روش هاي تجزيه و تحليل اطلاعات
در اين قسمت با روش
های تجزيه و تحليل داده ها آشنا می شويد. از آنجا که بيشتر پژئهش هايي
که در حال حاضر در دانشگاه ها انجام می شود جنيه کمی دارند بنابراين
يادگيری روش هاي آماری بويژه آمار استنباطی توصيهمی شود. بديهی است
برای اين کار لازم است تا همکاران و علاقمندان به يادگيری نحوه استفاده
از نرم افزارهای آمرای و بويژه Spss
اقدام کنند.
-
شما دریابان این قسمت باید قادر باشید:
-
اطلاعات
را چگونه طبقه بندی و به رايانه بسپاريم؟ -
متداول
ترين روش های تجزيه وتحليل داده ها کدامند؟ -
انواع
خطا ها در جمع آوری و تجزیه وتحليل داده هاو روش های کاهش آن -
حساسيت
و اختصاصی بودن چيست وچگونه اندازه گيری می شوند؟
طبقه بندی
اطلاعات
برای آماده
نمودن اطلاعات برای تجزیه و تحلیل می باید آنها را طبقه
بندی نمود. این کار برای تحقیقات کمی با مشکل کمتری مواجه
است زیرا در هنگام طراحی روش گردآوری اطلاعات معمولا
سوالات به گونه ای تنظیم می شود که طبقه بندی داده ها نیز
در داخل آن در نظر گرفته می شود. اما در تحقیقات کیفی این
امر بواسطه کیفی بودن پاسخ ها با سختی بیشتری انجام می
شود. به هر روی قبل از تجزیه و تحلیل اطلاعات باید کار
دسته بندی، گروه بندی یا طبقه بندی آنها انجام شود.
پردازش داه ها
داده های جمع آوری شده می تواند
به صورت دستی یا به رایانه ای تجزیه و تحلیل شوند. چنانچه
حجم اطلاعات از حد معینی بیشتر باشد امکان تجزیه وتحلیل دستی وجود
نخواهد داشت. امروزه تقربیا در همه موارد این امر با استفاده از
رایانه و برنامه های مختلف تجزیه و تحلیل آماری انجام می
پذیرد. اصلی ترین نرم افزار آماری مورد استفاده در گروه های آموزشی
اجتماعی، پزشکی، پیراپزشکی و توانبخشی نرم افزار
Spss می باشد.
تجزیه
و تحلیل داده ها
دو دسته پردازش اصلی
به طور عمده در تحقیقات مختلف بر روی داده ها انجام می شود. برای
اینکار از آمار توصیفی و آمار استنباطی استفاده می گردد.
در
آمار توصیفی که معمولا به توصیف داده ها می پردازد از شاخص های
تمایل مرکزی و شاخص های پراکندگی برای بیان داده های جمع آوری شده
استفاده می شود. برای نمایش و نشان دادن نتایج کار معمولا از جداول
توزیع فراوانی – بر اساس تعداد موارد مطلق و نسبی ، درصد – و نیز
نمودار های مختلف هیستوگرام ، ستونی یا دایره ای استفاده می شود.
همچنین در این زمینه استفاده از شاخص های پراکندگی مانند واریانس،
انحراف معیار ، انحراف استاندارد و… نیز قابل ذکر است.
در
آمار استنباطی به آزمون فرضیه های مورد
بررسی در تحقیق پرداخته می شود. آزمون ها ی مختلفی همچون کای اسکوئر،
تی- دانشجوئی، رگرسیون، آنالیز واریانس و… در این زمینه مورد استفاده
قرار میگیرد.
آشنايي با روشهاي آماري مورد استفاده در پايان نامه
مقاله هاي علمي-پژوهشي را با روش ها و آزمون هاي آماري مورد استفاده مي شناسند
و ديگر گرد هم آوردن مطالب نويسندگان مختلف ارزش علمي و پژوهشي ندارد. علم آمار با…
پردازش داده ها و تبديل آنها به اطلاعات مورد نياز، زمينه اخذ تصميم را
فراهم مي آورد. هنر مديران و کارشناسان در نحوه استفاده از روشهاي آماري و
تحليل اطلاعات به دست آمده تجلي پيدا مي کند.
امروزه بندرت مي توان بدون استفاده از روشهاي آماري اقدام به تفسير،
تبيين و تحليل نتايج به دست آمده از تحقيق ها و پژوهش هاي علمي کرد .
آمار در دو شاخه آمار توصيفي و احتمالات و آمار استنباطي بحث و بررسي مي
شود. احتمالات و تئوريهاي احتمال اساسا از دايره بحث ما خارج است. همچنين
آمار توصيفي مانند فراواني، ميانگين، واريانس و … نيز مفروض در نظر گرفته
شده اند. در اين مقاله با تاکيد بر فنون و روش هاي آماري استنياطي، کاربرد
آمار در مقاله هاي علمي-پژوهشي ارائه خواهد شد.
آمار استنباطي و آمار توصيفي
در يک پژوهش جهت بررسي و توصيف ويژگيهاي عمومي پاسخ دهندگان از روش هاي
موجود در آمار توصيفي مانند جداول توزيع فراواني، در صد فراواني، درصد
فراواني تجمعي و ميانگين استفاده ميگردد. بنابراين هدف آمار توصيفي يا
descriptive محاسبه پارامترهاي جامعه با استفاده از سرشماري تمامي عناصر
جامعه است.
در آمار استنباطي يا inferential پژوهشگر با استفاده مقادير نمونه آماره
ها را محاسبه کرده و سپس با کمک تخمين و يا آزمون فرض آماري، آماره ها را
به پارامترهاي جامعه تعميم مي دهد.براي تجزيه و تحليل داده ها و آزمون
فرضيه هاي پژوهش از روش هاي آمار استنباطي استفاده مي شود.
پارامتر شاخص بدست آمده از جامعه آماري با استفاده از سرشماري است و
شاخص بدست آمده از يک نمونه n تائي از جامعه آماره ناميده مي شود. براي
مثال ميانگين جامعه يا µ يک پارامتر مهم جامعه است. چون ميانگين جامعه
هميشه در دسترس نيست به همين خاطر از ميانگين نمونه که آماره برآورد کننده
پارامتر µ است در بسياري موارد استفاده مي شود.
آزمون آماري و تخمين آماري
در يک مقاله پژوهشي يا يک پايان نامه بايد سوال پژوهش يا فرضيه پژوهش
مطرح شود. اگر تحقيق از نوع سوالي و صرفا حاوي پرسش درباره پارامتر باشد،
براي پاسخ به سوالات از تخمين آماري استفاده مي شود و اگر حاوي فرضيه ها
بوده و از مرحله سوال گذر کرده باشد، آزمون فرضيه ها و فنون آماري آن به
کار مي رود.
هر نوع تخمين يا آزمون فرض آماري با تعيين صحيح آماره پژوهش شروع مي
شود. سپس بايد توزيع آماره مشخص شود. براساس توزيع آماره آزمون با استفاده
از داده هاي بدست آمده از نمونه محاسبه شده آماره آزمون محاسبه مي شود. سپس
مقدار بحراني با توجه به سطح خطا و نوع توزيع از جداول مندرج در پيوست هاي
کتاب آماري محاسبه مي شود. در نهايت با مقايسه آماره محاسبه شده و مقدار
بحراني سوال يا فرضيه تحقيق بررسي و نتايج تحليل مي شود. در ادامه اين بحث
موشکافي مي شود.
آزمون هاي آماري پارامتريک و ناپارامتريک
آمار پارامتريک که در خلال جنگ جهاني دوم شکل گرفت در برابر آمار
پارامتريک قرار مي گيرد. آمار پارامتريک مستلزم پيش فرضهائي در مورد جامعه
اي که از آن نمونه گيري صورت گرفته مي باشد. به عنوان مهمترين پيش فرض در
آمار پارامترک فرض مي شود که توزيع جامعه نرمال است اما آمار ناپارامتريک
مستلزم هيچگونه فرضي در مورد توزيع نيست. به همين خاطر بسياري از تحقيقات
علوم انساني که با مقياس هاي کيفي سنجيده شده و فاقد توزيع (Free of
distribution) هستند از شاخصهاي آمارا ناپارامتريک استفاده مي کنند.
فنون آمار پارامتريک شديداً تحت تاثير مقياس سنجش متغيرها و توزيع آماري
جامعه است. اگر متغيرها از نوع اسمي و ترتيبي بوده حتما از روشهاي
ناپارامتريک استفاده مي شود. اگر متغيرها از نوع فاصله اي و نسبي باشند در
صورتيکه فرض شود توزيع آماري جامعه نرمال يا بهنجار است از روشهاي
پارامتريک استفاده مي شود در غيراينصورت از روشهاي ناپارامتريک استفاده مي
شود.
خلاصه آزمونهاي پارامتريک
آزمون t تك نمونه :
براي آزمون فرض پيرامون ميانگين يک جامعه استفاده مي شود. در بيشتر پژوهش
هائي که با مقياس ليکرت انجام مي شوند جهت بررسي فرضيه هاي پژوهش و تحليل
سوالات تخصصي مربوط به آنها از اين آزمون استفاده مي شود.
آزمون t وابسته :
براي آزمون فرض پيرامون دو ميانگين از يک جامعه استفاده مي شود. براي مثال
اختلاف ميانگين رضايت کارکنان يک سازمان قبل و بعد از تغيير مديريت يا
زماني که نمرات يک کلاس با پيش آزمون و پس آزمون سنجش مي شود.
آزمون t دو نمونه مستقل:
جهت مقايسه ميانگين دو جامعه استفاده مي شود. در آزمون t براي دو نمونه
مستقل فرض مي شود واريانس دو جامعه برابر است. براي نمونه به منظور بررسي
معني دار بودن تفاوت ميانگين نمره نظرات پاسخ دهندگان بر اساس جنسيت در
خصوص هر يک از فرضيه هاي پژوهش استفاده ميشود.
آزمون t ولچ: اين
آزمون نيز مانند آزمون t دو نمونه جهت مقايسه ميانگين دو جامعه استفاده مي
شود. در آزمون t ولچ فرض مي شود واريانس دو جامعه برابر نيست. براي نمونه
به منظور بررسي معني دار بودن تفاوت ميانگين نمره نظرات پاسخ دهندگان بر
اساس جنسيت در خصوص هر يک از فرضيه هاي پژوهش استفاده ميشود.
آزمون t هتلينگ : براي مقايسه چند ميانگين از دو جامعه استفاده مي شود. يعني دو جامعه براساس ميانگين چندين صفت مقايسه شوند.
تحليل واريانس (ANOVA): از
اين آزمون به منظور بررسي اختلاف ميانگين چند جامعه آماري استفاده مي شود.
براي نمونه جهت بررسي معني دار بودن تفاوت ميانگين نمره نظرات پاسخ
دهندگان بر اساس سن يا تحصيلات در خصوص هر يک از فرضيه هاي پژوهش استفاده
مي شود.
تحليل واريانس چندعاملي (MANOVA): از اين آزمون به منظور بررسي اختلاف چند ميانگين از چند جامعه آماري استفاده مي شود.
تحليل کوواريانس چندعاملي (MANCOVA): چنانچه در MANOVA بخواهيم اثر يک يا چند متغير کمکي را حذف کنيم استفاده مي شود.
ضريب همبستگي گشتاوري پيرسون: براي محاسبه همبستگي دو مجموعه داده استفاده مي شود.
5خلاصه آزمونهاي ناپارامتريک
آزمون علامت تك نمونه : براي آزمون فرض پيرامون ميانگين يک جامعه استفاده مي شود.
آزمون علامت زوجي : براي آزمون فرض پيرامون دو ميانگين از يک جامعه استفاده مي شود.
ويلکاکسون : همان آزمون علامت زوجي است که در آن اختلاف نسبي تفاوت از ميانگين لحاظ مي شود.
مان-ويتني: به آزمون U نيز موسوم است و جهت مقايسه ميانگين دو جامعه استفاده مي شود.
کروسکال-واليس: از اين آزمون به منظور بررسي اختلاف
ميانگين چند جامعه آماري استفاده مي شود. به آزمون H نيز موسوم است و تعميم
آزمون U مان-ويتني مي باشد. آزمون کروسکال-واليس معادل روش پارامتريک
آناليز واريانس تک عاملي است.
فريدمن: اين آزمون معادل روش پارامتريک آناليز واريانس دو عاملي است که در آن k تيمار به صورت تصادفي به n بلوک تخصيص داده شده اند.
نيکوئي برازش : براي مقايسه يک توزيع نظري با توزيع
مشاهده شده استفاده مي شود و به آزمون خي-دو يا χ² نيز موسوم است. مدل
معادلات ساختاري که در آن پژوهشگر يک مدل نظري را براساس روابط متغيرها
ترسيم کرده است از همين ازمون بهره گرفته مي شود. اکنون به تبع افزايش
توانمندي نرم افزارهايي مانند LISREL مي توان از آن به سهولت استفاده کرد.
کولموگروف-اسميرنف : نوعي آزمون نيکوئي برازش براي مقايسه يک توزيع نظري با توزيع مشاهده شده است.
آزمون تقارن توزيع : در اين آزمون شکل توزيع مورد سوال قرار مي گيرد. فرض بديل آن است که توزيع متقارن نيست.
آزمون ميانه : جهت مقايسه ميانه دو جامعه استفاده مي شود و براي k جامعه نيز قابل تعميم است.
مک نمار : براي بررسي مشاهدات زوجي درباره متغيرهاي دو ارزشي استفاده مي شود.
آزمون Q کوکران: تعميم آزمون مک نمار در k نمونه وابسته است.
ضريب همبستگي اسپيرمن: براي محاسبه همبستگي دو مجموعه داده که به صورت ترتيبي قرار دارند استفاده مي شود.
