چگونه فرایند تدریس را بهبود بخشیم؟ …
«تدریس عبارت است از تعامل یا رفتار متقابل معلم و شاگرد، براساس طراحی منظم و هدفدار معلم برای ایجاد تغییر در رفتار شاگردان»
ویژگی های خاص برای تدریس:
1- وجود تعامل با رابطه متقابل بین معلم و شاگرد2- هدفدار بودن فعالیت معلم3- فعالیتی آگاهانه4- متناسب با وضع شناختی شاگردان5- هدفش ایجاد شرایط مطلوب یادگیری است.
دانش آموزان چگونه یاد می گیرند: برای درک موضوع یادگیری دانش آموزان باید بر موارد زیر توجه کرد که به شرح زیر می باشد
الف) مشارکت فعال:
یادگیری
در مدرسه مستلزم توجه، مشاهده و یادسپاری، فهمیدن، تنظیم هدف ها و مسئولیت
پذیری دانش آموزان است چنین فعالیت شناختی به مشارکت یادگیرنده بستگی
دارد.
ایجاد محیطی چالش برانگیز
توسط معلم، اجازه ندهید دانش آموزان صرفاً شنونده باشند، برای دانش آموزان
فرصت فعالیت های عملی نظیر: تجربه، آزمایش، مشاهده مهیا کنید، آن ها را
برای شرکت در بحث ها ترغیب کنید، به دانش آموزان فرصت دهید تا درباره ی آن
چه می آموزند و شیوه ی آن تصمیم بگیرند. بنابراین یادگیری مستلزم مشارکت
فعال و سازنده ی یادگیرنده است.
ب) مشارکت اجتماعی:
یادگیری
اساساً یک فعالیت اجتماعی است و مشارکت در محیط اجتماعی زیربنای یادگیری
می باشد. و دانش آموزان در محیط اجتماعی و تعامل با دیگران بهتر و بیشتر و
جدی تر می آموزند. درکلاس درس،آنان می توانند دانش آموزان
را وارد فعالیت گروهی کنند و خود بر امور نظارت بپردازند، از طریق
الگوسازی به دانش آموزان شیوه ی همکاری با یکدیگر را آموزش دهند و امکانات
لازم را در اختیارشان قرار دهند، پیوند مدرسه و اجتماع را تقویت کنند.
ج) فعالیت معنادار:
افراد
زمانی بهتر می آموزند که بتوانند در فعالیت هایی شرکت کنند که از نظر
فرهنگی مناسبند و برای زندگی واقعی سودمند انگاشته می شوند. در کلاس درس،معلمان
می توانند فعالیت های کلاسی را از طریق انجام آن ها در بستری عینی معنادار
سازند مثلاً: برای یاد دادن مهارت های ارتباطی آن ها را وارد بحث کنند یا
برای یاد دادن مهارت نگارش آن ها را به تهیه روزنامه دیواری ترغیب کنند،
مدرسه می تواند با متخصصان محلی در ارتباط باشد و آن ها را برای سخنرانی
دعوت کند، معلمان تفاوت فرهنگی را مد نظر قرار دهند.
د) خود نظم جویی و فکور بودن:
خود
نظم جویی یعنی توانایی فرد برای پایش یادگیری، درک زمان وقوع خطا و آگاهی
از شیوه ی رفع آن یعنی دانش آموز تفکر دارد و قادر به تمییز ظواهر از
واقعیت ها می باشد. در کلاس درس، طراحی روش حل مسأله،
طراحی آزمایش و خواندن کتاب، ارزشیابی سخنان خود و دیگران، وارسی تفکرشان و
پرسش و سۆال هایی از خود درباره ی درک و فهم شان، بدست آوردن آگاهی واقعی
از خود در مقام یادگیرنده، آگاه شدن از راهبردهای اثرگذارتر برای کاربرد و
زمان استفاده از آن.
و) انتقال یادگیری:
دانش آموزان نمی توانند آنچه آموخته اند با محیط تطبیق دهند. در کلاس درس،باید
دانش آموزان به درک و فهم کافی از درس برسند، بازگو کردن روند استفاده
موضوع در زندگی و طبیعت، ربط دادن موضوعات متفاوت آموزش و درک و فهم به جای
حفظ و یادسپاری.
س) سازمان دهی مجدد پیش دانسته ها:
پیش
دانسته ها سبب می شود که گاهی ما درک درستی از موضوع مورد مطالعه نداشته
باشیم. مثلاً: زمین را صاف می بینیم و آن را مسطح می پنداریم. در کلاس درس،معلم
سۆالاتی بپرسد تا از درک آنها آگاهی یابد، ایده های نادرست را به تدریج
برطرف و ایده های درست را تقویت کند و این کار را به صورت عینی نشان دهد.
نتیجه گیری:
در
روند تدریس باید به چند مقوله توجه نمود: اول بر یادگیری و راه ها و روش
هایی که یادگیری را موثرتر و آسان تر می کند و دوم بر کنش های تدریس توجه
کرد و برای آن ها برنامه ریزی کرد. در این برنامه ها را آزمایش کرد سوم
شاخص های تدریس موثر را باید رعایت نمود و چهارم داشتن یک ارتباط خوب و
موثر بسیار مفید خواهد بود و پنچم باید به برنامه های آموزشی و ساخت نظام
آموزشی توجه نمود.
شاخص های تدریس موثر
عوامل (نشانه های) موجود در تدریس موثر از نظر ریان “او و همکارانش” مطالعات خود را بر سه دسته تقسیم کرده اند:
1ـ ارتباط گرم و صمیمی همراه با درک و فهم در مقابل ارتباط سرد و بی توجهی و بدفهمی
2ـ فعالیت های سازمان دهی شده با برنامه در مقابل بی برنامگی
3ـ برانگیختن (فعالیت برانگیزنده) و فعالیت تخیلی در مقابل افسردگی و عادی بودن.
عوامل مربوط به نظرات فلاندر: او در روند تدریس دو سبک متفاوت را بازگو نمود:
1ـ سبک مستقیم (روش متکی بر سخنرانی و انتقاد کردن، توجه کردن)
2ـ
سبک غیرمستقیم (روش رسیدن سوالات پذیرفتن احساسات شاگردان، تمجید و تشویق)
و نشان داد روش غیرمستقیم تأثیر خوبی ازروش مستقیم دارد.
او معتقد
بود که باید از هر دو روش استفاده شود. جنبه های تدریس از نظر روز شین و
فورست: این دو محقق علاوه بر خصیصه مستقیم و غیرمستقیم تدریس پیرامون
خصوصیات معلمان در جریان تدریس نیز مطالعاتی انجام دادندو
پنج خصیصه مهم معلمان که با موفقیت دانش آموزان رابطه تنگاتنگی دارد را چنین بر شماردند.
1ـ با حرارت و صمیمی بودن
2ـ هدایت کار شاگردان
3ـ وضوح و روشنی بیان و انجام عمل
4ـ تنوع در تدریس
5-
فرصت هایی برای یادگیری شاگردان روش تدریس زمانی موثر تلقی می شود که فرد
را به تفکر خلاق و انتقادی بر انگیزد به طوری که از این رفتار لذت ببرد و
آن را لازمه ی زندگی بداند.
کلاً شاخص های تدریس موثر به صورت زیر است:
1ـ تأکید بیشتر و مداوم بر تفکر منطقی
2ـ تأکید بیشتر و مداوم روی ضرورت تحقیق و کشف مسائل یا اموری که مستلزم تحقیق اند
3ـ راهنمایی دانش آموزان برای چگونگی تحقیق موثر
4ـ تأکید بر روی تسلط و مهارت مطلوب در آموختن
5ـ هدایت محصلان بر چگونگی منبع یابی و استفاده موثر از منابع
تمرین در تدریس موثر شاخص های زیر را باید در نظر داشت:
1ـ نظریه و فعالیت شخصی معلم و محصل را با هم به کار گیرد.
2ـ قانون های یادگیری را به کار برد.
3ـ بر دانش آموزان کمک کنیم هدفمند بیاموزد.
4ـ از معلومات یا تجربه های دانش آموزان آغاز کند نه مجهولات
5ـ تفاوت های فردی را رعایت کند.
6ـ قدرت های تفکر و استدلال را بر انگیزد.
7ـ شاخص ها متناسب با پیشرفت های هر محصل در مهارت ها و توانمندی ها و عادت ها، معلومات، افکار باشد.
8ـ دانش آموز را به فعالیت ها و تجربه های شخصی متعدد و متنوع وادار کند و موجب آمادگی همه جانبه آنان شود.
9ـ فعالیت هایی را در بر دارد که مستلزم مقایسه و تشخیص و تحلیل و ترکیب اند.
10ـ فرصت پرسش و پاسخ برای دانش آموزان ایجاد می کند. 11ـ همه تدابیر و شیوه ها و فعالیت های آموزشی مکمل یکدیگراند.
ارتباط و تدریس موثر:
سه جنبه کلیدی ارتباط عبارتند از: مهارت های گفتاری، مهارت های شنیداری و ارتباط غیرکلامی
آنچه
که در مهارت های گفتاری باید بدان بیشتر توجه کنیم انتقال واضح و شفاف
اطلاعات است. بعضی از راهبردهای خوب برای گفتگوی واضح در کلاس عبارتند از:
1ـ استفاده صحیح از کلمات کلیدی و تأکید بر آن و بیان مجدد و بررسی درک مطلب دانش آموزان
2ـ استفاده صحیح از قواعد دستوری زبان
3ـ صحبت کردن با سرعت مناسب
4ـ صریح و روشن بودن در ارتباط
5ـ استفاده از برنامه ریزی خوب و مهارت های تفکر منطقی
مهارت های شنیداری:
برای بهبود مهارت های شنیداری
1ـ به کسی که صحبت می کند توجه کاملی داشته باشیم و
2ـ تعبیر کنیم و
3ـ به صورت شایسته باز خود ارائه دهیم.
موانع ارتباط زیر شامل:
1ـ بحث شفایی: سخنرانی زیاد بدون تنوع
2ـ جالب نبودن پیام: پیام ها باید براساس زمینه علمی و علایق، انگیزه ها و در یک کلام باید براساس نیاز یاد گیرنده باشد.
3ـ انتقال منفی: انتقال اشتباه و نادرست مطلب
4ـ رویایی شدن یا در خود فرو رفتن
5ـ عوامل فیزیکی نامناسب
در حد جزئی موانع ارتباط را می توان این گونه بازگو کرد:
1ـ تسلط اندک طرفین بر موضوع مورد بحث
2ـ قدرت اندک در پردازش اطلاعات
3ـ ناتوان افراد در بحث های کلامی یا قدرت نگارش مطلب
4ـ حجب و حیا
5ـ ترس ضمنی هر یک از طرفین
6ـ احتیاط در قبال بروز تعارض و تضاد
مشکلات سنگین بودن مطلب چه باید کرد:
1ـ از انتظارات شاگردان از هم و انتظاراتشان از خود آگاه شویم.
2ـ از کلید مجاری ارتباطی برای برقراری روابط دوستانه با کلاس استفاده کنیم.
3ـ همدلی از اساسی ترین ارکان ارتباطات
4ـ از تهیه و پاداش و تخصص و دانش استفاده کنیم
5ـ احساس وفاداری و اعتماد متقابل ایجاد کنیم
6ـ هیچ وقت عزت نفس خود و شاگردان را فدای ارتباطات نکنیم.
7ـ توجه داشته باشید که سن و جنس، علایق، تبار اجتماعی، ویژگی های شخصی شاگردان و امثال آن در ارتباط موثر است.
