عوارض جانبی شیمی درمانی و نحوه برخورد با آنها 2
خستگی :
خستگی چیست و چرا رخ می دهد؟
خستگی ناشی از شیمی درمانی از کم تا زیاد
طبقه بندی می شود. بسیاری از افراد این حالت را به صورت احساس ضعف، کسالت،
فرسودگی، سنگینی یا سستی توصیف می کنند. در این حالت معمولاً استراحت کمکی
نمی کند.
افراد زیادی می گویند که در طی شیمی درمانی یا حتی هفته ها تا ماه ها بعد
از اتمام درمان احساس خستگی دارند. خستگی می تواند در نتیجۀ نوع داروی شیمی
درمانی، تلاش زیاد برای ملاقات های مکرر با پزشک، یا احساساتی در نتیجۀ
استرس، اضطراب یا افسردگی به وجود آید. ممکن است اگر بیمار همزمان با شیمی
درمانی تحت رادیوتراپی هم قرار گیرد، بیشتر احساس خستگی کند.
خستگی هم چنین می تواند در نتیجۀ موارد زیر هم به وجود آید :
– آنمی -بدخوابی -فعالیت زیاد به صورت همزمان
-درد -کم فعالیتی -داروها
-سایر بیماری ها -مشکلات تنفسی
-تغییر اشتها -عفونت
خستگی می تواند کم کم یا ناگهانی ایجاد شود. افراد به صورت مختلفی احساس
خستگی می کنند. ممکن است بیمار از کسی که تحت همان رژیم شیمی درمانی قرار
دارد احساس خستگی بیشتر یا کمتری داشته باشد.
راه های کنترل و برخورد با آن :
· تمدد اعصاب (ریلکسیشن Relaxation ) : می توان برای ریلکسیشن از روش هاییمانند مدیتیشن، دعا، یوگا، تخیل، تصویر سازی ذهنی یا سایر روش هایی که استرس را کاهش می دهند استفاده کرد.
· تغذیۀ مناسب :
بهتر است به جای 3 وعدۀ غذای پر حجم، 6-5 وعدۀ کم حجم و اسنک میل شود.
بهتر است مواد غذایی مانند سوپ، غذاهای آماده ماست و پنیر همیشه در دسترس
باشند. بهتر است در طی روز مایعات زیادی – حدود 8 لیوان آب یا آبمیوه –
نوشیده شود.
· برنامه ریزی زمانی برای استراحت : بیمار
معمولاً بعد از استراحت کوتاهی در طی روز احساس و وضعیت بهتری دارد.
بیماران زیادی گفته اند که استراحتی به مدت 15-10 دقیقه بیشتر از خوابی
طولانی در طول روز کمک کننده بوده است. اگر بیماری می خواهد بخوابد بهتر
است مدت آن کمتر از یک ساعت باشد، خواب های کوتاه باعث می شود تا شب بهتر
بتوان خوابید.
· تمرین و ورزش: تحقیقات نشان داده اندکه
ورزش و فعالیت باعث می شود تا خستگی فرد کاهش یابد و شب ها بهتر بخوابد.
پیاده روی، انجام یوگا یا دوچرخه سواری به مدت 15 دقیقه می تواند کمک کننده
باشد. بهتر است این فعالیت ها زمانی که فرد بیشترین میزان انرژی را دارد،
انجام شود. می توان در مورد راه های داشتن فعالیت در حین شیمی درمانی با
پزشک یا پرستار خود مشورت کرد.
· خیلی فعالیت نکند : شاید
فرد نتواند با وجود خستگی که دارد همۀ کارهایی که می خواهد را انجام دهد.
بهتر است فعالیت هایی که خود می خواهد انجام دهد را انتخاب کند به سایر
افراد اجازه دهد تا در بقیۀ کارها به او کمک کنند. هم چنین می توان فعالیت
هایی که به تحرک نیاز ندارند مانند کتاب خواندن، بافندگی یا آموختن شنیداری
یک زبان جدید را امتحان کرد.
· خواب شبانه به مدت حداقل 8 ساعت :این
مقدار شاید بیشتر از میزان خوابی باشد که بیمار قبل از شیمی درمانی نیاز
داشته است. یک راه برای آن که او خواب بهتری داشته باشد این است که در طول
روز فعال باشد. هم چنین تمدد اعصاب قبل از خوابیدن می تواند کمک کننده
باشد؛ به عنوان مثال می توان کتابی خواند، پازل حل کرد، به موسیقی گوش داد
یا سایر تفریحات آرام بخش را انجام داد.
· تنظیم برنامۀ کاری مناسب خود : خستگی می تواند انرژی فرد برای کار کردن را تحت تأثیر قرار دهد. ممکن است فرد اگر در طول روزکار
کند وضعیت خوبی داشته باشد ولی ممکن است نیاز باشد که کمتر کار کند مثلاً
چند ساعت در روز یا چند روز در هفته کمتر کار کند. به همین دلیل بهتر است
با رئیس خود درمورد روش هایی که می تواند در منزل کار کند و کمتر نیاز به
رفت و آمد داشته باشد صحبت کند. بهتر است او به مرخصی استعلاجی در طول شیمی
درمانی هم فکر کند.
· دادن اجازه به دیگران برای کمک به او: فرد
می تواند زمانی که احساس خستگی می کند از افراد خانواده یا دوستانش کمک
بگیرد. افراد خانواده و دوستان می تواند در کارهای پرزحمت خانه، کارهای
اجرایی یا رانندگی برای رفت و آمد برای ملاقات با پزشک کمک کنند. هم چنین
آنها می توانند به پخت غذا برای میل کردن همان زمان یا منجمد کردن برای
استفاده های بعدی کمک کنند.
· یادگیری از سایر افرادی که مبتلا به سرطان هستند : افرادی که مبتلا به سرطان هستند می توانند با به اشتراک گذاشتنراه
های خود برای کنترل خستگی به یکدیگر کمک کنند. یک راه ملاقات با سایر
افراد سرطانی ملحق شدن به گروه هایی مشکل از افراد سرطانی یا از طریق
اینترنت یا به صورت آنلاین است. بیمار می تواند برای اطلاعات بیشتر از
پرستار یا پزشک خود کمک بگیرد.
· نوشتن خاطرات در مورد وضعیت روزانۀ خود : این کار می تواند به بیمار کمک کند تا برنامه ریزی بهتری برای استفاده از زمان هایی که دارد داشته باشد.می توان این نوشته ها را با پزشک یا پرستار هم در میان گذاشت.بیمار باید در صورت تغییری در میزان انرژی خود (چه افزایش انرژی و چه کاهش آن) آن را با پزشک یا پرستار خود درمیان گذارد.
· صحبت با پزشک یا پرستار خود: اگر
بیمار با خستگی خود نتواند کنار آید، ممکن است پزشک برای او دارویی تجویز
کند که باعث کاهش خستگی ،ایجاد احساس خوبی در فرد و افزایش اشتها شود. پزشک
همچنین می تواند درمانی برای خستگی ناشی از آنمی (کم خونی)، توصیه کند.
(برای اطلاعات بیشتر به بخش آنمی مراجعه شود)
ریزش مو:
ریزش مو چیست و چرا رخ می دهد؟
ریزش مو(آلوپسیا/Alopecia) وقتی است که
گروهی یا تمام موهای سر می ریزند. این اتفاق می تواند در هر قسمت از بدن
اتفاق بیفتد : موهای سر، صورت، دست ها، پاها، زیر بغل یا موهای ناحیه
تناسلی. افراد زیادی از ریزش موهای خود ناراحت می شوند و آن را سخت ترین
قسمت شیمی درمانی می دانند.
بعضی از انواع داروهای شیمی درمانی به سلول هایی که باعث رشد مو می شوند
آسیب می زنند. ریزش مو معمولاً 3-2 هفته بعد از آغاز شیمی درمانی شروع می
شود. ممکن است اول پوست سر کمی آسیب دیده و اذیت شود. ممکن است موهای سر کم
کم یا به صورت دسته ای ریزش داشته باشند. در حدود 1 هفته طول می کشد تا
تمام موها بریزند. تقریباً همیشه 3-2 ماه بعد از اتمام شیمی درمانی موها
دوباره شروع به رشد می کنند. حتی ممکن است در حین شیمی درمانی هم موها
دوباره شروع به رشد کنند.
موها در هنگام رشد مجدد بسیار نازک هستند. هم چنین ممکن است موهای جدید به
شکل یا حالت سابق نباشند. موها ممکن است نازکتر باشد یا به جای آن که صاف
باشد فر یا حالت دار باشد. یا ممکن است روشن تر یا تیره تر از سابق باشد.
3-2 ماه بعد از اتمام شیمی درمانی موها دوباره شروع به رشد می کنند.
راه های کنترل و برخورد با آن :
قبل از ریزش مو:
· صحبت با پزشک یا پرستار : او می داند که آیا بیمار احتمالاً دچار ریزش مو می شود یا خیر.
· کوتاه کردن یا تراشیدن مو : در این حالت معمولاً بیمار بهتر می تواند با ریزش موهایش کنار بیاید.بهتر است اگر بیمار موهایش را می تراشد به جای تیغ از ریش تراش برقی استفاده کند.
اگر بیمار می خواهد کلاه گیس بخرد، قبل از آنکه موهایش بریزد، آن را تهیه کند
· بهترین زمان برای انتخاب کلاه گیس قبل از شروع شیمی درمانی است: در
این حالت، کلاه گیس می تواند به خوبی منطبق با رنگ و حالت موی بیمار باشد.
حتی بیماران می توانند آن را به آرایشگرشان بدهند تا آن را کاملاً شبیه
موهای خودشان در آورد. بیمار باید توجه داشته باشد، کلاه گیسی انتخاب کند
که پوست سر را اذیت نکند و بسیار راحت باشد.
· شستن موها با ملایمت : بیمار باید از شامپوهای خنثی مانند شامپو بچه استفاده کند و موها را با قرار دادن یک حوله لطیف به آرامی و نه با مالش دادن خشک کند.
از مواد یا وسایلی که باعث آسیب به پوست سر می شوند استفاده نشود : از جمله :
o اتوهای صاف کننده یا فر کنندۀ مو
o برس های گرد یا بیگودی ها
o سشوار برقی
o کش ها و کلیپس ها
o اسپری های مو
o رنگ های مو
o محصولاتی که باعث فر یا صاف شدن مو می شوند.
بعد از ریزش مو:
· محافظت از پوست سر : هنگام
و بعد از ریزش مو، ممکن است پوست سر کمی آسیب ببیند. بنابراین بهتر است
بیمار وقتی بیرون از خانه است با پوشیدن روسری یا کلاه از آن محافظت کند.
سعی کند از حضور در مکان های بسیار گرم یا سرد مثل تخت های برنزه کننده
(سولاریوم) یا آفتاب یا هوای بسیار سرد و غیره اجتناب کند. بیمار باید
همیشه برای محافظت از پوست سرش از ضد آفتاب ها یا کلاه های نقاب دار
استفاده کند.
· حفظ گرمای سر :
ممکن است بیمار بعد از ریزش موها احساس سرما کند به همین دلیل برای گرم
نگه داشن آن می تواند از کلاه، روسری یا کلاه گیس استفاده کند.
· خوابیدن روی بالش هایی از جنس ساتن : ساتن نسبت به نخ سایش کمتری با پوست سر ایجاد می کند، هم چنین راحت تر هم است.
· صحبت در مورد احساسات :
افراد بسیاری به دلیل ریزش مو احساس عصبانیت، افسردگی یا شرمساری می کنند.
در این صورت شاید صحبت با پزشک، پرستار، عضوی از خانواده، دوستی صمیمی یا
کسی که مشکلی مشابه دارد یا داشته است بتواند کمک کننده باشد.
عفونت :
عفونت چیست و چرا رخ می دهد ؟
بعضی از داروهایی که در شیمی درمانی
استفاده می شوند به دلیل اختلال در فعالیت مغز استخوان، باعث کاهش تولید و
در نتیجه تعداد سلول های سفید (گلبول های سفید) می شوند. سلول های سفید خون
با عفونت های بدن مبارزه می کنند. بنابراین، چون شیمی درمانی تعداد سلول
های سفید خون را کاهش می دهد، بیمار باید مراقب باشد تا دچار عفونت نشود.
سلول های سفید انواع مختلفی دارند. دسته ای از آنها نوتروفیل ها هستند؛
وقتی تعداد آنها کم شود فرد دچار نوتروپنیا (= کمبود تعداد نوتروفیل ها،
Neutropenia) شود. معمولاً پزشک یا پرستار برای تشخیص نوتروپنیا، برای
بیمار آزمایش خون تجویز کنند.
خیلی مهم است که وقتی بیمار دچار نوتروپنی است مراقب علائم عفونت باشد.
روزی یکبار دمای بدن خود را به منظور تشخیص وجود تب چک کند. استفاده از
دماسنج دیجیتال راحت تر و دقیق تر است. اگر دمای بدن بیمار 100.5F° (38°C)
یا بیشتر بود باید حتماً با پزشک یا پرستار خود تماس بگیرد.
اگر دمای بدن بیمار( 100.5F°(38° C یا بیشتر بود باید حتماً با پزشک یا پرستار خود تماس بگیرد.
راه های کنترل و برخورد با آن :
· پزشک یا پرستار در حین درمان تعداد سلول های سفید خون را بررسی می کنند : ممکن
است اگر شیمی درمانی تعداد سلول های سفید خون را خیلی پایین آورده باشد،
پزشک برای افزایش تعداد سلول های سفید دارویی تجویز کند تا خطر عفونت در
بدن او کاهش یابد.
· شستن زیاد دست ها با آب و صابون : بیمار
باید حتماً قبل از پخت و پز یا غذا خوردن، بعد از استفاده از دستشویی ،
بعد از فین کردن، عطسه، سرفه یا لمس حیوانات دست های خود را به خوبی با آب و
صابون بشوید. بهتر است بیمار همراه خود محصول ضد عفونی کننده دست ها را هم
داشته باشد تا اگر آب و صابون در دسترس نبود از آن استفاده کند.
· استفاده از اسپری های ضدعفونی کننده برای پاک کردن سطوحی که بیمار آن ها را لمس می کند : این سطوح می تواند شامل تلفن های عمومی، دستگاه های خود پرداز، دستگیرۀ در ها و غیره باشد.
· بعد از اجابت مزاج باید به آرامی مقعد خود را پاک کند: فرد بهتر است به جای استفاده از دستمال کاغذی، خود را با دستمال مرطوب مخصوص کودک یا اسپری کردن آب به ناحیه پاک کند.اگر
ناحیۀ مقعدی زخمی، دردناک یا دچار خونریزی باشد یا بیمار دچار
هموروئید(بواسیر) شده باشد بیمار باید به پزشک یا پرستار خود اطلاع دهد.
· دوری کردن از افرادی که بیمار هستند :
شامل افراد مبتلا به سرماخوردگی، آنفولانزا، سرخک یا آبله مرغان می شود.
هم چنین فرد باید از کودکانی که به تازگی برای آبله مرغان یا فلج اطفال
واکسینه شده است دوری کند می توان برای اطلاعات بیشتر با پزشک یا پرستار
تماس گرفت.
· دوری از جمعیت ها و مکان های شلوغ : بهتر
است بیمار خیلی در اطراف جمعیت زیادی نباشد. به عنوان مثال اگر می خواهد
به خرید یا سینما برود، زمانی برود که خلوت تر و کم جمعیت تر است.
· مراقب باشد تا آسیبی نبیند: نباید
پوسته های اطراف ناخن را کند یا برید. برای اصلاح به جای تیغ از ریش تراش
برقی استفاده شود و هنگام استفاده از چاقو، سوزن یا قیچی بسیار بسیار مراقب
باشد.
· به علائم عفونت در اطراف کاتتر توجه کند : علائم شامل خیس شدن، قرمزی، ورم یا دردناکی می باشد. هر تغییری در اطراف کاتتر را باید به پزشک یا پرستار اطلاع داد.
· مراقبت های مناسب و کافی از دهان:
بیمار باید بعد از هر وعدۀ غذایی و قبل از خوابیدن دندان های خود را مسواک
کند. باید از مسواک بسیار نرمی استفاده کند. می توان قبل از مسواک، برس
های آن را با شستشو زیر آب گرم نرم تر کرد. باید از دهانشویه ای که الکل
ندارد استفاده کند. قبل از مراجعه به دندانپزشک به پرستار یا پزشک خود
اطلاع دهد. (برای اطلاعات بیشتر به قسمت مراقبت های دهانی مراجعه شود).
· مراقبت از پوست :
نباید جوش ها را کند یا فشار داد. بهتر است بیمار از کِرِم برای نرم کردن و
بهبودی پوست های خشک و ترک خورده استفاده کند. باید بعد از استحمام، به
آرامی و با قرار دادن حوله ای نرم روی پوست (و نه ساییدن آن) خود را خشک
کند.
· پاک و ضدعفونی کردن بریدگی ها : برای
پاک کردن بریدگی ها باید آن را با آب و صابون شست و سپس روی آن ها را
ضدعفونی کننده زد. این کار را باید تا زمانی که روی زخم را پوسته ای بگیرد،
هر روز انجام دهد.
· باید در اطراف حیوانات خانگی خیلی مراقب بود : بیمار
نباید بستر گربه را تمیز کند، پس مانده های سگ را بردارد یا قفس پرنده یا
تنگ ماهی را تمیز کند. حتماً باید بعد از تماس با حیوانات دست هایش را
بشوید.
· نباید قبل از مشورت با پزشک یا پرستار واکسن آنفولانزا یا هر واکسن دیگری بزند : بعضی از واکسن ها حاوی ویروس زنده هستند که بیمار اصلاً نباید در معرض آن قرار بگیرد.
· غذاهای داغ را داغ، و غذاهای سرد را سرد نگه داشت : باید به محض اتمام غذا خوردن آن ها را در
· یخچال قرار داد.
· قبل از مصرف سبزیجات و میوه جات به خوبی آن ها را شست.
· نباید ماهی، غذاهای دریایی، گوشت قرمز یا گوشت مرغ یا تخم مرغ را خام یا نیم پز مصرف کرد : ممکن است این مواد غذایی دارای باکتری باشند که باعث عفونت شوند.
· نباید غذا یا نوشیدنی هایی را میل کرد که کپک زده اند، خراب شده اند یا تاریخ مصرفشان گذشته است.
هرگز نباید قبل از مشورت با پزشک یا پرستار، بری کاهش تب خودسرانه دارویی مصرف کرد.
· باید به محض مشاهدۀ علائم عفونت با پزشک یا پرستار خود تماس گرفت : بیمار
باید بتواند حتی زمانی که پزشک در مطب نیست یا آخر هفته ها با پزشک خود
تماس بگیرد. اگر تب بالای( 100.5F° (38°C یا بیشتر داشت یا دچار لرز یا
تعریق بود، باید حتماً با پزشک یا پرستار خود تماس بگیرد. نباید قبل از
صحبت با پزشک آسپیرین، استامینوفن (مانند تایلنول ®Tylenol)، ایبوپروفن یا
سایر داروهای تب بُر استفاده کرد. سایر علائم عفونت عبارتند از :
§ قرمزی
§ سر درد
§ تورم و بادکردگی
§ خشکی گردن
§ کهیر یا اگزما
§ ادرار خون آلود
§ سرفه
§ تکرر یا دردناکی دفع ادرار
§ لرز
§ گوش درد
§ درد یا فشار در سینوس ها
باید بتوان در ساعات غیر کاری و آخر هفته ها با پزشک یا پرستار تماس داشت.
شماره ضروری این زمان ها :………………………..
عوارض جانبی شیمی درمانی و نحوه برخورد با آنها 3
ناباروری :
ناباروری چیست و چرا رخ می دهد؟
بعضی از داروهای شیمی درمانی می تواند باعث
ناباروری شود. ناباروری برای یک خانم به این معناست که دیگر نمی تواند
باردار شود و برای یک آقا به این معناست که او نمی تواند خانمی را باردار
کند.
در خانم ها شیمی درمانی می تواند به تخمدان ها آسیب بزند. این آسیب می
تواند تعداد تخمک های سالم در تخمدان ها را کاهش دهد. هم چنین می تواند
هورمون هایی که آنها تولید می کنند را کاهش دهد. کاهش و تغییر هورمون می
تواند منجر به یائسگی پیش از موعد شود. یائسگی پیش از موعد و تعداد کم سلول
های سالم می تواند باعث ناباروری شود.
در آقایان، شیمی درمانی می تواند باعث آسیب به اسپرم ها که سرعت تقسیم
ورشد بالایی دارند شود. ناباروری می تواند در نتیجۀ کاهش اسپرم ها، کاهش
تحرک اسپرم ها یا سایر آسیب ها باشد.
احتمال این که بیمار نابارور شود به نوع دارویی که می گیرد، سن او و
بیماری های دیگر او بستگی دارد. ناباروری تا آخر عمر باقی می ماند.
اگر بیمار می خواهد در آینده بچه دار شود باید با پزشک یا پرستار خود در میان بگذارد.
راه های کنترل و برخورد با آن :
خانم ها باید دربارۀ موارد زیر با پزشک یا پرستار خود صحبت کنند :
· آیا می خواهد بچه دار شود: بیمار
باید قبل از شروع شیمی درمانی به پزشک یا پرستار خود بگوید که آیا می
خواهد در آینده باردار شود یا خیر. پزشک می تواند با بیمار در مورد راه های
حفظ باروری مانند ذخیره تخمک ها برای استفاده پس از درمان صحبت کند. یا او
را به یک متخصص باروری ارجاع دهد.
· تنظیم خانواده. خیلی مهم است که بیمار حین شیمی درمانی باردار نشود: این
داروها می توانند به جنین خصوصاً در سه ماهۀ نخست بارداری آسیب زنند. اگر
هنوز بیمار یائسه نشده است، باید با پزشک یا پرستار خود در مورد روش های
جلوگیری از بارداری و تنظیم خانواده صحبت کند.
· بارداری: پزشک
یا پرستار برای بیماری که هنوز پریود می شود، انجام تست بارداری قبل از
شیمی درمانی را تجویز می کنند. اگر بیمار باردار باشد با او در مورد راه
های دیگر درمانی صحبت می کنند.
شیمی درمانی می تواند باعث بروز مشکلاتی درجنین و زایمان شود. بیمار نباید درطول شیمی درمانی باردار شود.
اگر بیمار می خواهد در آینده پدر شود باید قبل از شروع درمان با پزشک یا پرستار دربارۀ ذخیره اسپرم هایش صحبت کند.
آقایان باید دربارۀ موارد زیر با پزشک یا پرستار خود صحبت کنند :
· آیا می خواهد بچه دار شود : اگر
بیمار می خواهد در آینده بچه دار شود باید قبل از شروع شیمی درمانی، به
پزشک یا پرستار خود بگوید. او می تواند به بیمار در مورد راه های حفظ
باروری قبل از شروع درمان مانند ذخیره اسپرم ها توضیح دهد یا او را به یک
متخضض باروری ارجاع دهد.
· تنظیم خانواده :
خیلی مهم است که همسر بیمار در طول زمانی که تحت شیمی درمانی است، باردار
نشود. شیمی درمانی می تواند به اسپرم ها آسیب بزند و در نتیجه باعث مشکلاتی
در جنین و زایمان شود.
شیمی درمانی می تواند به اسپرم ها آسیب بزند و در نتیجه باعث مشکلاتی در جنین و زایمان شود. همسر بیمار نباید در طول زمانی که تحت شیمی درمانی است، باردار شود.
تغییرات در دهان و حلق:
تغییرات دهان و حلق چیست و چرا رخ می دهد؟
بعضی از انواع داروهای شیمی درمانی به سلول
هایی که رشد بالایی دارند مثل سلول های پوشانندۀ دهان، حلق و لب ها آسیب
می رسانند. این ها می توانند دندان ها، لثه ها، پوشش دهان و غدد بزاقی را
تحت تأثیر قرار دهد. بیشتر مشکلات چند روز بعد از اتمام شیمی درمانی برطرف
می شوند.
این مشکلات شامل:
· خشکی دهان (بزاق کم یا بدون بزاق)
· تغییر در طعم و بو (به عنوان مثال وقتی که غذا مزۀ آهن یا گچ می دهد، مزه ای ندارد، یا عطر و طعم سابق را ندارد)
· عفونت لثه ها، دندان ها یا زبان.
· افزایش حساسیت به سرما یا گرما.
· زخم های دهانی
· مشکل در غذا خوردن وقتی دهان خیلی زخمی است.
راه های کنترل و برخورد با آن :
· حداقل دو هفته قبل از شیمی درمانی، به دندانپزشک مراجعه کند:
وضعیت دهان و دندان ها باید در سالم ترین حدی که ممکن است باشد. باید قبل
از شیمی درمانی تمام درمان های لازم برای دندان ها انجام شود. اگر کسی نمی
تواند قبل از شروع درمان به دندانپزشکی مراجعه کند، از پزشک بپرسد که چه
زمانی برای مراجعه به دندانپزشک مناسب است. بیمار حتماً باید دندان پزشک را
از بیماری و برنامۀ درمانیش مطلع کند.
· هر روز وضعیت زبان و دهان خود را چک و بررسی کند: در این حالت فرد می تواند تغییرات (مانند زخم های دهانی، آفت های سفید رنگ یا عفونت) را به محض بروز، مشاهده کند.او باید در اسرع وقت این موضوع را به پزشک یا پرستار خود اطلاع دهد.
بیمار بهتر است حداقل دو هفته قبل از شروع شیمی درمانی به دندانپزشک مراجعه کند.
· دهان خود را مرطوب نگاه دارد: بیمار می تواند با آب گرداندن در دهانمکیدن
تکه ها و چیپس های یخی جویدن آدامس های بدون قند یا مکیدن آب نبات های
بدون قند دهان خود را مرطوب نگه دارد. هم چنین اگر دهان بیمار همیشه خشک
بود می تواند از پزشک یا پرستار جایگزین های بزاقی را درخواست کند.
· دهان، دندان ها، لثه ها و زبان خود را پاک و تمیز نگه دارد:
§ بعد از هر وعدۀ غذایی و قبل از خواب مسواک بزند.
§ از مسواک های بسیار نرم استفاده کند. می توان قبل از مسواک زدن، برس آن را با آب گرم لطیف تر کرد.
§ اگر مسواک زدن دردناک است می توان از سواب های پنبه ای یا Toothettes® ها استفاده کرد.
§ از خمیر دندان های فلوئوراید دار یا از ژل های فلوئوراید داری که دندانپزشک تجویز می کند استفاده کند.
§ از دهانشویه های حاوی الکل استفاده نکند به جای آن دهان خود را روزی
4-3 بار با محلولی حاوی یک چهارم قاشق چای خوری جوش شیرین، یک هشتم قاشق
چای خوری نمک در یک فنجان آب ولرم شستشو دهد.
§ هر روز از نخ دندان استفاده کند. اگر لثه های اطراف یک دندان خونریزی
کردند یا آسیب دیدند، دیگر برای آن از نخ دندان استفاده نکند ولی می تواند
برای سایر دندان ها از نخ دندان استفاده کند. اگر پلاکت های خون بیمار
پایین است باید در مورد کشیدن نخ دندان از پزشک سؤال کند.
§ اگر بیماری دندان مصنوعی دارد، باید از این که دندان ها کاملاً محکم و
ثابت هستند اطمینان حاصل کند، باید مدت استفادۀ آن ها در طول روز را کاهش
دهد. اگر وزن بیمار کاهش یابد، دندانپزشک باید دوباره آن را منطبق کند.
· بیمار باید وقتی دهانش زخم است، مراقب آن چه می خورد باشد:
§ غذاهایی را انتخاب کند که نرم و مرطوب هستند و جویدن و بلع آن ها آسان است، مانند غلات پخته شده، پوره سیب زمینی و خاگینه.
§ از مخلوط کن برای پوره کردن غذاهای پخته شده استفاده کند تا خوردن آن
آسانتر باشد. برای جلوگیری از آلودگی و عفونت، باید تمام قسمت های مخلوط
کن قبل و بعد از استفاده شسته شود. اگر امکان پذیر است بهترین و آسان ترین
راه استفاده از ماشین ظرفشویی است.
§ لقمه های کوچک بردارد ، آنها را به آرامی بجود ، و با غذایش مایعات بنوشد.
§ غذاها را با عصاره های گوشت، آب خورشت ها، سس ها یا سایر مایعات نرم کند.
§ غذاهای ولرم یا هم دمای اتاق میل کند. ممکن است غذاهای گرم یا داغ به دهان یا گلوی او آسیب زیادی بزنند.
§ تکه ها و چیپس های یخی یا بستنی یخی بمکد، این ها می توانند باعث کاهش درد های دهان شوند.
§ از پزشک خود درمورد غذاهایی که راحت خورده می شوند اطلاعات بگیرد. برای
اطلاعات بیشتر در مورد غذاهای نرم و مناسب برای دهان هایی که دارای زخم
هستند به لیست آن ها مراجعه شود.
اگر
دهان بیمار بسیار دردناک شده بود باید با پزشک، پرستار یا دندانپزشک خود
تماس بگیرد. در این حالت پزشک یا دندانپزشک دارویی برای کاهش درد یا افزایش
رطوبت دهان تجویز می کنند. دندانپزشک حتماً باید در تماس با پزشک یا
پرستار باشد.
· از موادی که می توانند باعث آسیب، خراش یا سوزش دهان شوند، دوری کند مانند:
§ غذاهای برنده یا ترد مانند چیپس ذرت و سیب زمینی
§ غذاهای تند مانند سس های تند، غذاهای کاری دار، سس سالسا و چیلی ها
§ میوه ها و سبزیجاتی که اسید بالایی دارند مانند گوجه فرنگی، پرتقال، لیمو و گریپ فروت
§ خوردنی ها نوشیدنی هایی که قند زیادی دارند مانند آبنبات یا نوشابه
§ آبجو، شراب، و سایر الکل ها
§ خلال دندان یا هر جسم تیز دیگر
§ تمام مشتقات تنباکو مثل سیگار، پیپ، سیگار برگ و تنباکوی جویدنی.
نباید وقتی دهان زخم است از دخانیات استفاده کرد یا الکل نوشید.
تهوع و استفراغ :
تهوع و استفراغ چیست و چرا رخ می دهد؟
بعضی از داروهای شیمی درمانی می توانند
باعث تهوع و استفراغ یا هر دو شوند. تهوع وقتی است که بیمار در معده خود
احساس ناراحتی می کند و حس میکند که محتویات معده اش را بالا خواهد آورد.
استفراغ وقتی است که فردی محتویات معده اش را بالا می آورد. هم چنین ممکن
است بیمار با این که معده اش خالی است شروع به عُق زدن کند.
تهوع و استفراغ زمانی که بیمار شیمی درمانی می شود، بلافاصله بعد از آن،
ساعت ها یا روزهای بعد از آن می تواند به وجود آید. . بیمار معمولاً
روزهایی که شیمی درمانی ندارد حال مساعدتری دارد.
داروهای جدید می تواند از تهوع و استفراغ پیشگیری کند. این داروها ضد تهوع
و استفراغ (Antiemetic and antinausea) نام دارند. ممکن است بیمار نیاز
کند تا آن ها را 1 ساعت قبل از شیمی درمانی یا به مدت چند روز بعد از آن
مصرف کند. مدت مصرف این داروها به واکنش بدن و نوع دارویی که می گیرد بستگی
دارد. اگر یک داروی ضد تهوع برای بیمار مؤثر نباشد پزشک آن را عوض می کند.
گاهی بیمار باید بیشتر از یک نوع دارو مصرف کند تا کمک کننده باشد. طب
سوزنی هم می تواند کمک کننده باشد. بیمار باید با پزشک یا پرستار در مورد
درمان هایی که باعث کنترل تهوع و استفراغ ناشی از شیمی درمانی می شوند صحبت
کند.
راه های کنترل و برخورد با آن:
· پیش گیری از تهوع : بهترین
روش برای جلوگیری از استفراغ، پیشگیری از تهوع است. یکی از روش های آن
خوردن و نوشیدن غذاهای کم/ بی ادویه و آسان هضم و نوشیدنی هایی که معده را
تحریک نمی کنند است. این مواد شامل تُست ها، ژله ها و بیسکوییت های ساده
است. برای اطلاعات بیشتر به لیست غذاهایی که برای معده آسان هضم هستند
مراجعه شود.
· تنظیم برنامۀ زمانی مناسب برای خوردن و نوشیدن : بعضی
از افراد وقتی قبل از شیمی درمانی، اسنک یا غذای سبکی می خورند احساس
بهتری دارند. ولی گروهی دیگرممکن است وقتی با معدۀ خالی (یعنی 3-2 ساعت
قبل از درمان چیزی نخورده باشد) شیمی درمانی شوند احساس بهتری داشته باشند.
بعد از درمان هم قبل از خوردن یا نوشیدن چیزی باید حداقل 1 ساعت صبر کرد
· خوردن غذاهای کم حجم و اسنک : به
جای خوردن 3 وعده غذایی پر حجم در روز، بهتر است 6-5 وعدۀ کم حجم یا اسنک
میل کند. نباید قبل یا هنگام غذا ماعات زیادی بنوشد. هم چنین نباید
بلافاصله بعد از اتمام غذا دراز کشید.
· خوردن و نوشیدن غذاها و نوشیدنی های گرم یا ولرم ( نه داغ یا سرد) : بیمار
باید قبل از خوردن و نوشیدن کمی صبر کند تا غذاها و نوشیدنی های داغ کمی
خنک شوند یا با اضافه کردن کمی یخ آن را خنک کند. غذاها و نوشیدنی های سرد
هم باید گرم شوند این کار را می توان با قرار دادن آنها بیرون از یخچال
حدود 1 ساعت قبل از میل آن یا کمی گرم کردن آن در مایکروویو انجام داد.
باید نوشابه یا لیموناد زنجبیلی که گاز آن رفته است را بنوشد.
به جای خوردن 3 وعده غذایی پر حجم در روز، بهتر است 6-5 وعدۀ کم حجم یا اسنک میل کند.
· دوری کردن از خوردنی ها و نوشیدنی هایی که بوی زیاد و قوی ای دارند : مانند قهوه، ماهی، پیاز، سیر و غذاهایی که در حال پخت هستند.
· بیمار بهتر است کمی بستنی یخی یا یخ در بهشت امتحان کند : هم چنین شاید مکیدن چیپس های یخی کمک کننده باشند.
· مکیدن آبنبات های بدون قند نعنایی یا آب نبات ترش : اگر دهان یا حلق بیمار زخم است نباید از آب نبات ترش استفاده کند.
· تمدد اعصاب قبل از درمان :
معمولاً اگر بیمار قبل از هر شیمی درمانی آرام باشد، حال تهوع کمتری دارد.
می تواند مدیتیشن انجام دهد، نفس عمیق بکشد یا خاطرات، تصاویر و تخیلاتی
که به او احساس خوبی می دهند را در ذهن خود تصور کند. می توان فعالیت های
دیگری که لذت بخش است مانند خواندن کتاب، گوش دادن به موزیک یا سایر سرگرمی
ها را هم انجام داد.
· در صورت احساس استفراغ،کشیدن نفس آرام و عمیق یا قدم زدن در هوای تازه می تواند کمک کننده باشد : هم
چنین بیمار می تواند با گفت و گو با دوستان یا اعضای خانواده، گوش دادن به
موسیقی یا فیلم دیدن سر خود را گرم و حواس خود را از این احساس پرت کند.
· با پزشک یا پرستار خود صحبت کند: ممکن
است پزشک برای بیمار دارویی به منظور پیشگیری از ایجاد تهوع در حین یا بعد
از شیمی درمانی تجویز کند. بیمار باید این داروها را همانگونه که دستور
داده شده مصرف کند و اگر تأثیری نداشتند پزشک یا پرستار خود را مطلع کند.
همچنین بیمار می تواند در مورد طب سوزنی که می تواند به کاهش و بهبود تهوع و
استفراغ ناشی از درمان کمک کند از پزشک یا پرستار خود اطلاعاتی بگیرد.
اگر فرد بیشتر از یک روز یا بلافاصله بعد از آن که نوشیدنی میل کرد، بالا آورد باید حتماً به پزشک یا پرستار اطلاع دهد.
اگر داروها تأثیری نداشتند، بیمار باید پزشک یا پرستار خود را مطلع کند
اختلالات سیستم عصبی:
اختلالات سیستم عصبی چیست و چرا رخ می دهد؟
شیمی درمانی می تواند باعث آسیب به سیستم
عصبی شود. بیشتر این مشکلات با گذشت مدتی(تا یک سال یا بیشتر) از اتمام
شیمی درمانی برطرف می شوند، ولی ممکن است گروهی از علائم باقی بمانند.
علائم شامل:
· مورمور شدن، سوزش، ضعف یا بی حسی دست ها و پاها
· احساس سرما بیش از حد معمول
· ضعف، دردناکی، خستگی و آسیب عضلات.
· دست و پا چلفتی بودن و از دست دادن تعادل
· مشکل در حمل و برداشتن دکمه ها یا بستن دکمه ها
· لرزش یا تکان تکان خوردن
· کاهش شنوایی
· ناراحتی های شکمی مانند یبوست، سوزش انتهای مری یا معده
· خستگی
· گیجی یا اختلالات حافظه
· سرگیجه
· افسردگی
اگر
بیمار متوجه هر اختلال عصبی شد باید سریعاً پزشک یا پرستار خود را مطلع
کند. درمان این اختلالات در اسرع وقت بسیار حیاتی و مهم است.
راه های کنترل و برخورد با آن :
اگر بیمار متوجه هر اختلال عصبی شد باید سریعاً پزشک یا پرستار خود را مطلع کند. درمان این اختلالات در اسرع وقت بسیار حیاتی و مهم است.
· فرد در هنگام کار با چاقو، قیچی یا سایر اشیاء تیز و برنده باید بسیار مراقب باشد.
· باید از افتادن جلوگیری کند: بیمار
بهتر است به آرامی راه رود، در استفاده از پلکان نرده ها را بگیرد، در
حمام زیرپایی که سُر و لیز نیست قرار دهد، باید مراقب بود که در محل حرکت
عاملی باعث سِکَندَری خوردن نشود.
· بهتر است فرد همیشه کفش های کتانی، کفش های تنیس یا کفش هایی که کفۀ پلاستیکی دارند بپوشد.
· بیمار باید دمای آب حمام را با دماسنج اندازه گیری کند. این کار مانع از سوختن پوست توسط آب داغ می شود.
· بیمار باید به شدت مراقب باشد که هنگام پخت غذا دچار سوختگی یا بریدگی نشود.
· بیمار باید هنگام باغبانی، آشپزی یا شستن ظروف دستکش بپوشد.
· زمانی که احساس می کند به استراحت نیاز دارد حتماً استراحت کند.
· اگر متوجۀ مشکلات حافظه ای، احساس گیجی یا افسردگی شد با پزشک یا پرستار خود در میان بگذارد.
· اگر نیاز بود از پزشک خود درخواست تجویز مُسَکن کند.
درد:
درد چیست و چرا رخ دهد؟
بعضی از داروهای شیمی درمانی باعث عوارض
دردناکی می شوند. این عوارض شامل سوزش، بی حسی، مورمور شدن یا دردهای گذرا
در دست ها یا پاها می شوند. زخم های دهانی، سر درد، دردهای عضلانی و شکمی
هم ممکن است بروز کنند.
درد می تواند در نتیجۀ خود سرطان یا شیمی درمانی باشد. پزشک یا پرستاران برای کاهش یا بهبود دردها راه کارهایی در نظر می گیرند.
اگر بیمار دچار درد بود حتماً باید با پزشک یا پرستار خود درمیان بگذارد.
راه های کنترل و برخورد با آن:
· بیمار باید در مورد درد خود به طور کامل با پزشک یا پرستار یا داروساز صحبت کند:
§ آیا فقط قسمتی از بدنش درد می کند یا کل بدن ؟
§ درد چگونه است. آیا تیز و شدید است، یا مبهم یا تیر می کشد؟ گذرا است یا ثابت و مداوم؟
§ میزان درد چقدر است؟ می توان به آن از 0 تا 10 نمره داد.
§ مدت درد چقدر است؟ برای چند دقیقه است، یک ساعت یا بیشتر؟
§ چه چیزی باعث بهتر یا بدتر شدن آن می شود؟ به عنوان مثال آیا یک کیسۀ یخ کمک می کند؟ یا، آیا درد با حرکت خاصی بدتر می شود؟
§ چه داروهایی برای درد استفاده می کند؟ آیا کمک کننده هستند؟ برای چه
مدتی دوام دارند؟ چه میزانی و با چه فواصلی آن ها را مصرف می کند؟
· به خانواده و دوستانش در مورد دردش بگوید. آن
ها باید در مورد این موضوع بدانند تا بتوانند کمک کنند. اگر بیمار خیلی
خسته باشد یا درد زیادی داشته باشد، آن ها می توانند با پزشک یا پرستار در
مورد وضعیت او صحبت کند. هم چنین دانستن این موضوع به آنها کمک می کند که
تغییر رفتار و فعالیت روزانۀ بیمار را درک کنند.
· بیمار باید کنترل درد را تمرین کند :
§ بیمار باید در ساعت مقرر حتی اگر دردی هم نداشت، داروهای خود را مصرف
کند. این موضوع وقتی بیمار دچار دردهای طولانی مدت است خیلی مهم است.
§ نباید وعده ای از مصرف داروها را جا انداخت. اگر بیمار تا زمانی که
دچار درد خیلی زیادی نشده است نخواهد دارو مصرف کند، آن وقت کنترل آن درد
بسیار مشکل است.
§ بهتر است برای تمدد اعصاب نفس عمیق بکشد یا یوگا انجام دهد. این کار باعث کاهش انقباض عضلات، استرس و اضطراب و درد می شود.
· با یک متخصص درد یا مراقبت های تسکینی (پالیاتیو Palliative) ملاقات کند: این
متخصص می تواند یک اُنکولوژیست (سرطان شناس)، آنِستِزیولوژیست (متخصص
بیهوشی)، نورولوژیست( متخصص اعصاب)، نوروسرجن(جراح اعصاب)، پرستار یا پزشک
داروساز باشد.
· اگر میزان درد در بیمار تغییر کرد به پزشک یا پرستار خود اطلاع دهد: میزان و نوع درد می تواند در طول درمان تغییر کند؛ در این صورت ممکن است نیاز به تغییر دز یا نوع داروها باشد.
