روش تحقیق با رویکرد اقدام پژوهی در آموزش و پروش
مقدمه
عوامل بسیار زیادی در جریان آموزش و یادگیری تآثیر دارد که طی روش های
تحقیق مرسوم دانشگاهی قادر به کنترل آنها نیستند. هدف از پژوهش در تعلیم و
تربیت فقط کسب دانش محض نیست،بلکه دانشی است که در عمل بتوان از آن استفاده
کرد و در بهسازی محیط آموزشی مفید باشد .چنین هدفی را پژوهش های تربیتی
دانشگاهی و مرسوم نتوانسته اند حاصل کنند .این پژوهش ها اطلاعات خوبی در
اختیار گذاشته اند که می تواند الهام بخش معلمان باشد اما اکثر آنها قابل
استفاده مستقیم توسط معلمان در کلاس های درس و محیط مدارس نبوده اند ،کلاس
های درس دارای پویایی ویژه خود هستند و برای بهسازی امر آموزش و پرورش و
اثر بخش کردن آن ،لازم است از روش های گوناگون پژوهش ،به ویژه پژوهش های
مبتنی برعمل (اقدام پژوهی )بهره جست این روش ها را باید جست و تدوین کرد و
در اختیار معلمان قرار داد . این مقاله با این رویکرد تهیه شده است .
● مهارت ها و آمادگی های لازم پیش از اقدام به پژوهش
ـ مهارت روابط انسانی
ـ مراعات اخلاق در گرد آوری اطلاعات
▪ آشنایی با مهارت انسانی :
ـ ارتباط با دیگران
مهارت ارتباط با دیگران از جمله مهارت هایی است که لازم است معلمان پژوهنده
با آن آشنایی قبلی داشته باشند .باید در نظر داشت که انسانها دارای دیدگاه
ها و شخصیت های متفاوتی از یکدیگرمی باشند و به همین دلیل ممکن است مانند
شما فکر نکنند ،اما آنچه مهم است این است که بتوانیم به حرف ها و نظرات
دیگران خوب گوش کنیم و بیش از آنکه گوینده ی خوبی باشیم شنونده ی خوبی
باشیم .
در اقدام پژوهی گروه های کاری گوناگونی با شما در ارتباط خواهند بود ازجمله
مشارکت کنندگانی که شما با آنها کار می کنید مانند؛کارکنان محل خدمت خود
،دانش آموزان ،پدران و مادران دانش آموزان و… کثرت گرایی یا احترام به
اندیشه های دیگران از جمله ویژگی های پژوهش در عمل (اقدام پژوهی )می باشد و
مجموعه این اندیشه ها که حاصل خوانده ها وشنیده ها و مشاهده و تجربه های
گوناگون هستند می تواند مفید باشد .
ـ اندیشه های انتقادی
نقادی ،محور اساسی اقدام پژوهی است و هر تغییر و تحولی نتیجه نقادی است
اندیشه های نو حاصل و زاییده تفکر انتقادی است در مقابل تعصب سد راه عقل
است .دیگران نقش مهم و کارسازی در اصلاح روش های ما می توانند داشته باشند .
باید بیاموزیم تا تحمل نقادی دیگران را داشته باشیم .شنیدن انتقادهای
دیگران وتآمل و تفکر در باره آنها ممکن است در های جدیدی را به روی ما
بگشاید هر تغییری مستلزم داشتن انعطاف پذیری است تغییر ،همیشه با تنش و
تعارض همراه است پژوهشگر آگاه باید از پیش آماده این نوع رخداد ها باشد .
ـ پژوهشگران همکار
آنها مانند خودتان علاقه مند به حل مسأله یا تغییر وضع نامطلوب موجود هستند
.پس باید در ارزیابی از چگونگی پیشرفت کار و یافته های تان ،از نظر و فکر
آنان بهره مند شوید .داشتن رابطه انسانی و منطقی با این افراد می تواند شما
را در بهسازی امور یاری کند.
استادان یا راهنمایان شما ؛گروه دیگری هستند که می توانند در رسیدن به
هدفتان یعنی تغییر وضع موجود وبه نظر شما نامطلوب ،با شما همکاری داشته
باشند .این گروه به سبب آگاهی و تخصص هایی که دارند می توانند شما را
راهنمایی کنند .ایجاد ارتباط با این افراد و جلب همکاری شان از جمله مهارت
ها یی است که شما باید بتوانید آن را یاد بگیرید همیشه خودتان را آماده
کنید تا ضمن شنیدن حرف های تشویق آمیز این افراد ،انتقادهای آنان را نیز
بشنوید.
بطور کلی توانایی ما در ایجاد روابط انسانی در سازمان ها و فعالیت های
آموزشی و اجتماعی تأثیر بسیار زیادی در توفیق یا عدم توفیق ما دارد.و
معلمان پژوهشگر و هر معلم دیگری که به دلیل ویژگی های شغلی شان همواره با
انسان سرو کار دارند ،لازم است از دانش و مهارت روابط انسانی یا سازمانی
آگاهی داشته باشند و در عمل آموزشی و پژوهشی از آن بهره ببرند .
▪ مراعات اخلاق در گرد آوری اطلاعات
ضرورت مذاکره با مسؤلان،پیش از آغاز پژوهش موضوع را با مدیر یا
ر&#۶۵۱۶۳;یس جایی که در آن کار می کنید ،در میان بگذارید اگر تغییراتی
در طرح شما بوجود آمد آن را با مدیر و افراد ذی ربط دیگر در میان بگذارید .
حفظ اسرار مربوط به اطلاعات جمع آوری شده ،فقط اطلاعاتی را گزارش کنید که
در حیطه مطالب عمومی است و خارج از قوانین و مقررات نیست .از گزارش اسرار
شخصی و بد نام کننده خودداری کنید اگر قصد انتشار اطلاعاتی را دارید که به
هر طریق دارای حساسیت است از منبع و مرجع ذی نفع اجازه بگیرید .
حفظ اسرار مربوط به هویت اشخاص و مکان ها ،بدون اجازه نام اشخاص و محل ها
را فاش نکنید برای شرکت کنندگان نام های غیر واقعی در نظر نگیرید.اگر می
خواهید از افراد نام نبرید می توانید
از اعداد یا نشانه ها مثل الف ،ب استفاده کنید اگر افراد یا مؤسسه ها به شما اجازه دادند آوردن نام آنان ایرادی نخواهد داشت.
حفظ حق همکاری نکردن دیگران .همیشه به یاد داشته باشید که افراد حق دارند
در پژوهش شما شرکت نکنند .اصرار به این کاردور از اخلاق و روابط انسانی است
.
حفظ حقوق مربوط به تعلقات فکری .می توانید حق گزارش کردن یا نکردن کلیه
مطالبی را که به دست آورده اید برای خود حفظ کنید بسته به تصمیم و نگرش
شماست که مطالب را به چه صورت و با چه محتوایی عرضه کنید .
حفظ اعتماد .هرگز همه چیز را تضمین شده تلقی نکنید .گاه گاهی به افراد
مشارکت کننده مراجعه کنید و ببینید آیا تردیدی در آنان درباره کار شما به
وجود آمده است یا نه .اگر سوءتفاهمی را احساس کردید تلاش کنید آن را بر طرف
کنید .
● مراحل انجام پژوهش در عمل (اقدام پژوهی )
پژوهش به عنوان جست وجوی نظام مند برای کشف مجهول یا حل مسأله دارای مراحلی
است که با توجه به نوع وهدف پژوهش ،علاقه ها و سلیقه های پژوهشگر ،مراحل
پژوهش در عین تبعیت از منطق علمی و عقلی ،می تواند صورت های متفاوتی پیدا
کند برای نمونه در مقایسه با پژوهش رسمی و دانشگاهی که معمولا ًخطی و تا
حدودی تمام مراحل از پیش تعیین شده است مراحل اقدام پژوهی در عین پیروی از
مراحل خاص دارای انعطاف بیشتری است و الگوی زیر مراحل این نوع پژوهش را
نشان می دهد که به شرح آنها خواهیم پرداخت .
● مشخص کردن موضوع و عنوان پژوهش
هر پژوهشی در واقع با قصد پا سخگویی و پیدا کردن راه حل برای یک مسأله ی
اصلی که در قالب یک پرسش ظهور کرده است ،آغاز می شود .هر پژوهش برای اینکه
انسجام، هدفمندی و کاربردی بودن خود را حفظ کند باید بر حول یک مسأله ی
اصلی ،سازماندهی شود .هر مسأله ی اصلی در واقع مرکزی است که در حوزه ی
مسأله (problem area)قرارگرفته است .حوزه مسأله در برگیرنده مسایل حاشیه ای
،پیرامونی و پدیداری است که بر گرد مسأله ی اصلی مانند شکل زیر نمودار شده
است .
اصلی یا حاشیه ای بودن یک مسأله در واقع به هدف تحقیق وابسته است ،لذا می
توان گفت :اصلی یا حاشیه ای بودن یک مسأله امری نسبی است .مسأله سوألی است
که در ذهن پژوهشگر راجع به یک پدیده ،مشکل یا بحران اجتماعی ،سازمانی مطرح
می شود .هدف محقق از طرح این سوأل ریشه یابی علت یا علل به وجود آورنده ی
آن مشکل یا مسأله است ،چگونگی این ریشه یابی بستگی تام به نوع و اهداف در
نظر گرفته شده برای تحقیق دارد .اما به طور کلی این ریشه یابی را می توان
دراین سوأل خلاصه کرد :چه چیزی این پدیده یا مشکل را به وجود آورده است ،و
چرا؟ به بیان دیگر ،محقق با طرح چنین سوألی ،به دنبال راه حل ها و چاره
جویی ها ست و از این نظر ،پدیده یا مشکلی که به نحوی ذهن پژوهشگر و توجه او
را به خود جلب کند ،می تواند موضوع تحقیق قرار گیرد. اما ظرافت کار
پژوهنده این است که موضوع تحقیق مورد نظر را که با تعبیرات عامیانه و غیر
علمی در سطح جامعه ،سازمان (مدرسه ) یا یک گروه خاص مطرح شده است ،با زبان
علمی بیان کند.پس بیان موضوع تحقیق به زبان علمی ،در واقع همان طرح مسأله ی
تحقیق در قالبی روشن و دقیق براساس ضوابط علمی است .باید توجه داشت که
مسأله ای را بدون تحلیل جنبه های مختلف آن و به صورت شتابزده انتخاب نکنید
.حتی الامکان منابع مرتبط با تحقیق را بررسی و مطالعه نمایید.بطور کلی باید
مط&#۶۵۲۵۱;&#۶۵۱۶۴;ن شد که پیامد وعلایم یک مشکل را به عنوان
مسأله اصلی درنظرنگیریم.
همچنین موارد زیر را باید در نظر داشت :
۱) مورد علاقه شما باشد . چرا که اگر موضوعی مورد علاقه شما باشد با انگیزه بیشتری آن را دنبال می کنید .
۲) پژوهش پذیر باشد . بعضی از موضوعات به علل گوناگونی پژوهش پذیر نیستند
.برای نمونه این سوأل کلی که «چگونه می توانم هوش کودکان را افزایش دهم؟ »
پژوهش پذیر نیست . دست کم برای معلمان در شرایط فعلی شایان تحقیق نیست .
۳) دارای اهمیت باشد .هر پژوهشی ارزش علمی و کاربردی ندارد.
۴) در توان پژوهشگر باشد . باید موضوع پژوهش با توانایی های علمی ،امکانات و شرایط خاص پژوهشگر هم خوانی داشته باشد .
۵) منابع اطلاعاتی کافی در اختیار باشد .زیرا اساس پژوهش را اطلاعات تشکیل
می دهد. اگر امکان گرد آوری اطلاعات کافی برای محقق نباشد ،کار پژوهنده سخت
خواهد شد . بهتر است به موضوعاتی بپردازیم که جمع آوری اطلاعات برای آنها
امکان پذیر باشد .
● راه های انتخاب موضوع تحقیق :
ـ تجارب شخصی
ـ تمایل به حل یک مسأله
ـ ارزش های فردی
ـ فرصت ها و تهدیدات پیش آمده
ـ بهره گیری از دانش قلمرو تخصصی
ـ سمینار ها و جلسات آموزشی و پژوهشی
ـ مطالعه مطالب انتقادی دیگران
ـ مطالعه پژوهش های دیگران …
در تحقیقات اقدام پژوهی که بیشتر جنبه توصیفی و تحلیلی دارند ،پژوهشگر به
دنبال ترسیم تصویری از «آنچه که هست » می باشد لذا سوأل های زیر می تواند
به هر چه دقیق ترشدن موضوع و مسأله تحقیق و مشخص شدن آن کمک کند .
۱) آیا این موضوع ،مسأله و دغدغه ی من / ما در مدر سه و کلاسمان است ؟
۲) آیا می توان این موضوع را در مدت کوتاه ،حداکثر سه یا چهار ماه ،بررسی کرده و نتیجه علمی آن را مشاهده کرد ؟
۳) آیا این موضوع ،تغییری در کلاس درس و مدرسه ممکن است به وجود آورد ؟یا صرفا ً یک امر ذهنی و مجرد است ؟
۴) آیا می توان در مورد آن اطلاعات لازم و کافی به دست آورد ؟کلا ً چنین تحقیقی امکان پذیر است یا نه ؟
● توصیف وضعیت موجود وتشخیص مسأله
اقدام پژوهی در باره وضعیتی است که در آن قرار داریم . یعنی : این جا و
اکنون . بنابراین لازم است پژوهشگر برای مشخص کردن مسأله مورد نظر خود که
به دنبال بهبود و اصلاح آن است وضعیت فعلی را به روشنی توصیف کند تا تصویر
روشنی از آن چه در محیط کار و مسأله آفرین وی می گذرد ،در اختیار بگذارد .
در این مرحله پژوهنده ،برای نمونه معلم پژوهنده ،تلاش می کند وضعیت کلاس
یا مدرسه ی خود را که مسأله یا وضع نا مطلوب یا نامعین در آن احساس شده است
توصیف کند : مدرسه در کجا قرار دارد؟ دخترانه است یا پسرانه و یا مختلط ؟
چند دانش آموز دارد ؟یک نوبته است یا دو نوبته ؟ در چه کلاسی پژوهش صورت می
گیرد ؟ در چه درسی ؟در باره کدام دانش آموزان ؟ یا درباره چه کسانی ؟
(والدین ،معلمان دیگر ،مدیر ،کارکنان اداره و…. )پس از شرح بستر و محیط
مورد نظر ،مسأله خود را مطرح می کند . این مسأله در حقیقت موضوعی است که
پژوهنده احساس می کند یا حدس می زند اگر تغییری در آن به وجود آید ،وضع
مورد نظر بهتر می شود . پس می پذیریم که مسأله ی مورد نظر واقعیتی موقتی
است و ممکن است پس از پژوهش معلوم شود که مسأله اصلی یا واقعی نبوده است یا
برعکس ،مشخص شود که حدس اولیه ی ما درست بوده است و آنچه مطرح کرده ایم
واقعیت داشته و مسأله ی اصلی نیز بوده است . معمولا ً در اقدام پژوهی
مسأله به صورت یک جمله ی پرسشی مطرح می شود :«چگونه می توانم
………………. بهبود بخشم ؟» .همان طور که
می بینید در فعل این پرسش نوعی عمل واقدام ،اصلاح و تغییر وجود دارد .
اکثر پرسش های پژوهش در عمل (اقدام پژوهی ) ،چنین وضعیتی دارند . برای
نمونه چند مثال در این مورد در زیر آورده می شود .
ـ ارتباط میان افراد مدرسه ی ما تا چه اندازه اثر بخش است ؟چگونه می توانم این اثر بخشی را افزایش دهم ؟
ـ چگونه می توانم در مدرسه به تفاوت های فردی کودکان توجه کنم ؟
ـ چگونه می توانم روش تدریس خود را در درس x اصلاح کنم ؟
ـ چگونه می توانم والدین کودکان این آموزشگاه را به مشارکت بیشتر تشویق کنم ؟
ـ چگونه می توانم علاقه ی دانش آموزان به درس x را افزایش دهم ؟
ـ چگونه می توانم رابطه خود با همکارانم را در مدرسه بهبود ببخشم ؟
معمولا ً مسایل کاری افراد به اشکال مختلف خود را نشان می دهند . برای
نمونه معلم پژوهنده می تواند از طریق منابع زیر به مشکلات و مسا یل خود پی
ببرد.
ـ ممکن است احساس کنیم کارها خوب پیش نمی رود
ـ اسناد و مدارک آموزشی
ـ واکنش های اداره
ـ واکنش های مدیر
ـ پژوهش های دیگران
ـ اسناد ومدارک علمی
ـ واکنش های شاگردان ….
پس از بررسی وضع موجود لازم است رخداد های عمده آن را به صورت منطقی تنظیم
کنید و گزارش دهید در این گزارش باید تلاش شود که وضعیت مورد مطالعه به
روشنی توضیح داده شود به گونه ای که خواننده بتواند از وضعیت مورد نظر
تصویر واقعی و بدون ابهام و پرسش به دست آورد .
● گرد آوری اطلاعات (شواهد ۱)
گردآوری اطلاعات اغلب از طریق چهار روش میسر می شود . این چهار روش عبارتند
از : مصاحبه ، مشاهده ، پرسش نامه و اسناد و ارقام . هر یک از این چهار
روش کاربرد ها و ویژگی هایی دارند که لازم است اقدام پژوهان پیش از آغاز و
اقدام به پژوهش با این روش ها آشنایی کافی را کسب کنند . این که چه روشی یا
فنونی در اقدام پژوهی کاربرد دارد بستگی به موضوع و هدف آن پژوهش دارد
.همه اطلاعاتی که جمع آوری می شود شواهد لازم برای اثبات یا رد چیزی نیستند
.به بیان دیگر داده ها (اطلاعات ) مترادف با شواهد نیستند . شواهد داده
هایی هستند که بدان وسیله می توانیم درباره ی تغییرات چیزی یا رخدادی داوری
کنیم پس برای اثبات یا رد چیزی باید شواهد قابل قبول داشته باشیم . برای
اینکه بتوانیم تصویر روشنی از واقعیت ها و رخداد هایی که در محیط کار و یا
بستر پژوهشی ما می گذرد ،عرضه کنیم و ادعای منطقی داشته باشیم لازم است
دردرجه نخست شواهد منطقی در اختیار داشته باشیم .
در اقدام پژوهی در دو مرحله نیاز به شواهد داریم ؛ یکی در مرحله ی تشخیص
یعنی همین مرحله های که مورد بحث است ،و دیگری مرحله ارزیابی و قضاوت که پس
از ایجاد تغییر و اجرای راه و پیشنهاد جدید ،به دست می آوریم تا ببینیم
آیا تغییری که داده ایم مؤثر بوده است یا نه . پس دو نوع شواهد (۱) و شواهد
(۲) خواهیم داشت .داده های پژوهش نقش بسیار مهمی در جست و جوی حقیقت و
یافتن مسأله و راه حل ها دارند . هر چه داده های یک پژوهش مبتنی بر اصول
علمی گرد آوری اطلاعات باشد و نیز از ابزار و وسایل ضروری گوناگون استفاده
کنیم ،ادعای ما منطقی تر خواهد بود . برای مثال ،وقتی مدعی می شویم که
شاگردان کلاس من در درس x ضعیف بودند و من با روش y این وضعیت را برطرف
کردم باید نخست با اطلاعات کافی نشان دهیم که واقعا ً شاگردان ما ضعیف
بودند ،یعنی معیاری برای ضعیف بودن تدوین کنیم و این معیار باید علمی باشد .
بعد با داده های کافی ثابت کنیم که وضعیت شان بهبود حاصل کرده است .
با توجه به اهمیت داده ها و اطلاعات در پژوهش مهارت و توان پژوهشگر تا
اندازه ای به میزان توان او در گرد آوری آطلاعات بستگی دارد. شما به عنوان
معلم پژوهنده، برای کسب اطلاعات می توانید از منابع زیر استفاده کنید.
ـ همکاران خود ،مدیر و دیگر کارکنان مدرسه
ـ استادان و افراد متخصص
ـ کتاب ها ،مجلات ،مقالات علمی
ـ چکیده های تحقیقات انجام شده پایان نامه ها
ـ کتاب های تخصصی به ویژه در رشته علوم تربیتی و مدیریت
ـ اطلاعات حاصل از مصاحبه ها ،پرسش نامه ها ،مشاهده ها
ـ بازدید از کلاس ها در مدارس دیگر
ـ استفاده از سایت های اینترنتی و منابع اطلاع رسانی الکترونیک و… بطور
کلی هدف از گرد آوری اطلاعات و شواهد در مرحله اول می تواند دو هدف باشد
۱) مشخص کردن وضع موجود به کمک داده ها و شواهد .یعنی نشان دادن کاستی ها و دست آوردها ،مسایل و مشکلات و چگونگی انجام و پیشرفت کار
۲) انتخاب یک راه موقت.
این راه موقت چنانچه پس از مطالعات و گرد آوری اطلاعات کافی انتخاب شده باشد بسیار ارزشمند است .
▪ اهمیت مطالعات و پیشینه تحقیق ؛
پژوهش زمانی دارای اهمیت وارزش علمی و کاربردی خواهد بود که بر آمده از
مطالعات کافی درباره پیشینه موضوع تحقیق شما باشد . با مطالعه پیشینه موضوع
تحقیق از چند و چون کارها آگاه می شویم و از دوباره کاری پرهیز می کنیم
.وقتی از اقدامات و اطلاعات جمع آوری شده توسط دیگران آگاه شدید ،می توانید
با نقد و تجزیه و تحلیل منطقی آنها وضعیت خودتان را مشخص کنید همواره از
خود بپرسید:آیا اطلاعات به دست آمده منطقی و علمی است؟ اطلاعات به دست آمده
دارای چه نکات مثبت و یا منفی است؟ و پرسش های دیگری که می تواند تحقیق
شما را هدایت کند.
▪ تجزیه و تحلیل و تفسیر داده ها
منظور از تجزیه و تحلیل و تفسیر داده ها ،تبیین یا تشریح معانی است که در
دل داده ها نهفته است تفسیر سبب می شود که فهم جامع و روشنی از معانی و
مفاهیم پیدا کنیم . در خلال تفسیر داده ها تناقضات و مطالب ضد و نقیض و یا
چگونگی روابط متقابل واقعیت ها یا رخداد ها خود را نشان می دهند . تجزیه و
تحلیل این امکان را فراهم می سازد تا طبقه بندی و چارچوب منطقی و عقلانی از
واقعیت ها به وجود آوریم با تفسیر دید گاه های گوناگون خود را نشان می دهد
و به کمک این دید گاه ها می توانیم به راه حل های مناسب بیندیشیم . پیش از
تفسیر داده ها در هم آمیخته اند و این داده ها به خودی خود نمی توانند
گویای چیزی باشند لذا با تجزیه وتحلیل و تفسیر داده هاست که آنها به
اطلاعات کاربردی تبدیل می شوند و می توان بر اساس آنها به تهیه چارچوبی
برای حل مسایل و شناسایی راه حل درست یا درست ترین راه حل اقدام کرد.
الگوی تجزیه و تحلیل داده ها در روش های تحقیق گوناگون متفاوت می باشد. در
اقدام پژوهی ضمن استفاده از داده های کمی، بیشتر از داده های کیفی و
الگوهای آن استفاده می شود . در اینجا مختصرا ً اشاره می شود .
الف) الگوی ۱:
۱) روش شش پرسش: در این الگو پژوهشگر می کوشد داده هایی را که جمع آوری
کرده است طی این شش پرسش عرضه کند تا بر اسا س آنها نتیجه گیری از داده ها
بعمل آید.
ـ چرا؟علت و هدفها چیستند ؟
ـ چگونه ؟اعمال و رویداد ها چگونه روی می دهد ؟
ـ چه کسی ؟ چه کسی در گیر این مسأله است ؟چه کسی رفتار دوستانه دارد؟
ـ چه چیزی ؟مسایل عمده فعالیت ها چه هستند؟
ـ چه موقع ؟ چه موقع این اتفاقها می افتد ؟چه موقع می توان آنها را مشاهده کرد؟
ـ کجا ؟کجا درس می خوانند ؟کجا با هم روابط دارند ؟ کجا کار می کنند؟
ب) الگوی ۲: روش ترسیم مفاهیم
هدف از این الگو ،یافتن راهی برای پی گیری استراتژی های چند گانه و چند
جانبه و جامع است . این الگو بر این اساس تدوین شده است که ریشه بسیاری از
مشکلات در جاهای دیگر است و عوامل گوناگون در به وجود آمدن آن مؤثر بوده
است . اگر به این عوامل بنیادین و ریشه ای توجه نکیم راه حل های سطحی
نخواهد توانست پاسخ گوی این مشکلات باشد.
ج) الگوی ۳ : روش تجزیه و تحلیل مسایل
این روش نیز مشابه الگوی ترسیم مفاهیم است از این الگو نیز در ریشه یابی و
کشف عوامل مؤثر در یک مشکل استفاده می شود.در این الگو تلاش می شود مفاهیم
زیر مورد تجزیه و تحلیل قرار گیرد:
ـ مشکل اصلی
ـ ریشه های اصلی مشکل
ـ دیگر عوامل مهم مربوط به آن ریشه ها و پیش زمینه ها
ـ نتایج و عواقب منفی عمده
ـ دیگر نتایج مهم
▪ انتخاب راه جدید به صورت موقت
پس از انجام مراحل فوق نوبت انتخاب راه جدید و موقت فرا می رسد در این
مرحله تلاش خواهید کرد به کمک اطلاعاتی که در اختیار دارید و خرد ورزی هایی
که کرده اید نخست چند راه اولیه ی مناسب در نظر بگیرید . این راه ها را
بررسی و سبک و سنگین کنید و از میان آنها یک راه را به عنوان راه مناسب
انتخاب کنید . ویژگی ها و جوانب آن را به درستی مشخص و توصیف کنید به گونه
ای که دیگران ،به ویژه همکاران پژوهشی و منتقد شما با ملاحظه و یا مطالعه ی
این راه بدون ابهام از چند وچون آن آگاه شوند. در این مرحله نیز ضمن
ملاحظات جوانب اخلاقی و امکان اجرایی راه انتخاب شده ،لازم است نظر اصلاحی و
انتقادی یاران و همکاران خود را جویا شوید و پس از ملاحظه ی این اظهار نظر
و احتمالا ً تغییر در جوانب راه انتخابی تان به اجرای آن .
▪ اجرای طرح جدید و نظارت بر آن
پس از طراحی راه حل جدید یا تغییر مورد نظر آن را به اجرا می گذاریم . در
این مرحله تلاش می کنیم مطابق با ویژگی های تدوین شده و پیش بینی های عملی
،کار را پیش ببریم . در اجرانیز مشاهده ،اندیشه و عمل سه رکن اساسی خواهد
بود .در این مرحله می کوشیم از همان آغاز بر چگونگی پیشرفت کار ،به طور
روزانه نظارت و دقت داشته باشیم . این کار سبب می شود ضمن مراعات پیش بینی
های انجام گرفته و در صورت لزوم ،تغییرهای لازم را در عمل به وجود آوریم .
● گرد آوری اطلاعات (شواهد ۲)
برای اینکه ثابت کنید ادعایی که درباره ی عمل جدیدتان دارید منطقی و درست
است ،باید شواهدی داشته باشید . این شواهد باید مبتنی بر اطلاعات منظم و
منطقی باشد. در این مرحله نیز مثل مرحله قبلی گرد آوری اطلاعات لازم است
روش های گرد آوری اطلاعات و ابزار آن را مشخص کنید . این روش ها و ابزار می
تواند مثل مرحله پیشین ویا متفاوت باشد .باید مشخص کنید که در این مرحله
به چه نوع داده هایی نیاز دارید این داده ها و شواهد باید معیارهایی باشند
بر این ادعا که در کار شما اصلاح به وجود آمده است . این شواهد باید مورد
تأیید افراد صاحب نظر و همکاران منتقد شما در خصوص مسأله و هدف های مورد
نظر در تحقیق شما باشد . مثلا ًممکن است شما مدعی باشید که با روش تدریس
جدید سبب شده اید تا نمرات دانش آموزان کلاس (الف ) تا ۳۰% افزایش یابد .
این ادعا زمانی قابل قبول خواهد بود که با اسناد و مدارک لازم ،نمرات پیش
از اقدام جدید را با نمرات پس از آن مقایسه کنید وبه نتیجه مورد ادعا یعنی
۳۰% برسید .
▪ ارزشیابی تأثیر اقدام جدید وتعیین اعتبار آن :
در این مرحله داده هی جمع آوری شده را مثل مرحله سوم ،تفسیر و تحلیل می
کنیم . از خود می پرسیم این داده ها نشانگر چه رخدادها و تغییراتی هستند ؟
آیا پیش رفتی را نشان می دهند ؟به چه دلیل ؟ (شواهد می آورید ) .پیشرفت ها
در چه زمینه ها یا مواردی بوده است ؟ به چه دلیل ؟(شواهد می آورید )
درباره این تغییرات و رخدادها به چه نتایجی می رسیم ؟ چرا؟ (شواهد می
آورید) .با این پرسش ها و پرسش های دیگر از این نوع می کوشیم تا نتیجه ی
اقدام جدید را به کمک شواهد منطقی ارزیابی کنیم . اگر نتیجه مثبت بود این
اقدام را به عنوان یک تغییر یا راه جدید ادامه می دهیم و در غیر این صورت
به راه یا راه های دیگر می اندیشیم و راه دیگری را برای عمل و اجرا پیدا می
کنیم .
▪ تجدید نظر و دادن گزارش نهایی :
پس از اعتبار یابی یا اعتبار بخشی به کار خود اصلاحات لازم و نهایی را در
عمل پیشنهادی انجام می دهیم و به عنوان سندی علمی آن را آماده می کنیم . پس
از این مرحله می توان آنرا به مسؤلان ذی ربط تحویل داد یا در جایی
منتشر کرد یا در گرد همایی عرضه کنیم انتشاریافته ها ،آخرین مرحله پژوهش
در عمل (اقدام پژوهی ) است . در این مرحله می توانید خلاصه ای از مراحل
انجام کار رابیاورید و اینکه در این فرایند چه رخداد هایی به وقوع پیوست و
دیگران چه نقش و نظری داشتند .شکل گزارش را می توانید براساس مراحل پژوهش
تنظیم کنید یا به هر صورت ابتکاری که خودتان صلاح بدانید .
تعریف اقدام پژوهی
تعریف اول:
اقدامپژوهی یا معلم پژوهنده ، رویکردی آموزشی و پژوهشی است که
هدف از آموزش وبکارگیری آن حل چالش ها و مسائلی است که معلمان در حین عمل و به ویژه طیفرآیند یاددهی- یادگیری
با آن مواجه می شوند.
یعنی معلم به شیوه ای علمی وپژوهشی در فرآیندی نظام مند، ضمن تمرکز بر چالش های پیش
رو، با پرورشفرضیاتی درباره آنها در ذهن خود، به جمع آوری اطلاعات درباره آنها پرداخته
و آنها را به آزمون بگذارد و بدین وسیله ضمن دسترسی به راه حل هایمناسب و بکارگیری
آن، به حل مشکلات و موانع موجود بپردازد و بهسازیفرآیند آموزش، به تحقق یادگیری مناسب تر و مطلوب تر دست
یابد.
تعریف دوم:
اقدام
پژوهی شکلی جامع از جستجوی علمیاست که از طریق مشارکت در موقعیت های آموزشی به منظور
بهبود سودمندی،معقول بودن و صحت و درستی اعمال تربیتی انجام می شود. هدف اقدام پژوهی درآموزش و پرورش کمک
به معلم و سایر کارکنان آموزشی مدرسه، دربرقراریارتباط بین دیدگاهایشان از آموزش و پرورش با اعمالی است
که روزانه درارتباط با دانش آموزان انجام می دهند. به عبارت دیگر اقدام پژوهی در واقعنمود تفکر معلم به
مثابه یک پژوهشگر است که او با مشارکت در آن می تواندبه بهبود فهم خود از آموزش، حل مشکلات درسی، بهبود اعمال
تربیتی واثربخشی
بیشتر در کلاس دست یابد.
