نتیجه یک برگه آزمایش خون چیست؟هموگلوبین و هموتوکریت
در برگه‌های آزمایش مختلف ممکن است به صورت‌های مختلف HGB،Hg، یا Hgb
نوشته شود. هم اینها مخفف کلمه هموگلوبین، یکی از عناصر اصلی تشکیل دهنده
گلبول قرمز است. این ماده که در آن آهن به کار رفته خود از اسید آمینه
تشکیل شده و جایگاه‌های مختلفی برای ترکیب با اکسیژن دارد. هموگلوبین در
جایی که اکسیژن زیاد وجود دارد با آن ترکیب می‌شود و در محیط کم اکسیژن آن
را آزاد می‌کند.اندازه‌گیری مقدارکلی هموگلوبین در واقع نوعی نشان‌هنده
تعداد گلبولهای قرمز است.مقادیر اصلی: مقدار طبیعی برای آقایان بین
14 تا 18 گرم در هر دسی‌لیتر است و برای خانم‌ها مقادیر بین 12 تا 16 گرم
در هر دسی‌لیتر طبیعی محسوب می‌شود.محدوده خطر: هموگلوبین زیر 5 و بالای 20 مقادیر بحرانی به حساب می‌آیند و حتما نیازمند رسیدگی فوری هستند.
چه چیزهایی باعث کاهش آن می‌شود؟دقیقا
همان دلایل کاهش گلبولهای قرمز چون هموگلوبین را هم تخریب می‌کنند باز
کاهش مقدار آن در خون می‌شوند. کم‌خونی، خون‌ریزی شدید، سرطان، سوءتغذیه،
بیماری لوپوس، بیماری‌های کلیوی و بزرگی طحال باعث کاهش هموگلوبین می‌شوند.
مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها، آسپیرین و ایندومتاسین و همچنین داروهای ضدسرطان هم
هموگلوبین خون را کم می‌کنند.
چه چیزهایی باعث افزایش آن می‌شود؟مشکلات
ریوی، سوختگی شدید، نارسایی مزمن ریه و از دست دادن زیاد آب (دهیدراسیون)
مقدار این ماده حیاتی را افزایش می‌دهند. جنتامایسین و متیل‌دوپا هم جزو
داروهایی هستند که عوارض جانبی‌شان افزایش Hgb است.
نکته :مقدار Hgb
در بارداری کاهش می‌یابد چون با اینکه خون‌سازی کمی بیشتر شده است اما حجم
مایع بدن و خون بالا رفته و مقدارکلی هموگلوبین در هر دسی‌لیتر آن کاهش
می‌یابد.زندگی در ارتفاع هم به خاطر نیاز بیشتر بدن به اکسیژن و کمبود
اکسیژن محیط باعث تولید بیشتر هموگلوبین می‌شود.در طحال اغلب سلولهای
پیرخون تخریب می‌شوند. بزرگ شدن طحال یعنی تخریب بیشتر سلول‌ها و به همین
دلیل به دنبال آن کاهش RBC و Hgb رخ می‌دهد.
HCT
هموتوکریت یا HCT
هم یکی از مقادیر اندازه‌گیری گلبول قرمز است. به طور کلی «هم» به معنی
آهن است و هر جا در هر کلمه‌ای آمد حتما آن کلمه ارتباطی با گلبول قرمز
دارد. هماتوکریت درصدی از حجم کلی خون است که از گلبول قرمز ساخته شده و با
اندازه‌گیری قسمت قرمز رسوب خون در لوله آزمایش نسبت به کل ارتفاع خون
اندازه‌گیری می‌شود. به خاطر بیماری‌ها و شرایط مختلفی که می‌توانند
اندازه‌گیری RBC و Hgb را با اشکال مواجه کنند، HCT
هم اندازه‌گیری می‌شود تا به طور مستقیم نشان‌دهنده اندازه هموگلوبین و
گلبول قرمز در خون باشد. این عدد معمولا با درصد نشان داده می‌شود.مقادیر طبیعی:
اعداد بین 42 تا 52 درصد برای آقایان و 37 تا 47 درصد برای خانم‌ها نرمال
به حساب می‌آید. در خانم‌های باردار درصد بالاتر از 33 طبیعی است.محدوده خطر: HCT بالاتر از 60 درصد و پایین‌تر از 15 درصد باید باعث نگرانی پزشک شود.
چه چیزهایی باعث کاهش آن می‌شود؟تقریبا همان دلایل RBC،Hgb به علاوه شرایطی مثل پرکاری تیرویید، سیروزکبدی، نارسایی مغز استخوان و میلوم مولتیپل باعث کاهش هماتوریت می‌شوند.
چه چیزهایی باعث افزایش آن می‌شود؟سوختگی، اسهال شدید، بیماری‌های انسدادی ریوی، از دست دادن زیاد آب، تولید بیش از حد گلبول قرمز عوامل افزایش HCT هستند.
نکته:بیماری‌هایی که باعث به وجود آمدن شکل‌های غیرطبیعی گلبول قرمز می‌شوند (مثل بیماری گلبول قرمز داسی‌‌شکل) مقدار HCT را تغییر می‌دهند.وقتی مقدار گلبول سفید به شدت بالا باشد بر مقدار HCT
موثر است.در صورت طبیعی بودن اندازه‌های گلبول قرمز، مقدار هماتوکریت 3
برابر هموگلوبین است.هماتوکریت را نباید بلافاصله بعد از خون‌ریزی شدید
اندازه‌گیری کرد.
Platlate
پلاکت‌ها،
اجزای کوچک دیسک شکلی هستند که در خون وجود دارند و از بقیه سلولهای
خونی بسیار کوچک‌ترند. این اختارها حاوی آنزیم‌هایی هستند که باعث انعقاد
خون می‌شوند و وظیفه اصلی آنها جلوگیری از خون‌ریزی و خارج شدن
گلبول‌قرمزاز داخل رگ است.Plt
نشان‌دهنده تعداد پلاکت‌ها در هر میلی‌لیتر مکعب خون است و عدد مربوط به
آن معمولا بزرگ‌ترین عدد برگه آزمایش خون است.به غیر از کنترل سیستم
انعقادی خون، از میزان پلاکت برای بررسی روند بهبود نارسایی مغز استخوان و
بیماری‌های خونی هم استفاده می‌شود.مقادیر طبیعی: پلاکت بین 150 هزار تا 400 هزار در هر میلی‌مترمکعب خون برای بزرگسالان طبیعی است. در نوزادان این مقدار کمی بیشتر است.محدوده خطر: پلاکت زیر 50 هزار یا بیشتر از یک میلیون کاملا غیرطبیعی است و نیازمند توجه ویژه است.
چه چیزهایی آن را کاهش می‌دهد؟بزرگ
شدن طحال، خون‌ریزی شدید و مصرف پلاکت، لوسمی یا سرطان خون ترومبوسیتوپنی،
(انواع وراثتی کمبود پلاکت)، انعقاد منتشر خون در داخل رگ‌ها، شیمی‌درمانی
بعد از سرطان، عفونت و نارسایی مغز استخوان باعث کاهش PH می‌شود. عدم تولید پلاکت هم می‌تواند به خاطر مشکلات استخوانی باشد.
چه چیزهایی آن را افزایش می‌دهد؟بیماری آرتریت روماتویید، کم‌خونی فقر آن و مشکلات بعد از برداشت طحال باعث افزایش مقدار پلاکت می‌شوند.
به این عوامل می‌توان بعضی سرطان‌ها و بیماری‌های ژنتیکی خاص را هم اضافه کرد.
نکته:ورزش
شدید و قدرتی باعث افزایش میزان پلاکت می‌شود. در هنگام قاعدگی مقدار
پلاکت کمی کاهش پیدا می‌کند.قرص‌های ضدبارداری باعث بالا رفتن مقدار پلاکت
می‌شوند. در حالی که استامینوفن پلاکت را کاهش می‌دهد.
متوسط حجم پلاکت(MPV):
در
واقع سایز پلاکت ها را نشان می دهد. پلاکت های جدید همیشه بزرگ تر هستند و
افزایش حجم پلاکت هنگامی رخ می دهد که تعداد پلاکت های تولید شده رو به
افزایش باشد. MPV اطلاعاتی راجع به تولید پلاکت در مغز استخوان به پزشک می دهد.
جزء آزمایشات CBC است. در واقع CBC تعیین می کند که آیا گلبول های قرمز کافی هستند و یا شکل نرمال دارند یا خیر؟ از نظر ظاهر شناسی، کمبود آهن، ویتامین B12 و فولات تغییر
شکل متفاوتی را در شکل گلبول قرمز حاصل می کنند. اگر تعداد گلبول های قرمز
ناکافی باشد گفته می شود فرد آنمیک است، اما برای تعیین نوع کم خونی حتماً
شکل گلبول قرمز باید مورد بررسی قرار گیرد. سایر آزمایشات مربوط به CBC که در تعیین حجم گلبول قرمز به کار می روند، عبارت هستند از:
MCV (متوسط حجم گلبولی):
در این بررسی سایز متوسط گلبول قرمز تعیین می شود. وقتی گلبول قرمز بزرگ تر از نرمال است MBV بیشتر است و به آن کم خونی ماکروسیتیک گفته می شود که به عنوان مثال در کم خونی ناشی از کمبود B12 مشاهده می شود، اما هنگامی که گلبول های قرمز کوچک تر از نرمال باشند(میکروسیتیک)، کم خونی فقر آهنیا تالاسمی ممکن است وجود داشته باشد.
MCH متوسط هموگلوبین گلبول:
MCH، محاسبه مقدار متوسط هموگلوبین درون گلبول قرمز است. در کم خونی ماکروسیتیک گلبول ها بزرگ تر بوده و MCH افزایش می یابد، در حالی که در کم خونی آهن MCH کاهش می یابد.
MCHC:
محاسبه
غلظت متوسط هموگلوبین داخل گلبول قرمز است. وقتی هموگلوبین به صورت
غیرطبیعی در گلبول قرمز رقیق شود، گلبول قرمز کم رنگ تر(هیپوکرومیک) از حد
نرمال است که در کم خونی فقر آهن و تالاسمی مشاهده می شود. افزایش MCHC هنگامی رخ می دهد که هموگلوبین به صورت غیر طبیعی داخل گلبول قرمز تغلیظ شود، مثلاً در سوختگی ها.
هموگلوبین
گویچه‌های قرمز خون حاوی مولکول پیچیده‌ای به نام هموگلوبین می‌باشد که هموگلوبین از یک قسمت پروتئینی به نام گلوبین و یک رنگدانه آهن‌دار به نام هِم
تشکیل شده است. گلوبین مرکب از 4 زنجیره پلی پپتیدی است که به هر زنجیره
یک پورفیرین آهن‌دار (هِم) متصل شده است. بر اساس نوع زنجیره‌های پلی
پپتیدی سه نوع هموگلوبین (Hb) در انسان قابل تشخیص می‌باشد که شامل HbA12 که 2% هموگلوبین افراد بالغ را تشکیل می‌دهد و گلوبین آن مرکب از دو زنجیره آلفا و دو زنجیره دلتا می‌باشد.
 |
HbF که حدود 1% هموگلوبین بالغین را تشکیل می‌دهد و در ساختمان
گلوبین آن دو زنجیره آلفا و دو زنجیره گاما شرکت دارند، است. HbF در دوره
جنین ، هموگلوبین غالب می‌باشد و پس از تولد بوسیله HbA1 جایگزین می‌گردد. یکی از راههای تخمین میزان گویچه‌های قرمز خون ، اندازه گیری مقدار هموگلوبین با استفاده از دستگاه اسپکترو فتومتر
می‌باشد. در این روش که مقدار هموگلوبین برحسب گرم در دسی لیتر بیان
می‌گردد. در مردان 18 – 14 گرم بر دسی لیتر و در زنان 16 – 12 گرم بر دسی
لیتر می‌باشد.
نقش مولکول هموگلوبین
هموگلوبین به علت داشتن آهن که در حالت احیا شده می‌باشد، می‌تواند با اکسیژن و دی‌اکسید کربن
ترکیب شده و به ترتیب اکسی هموگلوبین (oxyhemoglobin) و کربو آمینو
هموگلوبین (carbaminohemoglobin) تشکیل دهد. با توجه به بالابودن فشار
اکسیژن در ریه‌ها ، اکسی هموگلوبین در ریه‌ها تشکیل شده و پس از رسیدن به بافتها ، اکسیژن جدا شده و دی‌اکسید کربن CO2 به آن متصل می‌گردد.
به
این ترتیب امکان حمل اکسیژن از ریه‌ها به بافتها و دی‌اکسیدکربن از بافتها
به ریه‌ها امکان‌پذیر می‌گردد. از طرف دیگر سطح بسیار زیاد گویچه‌های قرمز
نسبت به حجم آنها (به علت داشتن شکل مقعرالطرفین) سبب تسریع و تسهیل اشباع
هموگلوبین با اکسیژن در ریه‌ها می‌شود. علاوه بر انتقال اکسیژن توسط
هموگلوبین ، این مولکول عمل دیگری نیز انجام می‌دهد و آن عبارت از تثبیت
فشار اکسیژن در بافتها است.
 |
تشکیل مولکول هموگلوبین
سنتز مولکول هموگلوبین در گلبولهای قرمز اولیه شروع می‌شود و تا زمانی که گلبول قرمز ، مغز استخوان را ترک می‌کند و وارد خون
می‌شود، برای حدود یک روز به تشکیل مقادیر ناچیزی هموگلوبین ادامه
می‌دهند. هر مولکول هم پس از تشکیل شدن با یک زنجیره پلی پپتیدی بسیار دراز
موسوم به گلوبین که در ریبوزومها ساخته می‌شود، ترکیب شده و یکی از اجزا هموگلوبین موسوم به یک زنجیره هموگلوبین را تشکیل می‌دهد.
هر
یک از این زنجیره‌ها دارای وزن مولکولی 16000 بوده و چهار عدد از آنها به
نوبه خود بطور سست به یکدیگر متصل شده و مولکول کامل را می‌سازند. چون هر
زنجیره یک گروه هم دارد، چهار اتم آهن در هر مولکول هموگلوبین وجود دارد که
هر یک از آنها می‌تواند یک مولکول اکسیژن را حمل کند. هموگلوبین دارای وزن
مولکولی 64458 دالتون است.
کم خونی داسی شکل
ناهنجاریهای زنجیره‌های هموگلوبین می‌تواند مشخصات فیزیکی مولکول هموگلوبین را تغییر دهد. به عنوان نمونه ، در آنمی داسی شکل ، اسید آمینه والین ، جایگزین اسید گلوتامیک
در یک نقطه در هر یک از دو زنجیره بتا می‌شود. هنگامی که این نوع
هموگلوبین در معرض فشار اکسیژن پایین قرار می‌گیرد، بلورهای درازی در داخل
گویچه‌های سرخ تشکیل می‌دهد که گاهی 15 میکرومتر طول دارند. این بلورها
عبور گویچه‌های سرخ از مویرگهای کوچک
را تقریبا غیر ممکن می‌سازند و انتهای تیز و سرنیزه‌ای به احتمال زیاد
غشاهای گویچه‌ای را پاره کرده و به این ترتیب منجر به آنمی داسی شکل
می‌شوند.
 |
تخریب هموگلوبین
عمر گویچه‌های قرمز خون حدود 120 روز می‌باشد و پس از پایان این مدت بوسیله ماکروفاژها در طحال ، کبد و مغز استخوان
فاگوسیته می‌شوند. پس از فاگوسیته شدن گویچه قرمز ، بخش پروتئینی
هموگلوبین به اسیدهای آمینه تجزیه می‌شود و آهن آزاد شده به پروتئینها متصل
شده و به صورت هموسیدرین یا فریتین
در داخل آنها ذخیره می‌شود و در مواقع لازم پس از حمل به مغز استخوان ،
برای سنتز هموگلوبین جدید مورد استفاده قرار می‌گیرد. پورفیرین به
بیلی‌روبین تبدیل و پس از حمل به کبد به صورت محلول در آمده و همراه صفرا دفع می‌گردد.
تحت
شرایط ویژه‌ای نظیر قرار گیری در محلولهای هیپوتونیک و یا تحت تاثیر موادی
مانند سم مار ، هموگلوبین از درون گویچه‌های قرمز خارج می‌گردد که این
حالت را همولیز (hemolysis) می‌نامند. هموگلوبین ، پس از همولیز ، سرنوشتی
مانند هموگلوبین گویچه‌های قرمز فاگوسیته شده پیدا می‌کند. به همین دلیل ،
درصورتی که همولیز به حدی باشد که کبد قادر به دفع همه بیلی‌روبین تشکیل
شده نباشد، یرقان پدید می‌آید که با توجه به علت پیدایش آن ، یرقان همولیتیک نامیده می‌شود.
