جلسه دوم: سیستم عامل لینوکس و توزیع های مختلف آن
سیستم
عامل (Operating System) مهم ترین نرم افزار در یک سیستم کامپیوتری است که
وظیفه مدیریت منابع سیستم، از جمله پردازنده، حافظه اصلی و همچنین فایل ها
را بر عهده دارد. به علاوه سیستم عامل به عنوان یک واسط کاربر پسند عمل
کرده و کار با ماشین پیچیده ای همچون کامپیوتر را تسهیل می نماید.
بدون
شک همه شما با سیستم عامل Windows ساخت شرکت Microsoft آشنا هستید. این
سیستم عامل سال ها است که به دلیل کاربری ساده و البته به لطف تولید انبوه
نرم افزار های کاربردی تحت آن، محبوب ترین سیستم عامل در بین کاربران
کامپیوتر های شخصی به حساب می آید. از سیستم های عامل دیگر که ممکن است با
آنها آشنا باشید می توان به OS X شرکت Apple و Android شرکت Google اشاره
نمود که هر کدام در نوع خود بی نظیر اند.
اما
سیستم عامل Linux یا بطور صحیح تر GNU/Linux یک نرم افزار آزاد (Free
Software) و متن باز (Open Source) بوده و در انحصار هیچ شرکت خاصی نیست.
افراد، گروه ها و شرکت های مختلف می توانند از هسته لینوکس استفاده کرده و
یک توزیع از GNU/Linux را به نام خود و به هر منظوری توسعه داده و از آن
پشتیبانی نمایند.
منظور از یک توزیع گنو/لینوکس (GNU/Linux Distribution) استفاده از نرم
افزار های کاربردی منتشر شده در پروژه گنو در کنار هسته لینوکس برای توسعه
یک سیستم عامل مستقل می باشد. از دهه 90 میلادی تا کنون افراد، تیم ها و
موسسات مختلف توزیع های سفارشی شده خود را منتشر نموده اند به طوری که در
حال حاضر بیش از 350 توزیع فعال گنو/لینوکس در سراسر جهان وجود دارد.
در این قسمت به معرفی تعدادی از محبوب ترین توزیع های گنو/لینوکس خواهیم پرداخت.
“فدورا” یک توزیع چند منظوره و قوی از GNU/Linux است که توسط شرکت Redhat
پشتیبانی می شود. پشتیبانی مناسب، تنظیمات پیشرفته، پکیج های نرم افزاری
فراوان، پایداری، امنیت و کارایی بالا، این توزیع را به انتخاب اول بسیاری
از کاربران حرفه ای تبدیل کرده است. برای اطلاعات بیشتر در مورد این توزیع
به پایگاه رسمی این پروژه مراجعه نمایید.
http://fedoraproject.org/
“اوپن
سوزه” یکی از کامل ترین و حرفه ای ترین توزیع های لینوکس است که به علت
وجود نصاب قدرتمند، ظاهر چشم گیر، گرافیک قوی، امنیت بالا، تنظیمات پیشرفته
و پکیج های نرم افزاری کامل به یکی از اصلی ترین توزیع های لینوکس تبدیل
گشته است. اطلاعات بیشتر پیرامون این توزیع در سایت زیر موجود است.
http://www.opensuse.org
“دبیان” از قدیمی ترین توزیع های GNU/Linux است. این سیستم عامل در سال
1993 به بازار عرضه شد و از مزایای آن می توان به پایداری و پشتیبانی از
معماری های مختلف کامپیوتری اشاره نمود. همچنین این سیستم عامل دارای یکی
از بزرگترین اجتماعات کاربری لینوکس بوده و بنابراین مستندات آن به بسیاری
از زبان های زنده دنیا ترجمه شده است. نبود ابزار های گرافیکی مناسب،
کاربری این سیستم عامل را برای کاربران کامپیوتر های شخصی تحت تاثیر قرار
داده و معمولا در کامپیوتر های سرویس دهنده (Server) مورد استفاده قرار می
گیرد. همچنین بسیاری از توزیع های مشهور لینوکس مثل Ubuntu، بر پایه ی
Debian ساخته شده اند. برای اطلاعات بیشتر در مورد این توزیع می توانید به
وب سایت زیر مراجعه نمایید.
http://www.debian.org/
“اوبونتو” یک توزیع بسیار کاربر پسند بر اساس توزیع Debian است که در سال
2004 عرضه شد و در مدت نسبتا کوتاهی توانست درصد زیادی از کاربران را مجذوب
خود نماید.
رابط کاربری زیبا و ساده، نصب سریع و آسان، سرعت بالا، پشتیبانی و به روز
رسانی های منظم و مستندات کامل از مزایای این سیستم عامل به حساب می آید.
جهت کسب اطلاعات بیشتر در مورد این توزیع به وبگاه زیر مراجعه نمایید.
http://www.ubuntu.com/
“بک ترک” توزیعی مبتنی بر Ubuntu است که به منظور کشف نقاط آسیب پذیر و تست
نفوذ، ویژه متخصصان امنیتی و هکر ها طراحی شده است. اکثر هکر ها و متخصصین
امنیت از این سیستم عامل و ابزار های قوی موجود در آن برای اهداف خود بهره
می برند. اطلاعات جامع تر در باره این توزیع را از سایت زیر بیابید.
http://www.backtrack-linux.org/
“پارسیکس” یک توزیع انعطاف پذیر و پایدار مبتنی بر Debian است که در سال
2005 توسط هم وطن عزیزمان جناب آقای “آلن باغومیان” به عنوان توزیعی بهینه
شده برای کامپیوتر های دسکتاپ و لپ تاپ عرضه شد. این توزیع به علت سادگی در
نصب و همچنین امکانات گسترده پارسی نویسی از جمله فرهنگ لغات پارسی، می
تواند به عنوان سیستم عاملی مناسب برای کاربران ایرانی به حساب آید. برای
اطلاعات بیشتر در مورد این توزیع به وبگاه زیر مراجعه کنید.
http://www.parsix.org/
توزیع
های دیگری نیز از گنو/لینوکس وجود دارند که برای جلوگیری از طولانی شدن
بحث، آشنایی با آنها را به خود دانش پژوه واگذار می کنیم.
در جلسه آینده به آموزش نصب سیستم عامل Ubuntu بر روی کامپیوتر های شخصی
خواهیم پرداخت. علت انتخاب این توزیع از لینوکس برای ادامه آموزش ها، محیط
کاربر پسند آن می باشد. با این حال شما منعی در انتخاب توزیع محبوب خود
ندارید…
معرفی توزیع های مختلف لینوکس
در این مطلب از رسالینوکس به معرفی انواع نسخه های (توزیع‌ها) خواهیم
پرداخت که در دهه هفتاد میلادی توسط کنت تامسون، دنیس ریچی، برایان کرنیگان
در آزمایشگاه های AT&T Bell Labs معرفی شد. پیش از آن و در سال 1972
میلادی زبان برنامه سازی سی توسط دنیس ریچی و همکارانش توسعه داده شده بود و
در سال 1973 یونیکس با زبان سی نوشته و معرفی شد. یونیکس های اولیه بدون
واسط گرافیکی بوده و برای اهداف شبکه استفاده می شدند. هر کسی می توانست با
پرداخت هزینه ای به کد منبع آن دسترسی داشته و آن را مطابق با نیاز خود
تغییر و توسعه دهد. از این رو از یونیکس اولیه سیستم عامل هایی مانند BSD
که برگرفته از Berkeley Software Distribution است ایجاد شدند.
BSD هسته ای مانند یونیکس داشته و این یعنی از ساختار سیستم فایل و
دستور های مشابه یونیکس اولیه بهره می برد. BSD که به یونیکس برکلی معروف
است خود منجر به توسعه سیستم عامل های مشابهی شد که می توان به FreeBSD
اشاره کرد. تفاوت BSD اولیه و مشتق شده آن یعنی FreeBSD در رایگان و آزاد
بودن FreeBSD است. به هر حال یونیکس و ساختار آن به صورت یک معماری برای
توسعه سیستم عامل های دیگر شد به طوری که پروفسور تتنبام برای آموزش و
نوشتن کتاب خود درباره اصول طراحی سیستم عامل ها سیستم عامل آموزشی و کوچک
خود را به نام مینیکس (Minix) را نوشت و کد های آنرا برای تدریس در کتاب
خود انتشار داد. Minix یعنی Mini Unix یا یونیکس کوچک و امروزه نسخه 3 آن
قابل دانلود است.
اما لینوکس از کجا سر در آورد؟ بر خلاف تفکر معمول درباره لینوکس، باید
بگوییم لینوکس یک سیستم عامل نیست بلکه نام یک هسته آزاد و رایگان (توجه
کنید رایگان بودن با آزاد بودن متفاوت است) است که توسط آقای لینوس
توروالدز در سال 1991 از کد های مینیکس ایجاد شد. پیشتر از لینوس توروالدز،
آقای ریچارد استالمن جنبشی به نام Gnu را به راه انداخته بود که در آن
برنامه نویس ها کد ها و برنامه های نوشته خود را به صورت رایگان و آزاد در
اختیار همگان قرار می دادند. اما جای یک هسته برای ایجاد یک سیستم عامل
آزاد و رایگان که برای مصارف شخصی و PC ها قابل استفاده باشد، خالی بود که
با انتشار هسته 0.1 لینوکس، امکان به وجود آوردن یک سیستم عامل فراهم شد.
در واقع سیستم عامل لینوکس را باید گنو لینوکس بخوانیم. نخستین توزیع
لینوکسی از تجمیع هسته لینوکس و ابزار های گنو ایجاد شد و قابلیت نصب و
استفاده را داشت، slackware بود که هنوز هم توسعه داده می شود. لینوکس
خصوصیات یونیکس مانند دستور ها و ساختار سیستم فایل آنرا به ارث برد و از
این رو آنرا شبه یونیکس می نامند. لینوکس در ابتدا به صورت متنی بود و از
این رو بر خلاف رقیب خود یعنی ویندوز و نسخه های نخستین آن که رابط گرافیکی
داشتند، نتوانست به خوبی در میان کاربران جا باز کند. اما امروزه توزیع
هایی مانند ابونتو، فدورا به عنوان توزیع هایی برای مصارف شخصی با میزکار
هایی جذاب جای پای خود را میان کاربران شخصی باز کرده اند.
انواع توزیع ها و انتخاب یک توزیع یا Distribution از لینوکس:
نسخه های متعدد و متفاوتی از لینوکس وجود دارد، هسته این سیستم عامل را می
توان به دلخواه تغییر داد و دستکاری کرد و به همین دلیل هر کس یا هر شرکتی
می تواند نسخه لینوکس مخصوص به خود را توزیع و روانه بازار کند، به هر یک
از از این نسخه های متفاوت یک توزیع یا Distribution از لینوکس گفته می
شود. بر خلاف سایر سیستم عامل هایی که در بازار هستند و توسط یک شرکت
کنترل، توزیع و مدیریت می شوند هسته لینوکس بصورت متمرکز مدیریت نشده است و
استفاده و تغییر دادن آن نیز آزاد است. برخی از سازمان ها برنامه نویسانی
دارند که لینوکس را برای سازمان خود
بصورت خاص تغییر می دهند و این نسخه صرفا در اختیار همان سازمان قرار دارد،
توجه کنید که به این محصول توزیع یا Distribution گفته نمی شود، یکی از
ملاک هایی که ما می توانیم به یک محصول Distribution بگوییم این است که
محصول بصورت عمومی و رایگان ارائه شود.
معمولا توزیع ها برای استفاده در موارد خاص و به دلایل خاص ایجاد می
شوند و برای برطرف کردن یک نیاز طراحی می شوند. نسخه های متعددی از لینوکس
وجود دارد که برای مثال بصورت ویژه برای نصب بر روی سرور ها و ارائه سرویس
هایی با حجم کاری بالای وب به کار می روند، این نسخه برای پردازش ترافیک
های سنگین وب طراحی می شود. برخی از این نسخه ها کاربردهای شبکه ای دارند و
در جایی استفاده می شوند که امنیت یک اولویت به حساب می آید.
در واقع لینوکس امروزه به عنوان هسته اصلی بسیاری از فایروال های
پیشرفته مورد استفاده قرار می گیرد! جالب اینجاست که نسخه هایی از لینوکس
وجود دارند که می توان آنها را بر روی یک سیستم عامل دیگر مثل ویندوز نصب
کرد و کاربران ویندوز می توانند بصورت همزمان از لینوکس و ویندوز استفاده
کنند. در این میان نسخه هایی از لینوکس نیز وجود دارد که بر روی
کامپیوترهای Macintosh نصب می شوند.
همچنین یکی دیگر از محل هایی که لینوکس بسیار به چشم می آید در Device
ها یا تجهیزات شبکه است. برای مثال در Router ها، Switch ها، سیستم های
تلفن، گوشی های هوشمند، سیستم های GPS و چیزهایی شبیه به آن، این لینوکس
است که هسته اصلی تمامی آنها را ایجاد کرده است. حتی نامگذاری هایی که برای
انواع توزیع های لینوکس وجود دارند نیز بسیار متنوع و در برخی اوقات بامزه
هستند مثلا نسخه لینوکسی به نام SAMURAI وجود دارد. توزیع هایی از لینوکس
نیز وجود دارند که بصورت ویژه برای استفاده در PC ها طراحی شده اند و مورد
استفاده قرار می گیرند.
خوب از چه نسخه و توزیعی باید استفاده کنیم؟ این انتخاب کاملا بستگی به
این دارد که شما از لینوکس چه انتظاراتی دارید، و در جواب به این سئوال یک
جمله می توان گفت، بستگی دارد. برای اینکه بتوانید یک نسخه متناسب با نیاز
خود انتخاب کنید بایستی سئوالات زیر را ابتدا از خود بپرسید و بر حسب آن
توزیع لینوکس مورد نظرتان را را انتخاب کنید:
آیا پایه و اساس کد توزیع مورد نظر قابل اتکا و اعتماد است؟
آیا مرتبا مورد تغییر واقع می شود؟
آیا بروزرسانی بسته های نرم افزاری آن راحت است؟ (مثلا قابلیت های Apt-Get در Debian و Yum در Red Hat)
آیا بروز رسانی آن از یک نسخه به نسخه بالاتر راحت است؟
آیا برنامه نویس های زیادی برای آن نرم افزار تولید کرده اند؟
فراموش نکنید که هیچ نسخه بهترینی در لینوکس وجود ندارد. برای درک بهتر
این موضوع به این مثال توجه کنید: شما وقتی که به کوهنوردی می روید، کفش
کوهنوردی، کوله، لباس بادگیر و ضد آب می پوشید، وقتی برای یک مهمانی دعوت
می شوید کت و شلوار و کفش رسمی می پوشید و وقتی هم که به ورزش می روید لباس
گرمکن و کفش ورزشی به پا می کنید و در نهایت برای انجام کارهای روزمره
خودتان هم لباس مخصوص خود را دارید. این دقیقا چیزی است که در لینوکس
مشاهده می کنید، اینکه چه نسخه ای از لینوکس جوابگوی کار شما است کاملا به
این بستگی دارد که شما از لینوکس چه انتظاری دارید و در کجا می خواهید از
لینوکس استفاده کنید؟ لینوکس برای هر محیطی یک محصول ویژه آن دارد.
اکثر کاربران لینوکس ترجیح می دهند که از نسخه های شناخته شده لینوکس
استفاده کنند. این نسخه ها معمولا دارای پشتوانه قویتری نسبت به تیم های
پشتیبانی سایر توزیع های لینوکس هستند. یکی از دلایلی که از سیستم عامل های
مایکروسافت بیشتر استفاده می شود این است که یک شرکت قوی پشتیبان دارد و
این یک معیار مهم برای انتخاب یک سیستم عامل می باشد. همیشه بین این سیستم
عامل ها و طرفداران آن ها حرف و حدیث های زیادی وجود دارد اما معمولا
بیشترین تخریب در این میان را شرکت مایکروسافت انجام می دهد و سعی بر این
دارد که به مردم القا کند که سیستم عامل لینوکس ، سیستم عامل قابل اعتمادی
نیست و شما نیازی به این سیستم عامل ندارید.
در ادامه به معرفی نسخه های محبوب و قابل اتکای لینوکس می پردازیم:
به طور کلی می توان اکثر توزیع ها را به دو دسته مبتی بر Debian یا مبتنی بر Red Hat تقسیم بندی کرد.
معرفی انواع نسخه های لینوکس
توزیع‌های معروف لینوکس
Redhat: یکی از پرطرفدارترین و معروف ترین توزیع های
لینوکس می باشد که کاربرد تجاری داشته و بیشتر جهت مصرف در سیستم های سرویس
دهنده استفاده می شود و شرکت های بزرگ سخت افزاری مانند IBM و Dell در
سیستم های خود پشتیبانی می کنند.
Ubuntu: عضو تيم توسعه Debian و در آن فايرفاكس و Open
Office به کاربر ارایه گردیده است. این توزیع یک توزیع رایگان می باشد و
مخصوص استفاده خانگی است.
Arch Linux: یک توزیع که بر پایه قوانین KISS بنا شده همراه با سیستم انتشار Rolling.
Slackware: اين توزيع لينوكس بيشتر براي حرفه اي هاست چون تمام مراحل پيكربندي كاملا دستي واز طريق خط دستوري انجام میشود.
CentOS: یک توزیع که از همان سورسی که redhat استفاده
می‌کند، مشتق شده است، توسط یک گروه داوطلبی که به آن اختصاص داده شدند،
نگهداری میشود همراه با سازگاری 100% با ورژن Redhat و یک ورژن به روز
رسیده شده که همیشه به‌طور 100% سازگار و همراه نیست.
Debian: یک توزیع غیر تجاری که توسط جامعه‌ای از توسعه دهنده‌های داوطلب نگهداری میشود که تعهد قوی ای به قوانین نرم افزارهای آزاد دارند.
Fedora: یک توزیع بر پایهٔ جامعه است که توسط Red hat
سرپرستی میشود. اين توزيع كه مي توان گفت از Redhat گرفته شده براي
كاربران معمولي لينوكس داراي پيچيدگي هاي بيشتري است، اما نقطه قوت آن را
مي توان در نوآوري در طراحي و پشتیبانی گستره وسيعي از نرم افزارهاي مبتني
بر لينوكس در Fedora دانست.
Gentoo: روش نصب در اين توزيع اگرچه در آغاز به شکل كامپايل كردن بود اما بعدا امكان افزودن پکیچ RPM به آن افزوده شد.
Knoppix: اولین توزیع سی دی زنده، که کاملا از یک
رسانهٔ قابل حمل اجرا میشود. بدون نصب در دیسک سخت. از Debian گرفته شده و
اين توزيع پس ازبوت شدن در كامپيوتر كاربر، بسياري از انواع نرم افزارهاي
ريزودرشت مانند چندين مرورگر اينترنتي، چندين برنامه office را به وي ارائه
مي كرد بطوري كه كمتر كاربري لازم مي دانست برنامه اي را نصب نمايد.
Mandriva: یک توزیع گرفته شده از Redhat که در فرانسه و
برزیل محبوب می باشد، امروزه با همان نام و به وسیله یک شرکت فرانسوی
اداره میشود. اين توزيع امروزه يكي از لينوكس هايی با محيط زيبا و قابل
اطمينان است كه از برنامه Rpm Drake براي نصب آسان بسته هاي RPM استفاده
ميكند.
OpenSUSE: اين توزيع هم به مانند Ubuntu هم باميزكار
GNOME و هم KDE ارائه مي شود. در واقع هر یک از اسامی که در بالا در زمینه
سیستم عامل لینوکس گفته شد بر اساس نام شرکت یا سازمانی است که این توزیع
را تولید کرده است، برای مثال Redhat یک شرکت است. همانطور که گفته شد
توزیع های لینوکس بسیار گسترده اند و حتی لینوکس هایی وجود دارند که بر
اساس منطقه یا زبان یا کشور خاصی بومی سازی شده اند، حتی در ایران نیز ما
نسخه های بومی سازی شده از همین لینوکس را داریم که بعضا برخی اوقات از
آنها به عنوان سیستم عامل ملی نیز نام برده می شود، در پایین لیستی از نسخه
های لینوکسی که به زبان پارسی بومی سازی شده اند را به همراه توضیحات
مختصری می توانید مشاهده کنید:
1. آریوس لینوکس یا Arios: آریوس از دو کلمه آریو و OS تشکیل شده‌است و
آریوس را می‌توان سیستم عامل آریایی و یا سیستم عاملی از ایران ترجمه کرد.
آریوس یک بسته‌بندی مجدد (Remix) از توزیع اوبونتو است. برنامه‌های اضافی،
تقویم خورشیدی، قلمهای پارسی و اشعار شاعران ایرانی از جمله امکاناتی است
که به آریوس اضافه میشود. آریوس تلاش می‌کند برنامه‌های نوشته شده به دست
برنامه‌نویسان ایرانی را ترویج نماید. (به نقل از ویکیپدیا فارسی)
2. پارسیدورا Parsidora: پارسیدورا یک سیستم عامل بر پایه گنو/لینوکس
است که شامل مجموعه ای از آخرین نرم افزارهای آزاد و منبع باز می باشد.
پارسیدورا نسخه ترکیبی و برگرفته شده از فدورا است. این توزیع کاملا سازگار
با فدورا است. در این توزیع سعی شده است که نیاز های کاربران فارسی زبان و
ایرانیان به طور مناسبی پاسخ داده شود. پارسیدورا همیشه برای هر کسی برای
هر استفاده، ویرایش و پخش آزاد است.
3. پارسیکس Parsix: نام یک توزیع زنده از گنولینوکس است که برگرفته از
گنولینوکس کانوتیکس و مبتنی بر دبیان می‌باشد و از میزکار کامل گنوم به
عنوان میزکار پیش‌گزیده استفاده شده‌است و کلیه بسته‌های نرم‌افزاری لازم
برای یک توزیع مخصوص میزکار را داراست. علاوه بر زبان‌های متعدد، پارسیکس
به‌طور پیش‌گزیده از صفحه کلید فارسی پشتیبانی کرده و می‌توانید در آن
فارسی تایپ نمایید. پارسیکس را می‌توانید بر روی دیسک سخت خود نصب کرده و
از آن به عنوان سیستم‌عامل کامپیوتر خود استفاده کنید. پارسیکس گنو/لینوکس
ابتدا برای کاربران فارسی زبان طراحی شده بود ولی در حال حاضر دارای جامعه
کاربری فعال از سرتاسر جهان می‌باشد.
4. لینوکس شریف: نام توزیعی دو زبانه (فارسی انگلیسی) از لینوکس است که
بر پایهٔ گنولینوکس بنا شده‌است. این توزیع که در شرکت فارسی‌وب شریف با
توجه به نیازهای بومی کاربران ایرانی و فارسی‌زبان تهیه شده، پس از طی
مراحل آزمون نسخه‌های آزمایشی، در 7 خرداد 1385 به طور رسمی در دانشگاه
صنعتی شریف معرفی شد. نسخهٔ 2 این توزیع بر پایهٔ فدورا کر 4 بنا شده است
که بنا به استانداردهای امروزی، نسخه‌ای بسیار قدیمی به حساب می‌آید.
استفاده از ابزارهای قدیمی چون فایرفاکس 1، کرنل 2.6.16 و اپن آفیس 2، آن
را برای استفاده امروزی غیرکارامد می‌سازد. در این توزیع از محیط رومیزی
گنوم که 76.48 درصد آن به فارسی ترجمه شده، استفاده میشود.
5. سیستم عامل گیکس: سیستم عامل گیکس (Gix OS) توسط تعدادی از کاربران
گیلانی و بر پایه سیستم عامل دبیان و با متد لینوکس از پایه ساخته شده است.
گیکس از ترکیب سه واژه انگلیسی Linux,Guilan و Geek تشکیل شده است. در
تاریخ 13 مهر 1391 نسخه 9 سیستم عامل گیکس از سوی گروه کاربران گنولینوکس
گیلان به طور رسمی جهت تست و استفاده گسترش دهندگان با اسم رمز وارش (به
معنای: باران) در همایش اولین انتشار این سیستم عامل، در شهر رشت منتشر شد.
همزمان با انتشار این سیستم عامل وبگاه آن به نشانی GixOs.ir جهت معرفی،
رفع باگ، پشتیبانی و … در دسترس کاربران قرار گرفت. سیستم عامل گیکس با
ویژگی های همچون نصاب فارسی، مستندات آموزشی فارسی چند رسانه ای، استفاده
از برنامه های کاربردی گنولینوکس، قلم های فارسی، تقویم فارسی، لغت نامه و …
منتشر شده است که در بین خیل عظیم نسخه های موجود برخی از ویژگی های معرفی
شده، منحصر به فرد می باشد.
6. جبیر او اس Jabir OS: سیستم عامل جبیر یا جبیر او اس گنو/لینوکس یک
توزیع ساده و کارامد مبتنی بر اوبونتو بوده و توسط تیمی از نوجوانان توسعه
می یابد.
7. زمین Xamin: زمین، یک سیستم عامل خاص کارساز برپایه توزیع بالادست
دبیان است که با توجه به نیازهای بومی و یا خاص مراکز مختلف، بومی سازی شده
است. این سیستم عامل کاملا آزاد و متن باز است و به شکل آزاد و متن باز
توسعه داده خواهدشد.
