سريعترين پاداش وعقوبت براي اين نيكي وشرارتها
نظر
اسلام در مسئله احسان و نيكي به مردم روشن‌تر از آن است كه نياز دليل و
برهان داشته باشد؛ زيرا با مراجعه به منابع ديني مشاهده ميشود كه در آيات
قرآن و روايات وارده از سوي پيشوايان دين، فراوان به اين موضوع سفارش شده
است.
اين
اهميت تا جايي است كه در منابع حديثي سرفصل‌هايي با عنوان «استحباب نيكي
به برادران» را به خود اختصاص داده كه در ذيل آن‌ها روايات زيادي در اهميت و
جايگاه احسان و نيكي، تجليل از افراد نيكوكار، آثار و بركات كارهاي نيك در
حق ديگران و… جمع‌آوري شده است.
علاوه
بر اين‌ها سيره و منش پيامبر اسلام (ص) و ائمه (ع) سرشار از اين كار
پسنديده است. [۱] در عين حال در اين فرصت به عنوان نمونه تعدادي از آيات و
روايات بيان خواهد شد.
قرآن
كريم در مورد جايگاه نيكي نزد خداوند مي‌فرمايد: «وَ أَحْسِنُوا إِنَّ
اللَّهَ يُحِبُّ الْمُحْسِنين»؛ [۲] و نيكى كنيد! كه خداوند، نيكوكاران را
دوست مىدارد.
همچنين
در آيه‌اي ديگر مي‌فرمايد: «إِنْ أَحْسَنْتُمْ أَحْسَنْتُمْ
لِأَنْفُسِكُمْ»؛ [۳] اگر نيكى كنيد، به خودتان نيكى مىكنيد؛ يعني نيكي و
احساني كه انسان به برادران ديني و هم‌نوعان خود مي‌كند، در حقيقت بازگشتش
به خود انسان است؛ زيرا فرد نيكوكار با احسان و نيكوكاري، شخصيت خود را
كامل مي‌گرداند و در تحقق تكامل وجودي خويش مي‌كوشد. اگر انجام اعمال
پسنديده و نيك، انسان را از خسران رهايي ميبخشد و مصداق انسان پيروز و
سعادتمند ميشود، به اين معنا است كه انسان در يك فرآيندي خود را از نقص به
كمال مي‌رساند.
احسان
و نيكي به مردم از جمله ابزاري است كه نزديكي به خدا را سرعت ميبخشد،
مانع نزول بلا و موجب برطرف شدن سختي‌‌ها و مشكلات ميشود، و از همه
مهم‌‌تر محبوبيت در پيشگاه خداوند متعال را كه منشأ رحمت‌هاي بي‌كران او
است به ارمغان مي‌‌آورد.
روايات در اين موضوع گسترده‌تر از آن است كه بتوان آن‌ها را در اين مقال برشمرد؛ از اين‌رو برخي از آن‌ها به عنوان نمونه ذكر ميشود.
امام
باقر عليه السلام در حديثي بسيار زيبا در اين خصوص فرمود: «إنّ أسرَعَ
الخَيرِ ثَواباً البِرُّ، وإنّ أسرَعَ الشَّرِّ عُقوبةً البَغيُ؛» [۴]
بى‌گمان [در ميان نيكى‌ها] نيكى به ديگران سريعترين پاداش و [در ميان
شرارت‌ها] ظلم و تجاوز سريعترين عقوبت را دارد.
راوي
مي‌گويد شنيدم كه امام صادق (ع) مي‌فرمود بهترين افراد شما افراد با
گذشتاند و بد‌ترين شما بخيلان شما هستند. از ايمان خالص نيكى در حق
برادران و كوشش در انجام احتياجات آنان است؛ چرا كه نيكي به برادران
محبوبيت خداوند را موجب ميشود كه نتيجه اين كار دورى شيطان و بركنار شدن
از آتش و وارد شدن به بهشت است. [۵]
امام حسن مجتبي (صلوات الله عليه) نيز فرمودند: «تمام الصّنيعة خير من ابتدائ‌ها». [۶] تمام كردن احسان از آغاز كردن آن بهتر است.
«عَنْ
أَبِي عَبْدِ اللَّهِ (ع) قَالَ: الْبِرُّ وَ حُسْنُ الْخُلُقِ
يَعْمُرَانِ الدِّيَارَ وَ يَزِيدَانِ فِي الْأَعْمَارِ»؛ [۷] نيكوكارى و
خوش اخلاقى، خانه‌ها را آباد و عمر‌ها را طولانى مى‌كند.
فرمول خدا برای حل مشکلات چیست؟
حجت الاسلام و المسلمین نظافت، در ادامه شرح حکمت‌های
نهج‌البلاغه به بیان راه‌های اصلاح امور دنیا و غلبه بر مشکلات دنیایی
پرداختند:
امیرالمؤمنین در بخشی از حکمت 89 نهج‌البلاغه می‌فرمایند:
«مَنْ أَصْلَحَ مَا بَيْنَهُ وَ بَيْنَ اللَّهِ أَصْلَحَ اللَّهُ مَا
بَيْنَهُ وَ بَيْنَ النَّاسِ وَ مَنْ أَصْلَحَ أَمْرَ آخِرَتِهِ أَصْلَحَ
اللَّهُ لَهُ أَمْرَ دُنْيَاهُ» هر که مابین خود و خدا اصلاح کند، خداوند
مابین او و مردم را اصلاح نماید، و هر که کار آخرت را اصلاح کند، خدا کار
دنياى او را اصلاح نمايد.
اصلاح دنیا در گرو اصلاح آخرت
حضرت در این حکمت می‌فرمایند: «هر کس امر آخرتش را اصلاح کند؛ خدا امر دنیایش را اصلاح می‌کند.»
هر انسانی دوست دارد مشکل مالی نداشته باشد. دغدغه معاش، دغدغه انسانهاست؛
اما مشکل اینجاست که برخی برای رسیدن به این معاش از نماز اول وقت و یا
سایر اعمال عبادی‌شان می‌زنند؛ برخی روزه نمی‌گیرند تا قوتشان برای کار و به‌تبع آن درآمدشان کمتر نشود و این درحالی است که در روایتی آمده است: مردم براى اصلاح دنيا چيزى از دين را ترک نمىگويند، جز آنکه خدا آنان را به چيزى زیان‌بارتر دچار خواهد ساخت.[1] کار و کسب روزی خوب است و ثواب بسیاری دارد، همان‌طور که در روایتی از امام صادق (علیه‌السلام) آمده است: «الکادُّ عَلى عِیالِهِ مِن حَلالٍ کَالمُجاهِدِ فی سَبیلِ اللّه»[2] اما مشروط به اینکه از دین مایه نگذارد و آخرتش را به قربانگاه نکشاند.
اینجا سؤال مطرح می‌شود که چگونه امر آخرت‌مان را اصلاح کنیم:
اولین لازمه اصلاح امر آخرت این است که آخرت بزرگ‌ترین دغدغه ما باشد. دغدغه پول و معیشت نباید جای بزرگ‌ترین دغدغه آدمی را بگیرد. همان‌طور که می‌خوانیم:
«لاَ تَجْعَلِ الدُّنْيَا أَكْبَرَ هَمِّنَا». دوم اینکه در تعارض بین
دنیا و آخرت، آخرت را ترجیح دهیم. سومین نکته هم اینکه برای آخرت‌مان کار
کنیم. انسان برای روز قیامت خودش را آماده پاسخ‌گویی کند، یاد قیامت باشد و به عشق قیامت کار کند؛ همان‌طور که امیرالمؤمنین(علیه‌السلام) دستور می‌دهد: «وَ اعْمَلُوا لِلْجَنَّةِ عَمَلَهَا»[3]
سازوکار اصلاح امر دنیا
ممکن است سؤال شود، به فرض ما این امور را رعایت کردیم، خداوند چگونه امر دنیایمان را اصلاح می‌کند؟ در ذیل در حد فهم خودمان به بررسی آیات و روایت در این زمینه می‌پردازیم:
تقوا اسباب اصلاح امر دنیاست و خداوند نمی‌گذارد انسان متقی در بن‌بست بماند؛ چراکه فرموده است: «وَ مَنْ يَتَّقِ اللَّهَ يَجْعَلْ لَهُ مَخْرَجاً» و از آنجایی که او گمان نمی‌کند، روزی‌اش می‌دهد: «وَ يَرْزُقْهُ مِنْ حَيْثُ لا يَحْتَسِب»[4]. یکی از راه‌ها برای فهمیدن این مطلب، شنیدن خاطرات بزرگ‌ترهاست، خاطرات افراد سالخورده از نحوه ازدواج، مشکلات زندگی و توسعه کارشان، همه نشان‌دهنده این است که خدا به وعده‌اش عمل کرده است. مثلاً در مورد ازدواج جوانان خداوند می‌فرماید:
«وَ أَنْکحُوا الأيامى مِنْکمْ وَ الصَّالِحِينَ مِنْ عِبادِکمْ وَ
إِمائِکمْ إِنْ يَکونُوا فُقَراءَ يُغْنِهِمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ وَ
اللَّهُ واسِعٌ عَلِيمٌ»[5] جوانان را به ازدواج درآورید. اگر فقیرند نگران نباشید، خداوند این‌ها را از فضل خودش بی‌نیاز می‌کند، چراکه او واسِعٌ عَلِيمٌ است. خداوند وسعت دارد و نسبت به اصلاح امور علم دارد. اما برخی از جوانان می‌گویند ازدواج نمی‌کنیم، درحالی‌که نمی‌دانند یکی از بهانه‌های وسعت رزق، همین همسر است. چراکه پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) فرمود: روزی با همسر و فرزندان است.[6]
البته لازم به توضیح است که دیدن وعده پروردگار صبر می‌خواهد. بعضی‌ها کم‌صبرند، لذا وعده خدا را نمی‌بینند، مانند بچه‌ای که گرچه می‌بیند مادر برای رفع تشنگی او به دنبال آب است، اما بازهم فریاد می‌زند و آب می‌طلبد. گاهی انسان‌ها نیز چنین بی‌صبرند. بالاخره رسیدن به درجات، بدون صبر در برابر مشکلات امکان‌پذیر نیست. قرآن کریم ضمن اشاره به همین مطلب می‌فرماید:
«أَمْ حَسِبْتُمْ أَنْ تَدْخُلُوا الْجَنَّةَ وَ لَمَّا يَأْتِکمْ مَثَلُ
الَّذِينَ خَلَوْا مِنْ قَبْلِکمْ مَسَّتْهُمُ الْبَأْساءُ، وَ الضَّرَّاءُ
وَ زُلْزِلُوا حَتَّى يَقُولَ الرَّسُولُ وَ الَّذِينَ آمَنُوا مَعَهُ
مَتى نَصْرُ اللَّهِ أَلا إِنَّ نَصْرَ اللَّهِ قَرِيبٌ»[7]، آيا گمان کرديد داخل بهشت مىشويد بى آنکه حوادثى همانند حوادث گذشتگان به شما برسد؟ همانا که گرفتاری‌ها و ناراحتی‌ها به آن‌ها رسيد و آن‌چنان ناراحت شدند که پيامبر و افرادى که ايمان آورده بودند، گفتند: «پس يارى خدا کى فرامی‌رسد» آگاه باشيد که يارى خدا نزديک است.
در خطبه‌ی 198 در این مورد آمده است: هر کس اخذ به تقوا کند، سختی‌ها پس از نزدیکی‌اش دور می‌شود، امور شیرین می‌شود بعد از تلخی، یعنی باید انسان تا حدودی تلخی را تحمل کند. فرمود امواج بلا کنار می‌رود پس از آنکه تراکم پیدا کرده بود و امور دشوار تمام می‌شود، بعد از فروریختن دشواری‌ها. لذا انسان اگر بخواهد ساخته شود باید کمی با مشکلات دست‌وپنجه نرم کند.[8]
خاطر نشان می‌شود، سرویس فرهنگ خبرگزاری قدس آنلاین از این
پس انشاء‌الله روزهای شنبه و سه‌شنبه به مرور موضوعی حکمت‌های نهج‌البلاغه
مولانا امیرالمؤمنین(ع) در کلام حجت‌الاسلام و المسلمین نظافت خواهد
پرداخت.
