سقط مکرر جنين؛ چرا و به چه علت؟
گفتگو با دکتر آزيتا صفارزاده، متخصص زنان و زايمان
يکي از مشکلاتي که همسران جوان با آن روبه‌رو هستند، سقط مکرر خودبه‌خودي
جنين است که باعث نگراني و ناکامي آنها مي‌شود. در «زنان و مردان» اين
هفته، گفتگويي داشته‌ايم با دکتر آزيتا صفارزاده‌کرماني، متخصص زنان و
زايمان، درباره دلايل و درمان‌هاي اين عارضه.
خانم دکتر! مهم‌ترين دلايل سقط مکرر جنين چيست؟
سقط مکرر به بروز 3 سقط يا بيشتر، قبل از نيمه اول بارداري، اطلاق مي‌شود و
در هر 300 بارداري يک مورد حادث مي‌شود. سقط به خودي خود شايع‌ترين عارضه
بارداري است و براي زوجيني که تمايل به داشتن فرزند دارند، استرس‌هاي
روحي‌رواني فراواني ايجاد مي‌کند. حدود 15 درصد بارداري‌هايي که از نظر
تکنيکي تشخيص داده مي‌شوند، در نيمه اول بارداري سقط مي‌شوند اما در مورد
علل سقط مکرر بايد گفت که حالت غيرطبيعي کروموزومي والدين تنها علت غيرقابل
بحث سقط مکرر است. چنين حالات غيرطبيعي کروموزومي در 5 درصد زوجيني که
دچار سقط مکرر مي‌شوند، حادث مي‌شود. از ساير علل مي‌توان به حالات
غيرطبيعي شکل رحم که در 12 درصد موارد ديده مي‌شود، مشکلات هورموني (17
درصد)، عفونت‌ها (5 درصد)، فاکتورهاي ايمني (50 درصد)، انعقاد خون و علل
متفرقه ديگر (10 درصد) اشاره کرد. البته بعد از ارزيابي واقعي در 60 درصد
موارد، سقط مکرر غيرقابل توجيه باقي مي‌ماند.
فرموديد يکي از علل، حالات غيرطبيعي شکل رحم است.چگونه مي‌توان اين موضوع را تشخيص داد؟
ابتدا بايد روي اين نکته تاکيد کنم که بررسي‌هاي باليني براي مشخص کردن
علت سقط جنين زماني آغاز مي‌شود که 2 سقط به خودي خود متوالي ايجاد شده
باشد. اين موضوع به ويژه زماني که ضربان قلب جنين قبل از سقط تشخيص داده
شده باشد، سن مادر بالاي 35 سال باشد يا زوجيني به سختي باردار شده باشند،
اهميت پيدا مي‌کند. در مورد حالات غيرطبيعي شکل رحم، متخصص زنان براي فرد
عکسي رنگي تجويز مي‌کند. در بررسي عکس رنگي رحم مي‌توان به اشکالاتي در
ساختمان رحم پي برد که اکثرا باانجام «هيستروسکوپي» (آندوسکوپي رحم) قابل
تشخيص و درمان است. از جمله ناراحتي‌هاي قابل تشخيص با اين روش چسبندگي‌هاي
داخل رحمي و ديواره وسط رحم، پوليپ يا فيبروم داخل رحمي، سپتوم رحم،
ناهنجاري‌هاي شريان رحمي و نارسايي دهانه رحم، چسبندگي‌ها، ليوميوم‌ها و
آدنوميوز است.
در مورد مشکلات هورموني دخيل در سقط مکرر نيز توضيح مي‌دهيد؟
بله؛ از اختلالات هورموني که به سقط مکرر منجر مي‌شوند، مي‌توان به
اختلالات و ضعف تخمدان، ديابت و بيماري‌هاي تيروييدي اشاره کرد. تداوم
بارداري در خلال 2 ماه اول بارداري وابسته به توليد پروژسترون از تخمدان
است که اگر به مقدار کافي توليد نشوند، سلول‌هاي جفتي رشد کافي نخواهند
داشت و به سقط خود به خود منجر مي‌شود، علت سقط در ديابت ممکن است اختلال
در جريان خون رحمي باشد. کم‌کاري تيروييد، بيماري هورموني ديگري است که
باعث سقط مکرر مي‌شود که به دليل تاثير روي تخمک‌گذاري و اختلال عملکرد
تخمدان‌ها ايجاد مي‌شود. در مورد مشکلات هورموني، درمان با تجويز هورمون
مورد نظر صورت مي‌گيرد که مي‌تواند هورمون تيروييد يا پروژسترون و گاهي
استروژن باشد.
از جمله علل ديگري که به آنها اشاره کرديد، عامل ايمني در
عفونت‌ها بود که بيشترين درصد سقط مکرر نيز به آن اختصاص داشت. منظور از
فاکتورهاي ايمني چيست؟
اصطلاحا به آن، علل ايمني‌شناختي گفته مي‌شود. مثلا لوپوس يک بيماري سيستم
ايمني است که در آن سلول‌هاي ايمني بدن بر ضدسلول‌هاي بدن فعال شده و به
عوارضي در بدن منجر مي‌شود. از آنجا که سلول‌هاي ايمني بدن در هر نقطه از
بدن وجود دارند، اين بيماري مي‌تواند تمام اندام‌هاي بدن را درگير کند. علت
دقيق آن مشخص نيست اما عوامل ژنتيکي در استعداد ابتلا به بيماري نقش مهمي
دارند. عوامل محيطي مثل نور آفتاب نيز سبب تشديد يا بروز آن مي‌شود. البته
عوامل هورموني نيز بي‌تاثير نيست. شايع‌ترين علامت اين بيماري درد يا تورم
مفصل است که مي‌تواند حالت مزمن يا عودکننده داشته باشد. دردهاي عضلاني و
تب در هنگام فعال بودن بيماري نيز شايع است. علامت شايع ديگر ضايعات پوستي
شبيه به بال پروانه روي گونه‌ها و پل بيني است که قرمز رنگ بوده و به نور
آفتاب حساس است. در اين نوع بيماري معمولا کورتون براي فرد تجويز مي‌شود
اما در رابطه با عفونت‌ها بايد گفت که عفونت‌هاي دستگاه تناسلي زنان با
عوامل ميکروبي، ويروس‌ها و قارچ‌ها مي‌تواند از جمله علل سقط مکرر باشد.
وقتي زوجي به شما مراجعه مي‌کنند که تاکنون 2 بار سقط جنين
خود به خود داشته‌اند، شما در درجه اول چه چيزي را براي آنها تجويز
مي‌کنيد؟
ابتدا بايد بررسي کروموزومي بيمار و همسرش به عمل آيد. بعد، بررسي تشريحي
رحم با ميکروسکوپ و نمونه‌برداري رحمي نزديک به عادت ماهانه براي بررسي
وضعيت هورموني تخمدان لازم است. اندازه‌گيري‌هاي هورموني از خون نيز بايد
به عمل آيد تا پلاکت‌هاي خوني شمارش شوند و موادي که در سقط‌هاي ايمني در
خون ايجاد مي‌شوند مورد بررسي قرار گيرند. بررسي‌هاي ميکروبي از دهانه رحم
نيز براي عفونت‌ها لازم است.
حالا بعد از شناسايي علل سقط مکرر، آيا اين علل قابل درمان هستند و زوجين مي‌توانند بچه‌دار شوند؟
برخي از علت‌ها قابل برطرف شدن هستند. نقص ساختماني رحم و وجود نقايصي نظير
رحم شاخ‌دار و وجود توده‌هايي مانند فيبروم يا ليوميوم ممکن است با جراحي
پيش از باردار شدن برطرف شود. نارسايي سرويکس (دهانه رحم) نيز به حالتي
گفته مي‌شود که دهانه رحم به اندازه کافي توانايي بسته ماندن در برابر جنين
را ندارد و پيش از موعد باز مي‌شود. در اين حالت نيز با کمک سرکلاژ يعني
بستن دهانه رحم به روشي شبيه بخيه کردن به بارداري بعدي مي‌توان کمک کرد.
اگر علت سقط يک نقص ساختماني در لوله‌هاي عصبي باشد، با مصرف مکمل ويتامين و
اسيد فوليک برطرف مي‌شود.
مي‌توان جلوي سقط را در دوران بارداري گرفت؟
هرگونه خون‌ريزي خفيف، شديد يا لکه‌بيني در نيمه اول بارداري بايد از سوي
مادر جدي تلقي شود. اين علامت نشانه در معرض خطر بودن جنين است. با مشاهده
اين علامت مادر باردار بايد فورا مورد معاينه پزشک قرارگيرد. اگر دهانه رحم
کاملا بسته باشد و علايم ديگر خطر وجود نداشته باشد، واژه «تهديد به سقط»
براي تشريح وضعيت جنين مورد استفاده قرار مي‌گيرد. در اين حالت به مادر
توصيه مي‌شود، استراحت کند. اين تنها وضعيتي است که مي‌تواند مانع سقط شود.
اما بيشتر موارد سقط در 3 ماهه اول (12 هفته نخست) به دلايل نقايص
کروموزومي رخ مي‌دهد. در واقع، به‌طور طبيعي جنين‌هايي که اختلالات شديد
کروموزومي دارند، در همان ابتدا سقط شده و مي‌ميرند.
تفاوت سقط جنین با دارو و سقط جنین با جراحی چیست؟
بسیاری از زنان در اولین بارداری خود، اتفاق تلخی به نام
سقط را تجربه می‌کنند، اما از آنجا که معمولا تکرار نمی‌شود، نیازی به
بررسی ندارد. اما گاهی سقط به صورت پیاپی و در حاملگی‌های متوالی رخ می‌دهد
که اگر بیش از سه بار باشد، به آن سقط مکرر گفته می‌شود.
در
واقع پس از سقط دوم وسوم، بررسی زوجین و علل موثر احتمالی در بروز مکرر
سقط ضروری است. دکتر آمنه لاهوتی، متخصص زنان و زایمان با اشاره به این که
سقط به معنی خاتمه یافتن حاملگی قبل از هفته دوازدهم (سه ماهه اول)
بارداری است، در این باره توضیح می‌دهد: حتی بعد از چند بار سقط، احتمال
تولد نوزاد زنده حتی بدون درمان، بیشتر از احتمال سقط مجدد است، اما با
درمان علل زمینه‌ای، این احتمال بیشتر می‌شود. وی در گفت‌وگو با جام‌جم
تاکید می‌کند: سقط مکرر علل متفاوتی دارد و در 30 تا 50 درصد موارد، حتی پس
از بررسی، علت آن ناشناخته می‌ماند.
سقط و ژنتیک
جالب
است بدانید، براساس آمار جهانی، میزان شیوع سقط مکرر 3 تا 4 درصد کل
بارداری‌هاست. دکتر مریم‌السادات حسینی، متخصص زنان و زایمان و دانشیار
دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی با اشاره به این که سقط مکرر علل مختلفی
دارد که از جمله آنها می‌توان به عوامل ژنتیک اشاره کرد، توضیح می‌دهد:
عامل ژنتیک در 5 تا 10 درصد سقط‌های مکرر و در60 تا 70 درصد کل سقط‌ها
تاثیرگذار است.
وی
با تاکید بر این که علل آناتومیک که مربوط به ساختار رحم است، علل
هورمونی، بیماری‌های خودایمنی مانند لوپوس، اختلالات انعقادی اکتسابی یا
ارثی و بیماری‌های آناتومیک و اختلالات رحم (نارسایی دهانه رحم) از دیگر
علل سقط مکرر به شمار می‌رود، به جام‌جم می‌گوید: بیماری‌های زمینه‌ای مادر
(مثل بیماری‌های قلبی، خونی و کلیوی) از علل مهم سقط مکرر محسوب می‌شود
زیرا طی آن، بدن علیه خود موادی می‌سازد که منجر به دفع جنین می‌شود. به
گفته دکتر لاهوتی، از دیگر عللی که مرتبط با سقط شناخته شده‌اند، می‌توان
به مشکلات کوروموزومی جنین، ناهنجاری‌های ساختمانی رحم، مشکلات هورمونی،
اختلالات همراه با افزایش انعقادپذیری، عفونت‌ها و بعضی عوامل کمتر شایع
مثل مصرف بعضی داروها یا مواجهه با سموم موجود در محیط زندگی، سیگار و
کافئین، اختلالات جفت و عوامل مربوط به پدر اشاره کرد.
مشکلات هورمونی و سقط
به
گفته دکتر لاهوتی، یکی دیگر از مشکلات رحم که منجر به ضخیم شدن دیواره
عضلانی رحم وسقط می‌شود، آدنومیوز است. در این حالت، به علت ضخیم شدن بیش
از حد عضلات رحم، خونرسانی به لایه داخلی رحم مختل و جنین سقط می‌شود.
وی
با اشاره به این که اختلالات هورمونی می‌تواند از عوامل موثر در سقط مکرر
باشد، می‌افزاید: بررسی هورمونی با هدف کشف برخی بیماری‌های هورمونی ازجمله
کم‌کاری تیروئید به دنبال سقط مکرر باید انجام شود، چراکه کم‌کاری تیروئید
هم به دلیل ایجاد اختلال در تخمک‌گذاری می‌تواند باعث ناباروری شود و هم
می‌تواند در صورت حاملگی سبب سقط جنین شود. یکی دیگر از بیماری‌ها تخمدان
پلی کیستیک است که به تنبلی تخمدان معروف است. در این بیماری نیز به علت
تغییر محیط شیمیایی (متابولیک) بدن، سقط جنین اتفاق می‌افتد و باید قبل از
حاملگی بعدی این مشکلات متابولیک اصلاح شود.
کمبود هورمون پروژسترون
یکی
دیگر از مشکلاتی که می‌تواند منجر به سقط شود، کمبود هورمون پروژسترون در
ابتدای بارداری است که به علت کیفیت پایین تخمک ایجاد می‌شود. دکتر لاهوتی
به افرادی که در آنها شک به کمبود پروژسترون وجود دارد، توصیه می‌کند: با
شروع بارداری و پس از اطمینان از این که حاملگی داخل رحمی است، از ترکیبات
پروژسترون برای پیشگیری از سقط استفاده کنید.
انعقادپذیری زیاد خون مادر
اما
عامل مهم سقط مکرر، افزایش انعقادپذیری خون مادر است. به این معنی که خون
مادر بیشتر از حد طبیعی استعداد لخته شدن دارد واین حالت در حاملگی باعث
ایجاد لخته‌های ریز در جفت و رگ‌هایی می‌شود که به رحم خونرسانی می‌کنند.
دکتر لاهوتی با اشاره به این مطالب تاکید می‌کند: در صورتی که چنین اختلالی
در مادر تشخیص داده شود، هنگام بارداری باید از داروهای ضدانعقاد خون
استفاده کرد تا خطر سقط کاهش یابد.
به
خاطر داشته باشید، بعضی انواع عفونت‌های مادر شامل توکسوپلاسموز و
ویروس‌های سرخجه، سرخک، سیتومگال و تبخال می‌توانند منجر به سقط جنین شوند،
اما دخالت این عوامل در سقط مکرر مطرح نیست. البته عفونت‌هایی مانند تب
مالت و مالاریا می‌توانند موجب سقط مکرر شوند.
پیشگیری چگونه ممکن است؟
دکتر
حسینی سقط مکرر ناشی از نارسایی دهانه رحم را از میان علل موثر بر سقط
مکرر، قابل پیشگیری می‌داند و عنوان می‌کند: این بیماری با آزمایش خون،
قابل تشخیص و با درمان دارویی قابل درمان است. البته اختلالات هورمونی نیز
که عمده علل آن مربوط به نارسایی تخمدان‌هاست، قابل تشخیص است و می‌توان با
تجویز هورمون‌های لازم آن را درمان کرد.
