپایی دلیلی برای از شیر گرفتن
کودک نیست و ادامه شیردهی برای نوپایان فواید زیادی دارد. یکی از مزایای
ادامه دادن تغذیه با شیر مادر بعد از سال اول بهبود تغذیه کودک است. این
موضوع به ویژه در بچه های بد غذا اهمیت بیشتری دارد. متخصصان معتقدند ترکیب
شیر مادر متناسب با نیازهای تغذیه ای نوپا تغییر می کند. حتی اگر کودک
خیلی کم غذا بخورد با شیردهی کمبودهای غذایی اش برطرف می شود. همچنین
شیرمادر سیستم ایمنی بدن کودک را افزایش می دهد و احتمال ابتلا به
سرماخوردگی، عفونت گوش و سایر بیماری های شایع را در او کاهش می دهد و
هنگام بیماری به راحتی و آرامش او کمک می کند. نکته دیگر اینکه بررسی ها
نشان داده است شیردهی طولانی تر و در دفعات بیشتر باعث باهوش تر شدن کودکان
نوپا می شود که علت آن امگا ۳ بی نظیر شیر مادر است. بررسی ها نشان داده
کودکان و نوپایانی که از شیر مادر تغذیه شده اند در بزرگسالی از سلامت
بیشتری برخوردارند و از فوایدی مانند فشار خون پایین تر و کلسترول کمتر
بهره می برند. همچنین احتمال چاقی، اضافه وزن و ابتلا به دیابت نوع ۲ در
آنها کمتر است. توصیه می شود کودک مدتی همزمان با شیر مادر از غذاهای جامد
استفاده کند تا فرصت کافی برای یادگیری غذا خوردن پیدا کند، با دنیای غذاها
آشنا شود و توانایی نوشیدن مایعات در لیوان را بیاموزد. همچنین بهتر است
از شیر گرفتن کودک به تدریج انجام شود. توصیه دیگر اینکه اگر کودک در سن
بالاتر از شیر گرفته شود، باید توجه داشت که ممکن است زمان بیشتری برای از
شیر گرفتن او اختصاص داده شود.
نگاه فوق تخصص عفونی اطفال
دکتر عباس مومن زاده
استاد دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی
شیردهی در سال اول مهم تر است
بهتر
است کودکان تا پایان ۲ سالگی شیر مادر بخورند اما اهمیت تغذیه با شیر مادر
در سال اول بیشتر است. به عبارت دیگر اولویت در سال اول شیر مادر و در سال
دوم غذاست.
بچه ها در سال دوم زندگی باید بیشتر غذا بخورند. بچه هایی که بالای یک سال دارند و زیاد شیر مادر می خورند، خوب غذا نمی خورند.
به
طورکلی بچه در سال دوم علاقه دارد بیشتر شیر بخورد تا غذا و مادران باید
به این موضوع توجه داشته باشند که در سال دوم غذا اولویت اول است و شیر در
اولویت دوم قرار دارد. برای از شیرگرفتن کودک می توانید به تدریج او را از
شیر بگیرید. برای این کار ابتدا باید بررسی کنید در روز چند بار شیر می
خورد و به تدریج هر روز یک وعده اش را حذف کنید. مثلا روز اول یک وعده صبح و
روز بعد یک وعده بعدازظهر را کم کنید تا به تدریج کودک به کم خوردن و سپس
نخوردن شیر عادت کند. این کار ممکن است یک تا ۲ماه طول بکشد.
شیردهی از منظر سازمان جهانی بهداشت
مطالعه
های دانشمندان هلندی نشان داد شیردهی در ۴ماه اول زندگی کودک، خطر ابتلا
به عفونت های تنفسی را در مقایسه با کودکانی که شیرخشک می خورند، ۴۵درصد
کاهش می دهد و با ادامه شیردهی تا ۶ماهگی این احتمال ۶۵درصد کمتر می شود.
این درحالی است که مصرف شیرخشک در کنار شیر مادر از ۴ماهگی احتمال عفونت را
افزایش می دهد. شیردهی اگر فقط تا ۳ماهگی ادامه پیدا کند، احتمال بستری
شدن در بیمارستان به علت عفونت افزایش پیدا می کند. بررسی ها نشان داده
شیردهی تا ۶ماهگی برای سلامت کودک ضروری است و بهتر است کودک قبل از یک
سالگی از شیر گرفته نشود.
متوسط سن از شیرگرفتن کودکان در دنیا ۲و
نیم تا ۷سالگی است و این موضوع به فرهنگ و آداب و رسوم بستگی دارد. در برخی
کشورها تا ۳سالگی به کودک شیر می دهند و در برخی کشورها بعد از ۶ماهگی
کودک را از شیر می گیرند.
شیردهی در برخی نقاط جهان حیاتی تر است. به
عنوان مثال در بنگلادش مرگ ومیر کودکان ۲ساله ای که از شیر گرفته شده اند،
۵۰درصد بیشتر از آنهایی است که هنوز شیر مادر می خورند.
تصمیم نهایی
درباره زمان دقیق قطع شیردهی به آمادگی مادر و کودک بستگی دارد.
دستورالعمل مرکز تحقیقات طب اطفال آمریکا از سال ۲۰۰۵ اعلام کرده تغذیه
کودک تا ۶ماهگی باید منحصرا با شیر مادر باشد بعد از آن در کنار شیر مادر
تا یک سالگی به تدریج غذاهای جامد اضافه شود و شیردهی تا زمانی که مادر و
کودک می خواهند ادامه پیدا کند.
سازمان جهانی بهداشت از سال ۲۰۰۱
پیشنهاد کرده است، کودکان تا ۶ماهگی فقط شیرمادر بخورند و به دلیل فواید
جسمی و عاطفی شیردهی، حداقل تا ۲سالگی ادامه پیدا کند.
توصیه یونیسف نیز این است که کودکان تا ۲ سالگی و حتی بیشتر شیر مادر بخورند.
نگاه متخصص تغذیه
دکتر سیدعلی کشاورز
استاد دانشگاه علوم پزشکی تهران
شیردهی می تواند
تا ۳ سالگی هم طول بکشد
کودک
حداقل باید ۲سال شیر بخورد. اگر شیردهی بیشتر از این زمان هم ادامه پیدا
کند اشکالی ندارد و می تواند تا ۳سالگی هم طول بکشد. در برخی کشورها، کودک
را تا ۳سال هم شیر می دهند. در قرآن کریم زمان شیردهی کامل ۲سال بیان شده
است. مراکز تحقیقات تغذیه مادر و کودک نیز زمان پیشنهادی شیردهی را پایان
۲سالگی اعلام کرده اند. به طورکلی تا پایان ۶ماهگی تغذیه کودک انحصارا با
شیر مادر است و بعد از آن فرنی، حریره بادام، پوره سیب زمینی و سوپ سبزیجات
در کنار شیر مادر به کودک داده می شود. پایان ۹ماهگی می توان از غذای نرم
سفره البته قبل از اضافه کردن نمک و چاشنی (برای اینکه به کلیه کودک آسیب
نرسد) به کودک داد. در پایان یک سالگی کودک باید غذاخور شده باشد. در این
زمان کودک می تواند غذای سفره با نمک و چاشنی بخورد. غذاهایی مانند شیر
پاستوریزه، سفیده تخم مرغ، ماهی و غذاهایی که خطر حساسیت دارند نیز بعد از
یک سالگی به رژیم غذایی کودک افزوده می شود. نکته دیگر اینکه در سال دوم
شیر مادر به عنوان میان وعده است و حکم غذای اصلی را ندارد.
