يك متخصص ستون فقرات از علل بروز مشكلات ستون بدن مي گويد :80 درصد مردم اين درد را تجربه مي كنند
ارگان هاي بدن هر كدام وظيفه خاصي به عهده دارند و اختلال در عملكرد هر
كدام بدن را با مشكل روبه رو مي سازد. يكي از ارگان هاي مهم كه نقص در
عملكرد آن فرد را حتي از انجام امور روزانه بازمي دارد مربوط به ناهنجاري
هاي ستون فقرات است. ستون فقرات محور اصلي بدن معرفي مي شود.
ميليون ها نفر در جهان از مشكلات ناشي از ناهنجاري هاي ستون فقرات رنج مي
برند تا جايي كه پرداختن به فعاليت هايي مانند كار، تفريح، ورزش و…
برايشان سخت و دشوار مي شود.
همواره وظيفه اصلي و اساسي ستون فقرات
حمايت از كل بدن است و توانايي انجام كارهاي پيچيده اي را به عهده دارد
بنابراين با انجام اصول ساده مي توان سلامت ستون فقرات را تضمين كرد. در
اين راستا با دكتر مسعود فاخري، جراح و متخصص ستون فقرات در اين باره به
گفت وگو پرداخته ايم.
داشتن ستون فقرات سالم چقدر حائز اهميت است؟
ستون
فقرات تحت عنوان ستون بدن معرفي مي شود و اندام ها و تنه روي اين ناحيه
متصل هستند و در اصل ستون فقرات محور مكانيكي بدن انسان به شمار مي رود.
اين ناحيه از بدن از 7 مهره گردني، 12 مهر پشت و 5 مهره كمر تشكيل شده است،
اين مهره ها توسط صفحات غضروفي كه تحت عنوان ديسك هستند با ليگامان ها،
كپسول هاي مفصلي و عضلات به يكديگر وصل شده اند، اين مهره ها توسط بافت هاي
متحرك به هم متصل هستند و اين ويژگي را دارند كه همه ستون فقرات از بالابه
سمت پائين داراي حركت در جهات مختلف باشد و فرد توانايي حركت، چرخش به
پهلوها و به سمت عقب و جلو را داشته و خم شود. انجام اين حركات فشار زيادي
را روي گردن و كمر وارد كرده و فشار در اين ناحيه بيشتر است. در قسمت قفسه
سينه و ناحيه پشت چون دنده ها به آن وصل مي شوند حركت زيادي ندارد بنابراين
فشار در اين ناحيه نيز نسبت به ساير قسمت ها كمتر است.
همواره آن
چيزي كه از نظر حركت شناسي و بيومكانيك به آن اهميت داده مي شود اين است كه
تمام نقاط اين ساختمان سالم كار كنند و حركات طبيعي را براي فرد ايجاد
كنند. به طور كلي ناهنجاري هايي كه باعث درد ستون فقرات مي شود بيماري هاي
مختلفي خواهد بود اما آن نكاتي كه در سطح جامعه و مردم شايع تر است و عامل
اصلي درد بيشتر بيماران، بيماري آرتروزهاي ستون فقرات است. معمولاً
آرتروزها در سنين مختلف بروز پيدا كرده و شيوع آن در زنان و مردان مختلف
است، حتي براساس نوع شغل و ميزان فعاليت هاي فردي نيز متغير است. طبيعتاً
افرادي كه كارهاي سنگين تري انجام مي دهند احتمال بروز اين عارضه در آنها
بيشتر است. ارث و فاكتور ژنتيك يكي ديگر از مولفه هايي است كه در مبتلايان
به مشكلات ستون فقرات دخيل است و نقش اساسي را ايفا مي كند، البته اين
مولفه در برخي خانواده ها كمتر و در برخي بيشتر به نظر مي رسد.گ
عارضه آرتروز معمولاً از چه سني مبتلايان را بيشتر با مشكل روبه رو مي كند؟
به
طور مثال گاهي اوقات ممكن است در يك فرد جوان، نوجوان و كم سن و سال علائم
آرتروز مشاهده نشود و علت درد بيماري هاي ديگر باشد، اما عامل درد و
آرتروز بيشتر در سنين بالاي 35 سال ديده مي شود. در زنان اين عامل زودتر،
خود را نشان مي دهد و معمولاً افرادي كه داراي اضافه وزن هستند و فعاليت
هاي ورزشي مستمر هم ندارند و آن دسته از افرادي كه كارهاي سنگين تري انجام
مي دهند مانند حمل و نقل بار سنگين، كارگران و كشاورزان در معرض آسيب جدي
تري قرار دارند. عارضه آرتروز بيشتر در ناحيه گردن و كمر وجود دارد.
اصولاً آرتروز را به فرسوده شدن بافت هاي نگه دارنده مهره ها مي گويند و
زماني اتفاق مي افتد كه ديسك بين مهره ها فرسوده شود. همچنين فرسوده شدن
ليگامان ها و كپسول هايي كه مهره ها را به يكديگر متصل مي كند، ايجاد
آرتروز و درد در آن ناحيه مي كند.
شروع مشكلات ستون فقرات يا آرتروزها با چه علائمي است؟
در
ابتداي بيماري، فرد درد در نواحي مختلف را احساس مي كند و اگر درمان در آن
مقطع درست و اساسي صورت نگيرد و مراقبت جدي از مهره ها به عمل نيايد، به
تدريج مهره ها لق شده و به مرور جابه جا مي شوند و بر اثر اين جابه جايي،
ستون فقرات كج مي شود و كج شدگي هاي مختلف در ستون فقرات اتفاق مي افتد.
در فاصله بين مهره ها، اعصاب عبور كرده است و اين ريشه هاي اعصاب وقتي
توسط مهره ها كج مي شوند، فاصله بين ريشه هاي مهره كمتر شده و در حالت فشار
قرار مي گيرند و به تدريج فرد در اندام هاي مختلف مانند دست و پا احساس
گزگز، خواب رفتگي و بي حس شدن پيدا مي كند و به مرور قدرت عضلات كمتر شده
تا جايي كه فرد توان راه رفتن را از دست خواهد داد و در مرحله نهايي فرد به
تنگي كانال نخاع در اثر آرتروز مبتلاشده است كه درمان جدي را در بردارد.
وظيفه اصلي ستون فقرات چيست؟
ستون
فقرات محور مكانيكي بدن انسان است. از وظايف اصلي و مهم اين قسمت مي توان
به خم و راست شدن در جهات مختلف و چرخش بين مهره ها اشاره كرد. مهره ها
بايد نسبت به يكديگر حركات طبيعي داشته باشند تا فرد بتواند اين حركات را
انجام دهد. انجام اين حركات نياز به ديسك، غضروف و مفاصل سالم دارد همچنين
عضلات و ليگامان ها نيز بايد سالم كار كنند، در اصل حركت كردن بخشي از
وظايف ستون فقرات محسوب مي شود و نگه داشتن ستون بدن بخش مهمي از وظايف اين
ناحيه است. نخاع از داخل ستون فقرات عبور كرده است كه ريشه هاي عصبي از آن
جدا مي شود.
محافظت از نخاع و ريشه ها به عهده ستون فقرات است،
همچنين اين ناحيه نيز از نخاع محافظت مي كند و اگر دچار ناهنجاري انحراف
شود در نهايت نخاع آسيب مي بيند و اتفاقاتي مانند فلج اندام، فلج دست و پا و
بي اختياري ادرار رخ مي دهد.
اين ناهنجاري ها معمولاً در زنان شايع تر است يا مردان؟
عارضه
آرتروز در زنان شايع تر است اما عارضه هاي ديگر در مردان بيشتر ديده مي
شود، معمولاً مردان بيشتر در معرض صدمات ورزشي، تصادفات و… هستند و علت
اصلي اين آسيب ها اين است كه مردان در جامعه مسئوليت هاي اجتماعي بيشتري
داشته و نوع فعاليت هايشان متفاوت است معمولاً از سن 35 تا 40 سالگي به بعد
علائم اوليه بروز پيدا مي كند و با درد در ناحيه گردن و كمر آغاز مي شود و
چون درد به دليل فشار به ريشه هاي عصبي ايجاد مي شود به بازوها و ساعد
انتشار پيدا مي كند.
اختلالات شايع ستون فقرات چيست؟
عارضه
آرتروز در نواحي مختلف از شايع ترين عوامل درد ستون فقرات به حساب مي آيد،
اما ناهنجاري هاي ديگر هم وجود دارد كه باعث درد مي شود، عفونت هاي ستون
فقرات و تومورها باعث درد مي شوند اما عمده عواملي كه باعث ايجاد درد مي
شوند، صدمات فيزيكي، ورزش، شكستگي، دررفتگي هاي استخواني است كه باعث كج
شدن مي شوند.
در مورد تومورهاي ستون فقرات اين گونه بايد گفت فرد
مبتلابه تنهايي قادر به كنترل روند بيماري نيست، زيرا عارضه آرتروز را مي
توان پيشگيري يا حتي كنترل كرد اما تومورها را نمي توان بدون مراجعه به
پزشك معالجه كرد.
به طور كلي با مراقبت از ستون فقرات، انجام حركات
ورزشي، فشار وارد نكردن توسط اجسام سنگين و جلوگيري از فشار نامناسب به
كمر و گردن مي توان سن ابتلابه اين عارضه را كاهش داد.
يكي از
عواملي كه در ايجاد اختلال تاثير دارد، فشارهاي روحي و رواني است كه باعث
تشديد درد در نواحي مختلف مي شوند، اين عامل باعث بروز آرتروز ها نمي شود
بلكه تشديدكننده درد به حساب مي آيد و معمولاً زنان جواني كه از درد در
ناحيه گردن و كمر شكايت مي كنند ناشي از فشارهاي عصبي و رواني است.
انحراف ستون فقرات چگونه اختلالي است و كدام نقاط را درگير مي كند؟
مجموع
مهره هاي ستون فقرات كاملاً در يك محور مكانيكي درست قرار دارند، در ستون
فقرات بايد كمي انحنا به سمت جلو در گردن، يك انحناي كم و نرمال در ستون
فقرات پشت و يك انحنا به جلو در كمر وجود داشته باشد و در اصل شكل ستون
فقرات بايد شبيه يك S انگليسي باشد و هنگامي كه به آناتومي ستون فقرات فرد
سالم توجه مي شود، بايد سه انحنا داشته باشد، هر كدام از اين انحناها يك
درجه بندي خاص دارند و اين ميزان درجه بندي نشان دهنده سلامت ستون فقرات
است. اگر ميزان انحناها به سمت جلو زياد باشد، فرد دچار كيفور يا قوز است،
اما اگر فرد داراي انحرافات جانبي يعني انحنا به طرفين باشد، در اصطلاح به
آن اسكوليوز مي گويند. همواره عوامل مختلفي باعث افزايش انحنا، انحرافات يا
كجي هاي ستون فقرات مي شود. اين عوامل در كودكان معمولاً به صورت مادرزادي
رخ مي دهد و در سنين بالاتر افزايش پيدا مي كند.
برخي آسيب هاي
ديگر مربوط به سانحه و يا تصادفاتي مي شود كه فرد دچار شكستگي شده و به
مرور به انحراف يا كجي مبتلامي شود. برخي بيماري هاي عصبي و عضلاني مانند
ميوپاتي باعث انحراف ستون فقرات مي شود و در موارد خفيف تر ممكن است آرتروز
باعث انحراف كمر شود. يك نوع اسكوليوز در دختران و پسران نوجوان مشاهده مي
شود كه تحت عنوان اسكوليوز با علت ناشناخته معرفي مي شود. اين نوع انحراف
در دختران شايع تر است و تاكنون هيچ علت معلومي براي اين عارضه شناخته نشده
است.
به طور مثال ممكن است فردي تا سن 10 تا 11 سالگي داراي ستون
فقرات سالمي باشد، اما از اين سن به بعد دچار انحراف كج شدن و انحنا مي
شود. شناخته شدن بموقع مشكل و پيگيري درمان باعث مي شود انحراف بموقع درمان
شود. بنابراين دقت به شكل، فرم و ظاهر ستون فقرات جزو وظايف اصلي والدين
است.
علت اصلي ايجاد گودي كمر يا ستون فقرات چيست؟
در
حالت طبيعي، كمر بايد يك انحنا به سمت جلو داشته باشد، در حد 30 تا 50
درجه انحنا، طبيعي به نظر مي رسد. اما اگر از اين حد بيشتر شود، بايد گودي
كمر را با اصول ورزشي و دستورات لازم اصلاح كرد. اگر گودي كمر مورد توجه
قرار نگيرد، با افزايش سن، اضافه وزن و زايمان هاي مكرر در زنان اين گودي
افزايش خواهد داشت. اگر در ظاهر انحناي كمر زياد به نظر برسد و فرد همزمان
كمردرد داشته باشد، بهتر است در قدم اول با اصول فيزيكي و ورزشي تحت معالجه
قرار گيرند تا جلوي پيشرفت بيماري گرفته شود.
حساس ترين ناحيه در ستون فقرات كدام قسمت است؟
در
درجه اول ناحيه گردن حائز اهميت است، چون نخاع گردن از داخل ستون فقرات
گردني عبور مي كند. نخاع گردن مسئول عصب رساني به همه اعضا است. اگر در اين
ناحيه ناهنجاري وجود داشته باشد، مي تواند خطر نخاعي محسوب شود. در مرحله
بعدي از نظر شيوع ناحيه كمر مهم است كه باعث ايجاد ناتواني مي شود.
كمردردهاي مزمن دائمي باعث ناتواني فرد مي شود و وي را از كار كردن باز مي
دارد. در مرحله بعدي به لحاظ اهميت، ستون فقرات پشت است و نسبت به دو ناحيه
ديگر كمتر به عارضه دچار مي شود و علت آن است كه دنده ها از اين ناحيه
محافظت مي كنند. همچنين مهره هاي مهم از نظر بروز آرتروز، مهره هاي 4 و 5 و
6 گردن بايد بيشتر مورد مراقبت قرار گيرند و در كمر مهره 4 و 5 مهره هايي
هستند كه چون وظيفه حركتي و تحمل وزن بيشتري را دارند، ابتلابه ناهنجاري ها
در اين نقاط بيشتر است.
به طور كلي و در يك ارزيابي عمومي چند درصد از افراد جامعه دچار اين مشكلات هستند؟
جوامع امروزي كه تحت عنوان جامعه مصرفي است، افراد داراي اضافه وزن بيش از
حد هستند، همچنين به دليل نوع تغذيه، وجود مواد افزودني و نگه دارنده در
غذاها و غير بهداشتي شدن تغذيه و… باعث شده است تا گرايش به تحرك و ورزش
كاهش پيدا كند، از سوي ديگر كمردرد و فرسوده شدن عضلات كم كم سنين پائين را
هم درگير مي كند، البته آمار و ارقام دقيقي نمي توان ارائه داد، اما حدود
80 درصد از افراد در طول عمرشان حداقل يك بار كمردرد را تجربه كرده اند.
اگر افراد يك بار به عارضه كمردرد دچار شوند، مانند يك بار سرماخوردگي مي
توان به آن نگاه كرد اما اگر تكرار شود بايد با مراجعه بموقع علت هاي اصلي
شناخته شده و براي پيشگيري آموزش داده شود.
بهترين سن براي پيشگيري چه زماني است؟
برخي
بيماري ها از دوران جنيني آغاز مي شود، اسكوليوزهايي هستند كه مربوط به
ژنتيك و ازدواج هاي فاميلي است، بنابراين در مراكز مشاوره، آموزش ها توسط
كارشناسان داده مي شود و در خانواده هايي كه اسكوليوز شايع است يا برخي از
بيماري هاي عصبي، عضلاني زياد است و ريشه ژنتيك دارد، توصيه مي شود كمتر
ازدواج فاميلي داشته باشند. برخي از ناهنجاري ها با لوازم و امكانات تشخيصي
در دوران جنيني قابل تشخيص و درمان هستند. از اين رو بيماري هاي فرسودگي
ستون فقرات با ورزش كردن و رعايت اصول بهداشتي قابل پيشگيري است.
رعايت نكردن اصول درست براي محافظت از ستون فقرات چه مشكلاتي را در آينده رقم خواهد زد؟
درد، ناتواني، فلج اعصاب محيطي، ناتوان شدن قدرت دست و پا و در بدترين
حالت بي اختياري ادرار است. ستون فقرات در حقيقت نگه دارنده سيستم اعصاب
نخاع و اعصاب محيطي است. اگر در سلامت اين ناحيه بي دقتي شود، آسيب نهايي
به ريشه هاي عصبي و نخاع وارد مي آيد كه ناتواني و فلج را در پي خواهد
داشت.
پيشرفت علم پزشكي كشور ما در اين زمينه در مقايسه با ساير كشورها چگونه است؟
به
لحاظ درماني نسبت به ساير كشورها، فاصله چنداني نداريم اما اكنون در وضعيت
مناسبي قرار داريم. تقريباً در دو دهه قبل بيماران مجبور بودند براي
معالجه ستون فقرات و ناهنجاري هاي مربوط به آن به كشورهاي ديگر اعزام شوند و
براي درمان ناهنجاري هاي لاعلاج، از سوي وزارت بهداشت و درمان بايد بودجه
اي تصويب مي شد تا بيماران بتوانند روند درمان را ادامه دهند، اما امروزه
بسياري از مراكز به دستگاه ها و لوازم درماني مجهز هستند كه ديگر نيازي
نيست فرد براي تكميل درمانش به خارج از كشور سفر كند. سلامت ستون فقرات به
حدي حائز اهميت است كه بايد در سطح وسيع توسط مراكز درماني، مدارس، دانشگاه
ها و رسانه ها آموزش داده شود تا افراد از اسكلت ستون فقرات سالم و بهداشت
آن بي بهره نباشند.
مشکلات ستون فقرات و عوامل ایجاد آن ها
متاسفانه درد کمر شایعترین مشکل برای ستون فقرات است و بیشترین شکایات
افراد از این ناحیه است می خواهیم مهمترین علت این امر را در آن ها بدانیم و
آیا این عارضه می تواند زمینه ژنتیکی داشته باشد و چرا ابتلا به آن تا
جوانان و نوجوانان نیز دیده می شود
هر وقت کسی از کمردرد شکایت می‌کند،
در تشخیص ابتدایی به او می‌گویند احتمالا دیسک کمر دارد، اما کمتر کسی در
مواجهه با چنین دردی حدس می‌زند که مبتلا به یک بیماری ژنتیک با عنوان
روماتیسم ستون فقرات است.
روماتیسم ستون فقرات یا A.S یک بیماری دردناک و پیش‌رونده است که مفاصل
ستون فقرات را درگیر می‌کند. این بیماری ممکن است سایر مفاصل را نیز درگیر
کند و روی سایر اندام‌ها، به‌ویژه چشم، ریه، روده و قلب اثر بگذارد.
دکتر محمدمهدی امام، فوق‌تخصص روماتولوژی و عضو هیات علمی دانشگاه
علوم‌پزشکی شهید بهشتی درباره این بیماری می‌گوید: چند نکته مهم و کلیدی در
تشخیص و افتراق این بیماری از سایر انواع کمردرد به‌ویژه دیسک کمر وجود
دارد. این بیماری صرفا جنبه ژنتیک دارد و در بیش از 90 درصد مبتلایان، وجود
ژن عامل بیماری (ژن B27) به اثبات رسیده است و بر خلاف دیسک کمر، درد
مبتلایان با فعالیت بهبود می‌یابد و با استراحت شدت پیدا می‌کند. این
روماتولوژیست با تاکید بر این که مشخصه اصلی بیماری، چسبیده شدن ستون مهره
هاست که حرکات بیمار را به تمام جهات کاهش می‌دهد، می‌افزاید: این بیماری
بیشتر در افراد جوان و در دهه دوم و سوم زندگی دیده می‌شود و در مردان سه
برابر زنان دیده می‌شود و احتمال بروز بیماری بعد از 50 سالگی بسیار کم
است.
فعال شدن بیماری تحت تاثیر عفونت روده‌ای
اگرچه این بیماری یکی از بیماری‌هایی است که ژنتیک در آن بسیار دخالت دارد، اما این که چرا بیماری به وجود می‌آید، هنوز مشخص نیست.
دکتر امام با اشاره به این که در سه بیماری پسوریازیس، لوپوس و AS ،
ژنتیک نقش بسیار مهمی دارد، توضیح می‌دهد: نوع خاصی از عفونت گوارشی
(کلبسیلا) در فعال شدن و پیشرفت بیماری نقش بسیار مهم دارد. به بیان دیگر،
در صورت وجود زمینه ژنتیک این بیماری، با ابتلا به عفونت روده‌ای خاصی که
معمولا در دوران جوانی اتفاق می‌افتد، بیماری AS بروز می‌کند.
روماتیسم ستون فقرات بیماری گمراه‌کننده
بیماری AS گرچه زمینه ژنتیک دارد، اما ممکن است حتی در بستگان برخی بیماران به طور کامل بروز نکند و فقط علائم خفیفی را بروز دهد.
این متخصص روماتولوژی با بیان این مطالب اظهار می‌کند: بیماری در همه
افراد با دردهای ستون مهره‌ای بروز پیدا نمی‌کند، بلکه گاه با دردهایی در
کف پاشنه، بین دو کتف و قسمت جلوی سینه بروز می‌کند و حتی با خار پاشنه و
بیماری‌های قلبی اشتباه گرفته می‌شود.
وی تاکید می‌کند: این‌طور نیست که اگر ژن بیماری در شخصی وجود داشته
باشد،وی به این بیماری مبتلا شود؛ بلکه خیلی از افراد ژن را دارند، ولی
مبتلا نمی‌شوند. وجود ژن B27 احتمال ابتلا به بیماری را تا 20 درصد افزایش
می‌دهد .بیماری AS در برخی افراد با درد خفیف در مفاصل کمری بروز می‌کند و
در موارد حاد بیماری به‌ویژه در کسانی که سیگار می‌کشند با علائم التهابی
شدید ظاهر می‌شود.
تشخیص درست بیماری
افرادی که با نشانه‌های احتمالی بیماری مواجه اند یعنی هنگام استراحت با
درد کمر دست و پنجه نرم می‌کنند و دردشان با فعالیت روزانه تسکین می‌یابد
یا با دردهای عضلانی ناشناخته در ناحیه پاشنه پا، میان دو کتف و جناغ سینه
مواجه‌اند، باید به متخصص روماتولوژیست با تاکید به بررسی زمینه فامیلی
بیماری مراجعه کنند.
دکتر امام با بیان این مطالب می‌افزاید: گاهی بیماری با عوارض چشمی از
جمله درد چشم و تاری ضعیف دید همراه است که البته با درمان ساده مرتفع
می‌شود. بی‌شک آزمایش تخصصی، ام‌آر‌آی و عکسبرداری از مفاصل به تشخیص قطعی
بیماری کمک شایانی خواهد کرد.
هرچه سریع‌تر، درمان را آغاز کنید
از آنجا که روماتیسم ستون فقرات جنبه ژنتیک دارد، پیشگیری از آن ممکن
نیست و مهمترین اقدام در صورت بروز نشانه احتمالی بیماری به‌ویژه با وجود
زمینه خانوادگی، مراجعه سریع به متخصص روماتولوژی است تا بتوان با شروع
سریع اقدامات درمانی از بروز عوارض شدید بیماری جلوگیری کرد.
این عضو هیات علمی دانشگاه شهید بهشتی تاکید می‌کند: مراجعه سریع به
پزشک، جلوگیری از پیشرفت بیماری و گرفتن آموزش‌های لازم بسیار مهم است تا
عوارض بیماری به صورت زمینگیر شدن بروز نیابد. اگر بیماری به سرعت تشخیص
داده و درمان مناسب برای آن آغاز نشود، به‌تدریج منجر به چسبیدن ستون
مهره‌ها می‌شود و حرکات آنها را با مشکل مواجه می‌کند. با پیشرفت بیماری،
به‌تدریج قسمت‌های فوقانی‌تر و حتی گردن گرفتار می‌شود، به‌طوری که بیماران
مبتلا نخواهند توانست حتی گردن را بالا بیاورند.
وی می‌افزاید: برای درمان این بیماری روماتیسمی، داروهای ضد‌التهابی
تجویز می‌شود. به‌علاوه درمان‌های مکمل دیگری هم پیشنهاد می‌شود که در
کاهش درگیری ستون مهره‌ها، مفاصل و چشم بیماران موثر است. نقش آموزش در
این بیماران بسیار مهم است، چراکه اگر به آنها آموزش داده شود و به آنها
برای جلوگیری از پیشرفت ناهنجاری‌های ستون فقرات توصیه شود، زندگی بسیار
مناسب‌تری خواهند داشت. بی‌شک برای افزایش آگاهی نسبت به این بیماری، عضویت
در انجمن تخصصی بیماران مبتلا به AS بسیار مفید خواهد بود.
