شرایط وجوب و صحت روزه

اصول و فروع دین

روزه برای افرادی واجب است كه  شرایط روزه گرفتن را داشته باشند

 “روزه ” در شرع مقدس اسلام آن است كه انسان در تمام روز (از طلوع فجر تا مغرب) با قصد اطاعت از فرمان خداوند از خوردن و آشامیدن و چیزهای دیگری كه به تفصیل گفته خواهد شد خودداری كند.

1- معنای روزه
“روزه ” در شرع مقدس اسلام آن است كه انسان در تمام روز (از طلوع فجر تا مغرب) با قصد اطاعت از فرمان خداوند از خوردن و آشامیدن و چیزهای دیگری كه به تفصیل گفته خواهد شد خودداری كند.(استفتا از دفتر معظم‌له، باب روزه، م 1)

توجه:
ـ معیار شرعی در مورد وقت روزه، فجر صادق است نه كاذب، و احراز آن موكول به تشخیص مكلف است. (اجوبه الاستفتاء‌ات، س 351)

ـ در طلوع فجر (وقت وجوب امساك برای روزه گرفتن) فرقی بین شب‌های مهتابی و غیرمهتابی نیست.(اجوبه الاستفتاءات، س 354)

ـ مقتضی است كه مؤمنین محترم “ایدیهُمُ الله تعالی ” جهت رعایت احتیاط در امساك روزه، همزمان با شروع اذان صبح از رسانه‌ها برای روزه امساك كنند. (اجوبه‌ الاستفتاءات، س 362)

ـ هرگاه برای روزه‌دار اطمینان حاصل شود كه اذان از هنگام داخل شدن وقت شروع شده جایز است به صرف شروع اذان، افطار نماید و صبر كردن تا پایان اذان لازم نیست.(اجوبه الاستفتاءات، س 360)

2- انواع روزه:
روزه از یك نظر بر چهار نوع است:
1- روزه واجب، مثل روزه ماه مبارك رمضان
2- روزه مستحب، مثل روزه ماه رجب و شعبان
3- روزه مكروه، مثل روزه روز عاشورا
4- روزه حرام مثل روزه عید فطر (اول شوال) و قربان (دهم ماه ذی‌الحجه)
(اجوبه الاستفتاءات، س 731، 751، 755، 757 و استفتا از دفتر معظم‌له، باب روزه، م 2)

توجه:
ـ كسی كه می‌داند روزه برای او ضرر دارد یا خوف ضرر داشته باشد باید روزه را ترك كند و اگر روزه بگیرد صحیح نیست بلكه حرام است، خواه این یقین و خوف از تجربه شخصی حاصل شده باشد یا از گفته پزشك امین یا از منشأ عقلایی دیگر.(اجوبه الاستفتاءات، س 751، 753 و 755)
ـ ملاك تاثیر روزه در ایجاد بیماری یا تشدید آن و عدم قدرت بر روزه گرفتن، تشخیص خود روزه‌دار نسبت به خودش است، بنابراین اگر پزشك بگوید روزه ضرر دارد، اما او با تجربه دریافته است كه ضرر ندارد باید روزه بگیرد، همچنین اگر پزشك بگوید روزه ضرر ندارد ولی او بداند روزه برایش ضرر دارد یا خوف ضرر داشته باشد نباید روزه بگیرد.(اجوبه الاستفتاءات، س 753)

ـ هر گاه عقیده‌اش این بود كه روزه برای او ضرر ندارد و روزه گرفت و بعد فهمید روزه برای او ضرر داشته باید قضای آن را به جا آورد. (اجوبه الاستفتاءات، س 751)

ـ پزشكانی كه بیماران را از روزه گرفتن به دلیل ضرر داشتن منع می‌كنند گفته ایشان در صورتی معتبر است كه اطمینان‌آور باشد یا باعث خوف ضرر شود و در غیر این‌صورت اعتباری ندارد.(اجوبه الاستفتاءات، س 748، 754، 755 و 823)

3- روزه‌های واجب
روزه‌های واجب:
1- روزه ماه مبارك رمضان
2- روزه قضا
3- روزه كفاره
4- روزه قضای پدر و مادر
5- روزه مستحبی كه به واسطه نذر و عهد و قسم واجب شده است.
6- روزه روز سوم ایام اعتكاف
7- روزه بدل از قربانی در حج تمتع (اگر حاجی در حج، قدرت بر قربانی نداشته و نتواند قرض كند باید به جای آن 10 روز روزه بگیرد كه 3 روز آن را در سفر حج و 7 روز آن را در وطنش می‌گیرد.)

4- شرایط وجوب روزه
شرایط وجوه روزه:
1- بلوغ
2- عقل
3- قدرت
4- بی‌هوش نبودن
5- مسافر نبودن
6- حایض و نفسا نبودن
7- ضرری نبودن روزه
8- حرجی نبودن روزه

توجه:
ـ روزه برای افرادی واجب است كه واجد شرایط فوق باشند، بنابراین روزه بر كودك نابالغ، دیوانه، بیهوش، فردی كه توانایی گرفتن روزه ندارد، مسافر، زن حایض و نفسا، كسی كه روزه برای او ضرر یا حرج (مشقت زیاد) دارد واجب نیست. (اجوبه الاستفتاءات، س 357، 732، 735، 736، 739، 742، 745، 747، 748، 749، 751، 752، 753، 754، 755، 756 و 757)

ـ انسان نمی‌تواند به خاطر ضعف روزه را بخورد، ولی اگر به قدری ضعف پیدا كند كه تحمل آن بسیار مشكل شود می‌تواند روزه را بخورد، و همچنین اگر برای او ضرر یا خوف ضرر داشته باشد، بنابراین دخترانی كه به سن بلوغ ـ كه بنا به نظر مشهود همان تكمیل نه سال قمری است ـ می‌رسند واجب است روزه بگیرند و ترك آن به صرف دشواری، ضعف جسمانی و مانند آن جایز نیست. ولی اگر برای آنها ضرر داشته و تحمل آن برای ایشان همراه با مشقت زیاد باشد می‌توانند افطار كنند. (اجوبه الاستفتاءات، س 731 و 732 و استفتا از دفتر معظم‌له، باب روز، م 24)

5- شرایط صحت روزه
شرایط صحت روزه:
1- اسلام
2- ایمان
3- عقل
4- بی‌هوش نبودن
5- حایض و نفسا نبودن
6- ضرری نبودن
8- داشتن نیت
9- ترك مفطرات
10- روزه واجب نداشتن (البته این شرط برای كسی است كه می‌خواهد روزه مستحبی بگیرد).

توجه:
ـ روزه از افرادی صحیح است كه واجد شرایط فوق باشند، بنابراین روزه كافر، غیرشیعه دوازده‌ امامی (بنا به نظر معروف)، دیوانه، بی‌هوش، مسافر، حایض و نفسا، روزه‌ای كه برای فرد ضرر دارد، یا در آن نیت روزه نكرده یا یكی از مفطرات را عمدا انجام داده باطل است، همچنین روزه مستحبی كسی كه روزه واجب دارد صحیح نیست.(اجوبه الاستفتاءات، س 738، 740، 742، 743، 746، 751، 752، 753، 755، 757، 758، 772، 773، 774، 824 و 833)

6- نیت روزه
1-معنی و لزوم و نیت
روزه مانند همه عبادت‌های دیگر باید با نیت همراه باشد، بدین معنی كه خودداری انسان از خوردن و آشامیدن و سایر چیزهای باطل كننده روزه، به خاطر دستور خداوند باشد و همین كه چنین عزمی در او باشد كافی است و لازم نیست آن را بر زبان بیاورد.(استفتا از دفتر مقام معظم له، باب روزه، م 3)

 

کسی كه می‌داند روزه برای او ضرر دارد یا خوف ضرر داشته باشد باید روزه را ترك كند

 2- زمان نیت:
الف: روزه‌های مستحبی: از اول شب تا موقعی كه به اندازه نیت كردن به مغرب وقت مانده باشد.

ب: روزه‌های واجب: ـ واجب معین مثل روزه ماه رمضان كه تا قبل از طلوع فجر صحیح است؛ تا قبل از زوال كه اگر از روی عمد باشد صحیح نیست. ولی اگر از روی فراموشی یا بی‌اطلاعی باشد بنابر احتیاط واجب نیت روزه كند و روزه بگیرد و بعدا نیز روزه آن را قضا نماید. بعد از زوال: كافی نیست.

ـ واجب غیرمعین مثل روزه قضای ماه رمضان تا قبل از زوال: صحیح است و بعد از زوال: صحیح نیست.

* از آنجا كه شروع روزه از اول فجر است، نیت آن هم باید از آن لحظه به تأخیر نیفتد، و بهتر آن است پیش از فرارسیدن فجر، نیت روزه كند.

(استفتا از دفتر معظم‌له، باب روزه، م 4)
* اگر اول شب نیت كرد كه فردا روزه بگیرد و پس از آن به خواب رفت و تا بعد از اذان صبح بیدار نشد یا سرگرم كاری بود و از فرارسیدن صبح غافل بود، و پس از آن توجه یافت، روزه او صحیح است.(استفتا از دفتر معظم‌له، باب روزه، م 5)

* كسی كه در ماه رمضان،‌ هنگام فرارسیدن اذان صبح، عمدا نیت روزه نمی‌كند، اگر در اثنای روز نیت روزه كند، روزه‌اش باطل است و در عین حال باید تا غروب آن روز از همه چیزهای باطل كننده روزه اجتناب كند و بعد از ماه رمضان هم قضای آن روزه را به جا آورد.(استفتا از دفتر معظم‌له، باب روزه، م 6)

* كسی كه در ماه رمضان از روی فراموشی یا بی‌اطلاعی، نیت روزه نكرده و در اثنای روز ملتفت شود، در صورتی كه كاری كه روزه را باطل می‌كند انجام داده باشد، روزه آن روز باطل است ولی تا غروب از كارهای باطل كننده روزه خودداری كند، اما چنانچه تا هنگامی كه ملتفت روزه می‌شود كاری كه روزه را باطل می‌كند انجام نداده باشد اگر بعد از ظهر است روزه باطل است، و اگر پیش از ظهر است بنابر احتیاط واجب باید نیت روزه كند و روزه بگیرد و بعدا نیز روزه آن را قضا كند.(استفتا از دفتر معظم‌له، باب روزه، م 7)

* اگر برای روزه واجب غیرماه رمضان، مانند روزه كفاره یا قضا تا نزدیك ظهر نیت نكند، چنانچه تا آن وقت كاری كه روزه را باطل می‌كند انجام نداده باشد، می‌تواند نیت كند و روزه او صحیح است.(استفتا از دفتر معظم‌له، باب روزه، م 8)

* روزه مستحبی در هر وقت از روز كه به فكر روزه بیفتد می‌تواند نیت كند و روزه او صحیح است، مشروط بر اینكه تا آن لحظه كاری كه موجب باطل شدن روزه است از او سر نزده باشد.(استفتا از دفتر معظم‌له، باب روزه، م 9)

* كسی كه روزه قضای ماه رمضان بر او واجب است نمی‌تواند روزه مستحبی بگیرد حتی اگر زمانی كه وقت نیت روزه واجب تمام شده است (یعنی بعد از ظهر) هم نیت روزه مستحبی كند صحیح نیست، و چنانچه فراموش كند و روزه مستحبی بگیرد در صورتی كه در اثنای روز (چه پیش از ظهر باشد یا بعد از ظهر) یادش بیاید روزه مستحبی او باطل می‌شود، حال اگر پیش از ظهر باشد می‌تواند نیت روزه قضای ماه رمضان كند و روزه‌اش درست است.(اجوبه الاستفتاءات، ص 743 و استفتا از دفتر معظم‌له، باب روزه، م 10)

توجه:
ـ كسی كه روزه قضای ماه رمضان بر ذمه دارد اگر به نیت استحباب روزه بگیرد، به جای روزه قضایی كه بر عهده‌اش هست محسوب نمی‌شود.

(اجوبه الاستفتاءات، س 816)
ـ كسی كه نمی‌داند روزه قضا برعهده دارد یا نه، اگر به نیت آنچه كه شرعا مأمور به آن است اعم از روزه قضا یا مستحبی، روزه بگیرد و در واقع روزه قضا بر عهده‌اش باشد به عنوان روزه قضا محسوب می‌شود.(اجوبه الاستفتاءات، س 815)

* اگر مریض در اثنای روز ماه رمضان خوب شود، واجب نیست كه نیت روزه كند و آن روز را روزه بگیرد، ولی اگر پیش از ظهر باشد و كاری كه روزه را باطل می‌كند از او سرنزده باشد احتیاط مستحب آن است كه نیت روزه كند و روزه بگیرد و پس از ماه رمضان باید آن روز را قضا كند.(استفتا از دفتر معظم‌له، باب روزه، م 11)

3- نیت در یوم‌الشك:
روزی كه انسان شك دارد كه آخر شعبان است یا اول ماه رمضان (یوم‌الشك) واجب نیست روزه بگیرد، و اگر بخواهد روزه بگیرد نمی‌تواند نیت روزه رمضان كند، بلكه می‌تواند قصد روزه مستحبی آخر شعبان یا روزه قضا و مانند آن كند و اگر بعدا معلوم شود كه رمضان بوده از رمضان حساب می‌شود و قضای آن روز لازم نیست، و اگر در اثنای روز بفهمد كه ماه رمضان است باید از همان لحظه نیت روزه رمضان كند.(استفتا از دفتر معظم‌له، باب روزه، م 12 و 13)

4- استمرار در نیت:
الف: در روزه، واجب است نیت، استمرار داشته باشد.

*نیت قطع روزه (یعنی در اثنای روز از نیت روزه گرفتن برگردد به طوری كه قصد ادامه روزه نداشته باشد): روزه‌اش باطل می‌شود و قصد دوباره او برای ادامه روزه فایده ندارد.

**تردید در ادامه روزه (به این معنی كه هنوز تصمیم نگرفته است روزه را باطل كند.)

***نیت قاطع (یعنی تصمیم بگیرد كاری را كه موجب باطل شدن روزه است صورت دهد و هنوز آن را انجام نداده است. ):در این دو صورت (** و ***)، احتیاط واجب آن است كه روزه را تمام كند و بعدا هم آن را قضا نماید.(اجوبه الاستفتاءات، س 758، استفتا از دفتر معظم له، باب روزه، م 14)

توجه:
ـ آنچه گفتیم در ارتباط با روزه واجب معین از قبیل روزه ماه رمضان و نذر معین و مانند آن است، اما در روزهای مستحب و نیز روزه‌های واجب غیرمعین كه وجوب آن مخصوص به روز معینی نیست اگر تصمیم بر قطع روزه بگیرد ولی كاری كه روزه را باطل می‌كند از او سر نزند و بعدا دوباره تا پیش از ظهر ـ و در مستحب تا غروب ـ نیت روزه كند روزه او صحیح است.(استفتاء از دفتر مقام معظم‌له، باب روزه، م 14 و 15)