آمبلیوپی (تنبلی چشم) چیست؟
سال‌هاست
که با نزدیک شدن به مهر ماه، پدر و مادرها یاد معاینه چشم بچه‌ها و
به‌ویژه آنها که باید به مدرسه بروند، می‌افتند؛ اما همه والدین باید
بدانند این بررسی باید از همان ماه‌های ابتدای تولد مورد توجه قرار گیرد تا
اگر مشکلی در سیستم بینایی فرزندان‌شان باشد، به موقع تشخیص داده شده و
درمان شود.
تنبلی چشم یکی از انواع اختلالات بینایی است که بر اثر آن در یک چشم به
ظاهر سالم، کاهش دید مرکزی بوجود می‌آید. در این حالت، گرچه ساختمان ظاهری
چشم سالم است، اما دید چشم حتی با استفاده از عینک هم کامل نمی‌شود.
وقتی تکامل بینایی در یکی از چشم‌ها طبیعی و در چشم دیگر غیرطبیعی باشد،
چشمی که بینائیش تکامل پیدا نکرده، مبتلا به ضعف بینایی شده و به تدریج
تنبل می‌شود. تنبلی چشم در2 تا 3 درصد از کودکان دیده می شود و بهترین زمان
برای اصلاح این حالت دوران نوزادی یا اوایل کودکی است. یادآوری این نکته
هم مهم است که اگرچه معمولاً یک چشم درگیر است، ولی در برخی حالات، ممکن
است هر دو چشم به صورت همزمان تنبل باشند.
علت تنبلی چشم چیست؟
تنبلی چشم در اثر اختلال در عملکرد طبیعی چشم‌ها و عدم تکامل بینایی اتفاق
می‌افتد. البته در بسیاری از موارد هم ممکن است علل مرتبط با تنبلی چشم
ارثی باشند.
علل تنبلی چشم به سه دسته عمده تقسیم می شود:
- استرابیسم (لوچی): تنبلی چشم اغلب به دنبال استرابیسم روی می‌دهد. در
استرابیسم یا انحراف چشم‌ها، کودک برای فرار از دوبینی، از چشمی که بینایی
بهتر دارد، استفاده می کند و در نتیجه چشم منحرف، تکامل نمی‌یابد و تنبل
می‌شود. - عیوب انکساری: عیوب انکساری انواعی از اختلال‌های بینایی هستند که با
تجویز عینک قابل اصلاح می‌باشند. تنبلی چشم زمانی اتفاق می‌افتد که عیب
انکساری شامل دوربینی، نزدیک بینی یا آستیگماتیسم در یک چشم (در زمانی که
چشم دیگر سالم است) و یا در دو چشم (در حالی که اختلاف قابل توجهی بین
شماره دید دو چشم وجود دارد) پدید می‌آید. در این حالت چشم ضعیف‌تر تنبل
می‌شود. وجود عیب انکساری شدید در دو چشم نیز می‌تواند منجر به تنبلی هر دو
چشم شود. تشخیص این نوع آمبلیوپی معمولاً مشکل است، زیرا در این حالت ظاهر
چشم‌ها طبیعی بوده و به نظر می‌رسد که دید کودک اشکالی نداشته باشد. - عوامل مسدود کننده مسیر بینایی: عوامل مسدود کننده مسیر بینایی به
مواردی مانند افتادگی پلک، آب مروارید، کدورت قرنیه و… گفته می‌شود. این
مشکلات معمولاٌ شدیدترین حالت آمبلیوپی را ایجاد می‌کنند.
تنبلی چشم چگونه تشخیص داده می شود؟
تشخیص تنبلی چشم کار آسانی نیست، زیرا تا زمانی که کودک مشکل واضحی نداشته
باشد و یا دچار انحراف واضح چشمی نشود، والدین متوجه مشکل بینایی فرزندشان
نخواهند شد. چشم پزشک نیز تنبلی چشم را بر اساس اختلاف قدرت بینایی بین دو
چشم یا ضعف بینایی هر دو چشم تشخیص می‌دهد. اندازه‌گیری قدرت بینایی در
کودکان کم سن، کار مشکلی است و چشم پزشک باید به وسیله روش‌های خاص از جمله
بررسی چگونگی تمرکز و تعقیب کردن اشیاء توسط یک چشم در حالی که چشم دیگر
پوشانده شده، قدرت بینایی کودک را تخمین بزند. باید به این موضوع مهم هم
توجه داشت که ضعف بینایی در یک چشم همیشه به معنای تنبلی چشم نمی باشد؛
زیرا گاهی ممکن است این مشکل با تجویز عینک اصلاح شود. برخی مواقع نیز سایر
بیماری‌های چشمی مانند آب مروارید، عفونت‌ها، تومورها و یا سایر
اختلال‌های داخل چشم موجب کاهش بینایی هستند که اگر امکان درمان آنها وجود
داشته باشد، دید کودک نیز اصلاح می‌شود.
تنبلی چشم چگونه درمان می شود؟
برای اصلاح تنبلی چشم، کودک باید بیاموزد که از چشم ضعیف تر خود استفاده
کند. این کار با قرار دادن پوشش بر روی چشم قوی‌تر به مدت چند هفته و یا
چند ماه قابل انجام است. این شیوه موثرترین روش برای درمان تنبلی چشم است.
حتی وقتی که تنبلی اصلاح شد ممکن است به منظور جلوگیری از برگشت آن، استفاده از پوشش برروی چشم سالم برای مدت ها ضروری باشد.
در موارد خاصی بر اساس تشخیص پزشک، به جای بستن چشم، می توان از قطره‌های
چشمی یا عدسی‌های مخصوص که قادر به تار کردن بینایی چشم سالم‌تر هستند،
استفاده کرد.
روش دیگر درمان تنبلی چشم، تحریک و فعال سازی چشم مبتلا با روش‌های مختلف
است که روش «فعال درمان» نامگذاری شده است. این روش فقط در مطب و کلینیک
ارتوپتیک قابل انجام است و نیاز به مراجعات متعدد دارد.
موضوع مهم دیگر اینکه قبل از درمان تنبلی چشم، درمان مشکلات چشمی زمینه‌ای
الزامی است؛ نمونه این درمان‌ها شامل اصلاح عیوب انکساری توسط عینک و درمان
آب مروارید با عمل جراحی می‌باشد.
نکته مهم
همه پدر و مادرها باید بدانند درمان تنبلی چشم به علت انسداد مسیر بینایی
(مانند وجود آب مروارید)، فقط در صورتی موفقیت آمیز است که تشخیص و درمان
علت زمینه‌ای در دو تا سه ماه اول زندگی صورت گیرد.
با توجه به توضیحات فوق می‌توان چنین بیان داشت.
عوامل مؤثر در موفقیت درمان تنبلی چشم عبارتند از:
- شدت تنبلی چشم
- سن کودک در زمان شروع درمان
- علت بوجود آورنده آن
عوارض ناشی از عدم درمان تنبلی چشم چیست؟
اگر تنبلی چشم اصلاح نشود مشکلات زیادی رخ خواهد داد که مهم‌ترین آنها عبارتند از :
- ایجاد نقص بینایی شدید و دایمی در چشم تنبل
- از بین رفتن دید سه بعدی
- محرومیت از نعمت بینایی برای تمام عمر در صورت ابتلای چشم سالم به بیماری و یا آسیب جدی
نکات زیر را به خاطر بسپارید
- توصیه شده است که بینایی تمامی کودکان تا قبل از سن 3 سالگی توسط پزشک
ارزیابی شود. بسیاری از پزشکان، معاینه‌های چشم پزشکی را به عنوان بخشی از
معاینه‌های معمول کودکان انجام می‌دهند و در صورت نیاز، کودک را به چشم
پزشک معرفی می‌کنند. - یادتان باشد در صورت وجود سابقه خانوادگی ابتلا به استرابیسم یا لوچی،
آب مروارید در دوران کودکی یا بیماری های جدی چشمی، بر معاینه چشم‌ها در
دوران نوزادی تأکید بیشتری می‌شود. - خوشبختانه روش‌های نوین، ارزیابی بینایی را در نوزادان و کودکان کم سن مقدور ساخته است.
- در صورت تشخیص و درمان به موقع تنبلی چشم، بینایی در اکثر کودکان
بهبود می‌یابد. احتمال موفقیت در درمان تنبلی چشم، در 9 سال اول زندگی
بیشتر است. معمولاً بعد از گذشت این دوره زمانی، احتمال بهبود تنبلی بسیار
کم می‌شود. - اصولاً کودکان تمایل به بستن چشم ندارند و از این کار امتناع می‌کنند،
ولی شما به عنوان والدین باید کودک خود را متقاعد به انجام کاری بکنید که
به نفع وی است. پیگیری و دقت شما در اجرای دستورهای پزشک، از عوامل مهم در
موفقیت درمان است.
چشم پزشکان فوق تخصص استرابیسم بیمارستان و مراکز فوق تخصصی چشم پزشکی
نور آماده ارائه خدمات با استفاده از روش‌های نوین درمانی و پیشرفته‌ترین
تجهیزات روز جهان هستند.
علل ابتلا به تنبلی چشم در کودکان
تنبلی چشم به کاهش یا کم بودن دید فرد گفته می‌شود که علت ارگانیکی
نداشته باشد، آب مروارید مادرزادی، لک قرنیه، انحراف‌های چشمی و عیوب
انکساری اصلاح نشده می‌تواند موجب تنبلی دائمی چشم شود که در برخی موارد
بدون علامت است.
به گزارش فرهنگ نیوز، علیرضا لاشیئی
در پاسخ به سؤالی درباره تنبلی چشم و تشخیص آن، به فارس اظهار داشت: تنبلی
چشم به کاهش یا کم بودن دید فرد گفته می‌شود که علت ارگانیکی نداشته باشد و
این به دلیل عدم تجربه بینایی صحیح توسط بیمار گزارش می‌شود.
وی
افزود: تنبلی چشم بیشتر در کودکان دیده می‌شود و بر اساس آن کودک تجربه
بینایی صحیحی ندارد. این در حالی است که ممکن است ساختار چشم نیز طبیعی
باشد.
این جراح و متخصص چشم ادامه داد: تکامل راه‌های بیماری به
ویژه در دو سال اول زندگی اهمیت زیادی دارد و چنانچه به هر دلیلی مختل شود
بینایی کودک تکامل لازم را پیدا نمی‌کند این اختلال از جمله مشکلاتی مانند
آب مروارید مادرزادی، لک قرنیه، انحراف‌های چشمی که معمولاً از حدود 18
ماهگی به بعد دیده می‌شود و عیوب انکساری اصلاح نشده به وجود می‌آید.
لاشیئی
ادامه داد: عیوب انکساری معمولاً نامتقارن است و یک چشم عیب بیشتری دارد.
معمولاً تصویر صحیحی روی شبکیه چشم این افراد به ویژه چشمی که عیب انکساری
بیشتری دارد ایجاد نمی‌شود در نتیجه فرد دید خوبی ندارد.
این جراح و
متخصص چشم گفت: اگر این مشکلات بررسی و درمان نشوند چشم را برای همیشه
تنبل می‌کند بر این اساس توصیه می‌شود کودکان اولین بار موقع تولد و در
زایشگاه معاینه کلی شوند و پس از آن در سنین 3 تا 4 سالگی نیز مجدداً
معاینه شود تا اگر مشکلی مانند عیوب انکساری وجود دارد هر چه سریعتر درمان
شود و تصویر روی شبکیه چشم کودک ایجاد شده و تجربه بینایی به او ارزانی
شود.
لاشیئی ادامه داد: بحث تنبلی چشم خیلی وسیع است و عیوب انکساری انحراف چشم و لرزش چشم عامل تنبلی چشم است.
وی
تأکید کرد: والدین باید توجه داشته باشند که حتی اگر ظاهر چشم کودک طبیعی
است نیاز به بررسی وجود دارد و نباید از کنار آن به آسانی بگذرند.
این
جراح و متخصص چشم ادامه داد: برخی موارد مانند آب مروارید، عیوب انکساری
بالا با عینک درمان می‌شود و در موارد استثنائی جراحی‌های قرنیه راهکار
درمانی محسوب می‌شود تا عیوب انکساری هر چه سریعتر برطرف شده و از تنبلی
چشم عمیق و مقاوم جلوگیری شود.
لاشیئی درباره تشخیص تنبلی چشم توسط
والدین و مراقبان کودک اظهار داشت: تنبلی چشم بعضی وقت‌ها بدون علامت است
در نتیجه والدین و مراقبان کودک متوجه آن نمی‌شوند اما برخی علایم مانند لک
قرنیه، آب مروارید و انحراف چشم قابل تشخیص است اما عیوب انکساری علامتی
ندارد در نتیجه والدین نیز متوجه آن نمی‌شوند.
وی افزود: توصیه
می‌شود افرادی که در خانواده خود سابقه ابتلا به عیوب انکساری، تنبلی چشم،
آستیگمات بالا یا بیماری‌های ژنتیکی دارند حتماً مورد بررسی قرار گیرند.
این
جراح و متخصص چشم درباره درمان این اختلالات گفت: اگر اختلال مانند
لک‌قرنیه یا آب مروارید به صورت ارگانیک وجود داشته باشد از روش جراحی و در
صورتی که عیوب انکساری و انحراف چشم به صورت اولیه باشد تجویز عینک مناسب و
بستن چشم سالم برای ساعاتی از روز و تحریک چشم دیگر توصیه می‌شود.
لاشیئی
در پاسخ به این سؤال که آیا انجام لیزر در درمان این اختلال مؤثر است یا
خیر، خاطرنشان کرد: در موارد استثنائی که عیوب انکساری چشم زیاد باشد از
لیزر استفاده می‌شود پیش از این زیر 18 سالگی مجوز استفاده از لیزر داده
نمی‌شد زیرا این کار به دلیل احتمال تغییر درجه بینایی چشم کودک مشکلات
قانونی ایجاد می‌کرد در حالی که مداخله با لیزر روشی ثابت بود اکنون این
روش در کودکانی که همکاری نمی‌کنند یا نمی‌توانند از عینک استفاده کنند به
کار گرفته می‌شود.
