کیست تخمدان چیست و چه باید کرد؟
کیست تخمدان
اگر شما مادر باشید و یک بسته قرص ضدبارداری میان وسایل دختر نوجوان‌تان
پیدا کنید، چه فکری می‌کنید؟ ولی زود عصبانی نشوید، قرصهای ضدبارداری فقط
برای پیشگیری از حاملگی نیست، گاهی پزشکان متخصص زنان این قرص‌ها را برای
بیمارانی که مبتلا به کیست تخمدان هستند نیز تجویز می‌کنند.
از هر دو زن آمریکایی، یک نفر مبتلا به بیماری کیست تخمدان می‌شود
که در بیشتر موارد این کیست‌ها بانوان را از جهات دیگر نیز دچار مشکل
می‌کنند. چاقی، عضلات و استخوان‌های درشت، رویش مو روی صورت و بدن، خصوصیات
مردانه، جوش‌زدن صورت و نامنظم‌شدن عادت ماهیانه از جمله این عوارض هستند.
● شایع و خوشخیم
دکتر
خشتی، متخصص زنان و زایمان می‌گوید: «کیست‌های تخمدانی، یک بیماری بسیار
شایع زنان در سنین جوانی است و اغلب این کیست‌ها خویش‌خیم هستند و بدون
نیاز به عمل جراحی بعد از مدتی از بین می‌روند.»
این متخصص زنان می‌افزاید: «این نوع کیست‌های تخمدانی خوشخیم
در بیشتر موارد علامت خاصی ندارند و بیمار به‌علت دیگری با مراجعه به پزشک
و به‌دنبال انجام سونوگرافی متوجه این کیست‌ها می‌شود. بیمارانی که دارای
کیست تخمدانی هستند، به علت ترس یا ناآگاهی برای برداشتن این کیست‌ها به
عمل جراحی رو می‌آورند و یا گاهی اوقات به علت ناآگاهی پزشک، کیست تخمدانی
جراحی می‌شود.»
این متخصص زنان اعتقاد دارد برداشت این کیست‌ها عوارضی در پی دارد و
می‌افزاید: «در این‌گونه جراحی‌ها ممکن است اشتباها تمام یا بخشی از
تخمدان که تنظیم‌کننده هورمونهای زنانه است برداشته شود.»
در این صورت
فرد باوجودی که بسیار جوان است، دچار یائسگی زودرس می‌شود و یک عضو اصلی
بدن را که به‌عنوان یک غده درون‌ریز مهم می‌شناسیم، از دست می‌دهد.
بیشتر کیست‌های تخمدانی در سنین جوانی و در سنین باروری خوشخیم
هستند و خودبه‌خود از بین می‌روند: «در مواقعی که دل‌درد و تهوع در بیمار
مشاهده می‌شود، ممکن است این عوارض ناشی از چرخش کیست و یا پارگی کیست‌ها
باشد که در این موارد بایستی عمل جراحی برای برداشتن کیست انجام شود.»
بعضی از کیست‌های تخمدان علامت دارند و بعضی هم بدون علامت‌اند،
به‌گونه‌ای که عقب‌افتادن یا نامنظمی دوره‌های ماهیانه می‌تواند ناشی از
کیست‌های تخمدانی باشد.
● روی مرز خطر!
اگر
شما کیست تخمدان دارید باید منتظر عوارضی نیز باشید. ناباروری، افزایش
ابتلا به دیابت، سکته‌ها و حملات قلبی و سرطان رحم از دردسرهای این
کیست‌هاست. نتایج مطالعات دانشمندان ایتالیایی نشان می‌دهد مصرف داروی
گلوکوفاژ (متمورفین) و رژیم غذایی دارای کربوهیدرات کامل (سبوس و غلات)
می‌تواند در درمان این بیماری مفید باشد.
نتایج برخی مطالعات دیگر نشان می‌دهد داروها و رژیمی که برای درمان
دیابت استفاده می‌شود و همچنین داروهایی که عمل هورمون مردانه را در زنان
از بین می‌برند، از عوارض این بیماری جلوگیری می‌کنند.این بیماری احتمال
ابتلا به سرطان رحم را در شما افزایش می‌دهد. بنابراین داروهای ضدبارداری
را که دارای هورمون پروژسترون هستند پزشکان برای این بیماران تجویز می‌کنند
و توصیه می‌کنند که اگر اضافه وزن دارند وزن اضافه خود را کاهش دهند.
● چرا و چگونه؟
وقتی
پزشکتان به شما می‌گوید کیست تخمدان دارید یکی از اولین پرسش‌هایی که در
ذهنتان نقش می‌بندد این است که چرا به این بیماری مبتلا شده‌ام؟ علت اولیه
پیدایش کیست تخمدان، اختلال در تخمک‌گذاری است که می‌تواند علت این اختلال
در خود تخمدان و یا غیرتخمدانی باشد. در این موارد اغلب با درمان دارویی
بیماری رفع می‌شود ولی با قطع شدن دارو مجددا عود می‌کند. علت دیگر زیادی
هورمون پرولاکتین هورمون محرک تولید شیر در بدن ـ است. این هورمون در اثر
بیماری و یا غیر بیماری افزایش می‌یابد. کم‌کاری تیروئید، پرکاری تیروئید و
سایر اختلالات هورمونی نیز می‌تواند باعث کیست تخمدانی شود.
● زودتر باردار شوید
پزشکان
می‌گویند کسانی که کیست خوشخیم تخمدان دارند، احتمال حاملگی در آنها
نسبت به افراد عادی کمتر است. به همین دلیل به آنها توصیه می‌کنند زودتر
باردار شوند و بچه‌دار شدن را به سنین آخر باروری موکول نکنند.
در
ابتدای بارداری میزان هورمون‌ها در بدن به شدت افزایش می‌یابد و همچنین
تغییر ناگهانی میزان هورمون‌ها می‌تواند باعث بروز کیست شود ولی پس از چند
ماه با عادت کردن بدن به این تغییرات این کیست‌ها فروکش می‌کنند.
● کیست؛ هرگز
اگر
دوست دارید از ابتلا به کیست‌های تخمدانی درامان بمانید باید از آن
پیشگیری کنید. اگر قاعدگی نامنظم دارید و یا دارای بیماری‌های زمینه‌ای
هستید و یا یکی از افراد خانواده‌تان چنین بیماری دارد باید هر سال برای
چکاپ به متخصص زنان و زایمان مراجعه کنید. معمولا تا دو سال پس از بلوغ
قاعدگی نامنظم است ولی پس از آن در صورت مشاهده نامنظمی به پزشک مراجعه
کنید.
● تشخیص زودرس مهم
تشخیص
زودهنگام کیست تخمدان اهمیت زیادی دارد. چرا که اگر این بیماری زودهنگام
تشخیص داده شود شما از بسیاری از عوارض آن در درازمدت مانند دیابت و
بیماری‌های قلبی در امان می‌مانید.
اگر قاعدگی‌های نامنظم و سنگین
دارید، اضافه وزن دارید، بدنتان زیاد جوش می‌زند با پزشکتان مشورت کنید.
پزشکتان شما را از نظر بیماری‌های قلبی و هورمونی ارزیابی می‌کند. او ممکن
است تاریخچه علایم شما را بگیرد. گاهی سونوگرافی، آزمایش خون و
نمونه‌برداری نیز برای تشخیص بیماری شما لازم است.
● درمان را جدی بگیرید
اگر تشخیص داده شد شما کیست تخمدان دارید هر چه زودتر درمان خود را زیر نظر یک متخصص زنان و زایمان آغاز کنید.
درمان
این بیماری بستگی به این دارد که دچار چه عوارضی شده‌اید: پرمویی، نازایی،
جوش، چاقی. در طولانی‌مدت مهم‌ترین جنبه درمان کنترل خطرات قلبی عروقی
مانند چاقی، کلسترول بالا،دیابت و فشار خون بالاست. احتمالا پزشک از شما
می‌خواهد تا به صورت منظم به او مراجعه کنید تا معاینه شوید و فشار خون و
قند خون ناشتا را برای کمک به تصمیمات درمانی‌اش اندازه بگیرید.
اگر باردارید و کیست تخمدان دارید و در عین حال اضافه‌وزن هم دارید
علائم و نشانه‌های بیشتری را تجربه خواهید کرد. چاقی مقاومت به انسولین را
در بدنتان بدتر می‌کند.
کاهش وزن می‌تواند سطوح هورمون مردانه و انسولین را کاهش دهد. برای کاهش وزن می‌توانید از یک متخصص تغذیه کمک بخواهید.
کیست تخمدان سراغ چه زنانی می رود؟
بسیاری از خانم ها دچار کیست تخمدان هستند بدون اینکه اطلاعی در این باره داشته باشند. شاید شما هم با خانمهای
متعددی
رو به رو شده باشید كه از اختلالات دوره ماهانه شكایت دارند و نمی دانند
چه کاری انجام دهند و البته در این میان حتی برخی از دختران به دلیل
بی اطلاعی از اهمیت موضوع آن را با مادرشان نیز در میان نمی گذارند تا چه
برسد به مراجعه به پزشک متخصص. بعضی دیگر از خانمها هم از وجود موهای زائد
صورت ناراحتند و نمی دانند برای رفع این مشكل چه باید بكنند؟ برخی به پزشک
مراجعه می كنند و برایشان تشخیص كیست تخمدان داده می شود كه آنها پیش از
دیگران نگرانند ولی باز هم درباره مشكلشان حرفی نمی زنند و چیزی نمی پرسند
و…
كیست تخمدان چیست و آیا خطرناک است؟
كیست
تخمدان عبارت است از توده های تخمدانی معمولاً خوش خیم كه اغلب از نسج
تخمدان تولید می شود و در بسیاری از موارد از فولیكول های سطح تخمدان
سرچشمه می گیرد. در واقع كیست تخمدان از توده های كیسه مانندی كه دارای یک جدار است و مقداری مایع ساده داخل آن جمع شده، تشكیل شده است.
چه عواملی باعث بروز كیست تخمدان می شود؟
علل متفاوتی می تواند باعث بروز این كیست ها شود كه اكثراً علت آن عدم تخمک گذاری است،
چون فولیكولی كه قرار است «تخمک» را ایجاد كند و معمولاً در روز چهاردهم
بعد از شروع عادت ماهیانه، پارگی طبیعی پیدا كرده و تخمک را آزاد می كند،
این اتفاق در این فرد رخ نمی دهد و با تجمع آب در داخل خود، تبدیل به كیست
می شود. گاهی چند تخمک چند كیست تولید می كنند و این عمل تكرار شده، تعداد
زیادی كیست كوچک در تخمدانها ایجاد می شود كه آنها را به نام تخمدانهای
«پلی كیستیک» می شناسیم.
كیست تخمدان چند نوع است؟ آیا همه كیست ها خطرناكند؟
كیست ها
انواع مختلف دارند ولی كیست های تخمدان شایع كه بیشتر دیده می شود، اكثراً
كیست های ساده و همان كیست هایی است كه شرح داده شد. ولی در مواردی این
كیست ها می تواند بدخیم و خطرناک باشد كه برای تشریح آنها به بحث های
پیچیده پزشكی نیاز می باشد. گاهی هم از محل فولیكول تخمدانی در
مرحله دوم سیكل ماهانه كه دوره «لوتیئنی» نامیده می شود كیست های لوتیئنی
ساخته می شود كه آنها نیز به نام كیست «فونكسیونل» شناخته شده و خطرناک
نیستند. این كیست ها یا خود به خود و یا بوسیله درمانهای ساده رفع می شوند.
معمولاً بیمارانی كه كیست تخمدان دارند، با دارو درمان می شوند؟
همانطور كه اشاره شد، كیست هایی
كه جدار نازک و صاف دارند، ساده هستند و در داخل آنها مایع صاف بدون
هیچ گونه نسج اضافی ملاحظه می شود اینها كیست های «فونكسیونل» هستند و
اكثراً خود به خود رفع می شوند، پس به درمان خاصی نیاز ندارد.
ولی گاهی همین كیست ها، كمی بزرگتر شده و می توانند علایمی مثل درد در زیر
دل و اختلال در دوره ماهانه بیمار تولید كنند. گاهی هم لكه بینی در این
بیماران دیده می شود كه با استفاده از قرص های ضد بارداری به راحتی درمان
می شوند و با یک سونوگرافی ساده هم تشخیص داده می شوند.
در ضمن تخمدانهای با كیست های متعدد (پلی كیستیک) نسبتاً خوش خیم هستند
ولی درمان آنها در بیماران مختلف بر حسب شرایط بیمار نظیر وزن و اینكه
ازدواج كرده یا نه و یا بچه می خواهد یا نمی خواهد كاملاً متفاوت است و به
بررسی ها و آزمایشهای دقیق تر و مراجعه های متعدد به پزشک نیاز دارد.
چه كیست هایی به جراحی نیاز دارند؟
در بیماری كه كیست تخمدان دارد، اگر
علایم غیر عادی رخ دهد، ممكن است كار به جراحی بكشد، مثلاً كیست پاره شود و
یا دردهای شكمی و لگنی حاد و علایم خونریزی داخل شكمی پیدا شود، اكثراً
كار به جراحی می كشد.
در بعضی موارد هم ممكن است
كیست دچار پیچ خوردگی شود و این پیچ خوردگی ادامه یافته منجر به تحریک
پریتون و كیست دچار كم خونی شود. در این صورت نیز اگر علایم با جابجایی و
استراحت تغییر نكند و درد و استفراغ ادامه پیدا كند، باید جراحی شود.
در
حالتی كه كیست خیلی بزرگ شود و یا آنكه پس از چند دوره درمان طبی به درمان
جواب ندهد (باید جراحی شود) معمولاً تخمدانهای با كیست های متعدد به جراحی
نیاز ندارند ولی بیمار باید با دقت تحت نظر باشد و ممكن است سالها به
درمان طبی نیاز داشته باشد كه بر حسب شرایط سنی، وضعیت كیست ها و شرایط
زناشویی و وزن بیمار، درمانها متفاوت خواهد بود.
كیست تخمدان معمولاً چه علایمی ایجاد می كند؟
علایم حاد كیست تخمدان شامل: احساس
درد ناگهانی شكم، تهوع و استفراغ، تغییرات نبض، احساس ضعف كه ممكن است
به علت خونریزی داخلی باشد. بعضی وقتها با خونریزی مختصر پریتون علایم شدت
پیدا نمی كند و با استراحت در بیمارستان علایم بهبود پیدا كرده و احتیاج به
عمل ندارد.
آیا این كیست ها قابل پیشگیری هستند؟
پیشگیری بدون استفاده از دارو برای كیست تخمدان وجود ندارد
فقط تجربه نشان داده كه افرادی كه از قرصهای ضد بارداری استفاده می كنند،
كمتر دچار كیست تخمدان می شوند و در حاملگی و شیردهی نیز به علت مهار
فعالیت تخمدان كیست های تخمدان كمتر مشاهده می شود و اگر هم وجود
داشته باشد در دوره بارداری و شیردهی خود به خود پس رفت پیدا می كند. معمولاً خانم هایی كه دیر ازدواج می كنند و دیر حامله می شوند، بیشتر در معرض این كیست ها قرار می گیرند، ولی كاملاً نمی توانیم بگوییم كه برای جلوگیری از كیست تخمدان قرص ضد بارداری بخورند چون همه خانمها كیست تخمدان پیدا نمی كنند بنابراین
توصیه می شود با مراجعه مرتب سالانه به پزشک متخصص زنان مشاوره و معاینه
شوند و هرگاه دردهای مبهم لگنی، لكه بینی و یا بی نظمی در عادت ماهانه پیدا
كردند باید با متخصص زنان مشورت كنند و به موقع سونوگرافی انجام دهند تا
در صورت كیست، نوع آن مشخص شود و درمان به روش صحیح صورت گیرد. چون اكثر این كیست ها در صورت تشخیص بموقع با درمان دارویی رفع خواهند شد( استفاده از هورمون ها) و به ندرت كار به جراحی می كشد.
معمولاً دختر خانمهایی كه كیست تخمدان دارند، از اینكه در آینده بار دار نشوند، نگران هستند، آیا كیست تخمدان مانع بارداری می شود؟
در
تخمدانهای پلی كیستیک با توجه به اینكه كاملاً وضع آندوكرینولوژی زن به هم
می خورد و از تخمدانهای كیستیک و بدون تخمک گذاری هورمونهای مردانه ترشح
می شود همچنین پرمویی (هیرسوتیسم) و اختلالات شدید دوره ماهانه دیده می شود
(مثلاً هر شش ماه یا هر سه تا چهار ماه یكبار پریود می شوند) فرد دچار
«الیگومنوره» شدید می شود، در نتیجه با شرایط حاملگی دشوار روبه رو است و
به كمک پزشک نیاز دارند.
علاوه بر این افرادی كه هنوز
ازدواج نكردند، هم نباید رها شوند چون اختلالات و تغییرات هورمونی ایجاد
عوارض می كند و حتی می تواند حالتی شبیه دیابت در بیماران ایجاد كند.
آیا
دختر خانمهایی كه به منظور درمان كیست تخمدان از قرصهای ضد بارداری
استفاده می كنند، برای بارداری در آینده با مشكلی برخورد نخواهند كرد؟
اثر
قرصهای ضدبارداری در عقیم كردن خانمها علمی نیست، مگر اینكه به مدت خیلی
طولانی قرص بخورند، به طوری كه اندومتر خیلی لاغر شود، ولی هیچ منبعی
ننوشته است كه قرص ضد بارداری كسی را برای ابد عقیم می كند. ممكن است
بارداری را مدتی به تأخیر بیندازد، ولی عقیم و نابارور نمی كند.حتی بعضی
خانمها كه قرص مصرف می كنند، وقتی آن را قطع می كنند، دچار آمنوره (قطع
پریود) می شوند.
توصیه می شود كسانی كه قرص مصرف می كنند، قبل از پنج سال دوباره بازنگری كنند و با نظر پزشک معالج قرص را ادامه دهند.
كسانی كه كیست تخمدان دارند و تحت درمان هستند، چه نكاتی را باید رعایت كنند؟
خانمهایی كه كیست تخمدان دارند و دارو مصرف می كنند، باید از حركات ورزشی جهشی و كششی، دو و میدانی، شنا، یوگا و نظیر آن پرهیز كنند.
در واقع هر كاری كه فشار به لگن بیاورد ممنوع است. پس از دوره درمان هم كه
پزشک تعیین می كند، دوباره مراجعه كنند تا از درمان كامل خود مطلع شوند و
در صورت جواب ندادن درمان و بهبود نیافتن، بررسی های آزمایشگاهی دقیق تر از
آنها به عمل آید.
اصولاً خانمها برای اطلاع از وضعیت سلامت خود هر چند وقت یكبار باید به متخصص زنان مراجعه كنند؟
تمام
خانمها باید سالی یكبار به متخصص زنان مراجعه كنند و تحت معاینه
قرار گیرند. بخصوص پس از سن 50 سالگی كه مشكلات خطرناک تخمدانی (سرطانها)
شایعتر است و از این سن باید هر شش ماه یكبار حتماً مورد معاینه دقیق
قرار گیرند.
كلاً
برای رفع كیست ها ساده ترین و كم خرج ترین درمان همان قرص های ضد بارداری
است ولی بیمار نباید خودسرانه عمل كند، بلكه باید تحت نظر متخصص زنان باشد.
ساده اندیشی هرگز در هیچ مسأله پزشكی مجاز نیست، بخصوص در مورد مسأله
تخمدان كه عضوی كلیدی است و سلامتی و شادابی و زایندگی زن مستقیماً با آن
در ارتباط است. خانمها باید حساس باشند و مثل یک نگین الماس آن را گرانقیمت
بدانند. مشكلات تخمدانی از جنین داخل شكم مادر تا صد سالگی می
تواند ظهور كند پس در هر مرحله ای از زندگی حتی در كودكی باید مواظب این
عضو حساس باشیم كه جانشین ندارد.
تمام
خانمها باید سالی یكبار به متخصص زنان مراجعه كنند و تحت معاینه قرار
گیرند. بخصوص پس از سن 50 سالگی كه مشكلات خطرناک تخمدانی (سرطانها) شایعتر
است و از این سن باید هر شش ماه یكبار حتماً مورد معاینه دقیق قرار گیرند.
تمام
مادران عزیز اگر دختر خانمی دارند كه چاق است، اختلال عادت ماهانه دارد و
بخصوص موی اضافی غیرعادی در بدن دارد (هیرسوتیسم) این سه علامت را جدی
بگیرند و حتماً با پزشک متخصص زنان مشورت كنند. نكته مهم دیگر
اینكه به دختران خود تفهیم كنند كه به خاطر سلامتی ازدواج كنند، نه به خاطر
اتومبیل و آپارتمان و ویلا چون دیر ازدواج كردن باعث كیست تخمدان، فیبروم
رحم، زایمانهای با سزارین، شیردهی ناموفق، آندومتریوز و… می شود.
