چرا و چگونه خواب مي بينيم
درگذشته
خواب ديدن بعنوان رويدادي عجيب و ناشناخته براي مردم مطرح بوده که مباحث
آن در حوزه ها مختلف فلسفه، کلام و فرهنگ بومي هر منطقه مشهود است. در اين
زمينه صحبت ها و عقايد مختلف و گاهاُ متضادي نقل شده و بقول امروزي ها خواب
ديدن همانند بسياري موضوعات ديگر بشر در گذشته بصورت يک يا چند پارادايم (Paradigm )
مطرح بوده است. اما امروزه علم و تکنولوژي توانسته پرده از راز اين رخداد
بردارد و به مجموعه صحبت ها، نظرها و شايعات گذشته پايان دهد. علوم مربوط
به سيستم عصبي بدن انسان، روان پزشکي، روان شناسي و متخصصين مغز با کمک فن آوري هاي نوين در مهندسي پزشکي توانسته اند موضوع خواب ديدن و مسائل مربوط به آن را تجزيه و تحليل دقيقي نمايند. دانستن بعضي نتايج اين
تحقيقات باعث خواهد شد من و شما نگاهي بهتري نسبت به پديده خواب ديدن کسب
کنيم و شنيدن هر حرفي و نقلي درباره اين موضوع را براحتي نپذيريم. ذيلا
برخي از اين موارد ذکر مي شود.
1- در هنگام خواب ذهن ما بيدار است. مثل قلب و بسياري
از بخش هاي بدن که هنگام خواب به فعاليت خود ادامه مي دهند. در هنگام خواب
مغز ما تمامي اطلاعات روزانه شامل اطلاعات تصويري، شنيداري و غيره را دسته
بندي مي کند. بعضي اطلاعات را به حافظه هاي ميان مدت يا دراز مدت مي برد و
در ضمن آنها را دسته بندي مي کند. البته بيشترين اطلاعات ذهن ما تصاوير
هستند، چون حس بينايي بيشترين اطلاعات را به مغز مخابره مي کند. در هنگام
خواب ارتباط حواس پنجگانه با مغز بطور موقت قطع مي شود به عبارتي ذهن
اطلاعات جديدي در هنگام خواب دريافت نمي کند. اگردقت کرده باشيد روزهاي
شلوغ که همراه با رويدادها و اتفاقات زيادي همراه است، در آن روزها ما
احساس خستگي بيشتري مي کنيم و ترجيح مي دهيم شب هنگام زودتر بخواب رويم. يا
اگر دقت کرده باشيد نوزاداني که متولد مي شوند شايد در طول شبانه روز بيش
از 20 ساعت را مي خوابند، علت اين است که نوزاد وقتي چشم خود را باز مي
کند تمامي تصاوير براي او جديد است و از ديدن آن همه تصاوير در اطرافش
بزودي خسته مي شود. نوزاد حتي تا مدت ها دست خود را از دست مادرش تشخيص نمي
دهد و مغز نوزاد هم هنگام خواب اطلاعات را در حافظه ضبط مي کند.
2-
مراحلي انجام مي شود تا ما به خواب رفته و پس از گذشت زماني حدود 5/7 تا 8
ساعت از خواب بيدار شويم. اين مراحل اولا عبارتند از 5 سيکل تکرار که هر
سيکل آن حدود 90 دقيقه طول مي کشد. (مدت خواب مطابق با سن افراد تغييرمي
کند) ولي متوسط آن براي افراد ميان سال در حدود 5/7 تا 8 ساعت است. ثانيا هرسيکل 90 دقيقه اي خود داراي مراحل جزئي تري است که عبارتند از:
· مرجله اول به خواب سبک رفته
· مرحله دوم به خواب سنگين
· مرحله سوم وارد خواب عميق مي شويم
· مرحله چهارم به حالت خواب سنگين برگشت مي کنيم
· در مرحله پنجم به حالت خواب سبک مي رويم
به عبارتي طي مراحل مختلف از هر سيکل دو مرحله خواب سبک دو مرحله خواب سنگين و يک مرحله خواب عميق اتفاق مي افتد.
3- خواب ديدن در مرحله رفتن به خواب سبک دوم هر سيکل اتفاق مي افتد. در شکل، اين قسمت با يک خط مشخص شده است. در نتيجه همه
آدم ها هر شب خواب مي بينند. اما اينکه بعضي مي گويند که خواب نمي بينند
يا اصلا خواب نمي بينند غلط است مسئله اينجاست که آنها خوابشان را فراموش
مي کنند، خواب هاي عميقي که در سيکل بعدي اتفاق مي افتد باعث پاک شدن خواب
قبلي مي شود. اما چرا بعضي ادعا مي کنند بسيار خواب مي بينند ؟ علت اينست
که اين افراد بدلايل بسيار خواب عميق را تجربه نمي کنند يا موضوع خواب ديدن
آنها بقدري مهيج است که حتي از خواب مي پرند. کساني که خواب نمي بينند در
واقع کيفيت خواب آنها بهتراست نسبت به افرادي که خوابهاي زيادي مي بينند.
4- موضوعاتي که در خواب مي بينيم مي تواند مربوط به مسائل روز و کشمکش
هايي که در طي روزهاي اخير داشته ايم باشد. که اين دسته از خواب ديدن ها در
سيکل اول يا دوم اتفاق مي افتند. در سيکل هاي وسط معمولا خوابهاي مربوط به
گذشته خود را مي بينيم. و بالاخره در سيکل آخر يعني هنگام صبح قبل از
بيداري ما خوابهايي مربوط به زمان آينده را مي بينيم. آينده يعني آينده
شخصي و فردي خود را که چه مي خواهم انجام دهم يا بکجا خواهم رسيد يا مثلا
چه شغلي خواهم داشت، چيزي شبيه به رويا. پس نبايد تصورکرد ما اتفاقات آينده
را در خواب مي بينيم. يا مغز قادر به انجام چنين کاري است.
5- از نظر فرويد موضوعاتي که در خواب ديده مي شوند در حوزه شخصيت، افکار و
احساسات خود فرد بايد معني شوند. دقيقا برعکس چيزي که اکثر هموطنان ما
باور دارند يعني خواب خود را به عوامل بيرون از خود مرتبط مي دانند. مثلا
اگر من در خواب پدرم را ديدم اين موضوع هيچ ربطي به پدرم نخواهد داشت.
البته مي تواند به رابطه من و پدرم مربوط باشد. لذا اين جمله غلط است که
بگوييم ديشب پدرم به خوابم آمد بلکه درست اين خواهد بود که بگوييم ديشب در
خواب پدرم را ديدم يا ذهنم او را برايم نشان داد. همانطور که گفته شد خواب
ديدن ادامه فعاليت ذهن است با اين تفاوت که ذهن آزادتر عمل مي کند، چرا ؟
چون اطلاعات جديدي از طريق حواس به آن مخابره نمي شود. خواب ها معني دارند و
از نظر علمي قابل تفسيراند ولي قابل تعبير نيستند. حتي روانشناسان در شيوه
هاي مختلف تشخيصي خود از بيماران مي خواهند که خواب هايشان را تعريف کنند
چون با اين اطلاعات به شناخت بيشتري از مجموعه افکار و احساسات آنها دست مي
يابند.
6- علاوه بر هوش و احساس، تخيل قابليت ديگري است که در وجود ما انسان ها
کار گذاشته شده است و بسياري از افراد مانند شعرا، نويسندگان، فيلم نامه
نويسان، موسيقي دانان از اين نعمت خدا دادي به نحوي مثبت در توليد آثار خود
استفاده مي کنند که در نهايت عامل اصلي خلق زيبايي در اين دنياي پهناور مي
شود. تخيل عامل ديگري در ذهن ماست که قادر است در صحنه ذهن سناريو هايي را
ترتيب دهد و موضوعاتي جديدي را با توجه به اطلاعات موجود در مغز توليد
نمايد. پس نامربوط نخواهد بود که بعضي ادعا کنند خوابهاي عجيب و غريبي مي
بينند طوري که در بيداري هرگز با آن مواجه نشده اند.
7- بعضي ادعا مي کنند پيش آمده مکانها يا واقعه اي را در بيداري با آن
مواجه شده اند بطوريکه آن را قبلا در خواب ديده اند. اين ادعا ها نيز به
لحاظ علمي تحقيق شده و نادرستي آنها ثابت شده است. بعضي از اين موارد
زاييده تخيلات، تصورات و ذهنيات ما هستند يعني ما تصور مي کنيم در خواب
ديديم شايد مي خواهيم به نوعي خود را فردي ويژه و خاص بدانيم. در مواردي
نيز ذهن ما دچار اشتباه مي شود بدين صورت که اولين فريم تصوير دريافتي از
چشم اشتباهاّ به حافظه دراز مدت ارسال مي شود فريم هاي بعدي مخابره شده به
مغز با اين فريم مقايسه مي شود و بعد به اين نتيجه مي رسيم که قبلا ما اين
صحنه را ديده ايم در حاليکه اصلاما پا به آن منطقه يا مکان نگذاشته ايم.
8- خواب ديدن در بسياري از موارد حالت جبراني دارد يعني چيزي که ما در
بيداري نمي توانيم به آن برسيم و شديدا به آن احساس نياز مي کنيم در خواب
ممکن است کاملا شبيه سازي شده و اين امربه صورت مجازي تحقق پذيرد که در
نهايت باعث ايجاد آرامش و تعادل رواني ما خواهد شد. کساني که عزيزان در
گذشته خود را در خواب مي بينند، يا مثلا ما از فردي متنفريم و حاضريم سر به
تن او نباشد ولي از طرفي در وضعيت متعارف و قرارداد هاي اجتماعي و اخلاقي
حاضر نيستيم واقعا طرف را بکشيم، اين است که در خواب مي بينيم سر صحنه
تصادف هستيم و يکي از جان باختگان فرد مزبور است و در ضمن جلوي ديگران حاضر
در صحنه خود را متاثر و ناراحت نشان ميدهيم، يا موضوعاتي از اين ساده تر فرد بر اثر محروميت جنسي ممکن است خواب هاي سکس ببيند.
9- فرهنگ و باورهاي عمومي مردم جامعه نيز در خواب ديدن هاي ما تاثير دارد
فرض کنيد در جامعه اي باور اين باشد که اگر کسي در خواب ببيند دندانش
افتاده حتما يکي از نزديکانش خواهد مرد و باورهايي از اين قبيل … در اين
جامعه مردم چنين خواب هايي مي بينند در حاليکه افرادي در جامعه اي ديگر با باورهايي متفاوت چنين خوابي نمي بينند.
10- بعضي افراد ادعا مي کنند مسئل? مشکل و غامضي را که مدتها با آن درگير
بوده و نتوانسته اند راه حلي براي آن پيدا کنند، ولي در هنگام خواب آن را
حل کرده اند. اين موضوع براي هر کسي ممکن است پيش آيد و تناقضي با مطالب
پيشين ندارد. چون گفته شد ذهن هميشه بيدار است و به فعاليتش در هنگام خواب
ادامه ميدهد. اي بسا مسئله اي که فکر فرد را مدتها شديدا مشغول کرده به
صحنه آگاه ذهن بيايد و آن را حل کند که در اينصورت ممکن است فرد از شدت
هيجان از خواب بپرد. يا صبح که از خواب برخيزد و
به ياد آورد که راه حلي براي مسئله جسته است. در چنين خوابي فرد ممکن است
خود را در خواب ببيند که روي آن مسئله فکر مي کند يا فردي راه حل آن را به
او تقديم مي کند.
11- نکته ديگر در مورد تخمين زمان توسط ذهن است که اتفاق مي افتد. متخصصان
مغز و سيستم اعصاب، مرکزي را در مغز يافته اند که محاسبات زمان را انجام
مي دهد. همه ما مي توانيم با کمي اشتباه وقوع رخدادي را تا زمان حال حدس
زنيم. مثلا مي گوييم الان دو ساعت است در خيابان هاي شهر سرگردانم يا مي
گوييم من بايد تا 20 دقيقه ديگردر فلان محل باشم. جالب است بدانيد ساعتي که
خدا در مغز ما کار گذاشته کمي با ساعت رايج جهاني تفاوت دارد. ساعت مغز من
و شما طول زمان يک شبانه روز را 25 ساعت محاسبه مي کند. به همين دليل
روانپزشکان و متخصصان مغزو اعصاب معتقدند پاره اي از مشکلات انسان عدم
همگام بودن زمان سنج مغز با ساعت رايج دنياست. فراموش نکنيد هنگام خواب
گاهي به خود تلقين مي کنيم من بايد فردا ساعت 7 صبح برخيزم و فلان کار مهم
را انجام دهم. در اغلب اوقات ما با کمي اختلاف از خواب برمي خيزيم.
12- آمارها نشان مي دهند کمتر از يک درصد از خوابها (که مربوط به آينده
هستند) علت علمي آنها کشف نشده و اين آمار در قياس با کل موضوع خواب ديدن
ناچيز است و اميد است شما خواننده گرامي خواب هاي خود را جزء آن يک درصد
تصور نکرده و ديدگاهي واقعي تر نسبت به پديده خواب کسب نموده باشيد
آیا وقتی در خواب کسی را می بینیم، روح ما با روح آن شخص دیدار می کند؟
وقتی
در خواب کسی را می بینیم (اعم از مرده یا زنده) آیا روح ما با روح آن شخص
دیدار می کند؟ این دیدار در چه فضایی است؟ گاهی اوقات فضاهایی در خواب
میبینیم که بسیار برای ما آشنا هستند، ولی در طول حیاتمان هرگز آنها را
ندیده ایم؟ در صورت امکان توضیح فرمایید.
پاسخ اجمالی
عالم
رؤیا از گستره زیادی برخوردار است و تشخیص این امر که یک رؤیا از حقیقت
برخوردار است یانه به عهده خود فرد یا معبر رؤیا است. همین طور بعد از
تشخیص این مطلب می توان قضاوت کرد که فردی که در خواب مشاهده شده روح او
است یا خیالی در مورد او.
پاسخ تفصیلی
قبل از پرداختن به این بحث تذکر به نکاتی در مورد عالم رؤیا ضرورت دارد:
اولاً: عالم رؤیا از گستره زیادی برخوردار بوده و می توان آن را به
طور کلی دریچه ای به عالم ناخود آگاه فرد دانست که از خیالات شخصی شروع شده
و تا مراتب بالای وجود گسترده شده است. از همین روی و بسته به سطح
رؤیابینی، یک رؤیا می تواند صادقه یا کاذبه باشد.
ثانیاً: تقسیم بندی رؤیا به صادقه و کاذبه یک تقسیم بندی کلی در مورد
عوالم درون است که کاذبه همان عالم اوهام و خیالات شخصی است که هیچ حقیقتی
جز همان اوهام ندارد و صادقه هم شامل مراتب زیادی از عوالم درون است که
دارای واقعیت است. حال این واقعیت گاهی ممکن است تا حدودی با ذهن فرد ممزوج
شده و از تأثیر توهم به کلی خالی نباشد. اما در مراتب خاصی که ذهن شخصی
کمترین دخالت را دارد، یک رؤیا کاملا در عالمی حقیقی واقع شده اعم از عالم
مثال یا حتی عوالمی بالاتر همچنان که خداوند در قرآن می فرماید: خداوند در
خواب نفس انسان را دریافت می کند!
[1]
از این روی تشخیص این امر که یک رؤیا از حقیقت برخوردار است یانه به
عهده خود فرد یا معبر رؤیا است. همین طور بعد از تشخیص این مطلب می توان
قضاوت کرد که فردی که در خواب مشاهده شده روح آن فرد است یا خیالی در مورد
او که به نوعی در ارتباط با او است.
بنابراین از لحاظ امکان عملی ممکن است ارتباطی روحی در خواب واقع شود
که از حقیقت برخوردار است. همچنان که در برخی موارد ممکن است چنین ارتباطی
رخ نداده و همه رؤیا ساخته و پرداخته توهمات فرد باشد که اکثراً چنین
مواردی برای معبر رؤیا یا خود فرد قابل تشخیص است. به طور کلی هرقدر یک
رؤیا از آثار وجودی و کمال عقلانی و عرفانی بالاتری برخوردار باشد، نشانگر صادقه بودن آن است.
