تنبیه و تشویق فرزندان کجا؟ کی؟ چقدر؟
به نظر دانشمندان روانشناسی و علوم تربیتی،
پایه و اساس شخصیت انسان بر اساس دو عامل وراثت و محیط شکل می‌گیرد. وراثت و
سرشت هرکس مانند ظرفی است که حداکثر گنجایش شخصیتی فرد را شامل می‌شود و
در چارچوب آن، تربیت فردی، خانوادگی و اجتماعی او، شکل می‌گیرد.
بدیهی
است سرشت ناشی از وراثت چندان قابل تغییر نیست و عامل مهم و تأثیرگذار در
شکل دهی غیرارثی شخصیت هرکس، تربیت و عوامل محیطی هستند.
ثریا منزوی
کجیدی، روانشناس در خصوص این دو ابزار مهم تربیتی یعنی تشویق و تنبیه که
نقش بسزایی در تربیت دارد در گفت‌و‌گو با «ایران» می‌گوید:نسبت تنبیه به
تشویق باید 20 به 80 باشد. یعنی فقط در 20 درصد موارد از تنبیه استفاده شود
و در 80 درصد موارد، از ابزار مفید و مؤثر تشویق استفاده کنید. در ضمن
بهتر است تنبیه، مرتبط با موضوع و بیشتر به‌صورت حذف موقت امکانات باشد.
مثلاً اگر کودک برنامه زمانبندی درسی را عمداً در منزل زیر پا گذاشت،
می‌توانید او را به‌طور موقت در اتاقش نگه دارید و از دیدن برنامه تلویزیون
محرومش کنید. این تنبیه باید کوتاه مدت و موقت باشد. به ازای هر سال سن
کودک، یک دقیقه کفایت می‌کند. مثلاً یک کودک هشت ساله فقط هشت دقیقه در
زمان پخش برنامه کودک، در اتاق و به دور از تلویزیون تنها بماند.
کودک
باید ناخرسندی والد از تنبیه خود را ببیند و متوجه آن شود، همچنین
ناخرسندی والد از رفتار نامناسب خود را درک کند. لیکن نکته مهم اینجاست که
کودک دقیقاً درک کند که والد کاملاً بی‌قید و شرط او را دوست دارد و
برخلاف میل باطنی اش و صرفاً جهت اصلاح رفتار او، مجبور است او را تنبیه
کند.
تنبیه، مقدم است یا تشویق؟
به گفته این روانشناس، در 80 درصد موارد، قبل از اینکه کار به تنبیه برسد،
می‌توانید و باید از تشویق استفاده کنید. بسیار بجاست که تشویق بدون فاصله
زمانی انجام شود. از تشویق‌های بسیار مناسب که هم توسط والدین و هم توسط
اطرافیان کودک به‌کار گرفته می‌شود می‌توان به تأیید اجتماعی اشاره کرد.
تأیید اجتماعی یک تشویق قوی و ارزشمند است که «رفتار مورد تأیید قرار
گرفته» را بخوبی تقویت و تکرارپذیر می‌کند و باعث تکرار آن رفتار از جانب
کودک خواهد شد، بکارگیری این ابزار بسیار مناسب، در تربیت کودک باید با
دقت و آگاهی کامل صورت پذیرد. این ابزار، کاملاً حساس و شبیه سلاح تیز و
دو لبه است. تأیید اجتماعی همان چاقوی تیز آشپزخانه است که یا در آشپزخانه
به‌راحتی گوشت را خرد می‌کند یا در صورت مراقب نبودن و استفاده ناصحیح از
آن، دست آشپز را بشدت مجروح می‌کند.
منزوی با
اشاره به اینکه اگر یک عمل صحیح کودک، در جمع، مورد تأیید و تشویق شما قرار
گیرد، آن عمل در فرزندتان تکرار خواهد شد، می‌افزاید: با ادامه روش تأیید
و تشویق، حتی می‌توانید انجام آن کار خوب را به ملکه ذهنی و ثبات رفتاری
در وی تبدیل نمایید. به‌طور مثال اگر فرزندتان به همراه شما به نماز ایستاد
و با همان حالات و حرکات بچگانه خود، نماز را به پایان رساند، می‌توانید
پس از پایان نماز با او یک خوش و بش صمیمانه کرده و اورا مورد توجه ویژه
قراردهید. ضمن اینکه در جمع هایی که می‌دانید دوست دارد، این کار او را به
نحوی زیبا و خوشایند برای جمع تعریف کنید و مطمئن باشید که این امر خیلی
بیشتر از تشویق مادی مؤثر خواهد بود.
تأثیر
شگرف تأیید اجتماعی چنان است که در مواردی مانند مثال فوق، استفاده از روش
تأیید اجتماعی بسیار مؤثرتر از تشویق مادی عمل خواهد کرد. البته قابل ذکر
است که درصورت تمایل به تشویق مادی، این تشویق به‌صورت غیر منتظره و بدون
اطلاع قبلی انجام شود.
اما در چه مواقعی ابزار
تأیید و تشویق نتیجه معکوس خواهد داشت ؟این روانشناس در پاسخ به پرسش
مذکور بیان می‌کند: در صورتی که با درنظر نگرفتن نامناسب بودن رفتار کودک و
به‌خاطر خوش آمد و احیاناً تفریح و خنده خود و اطرافیان، رفتار کودک را
در جمع مورد تأیید قرار دهید، نتیجه عکس خواهید گرفت. اینجاست که با دستان
خود، آسیب‌های روانی و شخصیتی ناخواسته‌ای را به فرزند دلبندتان وارد
می‌کنید، در این خصوص رفتار کودک «تأیید اجتماعی» را کسب کرده، کودک گمان
خواهد کرد که رفتارش مناسب بوده و با دریافت این تأیید، رفتار نامناسب خود
را تکرار خواهد کرد. او که قدرت تشخیص شوخی و جدی بودن رفتار تأییدی شما را
ندارد، وقتی برای رفتار نامناسب خود، تأیید اجتماعی دریافت کند، به‌صورت
ناخودآگاه آن رفتار را در خود تقویت نموده و در جایی که انتظار تکرار آن را
ندارید، کودک به علت عدم قدرت تشخیص، آن رفتار را از خود بروز می‌دهد و
به گمان اینکه رفتار پسندیده و قابل تشویقی انجام داده، در انتظار تشویق و
تأیید می‌باشد.
آسیب‌های تشویق و تنبیه نابجا
کودکی که در نتیجه تشویق نابجا رفتاری را در جایی غلط از خود بروز داده،
بر خلاف انتظارش ممکن است با انواع برخوردهای نابجا از جمله پرخاش والدین
مواجه شود.
منزوی کجیدی با بیان اینکه کودک انتظار برخوردی پرخاش گونه
از والدینش نداشته، دچار تضاد و دوگانگی شخصیتی در قبال این رفتار خود
می‌گردد و با استفاده ناصحیح بزرگترها از ابزار «تأیید اجتماعی» در معرض
دو آسیب جدی روانی قرار می‌گیرد:
کودک به علت تشویق و تأیید نابجای
اولیه، رفتار ناپسند را به‌عنوان رفتار خوب در خود تقویت و تثبیت می‌نماید و
بدتر از آن، اینکه با عدم تأیید در مراحل بعد، نسبت به آن رفتار دچار تضاد
و دوگانگی می‌شود.
شاید بدترین و بیشترین آسیب وقتی به فرزندتان وارد
می‌شود که در سنین نوجوانی باشد. زیرا بر اساس نظریه اریکسون، دانشمند و
روانشناس مشهور، فرزندان در سن نوجوانی در مرحله هویت‌یابی هستند و با
رفتار و تأییدات نابجا، به‌جای کمک به آنان در جهت هویت یابی، آنان را دچار
سردرگمی هویتی خواهید کرد و بدین ترتیب، پایه‌های سردرگمی شخصیتی فرزندان
را بنا خواهید نهاد.
یائسگی زودرس را زود مداوا کنید
یائسگی زودرس را زود مداوا کنید
متخصص بیماری های زنان می گوید تشخیص و درمان به موقع این بیماری اهمیت زیادی دارد
«فقط ۳۴ سال دارد اما در ۱۲ ماه
گذشته قاعدگی اش نامنظم بوده است. به پزشک مراجعه می کند، پس از بررسی های
پزشکی مشخص می شود که در آستانه یائسگی زودرس قرار دارد، آن هم در حالی که
تاکنون باردار نشده است…
خیلی ناراحت است و دلیل بروز این
مشکل را نمی داند. مادر او اواخر ۴۰ سالگی یائسه شده است. از پزشک در این
مورد سوال می کند و پاسخ می شنود که دچار یائسگی زودرس شده است.» بیشتر
زنان در سنین ۴۷ تا ۵۱ سالگی و با توجه به شرایط محیطی و فردی، یائسه می
شوند اما اگر یائسگی در زمانی زودتر از موعد طبیعی رخ دهد، مثلا در سنین
زیر ۴۰ سال، یا در مواردی قبل از ۳۰ سالگی، دیگر یائسگی طبیعی محسوب نمی
شود.
در حقیقت این فرد دچار «یائسگی
زودرس» شده است. تاکنون در مورد یائسگی و یائسگی زودرس زیاد صحبت کرده ایم
اما شاید شما هم بخواهید بدانید که چرا یائسگی گاهی قبل از زمانی که باید
رخ می دهد و دلیل آن چه می تواند باشد
چرا گاهی یائسگی قبل از موعد طبیعی اتفاق می افتد؟
یائسگی فرآیند بیولوژیکی طبیعی و گذر از
مرحله ای به مرحله دیگر است. این فرآیند با تغییرات هورمونی، فیزیکی و
روانی اتفاق می افتد و کاملا طبیعی محسوب می شود. تاکنون دلایل متعددی برای
یائسگی زودرس شناخته شده است. اگر تخمدان ها قادر به ساختن هورمون نباشند و
به تحریکات هیپوفیز که تنظیم کننده تخمدان هاست، پاسخ ندهند یائسگی زودرس
اتفاق می افتد.
یکی دیگر از عواملی که باعث یائسگی زودرس می شود، مصرف برخی داروها یا اعمال جراحی است؛ هیستروکتومی
کامل (برداشتن رحم و تخمدان ها) در سنین پایین باعث یائسگی زودرس می شود
ولی اگر فقط رحم برداشته شود و تخمدان ها خارج نشوند، معمولا باعث یائسگی
نمی شود.از جمله موارد دیگر می توان به شیمی درمانی و اشعه درمانی برای درمان سرطان ها اشاره کرد.
زنان مبتلا به سرطان که تحت این گونه
درمان ها قرار می گیرند، ممکن است در معرض یائسگی زودرس قرار گیرند اما
معمولا این روند به تدریج رخ می دهد و ممکن است قبل از اینکه خانمی به
دوران یائسگی برسد، ماه ها یا سال ها علایم دوران یائسگی داشته باشد.
اختلالات کروموزومی به علت اختلال مادرزادی در برخی کروموزوم های خاص نیز
یکی دیگر از عوامل به شمار می رود. در برخی بیماری ها یا اختلالات خود
ایمنی که در آنها نارسایی تخمدان ایجاد می شود به دلیل اینکه بدن ضدتخمدان
ها و رحم پادتن می سازد، در نهایت تخمدان ها از کار می افتند. این افراد
ممکن است سابقه خانوادگی یائسگی زودرس داشته باشند. عفونت های ویروسی مثل
ویروس عامل بیماری اوریون نیز می تواند باعث یائسگی زودرس شود.
▪ آیا آماری وجود دارد که بیانگر میزان شیوع یائسگی زودرس در میان زنان باشد؟
متاسفانه آمار دقیقی نداریم اما اگر خانمی در معرض این اتفاق بود و عوامل خطر را داشت، راهکاری برای پیشگیری از آن وجود دارد.
▪ اگر در خانواده ای یکی از اقوام نزدیک به این مشکل مبتلا شد، برای خانم های دیگر این خانواده چه توصیه ای دارید؟
تشخیص به موقع یائسگی زودرس اهمیت زیادی
دارد زیرا با بروز این اختلال، تخمک های باقی مانده تخریب می شوند و این به
معنی ناتوانی در فرزنددار شدن است. با تشخیص به موقع، امکان بارداری نیز
افزایش می یابد. احتمال فعال شدن دوباره تخمک ها در برخی بیماران و در
صورتی که دلیل بروز مشکل اختلالات ژنتیکی نباشد، وجود دارد.
احتمال بروز یائسگی در سن نوجوانی نیز
وجود دارد پس با توجه به اینکه اختلال در قاعدگی در هر سنی ممکن است آغازی
برای یائسگی زودرس به حساب بیاید، به همه زنان و دختران توصیه می شود در
صورت مشاهده چنین اختلالاتی بلافاصله با پزشک خود مشورت کنند تا کاهش استرس
های محیطی و حتی گاهی بررسی های کروموزومی انجام شود.
▪ خانم ها با وقوع چه علایمی باید به یائسگی زودرس شک کنند؟
اگر
خانمی در سنین قبل از ۴۵ سالگی با قطع ناگهانی یا طولانی شدن فواصل قاعدگی
و علایمی مثل گرگرفتگی، بدخوابی های شبانه و تعریق روبرو شود، باید به
پزشک مراجعه کند.با پایین آمدن میزان هورمون استروژن، بافت پوششی
واژن و پیشابراه خشک تر، نازک و شکننده می شود و خاصیت ارتجاعی خود را از
دست می دهد.
با کم شدن نرمی و لزجی، سوزش و خارش همراه
با افزایش خطر عفونت مجاری ادراری واژن به وجود می آید. فرد ممکن است
مکررا احساس ادرار یا نیاز فوری به تخلیه داشته باشد یا دچار بی اختیاری
ادرار شود. به دنبال کاهش هورمون استروژن، رگ های خونی به سرعت گشاد می
شوند و فرد احساس گرما و سرخ شدن ناگهانی که اصطلاحا به آن گرگرفتگی می
گویند، می کند. این حالت ممکن است هر چند ساعت یکبار یا فقط گاهی در روز یا
شب اتفاق بیفتد.
اختلالات خواب و عرق شبانه از پیامدهای گرگرفتگی است.
این بیماران معمولا در حالی از خواب می پرند که بدنشان خیس عرق شده و به
دنبال آن دچار لرز می شوند و حتی ممکن است در دوباره به خواب رفتن یا یک
خواب عمیق دچار مشکل شوند. کمبود خواب و تغییرات هورمونی بر خلق و خو و
همچنین سلامت آنها تاثیر سوء می گذارد و معمولا دچار خستگی، بی قراری، کاهش
حافظه و عدم تمرکز می شوند. گاهی میل جنسی کاهش می یابد که علت آن می
تواند تغییرات هورمونی و خلقی و تحریک پذیری فرد باشد.
