معرفی رشته زیست شناسی( تمامی گرایش ها)
دیباچه: رشته
زیست‌شناسی دارای سه گرایش علوم‌گیاهی، علوم جانوری و زیست‌دریا
است. این گرایش‌ها تنها در 17 واحد تخصصی با یکدیگر تفاوت دارند.
گرایش علوم گیاهی: این
رشته یکی از شاخه‌های زیست‌شناسی است که صرفاً موارد مربوط به
گیاه را اعم از گیاهان اولیه تا گیاهان امروزی بررسی می‌کند و
دارای زمینه‌های مختلفی مانند:گیاه شناسی، فیزیولوژی
گیاهی، ریخت زایی و اندام زایی در گیاهان، بیوشیمی و جلبک شناسی
است. علوم گیاهی دارای دو بخش عمده “فیزیولوژی” و “سیستماتیک” است
که بخش فیزیولوژی به شناخت زندگی گیاهان و اندام‌های مختلف یک
گیاه می‌پردازد و بخش سیستماتیک نیز درباره اسامی و طبقه‌بندی
گیاهان می‌باشد.گیاه، اعجوبه سبزپوش طبیعت است که چون در هر گوشه و کنار
به چشم می‌خورد، عادی و پیش پاافتاده به نظر میآید در حالی که بیش از هر
موجود زنده دیگری در روی کره زمین، اعجاب‌آور است.موجودی که در آشپزخانه
ذره‌بینی خود برای همه مخلوقات زنده کره زمین غذا تهیه می‌کند و
پیشرفته‌ترین نیروگاه خورشیدی، شبکه لوله‌کشی و سیستم پمپاژ آب را در
اختیار دارد و از سوی دیگر مایه زیبایی، لطافت ، نشاط و آرامش هستی است. به
همین دلیل شناخت و حفظ آن یک نیاز است. و رشته علوم گیاهی نیز برای پاسخ
به همین نیاز در دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی معتبر جهان دایر شده است.
موقعیت شغلی در ایران :
حضور کارشناسان
علوم گیاهی در مؤسسه‌های تحقیقاتی و اجرایی کشور امری ضروری است
تا بتوان محیط زیست ایران را به خوبی حفظ کرد، اما به گفته اساتید
و دانشجویان علوم گیاهی در حال حاضر فارغ‌التحصیلان دوره لیسانس
این گرایش موقعیت‌های شغلی مناسبی ندارند. چون دانش و اطلاعات
آنها جنبه تخصصی ندارد و مؤسسات و مراکز تحقیقاتی و اجرایی بیشتر
مایلند که نیروهای مورد نیاز خود را از میان فارغ‌التحصیلان کارشناسی ارشد یا دکترای این رشته انتخاب کنند. بیشتر فارغ التحصیلان علوم گیاهی در سطح کارشناسی
جذب آموزش و پرورش می‌شوند چون معلومات آنها جنبه عمومی دارد و
می‌توانند در تدریس کتب زیست‌شناسی دوره متوسطه موفق باشند، اما
نمی‌توانند در مراکز تحقیقاتی که نیاز به متخصص در زمینه‌های مختلف
علوم گیاهی دارد، فرصت شغلی مناسبی به دست بیاورند. از سوی دیگر
اگر کسی در گرایش علوم گیاهی سرمایه‌گذاری کند و متأثر از محیط نشود،
می‌تواند در بخش‌های کشاورزی ـ زیستی، ژنتیک و بیوتکنولوژی فعالیت
داشته باشد.
درس‌های این رشته در طول تحصیل: دروس مشترک در گرایش‌های مختلف زیست‌شناسی :
ریاضی،
فیزیک، شیمی، شیمی آلی، بیوشیمی، آمار زیستی ، زیست سلولی و
مولکولی ، ژنتیک ، اکولوژی ، میکروبیولوژی ، تکامل موجودات زنده ،
تالوفیت‌ها، فیزیولوژی جانوری، بافت شناسی ، جنین شناسی ، جانور
شناسی، تشریح و مرفولوژی گیاهی ، ریخت‌زایی و اندام زایی در گیاهان
، سیستماتیک گیاهی، فیزیولوژی گیاهی، رشد و نمو گیاهی، بیوفیزیک ،
ویروس شناسی ، زیست شناسی پرتوی ، اکولوژی عملی.
دروس تخصصی گرایش علوم گیاهی:
اکو
فیزیولوژی گیاهی ، ازدیاد گیاهان ، قارچ شناسی ، اکولوژی گیاهی ،
انتقال مواد در گیاه ، متمم سیستماتیک گیاهی، اصول رده‌بندی
گیاهان. (بسیاری از درس‌های این گرایش همراه با آزمایشگاه است).
گرایش علوم جانوری:
علوم
جانوری به مطالعه مسائل مربوط به جانوران می‌پردازد و دارای سه
بخش اصلی جانورشناسی یا بیوسیستماتیک، فیزیولوژی جانوری اعم از
انسانی و حیوانی و بافت‌شناسی و جنین‌شناسی جانوری است.بسیاری از
گرایش‌های زیست‌شناسی وابسته به علوم‌جانوری هستند. برای مثال یک
محقق علوم‌سلولی و مولکولی تا با یک جانور و وضعیت زیستی آن آشنا
نباشد، نمی‌تواند روی سلول آن کار کند. یک محقق ژنتیک نیز در آغاز
باید بیولوژی جانور را به طور کامل بداند و بعد در زمینه ژنتیک آن
کار کند. به یاری بیوسیستماتیک یعنی شناسایی گونه‌های مختلف جانوران نیز
میتوان به نقش مفید گونه‌های مختلف جانوری برای کمک به طرح‌های اقتصادی پی
برد.برای مثال امروزه استفاده از مواد شیمیایی برای کنترل آفات راه درستی
نیست چون این مواد تعادل اکولوژی محیط زیست را برهم می‌زنند در حالی که با
شناخت گونه‌های حشرات شکارچی میتوان بسیاری از آفات مثل حشرات مضر را از
بین برد. در این میان میتوان به کفش‌دوزک‌ها اشاره کرد که امروزه کاربرد
بسیاری در اقتصاد کشاورزی آمریکا دارند یا مگس‌های مفید که از شته‌ها تغذیه
می‌کنند. از طرف دیگر بیوسیستماتیک در شناخت گونه‌های بیماری‌زا مثل «پشه
آنوفل» و معرفی آنها به دنیای پزشکی
نقش مهمی دارد. همچنین میتوان به بخش دیرین‌شناسی یا فسیل‌شناسی اشاره
کرد که یکی از فواید این بخش، پی بردن به منابع عظیم اقتصادی مثل نفت است
که از طریق مطالعه محل فسیل‌ها یا رسوبات فسیل‌ها به دست میآید.
موقعیت شغلی در ایران :
هرچند
که تعداد قابل توجهی از فارغ‌التحصیلان علوم جانوری جذب بازار کار
نمی‌شوند اما بهترین دانشجویان همیشه موفق بوده و هستند. این دسته از
دانشجویان پس از فارغ‌التحصیلی گاه برای کارهای تحقیقاتی یا اداره
آزمایشگاه‌ها جذب دانشگاه‌ها
می‌شوند یا در سازمان حفاظت از محیط زیست و سازمان‌های مربوط به
فعالیت می‌پردازند. چون سازمان محیط زیست برای بررسی اکوسیستم‌ها
به محققان زیست‌شناسی از جمله علوم‌جانوری نیاز دارد. همچنین بعضی
از فارغ‌التحصیلان این گرایش وارد دنیای پزشکی شده و در زمینه‌های خون‌شناسی یا انگل‌شناسی فعالیت می‌کنند.
دروس تخصصی گرایش علوم جانوری :
زیست
انگل‌ها، فیزیولوژی مقایسه‌ای، جانورشناسی، رفتارشناسی، حشره‌شناسی.
(بسیاری از درس‌های این گرایش همراه با آزمایشگاه است).
گرایش زیست دریا:
گرایش
زیست دریا به بررسی و مطالعه خواص محیط آبی، بیولوژی آبزیان و
فعالیت‌های آبزی‌پروری می‌پردازد؛ یعنی برخلاف دو گرایش علوم جانوری
و علوم گیاهی که در آنها بیشتر موجودات خشک‌زی مطالعه می‌شوند این
گرایش جانوران و گیاهان آبزی را بررسی و مطالعه می‌کند. گرایش زیست
دریا علاوه بر بررسی فیزیولوژی آبزیان به مطالعه اکولوژی دریا
یعنی بررسی آلودگی آب دریاها و تأثیر آن بر محیط دریا می‌پردازد.
موقعیت شغلی در ایران :
فارغ‌التحصیلان
گرایش زیست دریا می‌توانند در مراکز پرورش ماهی و مراکز تحقیق بر
روی ارزش مواد غذایی دریایی فعالیت کنند. علاوه بر کار در شیلات
فارغ‌التحصیلان این گرایش می‌توانند در حفظ بعضی از گونه‌های آبزیان
که در حال انقراض هستند مثل ماهی ازون‌برون یا ماهی سفید کار کنند و
مهمتر از همه این که ما باید به یاری کارشناسان زیست‌دریا یک اطلس دقیق در مورد گونه‌های آبزی موجود در آب‌های کشورمان تهیه کنیم.
دروس تخصصی گرایش زیست دریا:
ماهی‌شناسی،
لیمنولوژی، انگل‌ها و بیماری‌های انگلی آبزیان، اکولوژی آبزیان،
شناخت کف‌زیان، اصول و تکثیر و پرورش آبزیان. (بسیاری از درس‌های
این گرایش همراه با آزمایشگاه است).
توانایی‌های لازم :
دانشجوی
رشته زیست‌شناسی باید عاشق کشف حقایق پدیده‌های طبیعی باشد و به
گردش در طبیعت علاقه‌مند باشد. چون اطلاعاتی که با حضور در محیط
طبیعی زندگی گیاه یا جانور میتوان به دست آورد در هیچ کتابی پیدا
نخواهد شد. در ضمن دانشجو لازم است فردی منظم و مرتب بوده و بتواند
مطالب را در ذهن خویش به خوبی طبقه‌بندی کند تا در زمینه سیستماتیک
موفق گردد.
معرفی رشته زيست شناسی سلولی مولكولی
دیباچه:
زیست‌شناسی
سلولی و مولکولی دارای 5 گرایش میکروبیولوژی ، علوم سلولی و
مولکولی، ژنتیک، بیوشیمی و بیوفیزیک است. گفتنی است که گرایش
بیوشیمی یا بیوفیزیک تاکنون در هیچ دانشگاهی در سطح لیسانس ارائه نشده است در ضمن تفاوت محسوسی بین گرایش‌های مختلف این رشته در مقطع کارشناسی
وجود ندارد.گرایش ژنتیک‌به طور کلی دانش ژنتیک درباره انتقال صفات
وراثتی از والدین به اولاد بحث می‌کند که البته این والدین
می‌توانند انسان، درخت یا باکتری باشند. در واقع ژنتیک تلاش می‌کند
تا بگوید که چه مکانیزم‌های مولکولی، عامل انتقال صفات از نسلی به
نسل دیگر هستند. همچنین می‌خواهد بداند که چرا گاهی اوقات در بین
والدین و فرزندان در برخی صفات تفاوت‌های بسیار معنی داری وجود
دارد؟ در کل دانشجویان این گرایش مباحث مهمی مثل ژنتیک سرطان،
روش‌های تشخیص بیماری‌های ژنتیکی قبل و بعد از تولد، شناخت ناقلین
بیماری‌ها، اصول مشاوره ژنتیکی، نقش ژنتیک در بروز رفتارهای فردی و اجتماعی، شناخت جمعیت‌های مختلف ژنتیکی و نژادهای انسانی، ژن درمانی، پزشکی قانونی، تکنیک‌های رایج در ژنتیک، روش‌های اصلاح نژاد و ژنتیک مولکولی را مطالعه می‌کنند.
موقعیت شغلی در ایران :
علم
ژنتیک در ایران هنوز در ابتدای راه است و باید تلاش بسیار کرد و
کاستی‌ها را جبران نمود و موانع را از میان برداشت تا بتوان شاهد رشد
روزافزون این علم در ایران بود. البته این به آن معنی نیست که در
کشور ما تحقیقات ژنتیکی انجام نمی‌گیرد و فارغ‌التحصیلان این رشته
جذب هیچ مرکزی نمی‌شوند، بلکه سازمان‌های مختلفی هستند که به
فعالیت‌های تحقیقاتی ژنتیکی می‌پردازند که از جمله میتوان به مراکز
مختلف وزارت جهاد کشاورزی، مراکز پژوهشی وزارت علوم، انستیتو
پاستور، مرکز ملی تحقیقات مهندسی ژنتیک و تکنولوژی زیستی اشاره کرد.
درس‌های این رشته در طول تحصیل :
دروس‌مشترک در گرایش‌های مختلف زیست‌شناسی سلولی و مولکولی:
ریاضی،
فیزیک، شیمی، شیمی آلی، بیوشیمی، آمار زیستی، زیست‌شناسی سلولی،
زیست‌شناسی مولکولی، ژنتیک، میکروبیولوژی، اکولوژی، ویروس‌شناسی،
تکامل، زیست‌شناسی گیاهی، زیست‌شناسی جانوری، فیزیولوژی جانوری،
فیزیولوژی گیاهی، بیوفیزیک، بیوشیمی، زیست‌شناسی پرتوی، ایمونولوژی.
دروس تخصصی گرایش ژنتیک:
ژنتیک انسانی، سیتو ژنتیک، اصول مشاوره
ژنتیکی، ژنتیک سرطان، ژنتیک رفتاری، مبانی ژنتیک میکروارگانیسم،
ژنتیک پیشرفته یا تازه‌های ژنتیک، ژنتیک کمی یا ژنتیک جمعیت‌ها، سمینار، پروژه (بسیاری از درس‌های این رشته همراه با آزمایشگاه است).
گرایش علوم سلولی و مولکولی:
مهمترین
مولکول‌هایی که در حیات سلول مؤثر هستند، RNA,DNA و پروتئین‌ها
می‌باشند. DNA مرکز ذخیره اطلاعات و صدور فرمان‌های سلول، RNA وظیفه
انتقال این فرمان‌ها و پروتئین مسؤولیت اجرای این فرمان‌ها را بر
عهده دارند. در زیست‌شناسی سلولی و مولکولی چگونگی این فعالیت‌ها
بررسی می‌شود.امروزه زیست شناسی در کشورهای پیشرفته بیش از 80 تا 90
درصد سمت و سوی علوم سلولی و مولکولی دارد. چرا که رشته علوم
سلولی و مولکولی نیروی انسانی لازم را برای تحقیق در رشته‌های پزشکی، بیوشیمی، ژنتیک، بیوتکنولوژی، مهندسی ژنتیک، اصلاح نباتات، شیلات و دام تربیت می‌کند.
موقعیت شغلی در ایران :
اصولاً
در ایران اگر فردی به امید آینده مالی خوب به دنبال علوم پایه
برود اشتباه کرده است چرا که رشته‌های علوم در ایران ارزش مادی
زیادی ندارند. امّا اگر فردی به علوم پایه علاقه دارد ، مطمئناً رشته
علوم سلولی و مولکولی رشته‌ای با ارزش و خوب است. تعدادی از مراکز
تحقیقاتی مانند انستیتوپاستور، مرکز تحقیقات ژنتیک، مرکز تحقیقات
بیوشیمی و بیوفیزیک و مراکز تحقیقاتی دانشگاهی
می‌توانند پذیرای فارغ‌التحصیلان علوم سلولی و مولکولی باشند. علاوه
بر مراکز تحقیقاتی موجود، فارغ‌التحصیل این رشته می‌تواند با ایجاد
شرکت خصوصی سازنده مواد اولیه آزمایشگاه‌های علوم سلولی و مولکولی
یا آزمایشگاهی که تستهای آن در سطح موکلولی است، هم به جامعه
علمی خدمت کند و هم وضعیت مالی نسبتاً خوبی داشته باشد البته در
حال حاضر نیز در ایران چنین فعالیت‌هایی در سطح محدودی انجام
می‌گیرد.
دروس تخصصی گرایش علوم سلولی و مولکولی:
شیمی
آلی، بیوشیمی، زیست‌شناسی سلولی، ژنتیک، میکروبیولوژی، اکولوژی،
زیست‌شناسی گیاهی، زیست‌شناسی جانوری، فیزیولوژی گیاهی، ایمونولوژی،
زبان تخصصی. (بسیاری از درس‌های این گرایش همراه با آزمایشگاه
است).
گرایش میکروبیولوژی:
میکروارگانیسم‌ها موجودات ریز ذره‌بینی مانند:باکتری‌ها،
ویروس‌ها، قارچ‌های میکروسکوپی و پرتوزوئرها هستند که با چشم غیر
مسلح دیده نمی‌شوند. علم میکروبیولوژی که گرایشی از زیست‌شناسی است
به بررسی و مطالعه میگروارگانیسم‌ها می‌پردازد. در این علم ارتباط
میکروارگانیسم‌ها با خودشان و همچنین با موجودات عالی‌تر مانند انسان،
حیوانات و گیاهان بررسی می‌شود. علم میکروبیولوژی گرایش‌های مختلفی
دارد که عبارتند از: میکروبیولوژی پزشکی، میکروبیولوژی غذایی و میکروبیولوژی صنعتی.کاربرد
این گرایش آنقدر گسترده است که قابل ذکر نیست. محقق این گرایش
از یک سو می‌تواند به بررسی کاربرد سلاح‌های میکروبی و راه‌های
پیشگیری از این سلاح‌ها بپردازد و از سوی دیگر می‌تواند در کارخانه‌های
عطرسازی مشغول باشد. میکروبیولوژی پایه و اساس بسیاری از علوم از
قبیل:بیوشیمی، بیوتکنولوژی، ژنتیک و پزشکی
است. یکی از کاربردهای گرایش میکروبیولوژی در آزمایشگاه‌های تشخیص
طبی است. میکروبیولوژی در تشخیص بیماری نیز اهمیت بسیار زیادی دارد.
در مواد غذایی و تولید مواد غذایی مختلف نیز اثر میکروارگانیسم‌ها
بسیار قابل توجه است. همچنین گرایش میکروبیولوژی در کشاورزی به طور
بسیار وسیعی در تشخیص آفات گیاهی، مبارزه با آفات گیاهی و ایجاد
مقاومت گیاهی مورد استفاده قرار می‌گیرد. در صنایع و معادن نیز برای
استخراج فلزات سنگین و در تصفیه نفت در گوگردزدایی از نفت مورد
استفاده قرار می‌گیرد. در محافظت از محیط زیست، تصفیه فاضلاب‌ها و
مبارزه بیولوژیکی با عفونت‌ها و آلودگی‌های فاضلابی مورد استفاده قرار
می‌گیرد و آب سالم و در حقیقت بدون آلودگی تحویل می‌دهد. حتی در
صنعت نساجی نیز این علم به یاری بشر آمده است و به تازگی در
صنعت نساجی از میکروارگانیسم‌ها برای تثبیت نشاسته و آهار دادن
پارچه استفاده می‌شود.
موقعیت شغلی در ایران :
کارشناسان
میکروبیولوژی در پژوهشگاه نفت برای تحقیق بر روی میکروب‌های
نفت‌خوار یا گوگردزدایی، در بخش صنایع غذایی در کارخانه‌های
کنسروسازی و کمپوت سازی و در صنایع بهداشتی مشغول به کار هستند.
تهیه لوازم آزمایشگاهی مورد نیاز در این گرایش یکی از شغل‌هایی است
که بعضی جذب آن می‌شوند. مؤسسه استاندارد یا آزمایشگاه‌های
کارخانجات تهیه مواد بهداشتی و غذایی برای تشخیص کیفیت و سلامت
این مواد از نظر عدم آلودگی میکروبی، مراکز تهیه مواد دارویی مانند
تهیه آنتی بیوتیک‌ها و بالاخره کارخانجات تهیه اسیدها مانند اسید
بوتریک و اسید استیک و حلال‌ها مانند الکل و استون و مراکز تهیه
واکسن مانند مؤسسه رازی و انستیتوپاستور ایران نیز می‌توانند مراکز
جذب فارغ‌التحصیلان این گرایش باشند.
دروس تخصصی گرایش میکروبیولوژی:
شیمی
آلی، بیوشیمی، آمار زیستی، زیست‌شناسی سلولی، زیست‌شناسی مولکولی،
ژنتیک، میکروبیولوژی، اکولوژی، ویروس‌شناسی، تکامل، زیست‌شناسی
گیاهی، زیست‌شناسی جانوری، فیزیولوژی جانوری، فیزیولوژی گیاهی،
بیوفیزیک، بیوشیمی، زیست‌شناسی پرتوی، ایمونولوژی، باکتری‌شناسی،
میکروبیولوژی محیطی، قارچ‌شناسی، پروتوزئولوژی. (بسیاری از درس‌های
این گرایش همراه با آزمایشگاه است).
توانایی‌های لازم :
در
گرایش‌های مختلف زیست‌شناسی سلولی و مولکولی باید علاقه‌مند بود و
صبر و پشتکار داشت تا بتوان طعم شیرین موفقیت را چشید. همچنین دانشجو
باید حافظه خوبی داشته و در دروس شیمی، ریاضی و فیزیک قوی باشد و
در نهایت لازم است که به کارهای آزمایشگاهی علاقه‌مند باشد. برای
مثال یکی از کارهایی که به طور معمول در آزمایشگاه علوم سلولی و
مولکولی انجام می‌گیرد، استخراج RNA از یک بافت است که حداقل زمان
لازم برای این کار 5 ساعت می‌باشد.
