سوختگی های شیمیایی چشم و درمان آن
سوختگی های شیمیایی
چشم یکی از مهم ترین اورژانسهای چشم پزشکی محسوب می شوند. از نظر شدت آسیب
می توان آنها را خفیف در حد تحریک و آبریزش چشم تا موارد شدیدی که موجب
صدمات قرنیه و حتی نابینایی گردد، تقسیم کرد. ماده شیمیایی آسیب رسان می
تواند جامد،مایع،گاز وحتی به شکل پودر یا بخارباشد.
صدمات
شیمیایی می تواند به طور شایعی در خانه در مواجهه با انواع پاک کننده
ها،ضد عفونی کننده ها ،سفید کننده ها و یا مواد آرایشی-زیبایی رخ دهد. در
حیطه کشاورزی کودها و یا سموم ضد آفت آسیب رسان اند. گچ و سیمان از عوامل
شایع سوختگی شیمیایی با خاصیت قلیایی(هیدروکسید کلسیم)در چشم کارگران
هستند. موارد قلیا یا اسید پاشی جنایی که اغلب از مواد قوی می باشند از
جمله شدیدترین موارد سوختگیهای چشمی هستند.
رایج ترین قلیاها که سبب سوختگی چشم می شوند عبارتند از قلیای صابون پزی(KOH,NAOH)، آمونیاک و آهک(CAOH).
رایج
ترین اسید هایی که سبب سوختگی چشم می شوند عبارتند از: اسید سولفوریک(آب
باطری اتومبیل)، اسید فسفوریک . اسید هیدروکلریک(جوهر نمک).
پاک کننده ها مانند وایتکس (که نه اسیدی ونه باز هستند) نیز می توانند صدمات جدی به چشم وارد کنند.
اسید یا باز، کدام یک خطرناک تر است؟
به
طور کلی سوختگی های قلیایی خطرناک تراند. بازها با چربی غشا سلولی ممزوج
وسپس وارد سلول شده و آن را از بین می برند. به دنبال آن در مجاورت با سلول
کناری قرار می گیرد و سلول های دیگر را نیز نابود می کند که در صورت عدم
درمان این فرایند تا روزها پس از مواجهه اولیه ادامه می یابد. در مقابل
اسیدها باعث آسیب پروتئینی می شوند که این پروتئین ها به صورت سدی محافظ از
نفوذ بیشتر اسید جلوگیری می کنند و از طرفی خاصیت بافری بافتهای مجاور از
گسترش اسید جلوگیری کرده و آسیب را موضعی نگه می دارند. با این حال اسیدها
در غلظت زیاد می توانند سبب صدمات شدید و نفوذ عمیق تر به داخل چشم شوند.
در سوختگی شیمیایی چشم در دقایق اولیه چه باید کرد؟
اولین
ومهم ترین اقدام درمانی شستشوی سطح چشم در اسرع وقت با مقادیر زیادی ازسرم
های شستشو یا تزریقی ویا آب است. در صورت در دسترس نبودن آب می توان از
سایر مایعات غیرسمی مانند نوشیدنیهای قنددار نیز استفاده کرد. در هر حال از
تاخیر در شستشو باید جلوگیری کرد. برای شستشو بایستی پلک های بیمار کاملآ
باز و داخل چشم به خوبی شستشو داده شود. در صورتی که ماده شیمیایی هنوز در
تماس با بیمار باشد باید از وی دورشود، مثلآ لباس آغشته خارج و یا محلی که
آغشته به اسید و قلیا می باشد نیز شستشو داده شود. مناطق حساس مانند چشمها و
صورت بایستی در اولویت شستشو قرار گییرند، ولی در صورت امکان و وجود کمک
افراد بیشتر ، میتوان شستشوی سایر قسمتها را نیز همزمان انجام داد. شستشو
بایستی در محل حادثه شروع و تا زمانی که بیمار به اورژانس چشم پزشکی منتقل
می شود ادامه پیدا کند. مهم این است که در مواجهه با چنین حادثه ای افراد
کمک کننده خونسردی خود را حفظ کنند و به اصطلاح دستپاچه نشوند و همزمان،
سایر افراد، مرکز اورژانس را مطلع کرده و ازآن مرکز طلب
کمک کرده و همزمان بیمار را به نزدیکترین مرکز چشم پزشکی برسانند و در
مسیر نیز شستشو را ادامه دهند. درصورت عدم دسترسی به اورژانس چشم، بیمار بایستی به سایر مراکز اورژانس برده شود. در بخش تخصصی و اورژانس نیز شستشو را باید تا نرمال شدن PH چشم ادامه داد.
چه عواملی بر پیش آگهی و نتیجه نهایی دید در این بیمارانتاثیرگذارند؟
نوع
اسید یا باز و غلظت آن ،درجه سوختگی چشم،مدت تماس، شستشوی کافی در دقایق
اولیه و شدت آسیب عروق اطراف قرنیه(لیمبوس) و نیز میزان نفوذ ماده شیمیایی
به درون چشم تعیین کننده وضعیت نهایی چشم و بینایی بیمار می باشند. درجه
بندی آسیب توسط متخصص چشم صورت می گیرد.
اقدامات تخصصی سوختگیهای شیمیایی چشم
به طور خلاصه درمانهای طبی و جراحی از این قراراند:
1.-شستشوی چشم با سرمBSS تا نرمال شدنPH،تحت بی حسی موضعی
2. دبریدمان نسوج اپیتلیوم مرده و خارج کردن قطعات ماده شیمیایی
3.-قطره
وپماد آنتی بیوتیک، سیکلوپلژیک ، استرویید(ترجیحا در دو هفته اول)،
داروهای پایین آورنده فشار چشم، اشک مصنوعی بدون مواد نگهدارنده
4.-استفاده از داروهای مهارکننده آنزیم ماتریکس متالوپروتاز مثل کپسول تتراسیکلین یا داکسی سیکلین، ویتامین C، سدیم سیترات 10 %
5.- کمک به ترمیم اپیتلیوم قرنیه با لنزتماسی بانداژ،تارسورافی ،انسداد پانکتوم مجرای اشکی و یا پیوند غشا آمنیونی
6. سایر- اقدامات جراحی مثل تنوپلاستی، پیوند سلول های بنیادی لیمبوس و یا پیوند قرنیه
بازگشت بینایی:
لازم
به ذکر است که بیماران و همراهان آنها بایستی به این نکته توجه کنند که
اقدامات درمانی اولیه به منظور نجات و حفظ چشم صورت می گیرد و در این مرحله
هدف الزامآ برگرداندن بینايی بیمار نمی باشد و ممکن است در این مرحله
بینایی فرد به شدت مختل باشد. بدیهی است پس از بهبود مرحله
حاد بیماری میتوان اقداماتی برای بهبود بینایی انجام داد. این مرحله ممکن
است چند ماه طول بکشد، لذا بیماران محترم بایستی صبر و حوصله لازم را به
خرج بدهند.
پیشگیری:
در
آخر متذکر می شویم که مانند هر گونه آسیبی که از عوامل محیطی به انسان می
رسد، پیشگیری نقش عمده دارد. باید مسایل امنیتی را در محیط کار کاملآ رعایت
کرده و خود را در معرض آسیب قرار ندهیم. همچنین مسئولیت حفظ کودکان با ما
بوده و بایستی از آنها در مقابل آسیب ها مراقبت کنیم. در رابطه با اقدامات
جنائی نیز مسؤولین بایستی اقدامات پیشگیرانه جدی برای حفظ امنیت شهروندان
انجام دهند.
گل مژه، زنگ خطر ایمنی بدن
گل مژه یا هوردئولوم (hordeolum) به التهابات غدد لبه پلک چشم اطلاق می شود
که غالباً به صورت توده ای متورم، قرمزرنگ و دردناک در مجاورت لبه پلک
ظاهر می شود.
احتمال ابتلا به این عارضه شایع، در تمام سنین وجود دارد. اگرچه در اکثر
افراد، این بیماری پس از چند روز بهبود پیدا می کند، اما مراجعه به پزشک و
رعایت نکات بهداشتی و دارویی برای پیشگیری و درمان آن ضروری است.
● علائم ابتلا به بیماری
دکتر مدرس زاده، فوق تخصص و جراح چشم درباره تعریف این بیماری می گوید: گل
مژه به طور کلی به یک آبسه کوچک با سر زردرنگ گفته می شود که بر اثر عفونت
یا التهاب ریشه مژه ها یا غدد مترشحه چربی پلک ایجاد می شود.
دکتر محسن بهمنی کشکولی، فوق تخصص و جراح پلاستیک چشم هم درباره انواع گل
مژه می گوید: در علم پزشکی گل مژه به دو نوع عفونی و غیرعفونی تقسیم می
شود. نوع غیرعفونی آن، تنها توده چربی متورم و قرمز رنگی است که بدون ایجاد
درد یا ناراحتی در ناحیه خارجی پوست ظاهر شده و پس از چند روز به خودی خود
درمان می شود، اما در نوع عفونی پلک با ورم، درد و قرمزی همراه است.
احساس سنگینی و درد، سوزش، خارش و خروج ترشحات چرکی از توده متورم، از
علائم ابتلا به این بیماری است. در مراحل پیشرفت بیماری ، ایجاد ناراحتی و
درد هنگام پلک زدن، خارش شدید در ناحیه داخلی چشم، حساس شدن چشم به نور و
پیدایش لکه های زرد رنگ هنگام دید، از دیگر علائم ابتلا به گل مژه است.
تاری دید از عوامل معمولی گل مژه نیست، اما اگر گل مژه نسبتاً بزرگ باشد با
فشار روی قرنیه، می تواند باعث ایجاد تاری دید شود.
● عوامل ابتلا به بیماری
دکتر مدرس زاده تجمع تعداد زیادی غده چربی را که موجب تولید اشک در چشم می
شوند، علت اصلی پیدایش گل مژه در پشت پلک می داند. وی معتقد است: عفونت یا
التهاب غدد مترشحه چربی که اکثراً در اثر تماس دست آلوده با چشم ایجاد می
شود، علت اصلی ابتلا به گل مژه است.
دکتر بهمنی کشکولی نیز درباره علت ابتلا به این بیماری می گوید: عدم خروج
طبیعی چربی و ایجاد واکنش در داخل پوست منجر به پیدایش نوع عفونی یا
غیرعفونی آن می شود. نوجوانانی که در سن بلوغ بوده و مستعد ابتلا به شوره
در ناحیه سر یا مژه یا ابرو هستند، بیشتر در معرض ابتلا به گل مژه قرار
دارند.
همچنین تغییرات هورمونی در افراد مبتلا به دیابت و بلفاریت (نوعی بیماری التهاب در پلک) در ابتلا به این بیماری بی تأثیر نیست.
بروز مداوم این بیماری نشانه ضعف در سیستم ایمنی بدن است و در صورت ابتلای
مکرر به گل مژه بویژه از نوع عفونی آن، مراجعه به پزشک و درمان ریشه ای آن
ضروری است.
تحقیقات نشان می دهد، افراد مبتلا به چربی خون بالا، در مقایسه با سایرین
بیشتر در معرض ابتلا به گل مژه یا دیگر بیماری های التهابی واقع در پلک چشم
قرار دارند. انتقال بیماری از طریق باکتری ای به نام استافیلوکوک از طریق
تماس دست آلوده با چشم یا استفاده از لوازم آرایشی مشترک یا حساسیت زا نیز
امکان پذیر است.
دکتر بهمنی کشکولی، احتمال ابتلا به گل مژه را در فصل تابستان و در افرادی
که سابقه ابتلا به بیماری های حساسیتی دارند، بیشتر می داند.
● درمان
اکثر گل مژه ها ظرف چند روز به تدریج بهبود پیدا می کنند و حتی ممکن است
بدون درمان بهبود یابند. اما توصیه اکثر متخصصان چشم پزشک جدی گرفتن بیماری
و مراجعه سریع به پزشک متخصص است.
دکتر مدرس زاده در این باره می گوید: استفاده از کمپرس گرم در چند روز اول
بیماری موجب تسکین درد می شود و بیماری با مراجعه پزشک و استفاده از آنتی
بیوتیک های موضعی بهبود پیدا می کند. دکتر بهمنی کشکولی تجویز آنتی بیوتیک
های وریدی، پمادهای موضعی و قطره های چشمی را از روش های درمان کلی و شایع
اکثر گل مژه ها ذکر می کند و معتقد است: در اکثر موارد، روش های نامبرده
مؤثر است و بیمار ظرف مدت دو تا سه ماه بهبود پیدا می کند.
در صورت عدم بهبود، پزشک ناچار به انجام جراحی می شود. تخلیه گل مژه ها از
طریق جراحی به دو روش تزریق مواد کورتونی و ایجاد برش کوچک در ناحیه پلک و
تخلیه چرک انجام می شود. در روش اول (تزریقی) کورتون ممکن است باعث ایجاد
لکه های بی رنگ در سطح پوست یا ایجاد عوارض پوستی دیگر شود، به همین علت
استفاده از روش دوم، رایج تر است.
متخصصان فشار توده متورم و سعی در خارج کردن چرک را موجب گسترش عفونت به
بافت های مجاور و حتی ورود عفونت به مغز می دانند و انجام این عمل توسط
بیماران را خطرناک ذکر می کنند. دکتر بهمنی توصیه می کند، برای تسکین درد و
کاهش التهاب می توان از قرار دادن یک حوله تمیز و آب ولرم به مدت ۱۰ تا ۱۵
دقیقه، چهار تا پنج بار در روز استفاده کرد.
استفاده از قطره های آنتی بیوتیکی یا آنتی بیوتیک های خوراکی در افراد
بزرگسال بی تأثیر است، اما در کودکان، تجویز آنتی بیوتیک های خوراکی در گل
مژه های غیرعفونی برای پیشگیری از عفونی شدن آن، اهمیت دارد. استفاده نکردن
از لوازم آرایشی در طول دوره درمان ضروری است.
● پیشگیری
در افرادی که بطور مرتب در ناحیه پشت پلک آن ها گل مژه ایجاد می شود، رعایت نکات بهداشتی و عوامل پیشگیری کننده ضروری است.
دکتر بهمنی، استفاده از عینک آفتابی یا عدم تماس دست با چشم در محیط های
آلوده را به افراد مستعد پیشنهاد می کند و معتقد است: استفاده از لوازم
آرایشی استاندارد و غیرمشترک مخصوص چشم مانند ریمل یا خط چشم که تماس
مستقیم با ریشه مژه ها دارند، ضروری است. توصیه می شود از مواد آرایشی
کهنه، آلوده یا غیراستاندارد خودداری کرده و همیشه آن ها را تمیز نگه
دارید.
همچنین رعایت بهداشت چشم و پلک ها توصیه می شود. شست وشوی منظم پلک ها با
آب ولرم و شامپوی بچه می تواند از ابتلای مکرر بیماری پیشگیری کند.
دکتر مدرس زاده درمان نکردن بموقع این بیماری ساده را منجر به گسترش عفونت
به رگ های لنفی یا حدقه چشم می داند و معتقد است: مراجعه زودهنگام به پزشک،
موجب بهبود سریع بیماری می شود، اما در صورت درمان نشدن بموقع، گل مژه
تبدیل به کیست شده و ممکن است به جراحی و تخلیه نیاز پیدا کند. بطور کلی
متخصصان به افراد مستعد آکنه و شوره سر، مصرف نکردن غذاهای پرچرب، سرخ کرده
و شیرینی جات را توصیه می کنند.
● شال زیون و گل مژه
شال زیون از انواع توده های ایجاد شده در لبه پلک است که ظاهری شبیه به گل مژه دارد.
دکتر بهمنی کشکولی، شال زیون را از انواع گل مژه های غیرعفونی می داند و در
این باره می گوید: شال زیون برجستگی کوچکی است که در لبه پلک و در زیر
پوست بر اثر انسداد مجرای خروجی غدد ترشح کننده چربی پلک ایجاد می شود و از
لحاظ زیبایی ظاهری مشکل آفرین است و در اکثر موارد با درد یا قرمزی همراه
نیست.
اندازه برجستگی ها ثابت نیست و ممکن است کوچک یا بزرگ شود. بطور کلی درمان
این بیماری از طریق جراحی امکان پذیر است، اما در اکثر موارد پس از گذشت
چند ماه، اندازه آن کوچک شده و ناپدید می شود. معمولاً عدم درمان شال زیون
کوچک مشکلی برای بیمار ایجاد نمی کند و تنها از لحاظ ظاهری و زیبایی، مشکل
ساز است.
اما شال زیون های بزرگ ممکن است به قرنیه فشار آورده و موجب تاری دید شوند.
توصیه دکتر بهمنی به افرادی که در سنین ۵۰ تا ۶۰ سالگی قرار دارند آن است
که در صورت ابتلای مکرر به گل مژه در فاصله زمانی کوتاه و بدون سابقه قبلی،
سریعاًبه پزشک معالج مراجعه کنند. دکتر بهمنی معتقد است: گاهی اوقات وجود
گل مژه های مکرر ممکن است علائمی از ابتلا به تومورهای بدخیم باشد، از این
رو مراجعه زودهنگام به پزشک و در صورت لزوم نمونه برداری ضروری است.
استفاده از جوشانده برگ گردو یا گل گندم به صورت کمپرس نیز در درمان گل مژه
مؤثر است.
