توصیه های امام رضا (ع) برای خوشرویی و خوش اخلاقی
در احادیث رسیده از اهل بیت (ع) به وفور درباره حسن خلق و خوشخویی سخن به
میان آمده است. در این میان آموزه های امام رضا علیه السلام در باب خوشرویی
می تواند ما را در جهت نیل به اخلاق حسنه و کسب رضایت الهی یاری نماید.
امام
رضا علیه السلام در این زمینه به نقل از پدران بزرگوارشان به نقل از
پیامبر اکرم (ص) می فرماید:الخلق السیی ء یفسد العمل کما یفسد الخل العسل ؛
بد اخلاقی عمل را تباه می کند، چنانکه سرکه عسل را تباه می کند. (1)
همچنین
آن حضرت در بیان مقام و منزلت انسان خوشرو باز هم به نقل از رسول اکرم (ص)
می فرماید: ان العبد لینال بحسن خلقه درجه الصانم القائم ؛ انسان مومن با
حسن خلق خویش به درجه روزه دار می رسد.(2)
و در باب پاداش الهی برای شخص
خوش اخلاق و نیکخو می فرماید: ما من شیی اثقل فی المیزان من حسن الخلق ؛
در ترازوی عمل آدمی در روز قیامت ،چیزی برتر از حسن خلق نهاده نمی شود. ؛
نیز فرمود: در ترازوی عمل چیزی سنگین تر از خلق نیکو نیست.(3)
در باره
سیره اخلاقی امام رضا علیه السلام هم نقل شده که آن حضرت فردی خوشرو و خوش
برخورد بود. از این رو ، با هر مسلمانی به سادگی رابطه برقرار می کرد و راه
دوستی را با او باز می نمود و همگان با آن حضرت به زودی انس می گرفتند و
می توانستند به خانه ی وی رفت و آمد نمایند ، در کنارشان بنشینند و هم سخن
شوند .
هم چنین به هیچ کس به دیده ی تحقیر نمی نگریست . اندیشه اش این
بود که همگان از یک پدر و مادر و از یک اصل و ریشه اند و دلیلی برای برتری
یکی بر دیگران وجود ندارد مگر به تقوا و پرهیزکاری .
هرگز از او ناسزایی
شنیده نشد . از این جهت ، سخنان و خطابات آن بزرگوار به مردم ، دوستان و
شیعیان و حتی غلامان و خدمتکارانش احترام آمیز و چنان بود که گویی با اهل
خانه ی خود معاشرت دارد. از این رو ، آن حضرت در یکی از سخنانش در همین
راستا چنین می فرماید : محبت نسبت به مردم و اظهار دوستی بدانان نیمی از
عقل می باشد.(4)
هم چنین آن بزرگوار در روابط خود با مردم نگاهی همراه
با متانت و مهربانی داشت و با چهره ای گشاده با آنان برخورد می کرد . به
گونه ای که افراد می آمدند و بدون هیچ گونه مشکلی مشکلات خود را با وی در
میان می گذاشتند.(5)
حسین بنبشّار واسطی میگوید: «کتبت الی ابی الحسن
الرّضا علیهالسلام: إنّ لی قرابة قد خطب إلیّ و فی خلقه سوء، قال: لا
تزّوجه ان کان سیّیء الخلق». در نامهای به حضرت رضا علیهالسلام نوشتم
یکی از بستگانم به خواستگاری نزد من آمده ولی شخص بداخلاق و درشتخویی است.
حضرت در پاسخ فرمود: اگر این چنین است با او وصلت مکن.(6)
امام رضا
علیهالسلام در باب تمجید از خوشرویان از پدران بزرگوار خود نقل میکنند که
رسول گرامی صلی اللّه علیه و آله فرمودند: «اطلبوا الخیر عند حسان الوجوه
فانّ فعالهم أحری أن یکون حسنا». خوبیها را نزد گشاده رویان بجویید زیرا
رفتار و کارهایشان سزاوارتر و نزدیکتر به خوبی است.و نیز فرمودند: مَن
تَبَسَّمَ فى وَجهِ أخیهِ المُؤمِنِ کَتَبَ اللَّهُ لَهُ حَسَنَةً؛ هر که
به روى برادر مؤمنش لبخند بزند، خداوند برایش ثوابى خواهد نوشت.(7)
امام
رضا علیه السلام ضمن آنکه اخلاق پسندیده را بهترین همراه انسان معرفی می
کند ؛ در روایتی دیگر می فرماید: سئل رسول الله صلی الله علیه و آله عن
اکثر ما یدخل به الجنة. قال: تقوی الله و حسن الخلق، از رسول الله صلی الله
علیه و آله درباره ی بیشترین چیزی که به وسیله ی آن (افراد) داخل بهشت می
شوند سؤال شد. حضرت فرمودند: تقوای الاهی (پرهیزگاری) و خوش اخلاقی. (8)
امام
رضا (ع) همچنین ضمن بیان ویژگی انسان مومن به عنوان دارنده اخلاق نیکو و
خوشرفتار نسبت به خانواده ، درباره جایگاه انسانهای خوشرو و خوش اخلاق به
نقل از رسول اکرم (ص) می فرماید: « أَقْرَبُکُمْ مِنِّی مَجْلِساً یَوْمَ
الْقِیَامَةِ أَحْسَنُکُمْ خُلُقاً وَ خَیْرُکُمْ لِأَهْلِهِ»؛ نزدیکترین
شما به من در روز قیامت، خوش اخلاق ترین شما و بهترین شما نسبت به اهلش
است. (9)
احادیث از پیامبر در مورد اخلاق
– اخلاق خوش و عبادت
امام حسین علیه السلام:
اَلخُلقُ الحَسَنُ عِبادَةٌ؛
خوش اخلاقى عبادت است.
(کنزالعمال، ج13، ص151، ح36472)
2- خوش اخلاقی زینت اسلام
امام صادق علیه السلام:
إنَّ مِمّا یُزَیِّنُ السلامَ الخلاقُ الحَسَنَةُ فیما بَینَ النّاسِ؛
خوش اخلاقى در بین مردم زینت اسلام است.
(کنزالعمال، ج10، ص143، ح28731)
3- زندگی گوارا با اخلاق
امام على علیه السلام:
مَن حَسُنَت خَلیقَتُهُ طابَت عِشرَتُهُ؛
هر کس خوش اخلاق باشد، زندگى اش پاکیزه و گوارا مى گردد.
(نهج البلاغه، خطبه 184)
4- آبادی شهرها در گرو اخلاق نیک
امام صادق علیه السلام:
اَلبِّرُ وَحُسنُ الخُلقِ یَعمُرانِ الدِّیارَ وَیَزیدانِ فِى العمارِ؛
نیکى و خوش اخلاقى، شهرها را آباد و عمرها را زیاد مى کند.
(التوحید، ص 63)
5- الفت با دوستان
امام على علیه السلام:
حُسنُ الخلاقِ یُدِّرُ الرزاقَ وَیونِسَ الرِّفاقَ؛
خوش اخلاقى روزى ها را زیاد مى کند و میان دوستان انس و الفت پدید مى آورد.
(نهج الفصاحه، ح 781)
6- ورود به بهشت
پیامبر صلى الله علیه و آله:
حَسِّنوا أَخلاقَکُم وَ الطُفوا بِجیرانِکُم وَأکرِموا نِساءَ کُم تَدخُلُوا الجَنَّةَ بِغَیرِ حِسابٍ؛
اخلاق خود را نیکو کنید و با همسایگان خود مهربان باشید و زنان خود را گرامى بدارید تا بى حساب وارد بهشت شوید.
(التوحید، ص 127)
7- راه لذت بردن از کارهای نیک
امام على علیه السلام:
عَوِّد نَفسَکَ الجَمیلَ فَبِاعتیادِکَ إِیّاهُ یَعودُ لَذیذا؛
خودت را به کارهاى زیبا (خدا پسندانه) عادت بده که اگر به آنها عادت کنى برایت لذت بخش مى شوند.
(نهج البلاغه، خطبه 178)
8- خوش اخلاق هم رتبه روزه دار
امام على علیه السلام:
رَوِّضوا أَنفُسَکُم عَلَى الخلاقِ الحَسَنَةِ فَإِنَّ العَبدَ المُؤمِنَ یَبلُغُ بِحُسنِ خُلقِهِ دَرَجَةَ الصّائِمِ القائِمِ؛
خودتان را بر خوش اخلاقى تمرین و ریاضت دهید، زیرا که بنده مسلمان با خوش اخلاقى خود به درجه روزه گیر شب زنده دار مى رسد.
(نهج البلاغه، خطبه 91)
9- معنای خوش اخلاقی
امام صادق علیه السلام:
لَمّا سُئِلَ عَن حَدِّ حُسنِ الخُلقِ: تُلَیِّنُ جانِبَکَ وَتُطَیِّبُ کَلامَکَ وَتَلقى أخاکَ بِبِشرٍ حَسَنٍ؛
در پاسخ به پرسش از معناى
خوش اخلاقى فرمودند: نرمخو و مهربان باشى، گفتارت پاکیزه و مؤدبانه باشد و
با برادرت با خوشرویى برخورد کنى.
(غررالحکم، ج2، ص451، ح3260)
10- بهترین افراد
پیامبر صلى الله علیه و آله:
أَلا اُنَبِّئُکُم
بِخیارِکُم؟ قالوا: بَلى یا رَسولَ اللّه . قالَ: أَحسَنُکُم أخلاقا
المُوَطِّئون اَکنافا، الَّذینَ یَألِفونَ ویُؤلَفونَ؛
آیا شما را از بهترین
افرادتان خبر ندهم؟ عرض کردند: چرا، اى رسول خدا. حضرت فرمودند: خوش اخلاق
ترین شما، آنان که نرمخو و بى آزارند، با دیگران انس میگیرند و دیگران نیز
با آنان انس و الفت مى گیرند.
(غررالحکم، ج6، ص441، ح10926)
11- اخلاق کلید خیر و شر
امام صادق علیه السلام:
اِعْلَمى اَنَّ الشّابَّ الحَسَنَ الخُلقِ
مِفْتاحٌ لِلْخَیْرِ مِغْلاقٌ لِلشَّرِّ وَ اَنَّ الشّابَّ الشَّحیحَ
الْخُلقِ مِغْلاقٌ لِلْخَیْرِ مِفتاحٌ لِلشَّرِّ؛
آگاه باش که جوان خوش اخلاق، کلید خیر و قفل شر است و جوان بداخلاق قفل خیر و کلید شر است.
(امالى طوسى، ص 302، ح 598)
12- بداخلاقی و ناتوانی
پیامبر صلى الله علیه و آله:
مَن ساءَ خُلقُهُ عَذَّبَ نَفسَهُ وَ مَن کَبُرَ هَمُّهُ سَقُمَ بَدَنُهُ؛
هر کس بد اخلاق باشد، خودش را عذاب مى دهد و هر کس غم و غصه اش زیاد شود، تنش رنجور مى گردد.
(نهج الفصاحه، ح 3002)
13- رسیدن به آرزوها
امام على علیه السلام:
وُصولُ المَرءِ اِلى کُلِّ ما یَبتَغیهِ مِن طیبِ عَیشِهِ وَ اَمنِ سِربِهِ وَ سَعَةِ رِزقِهِ بِحُسنِ نیَّتِهِ وَ سَعَةِ خُلقِهِ؛
انسان، با نیّت خوب و اخلاق خوب، به تمام آنچه در جستجوى آن است، از زندگى خوش و امنیت محیط و روزى زیاد، دست مى یابد.
(غررالحکم، ح 10141)
14- هدف از بعثت
پیامبر صلى الله علیه و آله:
اِنَّما بُعِثتُ لاُتَمِّمَ مَکارِمَ الخلاقِ؛
من تنها برانگیخته شده ام تا اخلاق بزرگوارانه را به کمال رسانم.
(بحارالأنوار، ج 71، ص 382)
15- رفتار پیامبرانه
کانَ صلى الله علیه و آله … لا یَحسَبُ اَحَدٌ مِن جُلَسائِهِ اَنَّ اَحَدا اَکرَمُ عَلَیهِ مِنهُ؛
پیامبر صلى الله علیه و آله چنان با هم نشینان رفتار مى نمودند که هیچ یک از آنان گمان نمى کرد کسى نزد آن حضرت از وى گرامى تر باشد.
(عیون اخبار الرضا، ج 2، ص 284)
16- خوش اخلاقی ثمره صله رحم
امام صادق علیه السلام:
صِلَةُ الرحامِ تُحَسِّنُ الخُلُقَ وَ تُسمِحُ الکَفَّ وَتُطیبُ النَّفسَ وَتَزیدُ فِى الرِّزقِ وَتُنسِئُ فِى الجَلِ؛
صله رحم، انسان را خوش اخلاق، با سخاوت و پاکیزه جان مى نماید و روزى را زیاد مى کند و مرگ را به تأخیر مى اندازد.
(کافى، ج 2، ص 151، ح 6)
17- عمر زیاد با اخلاق خوش
پیامبر صلى الله علیه و آله:
صِلَةُ الرَّحِمِ وَ حُسنُ الخُلقِ وَ حُسنُ الجَوارِ یَعمُرانِ الدّیارَ وَ یَزیدانَ فِى العمارِ؛
صله رحم، خوش اخلاقى و خوش همسایگى، شهرها را آباد و عمرها را زیاد مى کند.
(نهج الفصاحه، ح 1839)
18- خانه ای در بالای بهشت
پیامبر صلى الله علیه و آله:
اَنا زَعیمٌ بِبَیتٍ فى
رَبَضِ الجَنَّةِ وَ بَیتٍ فى وَسَطِ الجَنَّةِ وَ بَیتٍ فَى اَعلَى
الجَنَّةِ، لِمَن تَرَکَ المِراءَ وَ اِن کانَ مُحِقّـا وَ لِمَن تَرَکَ
الکِذبَ وَ اِن کانَ هازِلاً وَ لِمَن حَسَّنَ خُلقَهُ؛
من براى کسى که بگومگو را
رها کند، هر چند حق با او باشد و براى کسى که دروغ گفتن را اگر چه به شوخى
باشد، ترک گوید و براى کسى که اخلاقش را نیکو گرداند، خانه اى در حومه بهشت
و خانه اى در مرکز بهشت و خانه اى در بالاى بهشت ضمانت مى کنم.
(خصال، ص 144، ح 170)
19- سبب خوشرویی
امام على علیه السلام:
لِیَجتَمِعَ فِى قَلبِکَ
الأفتِقارُ اِلَى النّاسِ وَ الاِستِغناءُ عَنهُم فَیَکُونَ اِفتِقارُکَ
اِلَیهِم فِى لِینِ کِلامِکَ وَ حُسنِ بِشرِکَ وَ یَکُونَ اِستِغناءُکَ
عَنهُم فى نَزاهَةِ عِرضِکَ وَ بَقاءِ عِزِّکَ؛
باید نیاز به مردم و بى
نیازى از آنان، در دلت گردآیند، تا نیازت به آنان، سبب نرمى در گفتار و خوش
رویى ات شود و بى نیازى ات، سبب آبرودارى و عزّتت باشد.
(کافى، ج 2 ، ص 149، ح 7)
20- عقل و اخلاق
امام صادق علیه السلام:
أکمَلُ الناسِ عَقلاً أحسَنُهُم خُلقاً؛
عاقل ترین مردم خوش خلق ترین آنهاست.
(اصول کافی، ج 1، ص 27)
21- اخلاق پیامبران
مِن اَخلاقِ النبیاءِ التَّنَظُّفُ؛
پاکیزگى از اخلاق پیامبران است.
(کافى، ج 5، ص 567، ح 50)
22- خیر دنیا و آخرت
پیامبر صلى الله علیه و آله:
إِنَّ رَجُلاً أَتى
سَیِّدَنا رَسولَ اللّه صلى الله علیه و آله فَقالَ: یا رَسولَ اللّه
عَلِّمنى خُلقا یَجمَعُ لى خَیرَ الدُّنیا وَالخِرَةِ فَقالَ صلى الله علیه
و آله : لاتَکذِب؛
مردى به رسول خدا صلى الله علیه و آله عرض کرد: به من اخلاقى بیاموزید که خیر دنیا و آخرت در آن جمع باشد، حضرت فرمودند: دروغ نگو.
(بحارالأنوار، ج72، ص262، ح43)
23- اخلاق اسلام
امام على علیه السلام:
لَیسَ الکَذِبُ مِن خَلائِقِ الإِسلامِ؛
دروغگویى از اخلاق اسلام نیست.
(غررالحکم، ج5، ص74، ح7460)
24- نزدیکترین اخلاق به رسول الله
پیامبر صلى الله علیه و آله:
لأَمیرِ المُؤمِنین علیه
السلام أَلا اُخبِرُکُم، بِأَشبَهِکُم بى خُلقا؟ قالَ: بَلى یا رَسولَ
اللّه قالَ: أَحسَنُکُم خُلقا، وَ أَعظَمُکُم حِلما، وَ أَبَرُّکُم
بِقَرابَتِهِ وَ أشَدُّکُم مِن نَفسِهِ إِنصافا؛
به امیرالمؤمنین علیه
السلام فرمودند: آیا تو را خبر ندهم که اخلاق کدام یک از شما به من شبیه تر
است؟ عرض کردند: آرى، اى رسول خدا. فرمودند: آن کس که از همه شما خوش
اخلاق تر و بردبارتر و به خویشاوندانش نیکوکارتر و با انصاف تر باشد.
(مکارم الاخلاق، ص 442)
25- ایمان و اخلاق
امام رضا علیه السلام:
أحسَنُ الناسِ إیماناً أحسَنُهم خُلقاً و ألطَفُهم باَهلِه، وَ اَنا اَلطَفُکم بِاَهلى؛
نیکوترین مردم از نظر ایمان، خوش خلق ترین و با لطفترین آنها نسبت به اهل خویش است.
(عیون اخبار الرضا، 38)
26- خیر دنیا و آخرت
امام على علیه السلام:
أَربَعٌ مَن أُعطیَهُنَّ فَقَد أُعطىَ خَیرَ الدُّنیا وَالخِرَةِ صِدقُ حَدیثٍ وَأَداءُ أَمانَةٍ وَعِفَّةُ بَطنٍ وَحُسنُ خُلقٍ؛
چهار چیز است که به هر کس داده شود خیر دنیا و آخرت به او داده شده است: راستگویى، اداء امانت، حلال خورى و خوش اخلاقى.
(غررالحکم، ج2، ص151، ح2142)
27- خودآزاری در بداخلاقی
امام صادق علیه السلام:
مَن ساءَ خُلقُهُ عَذَّبَ نَفسَهُ؛
هر کس بداخلاق باشد، خودش را شکنجه و آزار مى دهد.
(کافى، ج2، ص321، ح4)
28- زینت اخلاق
امام على علیه السلام:
اَلسَّخاءُ یُکسِبُ المَحَبَّةَ وَیُزَیِّنُ الخلاقَ؛
سخاوت، محبّت آور و زینت اخلاق است.
(غررالحکم، ج2، ص10، ح1600)
29- شریف ترین اخلاق
امام على علیه السلام:
أَشرَفُ الخَلائِقِ التَّواضُعُ وَالحِلمُ وَلینُ الجانِبِ؛
شریف ترین اخلاق، تواضع، بردبارى و نرم خویى است.
(غررالحکم، ج2، ص442، ح3223)
30- خوش اخلاق همنشین پیامبر
پیامبر صلى الله علیه و آله:
اَقرَبُکُم غَدا مِنّى
فِى المَوقِفِ اَصدَقُکُم لِلحَدیثِ وَاَدَّاکُم لِلاَمانَةِ وَاوفاکُم
بِالعَهدِ وَاَحسَنُکُم خُلقا وَاَقرَبُکُم مِن النّاسِ؛
نزدیک ترین شما به من در قیامت، راستگوترین، امانتدارترین، وفادارترین به عهد، خوش اخلاق ترین و نزدیک ترین شما به مردم است.
(بحارالأنوار، ج75، ص94، ح12)
31- بداخلاقی منفور درگاه الهی
پیامبر صلى الله علیه و آله:
اَنـَا اَدیبُ اللّه وَ
عَلىٌّ اَدیبى ، اَمَرَنى رَبّى بِالسَّخاءِ وَ الْبِرِّ وَ نَهانى عَنِ
الْبُخْلِ وَ الْجَفاءِ وَ ما شَىءٌ اَبْغَضُ اِلَى اللّه عَزَّوَجَلَّ
مِنَ الْبُخْلِ وَ سوءِ الْخُلُقِ، وَ اِنَّهُ لیُفْسِدُ العَمَلَ کَما
یُفْسِدُ الخَلُّ الْعَسَلَ؛
من ادب آموخته خدا هستم و
على، ادب آموخته من است. پروردگارم مرا به سخاوت و نیکى کردن فرمان داد و
از بخل و سختگیرى بازَم داشت . در نزد خداوند عزّوجلّ چیزى منفورتر از بخل و
بد اخلاقى نیست. بد اخلاقى ، عمل را ضایع مى کند ، آن سان که سرکه عسل را.
(مکارم الاخلاق، ص 17)
32- اثر نماز شب در اخلاق
امام صادق علیه السلام:
صَلاةُ اللَّیْلِ تُحَسِّنُ الْوَجْهَ وَ
تُحَسِّنُ الْخُلْقَ وَ تُطَیِّبُ الرِّیحَ وَ تَدُرُّ الرِّزْقَ وَ
تَقْضِى الدَّیْنَ وَ تَذْهَبُ بِالْهَمِّ وَ تَجْلُو الْبَصَرَ؛
نماز شب، انسان را خوش سیما، خوش اخلاق و خوشبو مى
کند و روزى را زیاد و قرض را ادا مى نماید و غم و اندوه را از بین مى برد و
چشم را نورانى مى کند.
(ثواب الأعمال، ص 42)
33- اخلاق خوش صاحب دل مردم
پیامبر صلى الله علیه و آله:
اِنَّکم لَن تَسعَوا الناس بِاَموالِکم فَسَعَوهُم بِاَخلاقِکم؛
با دارایی خود نمی توانید دل مردم را به دست بیاورید پس دلشان را با اخلاق (نیک) به دست آورید .
(نثرالدر،ج1، ص123)
34- ثواب لبخند
امام رضا علیه السلام:
مَن تَبَسَّمَ فى وَجهِ أخیهِ المُؤمِنِ کَتَبَ اللَّهُ لَهُ حَسَنَةً؛
هر که به روى برادر مؤمنش لبخند بزند، خداوند برایش ثوابى خواهد نوشت.
(دوستى در قرآن و حدیث، ص 216 ،ح 535)
35- بهترین هدیه به مومن از جانب خدا
پیامبر صلى الله علیه و آله:
خَیْرُ ما اُعْطىَ الرَّجُلُ الْمُؤْمِنُ خُلْقٌ حَسَنٌ وَ شَرُّ ما اُعْطِىَ الرَّجُلُ قَلْبُ سوءٍ فى صورَةٍ حَسَنَةٍ؛
بهترین چیزى که به مؤمن داده شده خوش اخلاقى و بدترین چیزى که به انسان داده شده دلى بد در چهره اى زیباست.
(کنزالعمّال، ح 5170)
36- اخلاق نیکو هدف پیامبران
پیامبر صلى الله علیه و آله:
وَ ما یَمْنَعُکَ أنْ تُحِبَّ أنْ تَعیشَ حَمیدا وَ تَموتَ سَعیدا و اِنّما بُعِثْتُ عَلى تَمامِ مَحاسِنَ الأخْلاقِ؛
چه چیزى مانع توست که زندگى پسندیده و مرگ با سعادت را داشته باشى، چرا که من براى کامل نمودن اخلاق زیبا مبعوث شده ام.
(مجمع الزوائد، ج 8 ، ص 23)
37- محبوبترین نزد رسول الله
پیامبر صلى الله علیه و آله:
اَحَبُّکُمْ اِلَى اللّه اَحْسَنُکُمْ اَخْلاقا؛
محبوب ترین شما در نزد خدا، خوش اخلاق ترین شماست.
(مجمع البیان، ج 10، ص 87)
38- کمند دوستی
امام على علیه السلام:
البَشاشَةُ حِبالَةُ المَوَدَّةِ؛
خوشرویى، کمند دوستى است.
(میزان الحکمة، ح 1841)
39- فضایل اخلاقی سهل و ممتنع
امام على علیه السلام:
ما اَصْعَبَ اِکْتِسابَ الْفَضائِلِ وَ اَیْسَرَ اِتْلافَها؛
فضائل اخلاقى و صفات پسندیده چه به سختى به دست مى آیند و چه آسان از دست مى روند.
(شرح نهج البلاغه، ابن ابى الحدید، ج20، ص 259، ح38)
40- بالاترین خرد
امام حسن مجتبی علیه السلام:
رَأسُ العَقلِ مُعاشَرَةُ النّاسِ بِالجَمیلِ؛
خوشرفتارى با مردم، رأس خرد است.
(میزان الحکمة، ح 13703)
41- بالاترین درجه دانایی
امام على علیه السلام:
رَأْسُ الْعِلْمِ التَّمْییزُ بَیْنَ الاْخْلاقِ وَ اِظْهارُ مَحْمودِها وَ قَمْعُ مَذْمومِها؛
بالاترین درجه دانایى، تشخیص اخلاق از یکدیگر و آشکار کردن اخلاق پسندیده و سرکوب اخلاق ناپسند است.
(غررالحکم، ح 5267)
42- خوش اخلاق دوست مردمان خوب
امام صادق علیه السلام:
مَنْ اَحْسَنَ خُلْقَهُ اَحَبَّهُ الاَخْیارُ وَ جانَبَهُ الفُجّارُ؛
انسان خوش اخلاق، از دوستى مردمان خوب برخوردار است و از تعرّض آدمهاى نابکار در امان است .
(مستدرک الوسائل، ج 8 ، ص 449)
43- اخلاق خوش برای زندگی درست
پیامبر صلى الله علیه و آله:
ثَلاثٌ مَنْ لَمْ تَکُنْ
فیهِ فَلَیْسَ مِنّى وَ لا مِنَ اللّهِ عَزَّوَجَلَّ. قیلَ: یا رَسولَ
اللّهِ، وَ ما هُنَّ؟ قالَ: حِلْمٌ یَرُدُّ بِهِ جَهْلَ الْجاهِلِ وَ
حُسْنُ خُلْقٍ یَعیشُ بِهِ فِى النّاسِ وَ وَرَعٌ یَحْجُزُهُ عَنْ مَعاصِى
اللّهِ عَزَّوَجَلَّ؛
سه چیز است که هر کس نداشته باشد نه از من است و نه
از خداى عزّوجلّ. عرض شد: اى رسول خدا! آنها کدامند؟ فرمودند: بردبارى که
به وسیله آن جهالت نادان را دفع کند، اخلاق خوش که با آن در میان مردم
زندگى کند و پارسایى که او را از نافرمانى خدا باز دارد.
(خصال، ص 145، ح 172)
44- زیباترین اخلاق
امام على علیه السلام:
تَحَرِّى الصِّدْقِ وَ تَجَنُّبُ الْکَذِبِ اَجْمَلُ شیمَةٍ وَ اَفْضَلُ اَدَبٍ؛
راستگو بودن و پرهیز نمودن از دروغ، زیباترین اخلاق و بهترین ادب است.
(کافى، ج 8 ، ص 150، ح 132)
45- کمال ادب در خوش اخلاقی
امام صادق علیه السلام:
کَمالُ الاَدَبِ وَالْمُروءَةِ سَبْعُ خِصالٍ:
اَلْعَقلُ وَ الْحِلْمُ وَ الصَّبْرُ وَ الرِّفْقُ وَ الصَّمْتُ وَ حُسْنُ
الْخُلْقِ وَ الْمُداراةُ؛
کمال ادب و مروت در هفت چیز است: عقل، بردبارى، صبر، ملایمت، سکوت، خوش اخلاقى و مدارا.
(بحار الأنوار ، ج 84 ، ص 325، ح 14)
46- سعادت در خوش اخلاقی
پیامبر صلى الله علیه و آله:
مِن سَعادَةِ ابْنِ آدَمَ حُسنُ الْخُلقِ وَ مِن شَقاوَةِ ابْنِ آدَمَ سُوءُ الْخُلقِ؛
از خوشبختى انسان خوش اخلاقى و از بدبختى انسان بد اخلاقى است.
(کنز العمّال، ح 5243)
47- توبه بداخلاق
پیامبر صلى الله علیه و آله:
اَبَى اللّهُ لِصاحِبِ الْخُلْقِ السَّیِّىءِ
بِالتَّوبَةِ. فَقیلَ: یا رَسول اللّهِ، وَ کَیْفَ ذلِکَ؟ قالَ: لاِنـَّهُ
اِذا تابَ مِنْ ذَنـْبٍ وَقَعَ فى اَعْظَمَ مِنَ الذَّنـْبِ الّذى تابَ
مِنْهُ؛
خداوند از آدم بد اخلاق توبه نمىپذیرد. عرض شد: اى
رسول خدا، چرا؟ فرمودند: چون هرگاه از گناهى توبه کند در ورطه گناهى بدتر
از آن که توبه کرده است مىافتد.
(بحارالأنوار، ج 73، ص 299، ح 12)
48- روزی در اخلاق
امام على علیه السلام:
فى سَعَةِ الاَخْلاقِ کُنوزُ الاَرْزاقِ؛
گنجهاى روزى در وسعت اخلاق نهفته است.
(کافى، ج 8 ، ص 23)
49- تنگی در روزی با بداخلاقی
امام على علیه السلام:
مَنْ ساءَ خُلْقُهُ ضاقَ رِزْقُهُ؛
هر کس بد اخلاق باشد، روزىاش تنگ مىشود.
(غررالحکم، ح 8023)
50- زندگی گوارا با اخلاق خوش
امام صادق علیه السلام:
لا عَیْشَ اَهْنَأُ مِنْ حُسْنِ الْخُلُقِ؛
هیچ زندگى گواراتر از اخلاق و رفتار پسندیده نیست.
(علل الشرایع، ج 2، ص 559)
51- بداخلاق بسیار خطاکار
امام على علیه السلام:
اَلسَّیِّئُ الْخُلُقِ کَثیرُ الطَّیْشِ مُنَغَّصُ الْعَیْشِ؛
آدم بد اخلاق بسیار خطا مىکند و زندگىاش تلخ مىشود.
(غررالحکم، ح 1604)
52- عزت در اخلاق
امام على علیه السلام:
رُبَّ عَزیزٍ اَذَ لَّهُ خُلْقُهُ وَ ذَلیلٍ اَعَزَّهُ خُلْقُهُ؛
چه بسا عزیزى که اخلاق بدش او را ذلیل و چه بسا ذلیلى که اخلاق خوبش او را عزیز کرد.
(بحارالأنوار، ج 71، ص 396، ح 79)
53- عدم تحمل بداخلاقی توسط دوست
امام صادق علیه السلام:
قالَ لُقْمانُ لاِبْنِهِ: یا بُنَىَّ ایّاکَ وَ
الضَّجَرَ وَ سوءَ الْخُلْقِ وَ قِلَّةَ الصَّبْرِ فَلا یَسْتَقیمُ عَلى
هذِهِ الْخِصالِ صاحِبٌ وَ اَ لْزِمْ نَفْسَکَ التُّؤَدَةَ فى اُمورِکَ وَ
صَبِّرْ عَلى مَؤوناتِ الاِخْوانِ نَفْسَکَ وَ حَسِّنْ مَعَ جَمیعِ النّاسِ
خُلْقَکَ؛
لقمان به فرزندش فرمود: فرزندم! از بىحوصلگى و بد
اخلاقى و بىتابى دورى کن که هیچ دوستى تحمل این خصلتها را ندارد. در
کارهایت آرام و بردبار، در تحمّل زحمات برادران صبور و با همه مردم خوش
اخلاق باش.
(قصص الأنبیاء، ص 198، ح 245)
54- حساب آسان در اخلاق خوب
امام على علیه السلام:
حَسِّنْ خُلْقَکَ یُخَفِّفِ اللّهُ حِسابَکَ؛
اخلاقت را خوب کن تا خداوند حسابت را آسان گرداند.
(امالى صدوق، ص 278)
55- اخلاق و گفتار نرم
امام على علیه السلام:
اِذا حَسُنَ الْخُلْقُ لَطُفَ النُّطْقُ؛
با اخلاق نیکو، گفتار نرم مىشود.
(غررالحکم، ح 4052)
56- خوش اخلاقی در چیست؟
امام على علیه السلام:
حُسْنُ الْخُلْقِ فى ثَلاثٍ: اِجْتِنابُ الْمَحارِمِ وَ طَـلَبُ الْحَلالِ وَ التَّـوَسُّعُ عَلَى الْعِیالِ؛
خوش اخلاقى در سه چیز است: دورى کردن از حرام، طلب حلال و فراهم آوردن آسایش و رفاه براى خانواده.
(بحارالأنوار، ج 71، ص 394، ح 63)
57- تفسیر خوش اخلاقی
پیامبر صلى الله علیه و آله:
اِنَّما تَفْسیرُ حُسْنِ الْخُلْقِ: ما اَصابَ الدُّنْیا یَرْضى وَ اِنْ لَمْ یُصِبْهُ لَمْ یَسْخَطْ؛
تفسیر خوش اخلاقى این است که اگر دنیا به انسان رو کرد، راضى و خشنود باشد و اگر رو نکرد خشمگین و ناراحت نشود.
(کنزالعمّال، ح 5229)
58- اخلاق خوب در ترازوی عمل
پیامبر صلى الله علیه و آله:
اَوَّلُ ما یوضَعُ فى میزانِ الْعَبْدِ یَوْمَ الْقیامَةِ حُسْنُ خُلْقِهِ؛
نخستین چیزى که روز قیامت در ترازوى اعمال بنده گذاشته مىشود، اخلاق خوب اوست.
(قرب الإسناد، ص 46، ح 149)
59- تاثیر بداخلاقی در خانواده
امام على علیه السلام:
مَنْ ساءَ خُلْقُهُ مَلَّهُ اَهْلُهُ؛
هر کس بد اخلاق باشد، خانواده اش از او دلتنگ و خسته مىشوند.
(تحف العقول، ص 214)
60- بدست آوردن دل مردم
پیامبر صلى الله علیه و آله:
إنَّکُم لَن تَسَعوا النّاسَ بِأموالِکُم فَسَعوهُم بِأخلاقِکُم؛
شما با دارایی خود نمی توانید دل همه مردم را بدست آورید پس دلشان را با اخلاقتان به دست آورید.
(بحارالانوار ج68 ص383)
61– به فکر آخرت بودن
امام على(سلام الله علیه):
مَن أصلَحَ أمرَ آخِرَتِهِ أصلَحَ اللَّهُ أمرَ دُنیاهُ؛
کسى که کار آخرتش را سامان دهد، خداوند کار دنیایش را سامان می دهد.
(نهج البلاغه، حکمت 89 )
62- کدام کار ،خیر است؟
امام على(سلام الله علیه):
لا خَیرَ فی لَذَّةٍ تُعقِبُ نَدَماً.
در لذّتى که پشیمانى به دنبال دارد، خیرى نیست.
بحارالأنوار – ج 77 – ص 212
63- رفتار با مردم
امام صادق(سلام الله علیه):
کونوا دُعاةَ النّاسِ بِأَعمالِکُم.
مردم را با رفتارتان [به دین] فرا خوانید.
تبلیغ در قرآن وحدیث – ص 250 – ح 275
64- اندوهگین کردن مومن
پیامبر اکرم (ص):
مَن اَحزَنَ مُومِناً، ثُمَّ أعطاهُ الدُّنیا لَم یَکُن ذَلِکَ کَفّارَتَهُ وَ لَم یُوجَر عَلَیهِ.
هر که مومنی را اندوهگین کند و در مقابل همه دنیا را به او بدهد، کفاره گناه او نبوده و پاداشی بر کارش نمی گیرد.
65- بد اخلاقی
امام صادق (ع):
إنَّ سُوءَ الخُلُقِ لِیُفسِدُ العَمَلَ کَمَا یُفسِدُ الخَلُّ العَسَلَ
بد اخلاقی عمل را تباه می کند، همانند سرکه، که عسل را فاسد می کند
اصول کافی، ج،2 ص321، باب سوء الخلق، حدیث 1
66– محبوب ترین کار
امام صادق (ع):
مَا یَقدَمُ المُومِنُ عَلَی اللهِ عَزَّوَجَلَّ
بِعَمَلٍ بَعدَ الفَرَائِضِ أحَبَ إلَی اللهِ تَعَالَی مِن أن یَسَعَ
النَّاسَ بِخُلُقِهِ.
مومن بعد از واجبات، نزد خداوی عزوجل کاری محبوب تر از این نیاورد که از اخلاق او در راحتی و آسایش باشند.
اصول کافی، ج،2 ص100، باب حسن الخلق، حدیث 4
67– پاداش اخلاق نیکو
امام صادق (ع):
إنَّ صَاحِبَ الخُلُقِ الحَسَنِ لَهُ مِثلُ أجرِ الصّائِمِ القائِمِ.
آن که اخلاق نیکو دارد، او را پاداش انسان روزه دار شب زنده دار است.
اصول کافی، ج،2 ص100، باب حسن الخلق، حدیث 5
68- بهشت واجب می شود
امام صادق (ع):
ثُلاثَ مَن أَتَی اللهَ بِوَاحِدَةٍ مِنهُنَّ
أوجَبَ اللهُ لَهُ الجَنَّةَ: الإنفاقُ مِن إقتارٍ وَ البِشرُ لِجَمیعِ
العَالَمِ وَ الإنصافُ مِن نَفسِهِ.
سه خصلت است که اگر کسی با یکی از آنها نزد خدا
رود، خداوند بهشت را بر او واجب گرداند: انفاق کردن با وجود تنگدستی، گشاده
رویی با همگان، منصفانه برخورد کردن با دیگران.
