درمان دارویی پوکی استخوان یا استئوپوروز چیست – قسمت اول
پوکی استخوان از مهمترین بیماری های انسان است. اهمیت این بیماری در دو نکته اساسی است. یکی اینکه پوکی استخوان بیماری شایعی است و افراد بسیاری بخصوص در سنین بالا به آن مبتلا هستند. نکته مهم دیگر عارضه مهم آن یعنی شکستگی است. شکستگی لگن سالانه موجب تحمیل هزینه های زیادی به اقتصاد کشورها میشود.
مهمترین راه در کنترل این بیماری پیشگیری از آن است. با این حال در صورت بروز بیماری، نیاز به درمان آن وجود دارد.
اساسی ترین درمان پوکی استخوان استفاده از مقادیر کافی کلسیم و ویتامین دی
است. تمام بیماران مبتلا به پوکی استخوان باید مکمل های دارویی کلسیم و
ویتامین دی دریافت کنند. همراه با این دو مکمل، پزشک معالج معمولا از یک
داروی ضد پوکی استخوان هم استفاده میکند.
داروهایی
که در درمان پوکی استخوان یا استئوپوروز بکار میروند به دو دسته کلی تقسیم
میشوند. این دسته بندی برپایه پدیده ریمودلینگ Remodeling است.
توضیح این پدیده (ریمودلینگ) اینست که استخوان
یک بافت زنده بوده و مرتبا در حال تغییر است. سلولهای استئوکلاست كه در
بافت استخوان قرار دارند مرتبا در حال جذب و خوردن آن هستند و سلول های
دیگر بنام استئوبلاست مرتبا استخوان جدید میسازند. این دو روند جذب و تولید
معمولا با هم هماهنگ هستند. با این حال دوران کودکی و نوجوانی تولید بیش
از جذب است و در دوران پیری شدت جذب بیشر از تولید میشود ولی در هیچ سنی
هیچ کام از روند های تولید و جذب متوقف نمیشود و فقط درصد آنها تغییر
میکند.
در تصویر سمت چپ یک بافت استخوانی سالم و در سمت راست استخوان مبتلا به پوکی و استئوپروز دیده میشود
بر اساس این پدیده داروهای ضد پوکی استخوان دو دسته هستند.
- داروهایی که مانع جذب استخوان میشوند مانند بیس فسفونات ها، کلسیتونین، دنوزوماب، استروژن و مهار کننده های استروژن
- داروهایی که تولید استخوان را افزایش میدهند مانند تری پاراتید که نوعی هورمون پاراتیروئید است
از بین این داروها قویترین آنها بیس فسفونات ها هستند. اثر کلسیتونین و مهار کننده های استروژن (رالوکسیفن) کمتر است.
پوکی استخوان چیست
پوکی استخوان یا استئوپروز Osteoporosis به معنی کم شدن تراکم استخوان است
که بدنبال آن قدرت استخوان کم شده و شکننده میشود و شکننده شدن استخوان موجب
میشود احتمال بروز شکستگی در آن بیشتر شود. پوکی استخوان معمولاٌ بتدریج پیشرفت میکند و هیچ علامتی از خود بروز نمیدهد تا وقتی که شکستگی بوجود میاید.
پوکی استخوان میتواند در هر استخوانی از بدن ایجاد شود ولی معمولا در ستون مهره، لگن، مچ دست و دنده ها بیشتر دیده میشود.
برای فهم بهتر پوکی استخوان ابتدا باید بدانیم جنس استخوان از چیست.
بافت استخوان از دو قسمت تشکیل شده
- یک داربست سه بعدی شبکه مانند از جنس پروتئین که به آن ماتریکس میگویند
- رسوب کلسیم بر روی این داربست پروتئینی در قالب مولکول های هیدروکسی آپاتیت
در سمت راست بافت استخوانی پوک و در سمت چپ یک بافت استخوانی سالم دیده میشود
استخوان
یک بافت زنده است. استخوان رگ خونی و سلول زنده دارد. همین زنده بودن است
که به آن امکان میدهد رشد کند و خود را ترمیم کند. در طول عمر، بافت
استخوانی بدن مرتبا به توسط سلول های خورنده ای که در آن است (به اسم
استئوکلاست) جذب شده و در همان حال استخوان جدید به توسط سلول های
استئوبلاست بر روی آن جایگزین میشود. به این ترتیب بافت همه استخوان های
بدن مرتبا در حال نو شدن است.
در سنین بچگی و جوانی ساخته شدن بیش از جذب
شدن است ولی در سنین بالا بیش از اینکه استخوان ساخته شود جذب میشود ولی
حتی در شدیدترین حالات پوکی استخوان، بدن از ساخت استخوان جدید دست نمیکشد و
فقط مقدار آن کم میگردد. بیشترین مقدار تراکم استخوان در حدود سن بیست
سالگی است.
هورمون های بدن بر روی پدیده جذب و تولید مداوم استخوان
تاثیر دارند. مهمترین هورمون های تاثیرگذار در این روند، هورمون زنانه
استروژن و هورمون مردانه تستوسترون و هورمون پاراتیروئید است. در این بین
استروژن بیشترین تاثیر را دارد. زمینه های ژنتیکی و تفاوت های فردی هم در
جذب و تولید استخوان و در نتیجه نهایی آن یعنی قدرت و تراکم استخوان
تاثیرگذار است.
اکثر استخوان های بدن از یک بدنه اصلی تشکیل شده اند که
مانند اسفنج مشبک و متخلخل است و به آن استخوان اسفنجی میگویند و روی آن
را لایه ای از استخوان سفت و سخت و بدون سوراخ و بدون تخلخل فرا گرفته است
که به آن استخوان کورتیکال میگویند. در قسمت کورتیکال، استخوان بصورت لایه
لایه و بسیار متراکم است. در بعضی استخوان های بدن قسمت اسفنجی بیشتر است و
در بعضی دیگر قسمت کورتیکال. ساختار سه بعدی و مشبک استخوان به این علت ایجاد
شده که استخوان در عین محکم بودن سبک هم باشد.
در پوکی استخوان یا
استئوپروز تخلخل استخوان اسفنجی بیشتر میشود بطوریکه حفرات داخل آن بزرگتر
شده و فاصله بین میله های داربست بیشتر شده و میله های داربست نازکتر
میشوند. همچنین قسمت کورتیکال روی استخوان نازک تر میشود.
