وقتی کودک شیر نمی خورد!
شیر در سال دوم زندگی (چه شیرمادر باشد، چه شیرگاو) فقط 30 درصد نیاز کودک را تامین می‌کند.
متخصصان
گوارش کودک معتقدند بعد از یک‌سالگی می‌توان به کودک روزانه حدود نیم لیتر
شیرگاو داد، اما این کار اصولی دارد؛ ابتدا باید شیر را رقیق کنید یعنی
یکدوم از این نیم لیتر، آب جوشیده سرد شده باشد. پس از یکی، دو ماه،
می‌توان از دو سوم شیر و یک سوم آب و بعد از مدتی فقط شیر استفاده کرد. در
این مورد با دکتر ناصر کلانتری، متخصص کودکان و دانشیار دانشگاه علوم
پزشکی شهید بهشتی، گفت‌وگو کرده‌ایم تا بدانیم از چه زمانی و چگونه باید از
شیرپاستوریزه برای تغذیه کودک استفاده کرد.
آقای دکتر! از چه سنی می‌توان به کودک شیرپاستوریزه داد؟
معمولا
کودکان شیرمادرخوار تا زمانی که شیرمادر می‌خورند، یعنی تا 2 سالگی، نیازی
به شیرپاستوریزه ندارند. به عبارتی در 6 ماه اول زندگی فقط شیرمادر، 6 ماه
دوم شیرمادر به اضافه غذای کمکی و از 12 تا 24 ماهگی ابتدا غذای خانواده و
بعد شیرمادر برای آنها کافی است. پس از قطع شیرمادر، می‌توان به‌تدریج
مصرف شیرپاستوریزه را شروع کرد. البته شیرپاستوریزه در 6 ماهه دوم زندگی
کودک در غذاهایی مانند فرنی، حریره‌بادام و پوره‌ها استفاده می‌شود و یکی
از اجزای غذای کودک است ولی به صورت نوشیدنی به کودک داده نمی‌شود.
آیا کودکانی که از شیرمادر محرومند، باید همراه شیرپاستوریزه از مکملی هم استفاده کنند؟
شیر
در سال دوم زندگی (چه شیرمادر باشد، چه شیرگاو) فقط 30 درصد نیاز کودک را
تامین می‌کند، بنابراین اگر کودکی فقط شیر بخورد، مطمئنا دچار سوءتغذیه
خواهد شد. ضمن اینکه غلظت پروتئین‌ها، انرژی، املاح و ویتامین‌ها در
شیرمادر یا شیرپاستوریزه قطعا نمی‌توانند نیازهای کودک را برآورده کنند
بنابراین باید به او غذاهای سفت‌تر هم داد. غذای سفت، آب کمتر و موادغذایی
بیشتری دارد. به همین دلیل است که خوراک کودک در سال دوم زندگی باید 70
درصد غذا و 30 درصد شیر باشد.
آیا برای بچه‌هایی که علاقه‌ای به خوردن شیر ندارند، می‌توان این 30 درصد را از سایر فرآورده‌های لبنی تامین کرد؟
بله،
معده کودکان طبقه‌بندی نشده است که بگوییم این حفره، حفره شیر است و اگر
کودکی شیر نخورد، حفره شیرش خالی می‌ماند. اتفاقا در سال دوم زندگی کودک
بهتر است بیشتر روی غذای او تمرکز کنیم چون میزان املاح، پروتئین و
ویتامین‌های موجود در شیر تامین‌کننده همه نیازهای کودک نیست و معده کودک
نباید با شیر پر شود.
آنچه در شیر برای ما اهمیت دارد و باید
حتما به آن توجه کنیم، املاح، به خصوص کلسیم، برخی چربی‌های خاص شیرگاو و
نوعی پروتئین است که به‌خصوص کودکانی که از شیرمادر محرومند، دچار کمبود
این مواد خواهند شد. غذاها در این موارد منبع خوبی نیستند؛ مثلا ممکن است
کودکی آهن مورد نیاز بدنش را از انواع سبزی‌ها دریافت کند ولی آهن سبزی‌ها
کیفیت و جذب بسیار پایین و در مواقعی حتی عوارضی دارد در حالی که شیر،
کلسیم بسیار مرغوب و مطلوب است.
اگر کودکی شیر نخورد، نگران کمبود کلسیم
در او می‌شویم. در این مواقع به خانواده‌ها توصیه می‌کنیم تلاششان را برای
شیر خوردن کودک بیشتر کنند مثلا روزی چند بار لیوان شیر را جلوی چشم کودک
بیاورند و ببرند تا شیر را ببیند. حتی والدین و سایر افرادی که کودک به
آنها علاقه‌مند است، می‌توانند در حضور کودک شیر بنوشند.
اگر کودک با هر ترفندی حاضر به شیر خوردن نشد چه کنیم؟
در
این صورت می‌توان شیر را در ترکیب با غذاها به او داد؛ مثلا می‌توان در
سوپ، فرنی و پوره کودک شیر ریخت و میزان موردنیاز شیر کودک را در غذاهایش
جبران کرد. حتی می‌توان فرآورده‌های دیگر شیر مانند ماست، پنیر، کشک، دوغ
و… را به کودک داد. به هر حال کودک به یکی از این فرآورده‌ها علاقه نشان
خواهد داد. ولی اگر کودکی از خوردن غذاهای حاوی شیر و لبنیات هم طفره رفت،
می‌توان با بستنی‌های پاستوریزه این نقص را جبران کرد. کودکان معمولا به
بستنی علاقه دارند و آن را راحت‌تر از سایر ترکیب‌های لبنی می‌خورند.
نظرتان در مورد ترکیب شیر با موادی مثل کاکائو، موز، عسل و… چیست؟
معمولا
توصیه می‌شود کودکان در سال دوم زندگی شیر خالص و بدون افزودنی بنوشند
زیرا بعضی از این مواد آلرژی‌زا هستند و ممکن است مشکلاتی را برای کودک
ایجاد کنند. با این حال اگر مادر خودش این شیرها را در خانه تهیه کند، بهتر
است. مثلا مادر می‌تواند مقداری موز یا کمی کاکائو را با شیر مخلوط و کمی
آن را مزه‌دار کند تا میل کودک به خوردن آن افزایش یابد. توجه داشته باشید
که زیاد از این مواد برای مزه‌دار کردن شیر استفاده نکنید زیرا هدف ما
خوراندن شیر به کودک است نه مثلا کاکائو. بعضی از کودکان با مزه شیر مشکلی
ندارند اما رنگ سفید آن را دوست ندارند. این کودکان شیرهای بسته‌بندی را
به‌راحتی می‌خورند اما شیری که داخل لیوان ریخته شده است، نه. در این صورت
یا می‌توان شیرهای پاکتی برای کودک تهیه کرد یا با اضافه کردن مقداری میوه
یا مقدار بسیار ناچیزی کاکائو به شیر، رنگ سفید شیر را تغییر داد.
برای تامین کلسیم، قره‌قروت را هم توصیه می‌کنید؟
قره‌قورت
یکی از منابع سنتی و غنی از کلسیم است. قره‌قروت باید حتما بهداشتی و سالم
باشد و آلودگی نداشته باشد. در این صورت می‌توان مقدار کمی از آن را در
مثلا آش یا سوپ کودک ریخت و به او داد، اما مصرف زیاد آن با توجه به غلظتی
که دارد، مناسب نیست.
کودک باید چه مقدار یا چند فنجان شیر در سنین مختلف رشد بخورد تا کلسیم موردنیازش تامین شود؟
در
مورد کودکانی که تا 2 سالگی شیرمادر می‌خورند، نگرانی در مورد کمبود کلسیم
وجود ندارد ولی بعد از 2 سالگی که شیرمادر قطع می‌شود، توصیه می‌کنیم هر
کودک روزی حداقل نیم لیتر که معادل 2 لیوان است، شیر بنوشد. البته هر کودکی
باید 4 واحد از مواد لبنی استفاده کند که 2 واحد آن شیر است. 2 واحد
باقیمانده را باید با ماست، پنیر، دوغ، کشک و سایر فرآورده‌های لبنی جبران
کرد. اگر میزان شیر بیش از 2 واحد باشد، احتمال کم‌خونی ناشی از فقرآهن
بالا می‌رود. متاسفانه خوردن شیر زیاد گاهی خونریزی‌های میکروسکوپی در روده
کودکان ایجاد و آنها را دچار کم‌خونی می‌کند.
این 4 واحد لبنیات یا 2 لیوان شیر تا چه سنی مناسب است؟
معمولا تا 6-5 سالگی این روند ادامه دارد و نیازهای کودک را تا آن زمان پوشش می‌دهد.
گاهی
در مسافرت به مناطق روستایی و… والدین به شیر خالص گاو، گوسفند، بز یا
حتی شتر دسترسی دارند. آیا می‌توانند از این شیرها هم برای تغذیه کودکانشان
استفاده کنند؟
این مساله به سن کودک بستگی دارد. کودکی
که بالای یک سال سن دارد و شیرپاستوریزه هم می‌خورد، می‌تواند این شیرها
را هم بخورد و جای نگرانی نیست ولی این کار چند شرط دارد؛ مادر باید 2
لیوان شیر که کودکان باید طی 24 ساعت بخورند، در ظرف تمیزی بریزد و
اندازه‌گیری کند و آن را بجوشاند. وقتی شیر به مرحله جوش رسید، باید 5 تا
10 دقیقه در این مرحله بماند و بجوشد.
یعنی به محض اینکه شیر به مرحله جوش رسید،
نمی‌توان آن را برداشت زیرا شیر حاوی میکروب‌هایی مانند میکروب عامل تب
مالت است که برای کودکان خطرناک است و با جوشیدن زیاد از بین می‌رود. پس از
اینکه این زمان طی شد، باید شیر را داخل ظرف اولی که در آن شیر را
اندازه‌گیری‌کرده، بریزد. البته ظرف باید کاملا شسته و تمیز شده باشد. قطعا
میزان شیرجوشیده از شیر اولی که اندازه‌گیری شده بوده، کمتر است چون
مقداری از آن در اثر جوشیدن تبخیر شده است. این میزان کم‌شده، با آب جوشیده
سرد‌شده پر شود زیرا غلظت برخی از املاح مانند کلسیم، فسفر و سدیم در شیر
جوشیده طبیعی گاو آنقدر زیاد است که کودک را دچار مشکل خواهد کرد. شیر هر
چه غلیظ‌تر باشد، بهتر نیست بلکه ترکیب شیرگاو، گوسفند، بز یا شتر باید به
شیرمادر شبیه باشد.
با نوزادی که شیر مادرش را نمی خورد چه کار باید کرد؟
با
نوزادی که شیر مادر خود را نمی خورد و میلی به انواع شیرخشک ندارد چه کار
باید کرد؟ چطور باید او را سیر کنیم؟ خیلی‌ها برای پیدا کردن شیر مناسب
برای نوزادشان به مشکل برمی‌خورند. پیشنهاد خیلی‌ها در چنین مواردی استفاده
از شیر حیواناتی مانند گاو به جای شیر مادر است. شما می‌توانید به
نوزادتان شیر گاو بدهید اما نباید فراموش کنید که جایگزین کردن شیر گاو به
جای شیر مادر شرایط و استانداردهایی دارد که نباید از ذهن‌تان دور بماند.
دکتر میثم شیرزاد، متخصص طب سنتی درباره شیر مادر و شیر گاو و انتخاب مفید
و سالم شیر توضیح می‌دهد.
علت انتخاب شیر مادر چیست؟
مهم‌ترین
ویژگی شیر مادر آنتی‌بادی‌های موجود در بدن مادر است که می‌تواند ایمنی
مطلوبی در برابر بسیاری از بیماری‌های عفونی در بدن نوزاد ایجاد کند. شیر
مادر باعث تقویت عملکرد ریه شده، از بیماری‌های تنفسی و تنگی نفس در نوزاد
جلوگیری می‌کند و از ابتلا به پنومونی (ذات‌الریه) می‌کاهد.
نوزادی
که از شیر مادر تغذیه می‌کند، مسمومیت غذایی ندارد، برونشیت نمی‌گیرد،
بدنش به عفونت‌های میکروبی دچار نمی‌شود و امکان ابتلای او به آنفلوآنزا،
عفونت گوش، آلرژی، جوش، اسهال و سرخجه تقریبا به صفر می‌رسد. یکی دیگر از
مزایای شیر مادر مکیدن سینه است. مکیدن سينه مادر به رشد فک نوزاد کمک
می‌کند و شیرخوارانی که از شیشه برای تغذیه استفاده می‌کنند، عمل مکیدن را
به این کیفیت انجام نمی‌دهند. با توجه به این خواص منحصر به فرد، تا جایی
که امکان دارد باید شیر مادر را به تغذیه شیرخوارشان ترغیب کرد. در واقع
موارد بسیار محدودی وجود دارد که مادر از این عمل منع می‌شود. این موارد
شامل سرطان پستان، آبسه چرکی پستان و بیماری‌هایی مانند ایدز یا هپاتیت
است.
بهترین زمان برای جایگزینی شیر گاو بر شیر مادر
شیرهای
فله دارای چربی و غلظت بالایی هستند و هضم آنها نسبت به شیر مادر و شیر
پاستوریزه دشوارتر است بنابراین در نوزادان و شیرخواران 2 تا 3 ماهه بهتر
است با نظر متخصص اطفال از شیر خشک مناسب با شرایط شیرخوار استفاده کرد.
اما اگر هیچ راه دیگری وجود نداشت می‌توان با مشورت متخصص از 3 ماهگی به
بعد به تدریج از شیر گاو استفاده کرد.
انواع
شیرگاو ارزش تغذیه‌ای بالایی دارند اما باید قبل از استفاده به خوبی
جوشانده شوند. بهترین شیوه جوشاندن اضافه کردن یک‌چهارم آب و جوشاندن
حداقل 15 تا 20 دقیقه با حرارت ملایم است. وقتی آب اضافه شده تبخیر شد شیر
آماده استفاده است.
جوشاندن
کافی برای از بین بردن باکتری‌های بیماری‌زای احتمالی موجود در شیر ضروری
است. نکته دیگر حساسیت به پروتئین شیر گاو است که ممکن است در برخی
شیرخواران بروز کند.
مدت زمان شیردهی مادر از دید طب سنتی
نگاه
طب سنتی منطبق بر شیوه‌ای است که در قرآن کریم بدان اشاره شده است. قرآن
در سوره احقاف آیه 15 بیان می‌دارد که «و حمله و فصاله ثلاثون شهرا» یعنی
مجموع دوره بارداری و از شیر گرفتن او 30 ماه است.
به
این ترتیب حدود 21 ماه را به زمان شیردهی اختصاص می‌دهد. این مطلب در
منابع طب سنتی مورد تأکید قرار گرفته است. در بررسی‌های پزشکی نوین هم حدود
2 سال زمان مناسب برای تغذیه با شیر مادر به نوزاد ذکر شده است.
شاید آلرژی در کمین نوزاد شماست
اگر
مادر بیمار باشد یا دچار سوءتغذیه شود، باز هم مناسب‌ترین شیر، شیر مادر
است اما اگر در موارد خاصی مادر به توصیه پزشک یا نداشتن شیر کافی نتواند
شیر خود را به نوزادش بدهد، نزدیک‌ترین شیری که می‌تواند جایگزین شیر مادر
شود، شیر گاو است.
باید توجه داشت که دستگاه گوارش نوزادان با هم تفاوت دارد و ممکن است بعضی از آنها به پروتئین موجود در شیر گاو حساسیت نشان دهند.
اگر
سیستم ایمنی بدن نوزاد به پروتئین شیر گاو حساسیت نشان دهد، کودک دچار
علائمی مانند درد شکم، بی‌قراری، نفخ زیاد، اسهال و حتی گاهی وجود خون در
مدفوع می‌شود. در این موارد باید شیر گاو و فرآورده‌های لبنی قطع و از شیر
خشک مناسب مصرف شود. در چنین مواردی توصیه می‌شود مصرف شیر گاو را متوقف و
با پزشک متخصص برای یک جایگزین مناسب مشورت کنید.
بهترین
جایگزین برای شیر گاو در نوزاد محروم از شیر مادر که به پروتئین شیر گاو
حساسیت دارد، شیر خشک است و بهتر است از شیر دیگری استفاده نشود.
