تغذیه نامناسب به پوکی استخوان می‌انجامد
یکی از معضلاتی که از دیرباز گریبانگیر
سلامت جامعه بوده است، بیماری و اختلال پوکی استخوان است که در بیشتر
موارد در سنین سالمندی روی می‌دهد. برخی بر این باورند که پوکی استخوان با
تغذیه ناسالم در ارتباط است و همچنین در جامعه و در افکار عمومی مطرح است
که این اختلال در خانم‌ها بیشتر رخ می‌دهد. برای شناخت هر چه بیشتر این
بیماری با دکتر محمدرضا وفا، استاد دانشکده بهداشت دانشگاه علوم پزشکی
ایران به گفت‌وگو نشستیم.
پوکی استخوان چیست و چه عواملی باعث بروز این بیماری می‌شود؟
قبل
از هر توضیحی بگویم که پوکی استخوان با نرمی استخوان فرق می‌کند. پوکی
استخوان اتفاقی است که بیشتر یک پدیده فیزیولوژیک است و جنبه تغذیه‌ای آن
در حالت کلاسیک خیلی زیاد نیست. به عبارت ساده‌تر پوکی استخوان در سنین
یائسگی در خانم‌ها و بعد از سنین آندروپوز در آقایان اتفاق می‌افتد و این
بیشتر به‌دلیل از بین رفتن میل جنسی با افزایش سن است. این مورد را می‌توان
اصلی ترین عامل دانست. اگر در دوران پایین تر حتی از دوره جنینی، کودکی،
جوانی و میانسالی، فرد تغذیه نامناسبی داشته باشد این فرآیند می‌تواند خیلی
سریع‌تر پیش رود و حتی در خانم‌ها قبل از رسیدن به سن یائسگی اتفاق بیفتد.
نکته مهم این‌که باید بدانیم چه مواد غذایی در تراکم استخوانی نقش دارند.
مهم‌ترین مواد غذایی که در تراکم استخوانی نقش دارند، کدام است؟
مسلما بیشتر از همه کلسیم و ویتامین D
و بعد املاحی مثل منیزیم، فسفر و دیگر املاح فلزی تا مقدار زیادی در تراکم
استخوان نقش دارند که کمبود هر کدام از آنها می‌تواند در تراکم استخوانی
موثر باشد. خیلی از ویتامین‌ها مثل D,A,C و حتی K روی رسوب املاح در بافت
استخوانی نقش دارند و کمبود همه اینها در دوره‌های مختلف زندگی آسیب‌های
استخوانی را بیشتر می‌کند. میزان فعالیت و تحرک در سطح تراکم استخوانی نقش
بسیار مهمی دارد. املاح پروتئینی را نیز در این بین نباید فراموش کرد.
چه مواد غذایی اثر مخرب دارند؟
چای،
قهوه و نسکافه زیاد تاثیر خیلی مخربی برجای می‌گذارد. مصرف نوشیدنی‌های
گازدار و ترکیبات اسیدی نیز مضر است. سیگار کشیدن، سبک زندگی نامناسب و
نوشیدنی‌های الکلی همه اینها می‌تواند نقش مخرب داشته باشد. همه این عوامل
تاثیرگذاری‌های متفاوتی دارند، ولی باید بدانیم که اگر منظور واقعا پوکی
استخوان است، مهم‌ترین نقش را هورمون‌های جنسی دارند که در همان دوران‌های
یاد شده بروز می‌کنند که معمولا در سنین سالمندی، نزدیک دوران سالمندی یا
اواخر دوران میانسالی به‌صورت فیزیولوژیک تا حدود زیادی اتفاق می‌افتد. اما
کسانی که در دوره زندگی خود تغذیه نامناسبی داشته‌اند، شدت این اتفاق در
آنها خیلی بیشتر و خطرناک‌تر خواهد بود.
راهکارهای آن چیست؟
مسلما
همه این مواردی که گفتم باید وجود داشته باشد. یعنی تغذیه مناسب، سطح
فعالیت فیزیکی مناسب و همه فاکتورهایی که گفته شد را می‌توان به عنوان
راهکار به کار برد.
افرادی
که به پوکی استخوان، در هر سن و به هر دلیلی مبتلا شده‌اند برای این‌که
دچار مشکلات بعدی نشوند چه باید بکنند و چه برنامه غذایی مناسب حالشان است؟
زیرا به نظر می‌رسد این مشکل دیگر برگشت‌پذیر نیست؟ پس چطور باید از
پیشرفت آن جلوگیری کرد ؟
همان‌طور
که خودتان هم اشاره کردید این بیماری از بیماری‌های پیش رونده است. یعنی
ممکن است بدتر شود، اما متاسفانه بهتر نمی‌شود. اگر پوکی استخوان را در هر
سنی تشخیص دادیم، می‌توان کمک کرد که با الگوی غذایی مناسب که تقریبا همه
نکات آن را گفتیم برنامه غذایی فرد درگیر شده را به‌گونه‌ای تغییر دهیم که
همه این ویتامین‌ها و املاح و موادی که در سلامت استخوانی موثر هستند به
اندازه کافی برای نگهداری بیشتر استخوان داشته باشد. ضمن این‌که حتما زیر
نظر فیزیوتراپ و متخصصان طب فیزیکی برنامه‌های ورزشی در نظر گرفته شود تا
به کمک همه اینها توده استخوانی موجود حفظ شود.
ویتامین D در این بین چه نقشی دارد؟
از عواملی که در این راستا بسیار تاثیرگذار است ویتامین D
است که کمبود آن نیز در ایران خیلی شایع است. بنابراین تمام جوان‌ها و
نوجوان‌ها باید بدانند که اگر تا به حال در چکاپ‌های سالانه سطح ویتامین D
خون خود را اندازه‌گیری نکرده‌اند، حتما در اولین فرصت این کار را انجام
دهند. اگر کمبودی در این زمینه داشتند، حتما زیر نظر پزشک متخصص مقدار
مناسبی از ویتامین را دریافت کنند. همان‌طور که گفتم در بین همه این عوامل
مهم‌ترین نقش را در رسوب املاح در بافت استخوانی و نگه‌داشت کلسیم که
مهم‌ترین عنصر استخوانی را دارد این ویتامین بازی می‌کند.
انستیتو تحقیقات تغذیه‌ای برنامه دارد که مکمل ویتامین D
را بین دانش‌آموزان شروع کند. فکر می‌کنید این موضوع تا چه حد می‌تواند
کمک‌رسان باشد؟ آیا می‌توان پیش‌بینی کرد که آینده‌ای با پوکی استخوان کمتر
در کشور داشته باشیم؟
بله
حتما. نه تنها انستیتو تحقیقات تغذیه، بلکه اخیرا خود ما هم در وزارت
بهداشت طرحی تصویب کردیم که برای همه گروه‌های در معرض خطر مثل برنامه آهن
یاری و نمک ید دار یک برنامه مکمل یاری با ویتامین D را برای
قشر آسیب‌پذیر در نظر بگیریم. طبق شاخص‌هایی که در نظر گرفته شده است
برنامه به‌صورت ملی در کشور اجرا می‌شود. برنامه‌های انستیتو تغذیه عمدتا
برنامه‌های غنی‌سازی است. یعنی به صورت اختیاری یا موردی برخی از مواد
خوراکی که میزان مصرف بیشتری بین کودکان دارد را با یک مقدار مشخص ویتامین D
غنی می‌کنند که مشخص باشد روزانه حداقل مقدار لازم ویتامین برای گروه‌های
آسیب‌پذیر به آنها می‌رسد. راه اصلی جذب ویتامین D نور آفتاب است و در
شهرهای بزرگی چون تهران امکان دریافت نور آفتاب عملا صفر است. در مطالعاتی
که انجام شده است بالاترین حد شیوع کمبود ویتامین D در کشور مربوط به شهر
تهران و سپس دیگر شهرهای بزرگ است. طرح‌های وزارت بهداشت و انستیتو تغذیه
هرکدام به نحوی می‌تواند بخشی از این مشکل را حل کنند و امید است در
سال‌های نزدیک با برنامه‌هایی که توسط دانشگاه‌های علوم پزشکی، انستیتو
تحقیقات تغذیه‌ای و وزارت بهداشت انجام می‌شود، مساله حل شود. مانند مشکل
کمبود ید که شاید بتوان گفت از عمده‌ترین و بزرگ‌ترین و سخت‌ترین
برنامه‌های وزرات بهداشت بود.
با توجه به صحبت‌های شما می‌توان گفت که پوکی استخوان به آب و هوا و محل زندگی فرد وابسته است؟
بله. این یک مورد شناخته شده است که منطقه جغرافیایی با پوکی استخوان و کمبود ویتامین D
در ارتباط است. ویتامین D نه تنها در پوکی استخوان، بلکه در بافت
ماهیچه‌ای و سلسله اعصاب مرکزی نیز اثر دارد. حتی در بروز افسردگی نیز نقش
دارد. بنابراین مسلم است که جاهایی که تابش نور آفتاب کمتر است یا مانند
شهرهای بزرگی چون تهران موثر نیست، زیرا آلوده است و مانع رسیدن اشعه
خورشید به پوست بدن می‌شود، احتمال این آسیب‌ها بیشتر است.
می‌توان گفت پوکی استخوان در خانم‌ها شایع‌تر است یا این‌که این باور صحت ندارد؟
تا حدودی این‌طور بوده است چراکه خانم‌ها کمتر در معرض نور آفتاب هستند.
