زایمان زودتر از موعد چیست؟
زایمان معمولا خودبه خود و به طور طبیعی انجام می گیرد اما گاهی نیز باید
در زایمان دخالت کرد؛ چون گاهی این فرآیند به طور طبیعی و خودبه خود پیش
نمی رود…
اگر پزشک شما تصمیم به زایمان زودتر از موعد بگیرد، باید آن را بپذیرید؛
چراکه گاهی ادامه بارداری، سلامت مادر و جنین را به خطر می اندازد. در این
موارد، القای زایمان انجام می شود. شما با القای زایمان چقدر آشنایی دارید؟
القای زایمان به دلایل مختلفی انجام می شود:
▪ اولین دلیل رایج، تهدید سلامت مادر و نوزاد است؛ مثلا اگر حداقل ۱۰ روز
از زمان زایمان طبیعی گذشته باشد و زایمان خودبه خود شروع نشده باشد، القای
زایمان تجویز می شود.
▪ اگر کیسه آب پاره شده باشد اما انقباضاتی وجود نداشته باشد.
▪ اگر عفونتی در رحم مادر وجود داشته باشد.
▪ اگر رشد جنین متوقف شده باشد.
▪ اگر هیچ مایعی در کیسه آمنیوتیک نباشد و نوزاد در فضایی خشک مانده باشد.
▪ اگر جفت رو به تحلیل گذاشته باشد.
▪ اگر مادر دچار مشکلاتی باشد که سلامت خودش و فرزندش در خطر باشد؛ مانند فشارخون و دیابت.
● باید منتظر زمان طبیعی زایمان ماند؟
نزدیک ۲ هفته بعد از زمان زایمان، اگر زایمان اتفاق نیفتاد، باید کمی
نگران شد. اگر پزشک به این نتیجه رسید که ممکن است سلامت مادر و جنین به
خطر بیفتد القای زایمان بهترین انتخاب است اما چرا باید بعد از ۲ هفته
نگران شد؟ هر چه بارداری بیشتر طول بکشد، یعنی از مدت زمان طبیعی فراتر
رود، نوزاد بزرگ تر و عوارض زایمان طبیعی بیشتر می شود. در برخی موارد، پیر
شدن جفت، عفونت ریه ها و انسداد راه های هوایی در اثر خوردن مکونیوم
(مدفوع جنین) ایجاد می شود.
تحریک پستان ها یا ماساژ پستان سبب ترشح هورمون اکسی توسین می شود که می
تواند به انقباض منجر شود. بنابراین اگر بارداری خودبه خود خاتمه پیدا نکند
یا اگر سلامت مادر و نوزاد در خطر باشد، پزشک با القای زایمان، این فرآیند
را سرعت می بخشد.
● القای زایمان چگونه انجام می شود؟
به طور طبیعی، در مدت زایمان، بخش انتهای تحتانی رحم (دهانه رحم) نرم تر
می شود و شروع به باز شدن می کند. برای اینکه نوزاد متولد شود، دهانه رحم
باید کاملا باز شود تا سر نوزاد بتواند خارج شود.
قبل از اینکه پزشک، زایمان را القا کند، باید دهانه رحم را چک کند و وضعیت
نوزاد کاملا بررسی شود. لازم است پزشک برای شروع زایمان و نرم تر شدن
دهانه رحم و باز شدن آن از برخی داروها یا روش ها استفاده کند. برخی روش
های القای زایمان را با هم مرور می کنیم.
● جدا کردن غشای کیسه آمنیوتیک
پزشک با پوشیدن دستکش استریل سعی می کند غشای کیسه آمنیوتیک را از جدار
رحم جدا کند. این کار سبب می شود که بدن هورمونی به نام پروستاگلاندین را
ترشح کند که به باز شدن دهانه رحم منجر شده و انقباضات رحمی شروع می شود.
ممکن است این کار در مطب پزشک انجام شود و مادر به خانه فرستاده شود و
منتظر بماند تا انقباض های زایمانی شروع شود.
● گشاد کردن دهانه رحم
داروهایی که به نام پروستاگلاندین خوانده می شوند، می توانند دهانه رحم را
به اندازه کافی گشاد کنند تا برای زایمان آماده شود. پروستاگلاندین ها
گروهی از مواد شیمیایی در بدن هستند که دهانه رحم را نرم و رحم را منقبض می
کنند. این داروها به صورت قرص و ژل موجودند و از راه دهانی یا از طریق ژل
درون واژن ریخته می شوند؛ البته در صورتی که خانمی قبلا سزارین کرده باشد،
نباید برایش از این داروها استفاده شود. اگر دهانه رحم به صورت نسبی گشاد
شده باشد، پزشک با ایجاد سوراخی در کیسه آمنیوتیک با یک وسیله کوچک کیسه آب
را پاره می کند. وقتی کیسه آمنیوتیک پاره شود، انقباض های رحمی شروع می
شود و لازم است که مادر طی مدت ۲۴ ساعت زایمان کند تا از عفونت جلوگیری
شود.
● تشدید انقباض های رحمی با دارو
از برخی داروها استفاده می شود تا انقباض های زایمانی بیشتر شود. این
داروها شکل صناعی هورمون اکسی توسین هستند که سبب قوی شدن و شدید شدن
انقباض ها می شوند. این داروها به صورت داخل وریدی تزریق می شوند. پزشک با
دوز اندک شروع کرده و به تدریج آن را زیاد می کند تا انقباض ها به اندازه
کافی زیاد و قوی شوند و نوزاد متولد شود. برخی زنان چند ساعت بعد از القای
زایمان، زایمان می کنند اما در برخی دیگر ۱ تا ۲ روز طول می کشد. اگر مادری
با هیچ کدام از این روش ها زایمان نکرد، به خصوص اگر کیسه آب او پاره شده
باشد، لازم است برایش زایمان سزارین انجام شود.
● خطرهای القای زایمان
القای زایمان کار بی خطری است. شیوه هایی که برای القای زایمان استفاده می
شود، نباید صدمه زا باشد؛ اگرچه آنها ممکن است سبب انقباض هایی شوند که از
انقباض های طبیعی شدیدتر و قوی تر باشد. القای زایمان، به خصوص وقتی با
پروستاگلاندین ها و داروهای دیگر باشد، ممکن است برای زنانی که قبلا سزارین
یا جراحی رحمی داشته اند، بسیار خطرناک تر باشد. گاهی هم ممکن است مشکلات
جفتی پیش بیاید.
اگر انقباض ها خیلی شدید باشد، پزشک باید میزان دارو را کاهش داده یا آن
را قطع کند. به هر حال این روش ختم بارداری حتما تحت کنترل و مراقبت دایمی
از مادر و جنین (کنترل الکترونیکی علایم حیاتی مادر و جنین) انجام می شود و
حتما باید در بیمارستانی انجام شود که امکان دسترسی به اتاق عمل فوری
موجود باشد. گاهی با القای زایمان جفت توانایی اکسیژن رسانی به جنین را به
حد کافی ندارد؛ بنابراین جنین در مخاطره هیپوکسی قرار گرفته و فرصت برای
پیشرفت زایمان وجود ندارد و سزارین باید فورا انجام شود.
علل زايمان زودرس
دکتر ملک‌منصور اقصي، متخصص بيماري‌هاي زنان و استاد دانشگاه
علوم پزشکي تهران درباره علل زايمان زودرس و روش‌هاي پيشگيري از آن توضيح
مي دهند.
آقاي دکتر! زايمان زودرس چه عوارضي ممکن است داشته باشد؟
طبق
مطالعات جديد مشخص شده كودكاني كه يك تا سه هفته زودتر از موعد به دنيا
مي‌آيند، در هفته ي اول تولد، شش برابر و در سال اول تولد سه برابر بيشتر
از نوزاداني كه در زمان مقرر به دنيا مي‌آيند، در معرض خطر مرگ قرار
مي‌گيرند. صرف نظر از ميزان مرگ و مير، اين گروه از نوزادان نسبت به بقيه
آسيب‌پذيرتر هستند. پس متوجه اهميت زمان تولد نوزاد مي شويد.
زمان
تولد نوزاد طبيعي، هفته 37 بارداري به بعد است. نوزادان زودرس كه در هفته
34 تا 36 بارداري متولد ميشوند، 71 درصد نوزادان را شامل ميشوند. در
مطالعات زيادي مشخص شده است كه اين كودكان بيش از بقيه در معرض مشكلات
تنفسي و تغذيه‌اي قرار مي‌گيرند، در تنظيم دماي بدن خود با مشكلات بيشتري
مواجه هستند و احتمال ابتلا به زردي هم در آنها بيشتر است. همچنين اين كودكان در فرآيند رشد مغز نيز با مشكلاتي مواجه ميشوند.
کدام مادران در معرض زايمان زودرس قرار دارند و چرا؟
در مواردي به دليل ناهنجاري‌هاي رحمي، مادر قدرت نگهداري جنين را تا زمان معمول ندارد. در حال حاضر نيز با توجه به روش‌هاي باروري مصنوعي، به دلايل مختلف مادران قدرت کمتري در نگهداري جنين تا پايان 9 ماه دارند و در نتيجه شيوع نارسي نوزاد بالا مي‌رود.
پرستاران
شيفت شب علاوه بر اينکه از نظر جسمي و روحي دچار ضربه ميشوند، متاسفانه
نسبت به ساير زنان شاغل، بيشتر در معرض خطر بروز زايمان‌هاي زودرس و سقط
جنين هستند. عواملي همچون شب کاري، استرس شغلي و تماس با داروها، علاوه بر تاثيرات منفي بر جنين، احتمال زايمان زودهنگام را در پرستاران افزايش مي دهد.
اما به‌طور کلي علت عمده زايمان‌هاي زودرس معلوم نيست.
آيا ويژگي‌ها وخصلت‌هاي رواني مادران هم بر احتمال زايمان زودرس تاثير دارد يا نه؟
بله،
مثلا جالب است بدانيد به تازگي با بررسي حدود 1800 زن باردار مشخص شد، خطر
زايمان پيش از موعد در افرادي که نگراني آنها درباره بارداري شان زياد
است، تا سه برابر افزايش مي‌يابد.
از علل ديگر زايمان زودرس، ابتلاي
مادر به افسردگي است. مادران باردار افسرده بيشتر در معرض خطر زايمان
زودرس قرار دارند. هورمون استرس در مادران افسرده به طور قابل توجهي بيشتر
است كه منجر به زايمان زودرس مي‌شود.
به طور متوسط مادران مبتلا به افسردگي، دو روز زودتر از معمول زايمان مي‌كنند، اما مادراني كه دچار افسردگي شديد هستند، زير 37 هفته زايمان مي‌كنند.
عوامل موثر ديگري هم هست؟
بله، مثلا عفونت‌هاي دهان و دندان
در زنان، احتمال زايمان زودرس را تا هفت برابر بيشتر مي کند که تحقيقات
نشان داده است، انتقال سريع عفونت‌هاي دهان و دندان به جنين، باعث زايمان
زودرس مي شود. قرار گرفتن زنان غيرسيگاري در معرض دود دخانيات و به ويژه
دود سيگار در دوران حاملگي، باعث كاهش وزن نوزاد و زايمان زودرس مي‌شود.
همچنين مواجهه با دود دخانيات در دوران حاملگي مي‌تواند باعث تاخير در رشد درون‌رحمي و سقط ناگهاني جنين شود.
پس علت‌هاي بروز زايمان زودرس و تولد نوزاد نارس، خيلي زياد است.
همين‌طور
است. بهتر است بگوييم هر عاملي كه مانع از تكامل جسمي و سيستم‌هاي مختلف
بدن جنين در داخل رحم شود، مي‌تواند باعث به دنيا آمدن زودرس جنين شود، مثل
انواع بيماري‌ها از جمله تب مادر.
بنابراين
روش‌هاي پيشگيري عبارت است از جلوگيري از بروز اين عوامل و پيگيري روش
زندگي سالم. اما روش درمان و کاهش خطر بروز زايمان نوزاد نارس شامل چه
مواردي مي‌شود؟
با كنترل بيماري‌هاي مادر و كنترل تغذيه و تأمين
شرايط مناسب براي حاملگي مي توان از تولد نوزاد نارس جلوگيري كرد، اما بعد
از تولد نيز با استفاده از امكانات جديد پزشكي مي‌توان نوزادان نارس را با
بهترين كيفيت نگهداري کرد و در نتيجه از مرگ و مير آنها جلوگيري كرد.
براي
کاهش خطر زايمان نوزاد نارس نيز بايد مورادي را رعايت کرد؛ مثلا در مورد
مادران افسرده و مضطرب، اگر پزشک متخصص با اين افراد گفتگو کند مي‌تواند ترس و اضطراب آنها را به حداقل برساند. حمايت و نقش پدر نيز در کاهش اين اضطراب‌ها و نگراني‌ها بسيار تاثيرگذار است.
براي
پيشگيري از ابتلا به مسموميت بارداري، كنترل دقيق موارد اين بيماري و
پرهيز از تصميم‌گيري شتاب‌زده براي ختم بارداري را در موارد خفيف
پره‌اكلامپسي (نوعي مسموميت بارداري) توصيه مي‌كنيم.
براي درمان
عفونت‌هاي دهان و دندان، توصيه مي‌شود به دليل اينکه سه ماهه اول بارداري
حساسيت ويژه‌اي دارد و امکان عکس برداري و بي‌حسي نيست، در ماه‌هاي بعدي
نيز درمان مشکلات دنداني بدون درد و با روش بي‌حسي امکان‌پذير نيست، بهتر
است زنان قبل از باردار شدن، توجه بيشتري به بهداشت دهان و دندان خود داشته
باشند و هرگونه درماني را که لازم است، انجام دهند.
در مجموع شايد
زايمان زودرس در حال حاضر مهم‌ترين مشکل بارداري و زايمان باشد و سالانه
صدها تحقيق در مورد علل و نحوه پيشگيري از آن انجام شود، اما هنوز بسياري
از سوالات در مورد زايمان زودرس همچنان بي‌پاسخ مانده‌اند.
