معرفي رشته ي زمين شناسي از نگاه يک کارشناس ارشد
زمين شناسي:
علم زمين شناسي مربوط به حوادث و اتفاقاتي است که از ابتداي
تشکيل زمين تا کنون رخ داده است. متاسفانه در کشور ما به اين رشته خيلي بي توجهي
مي شود که دليل خيلي از مشکلات الان کشور ما نيز همين بي توجهي مي باشد.چه از
ساختن سدهايي که آبي در آن ها جمع نمي شود همچون سد لار و چه از جاده ها و راه
هايي که مشکلات بسياري دارند و چه خانه هاي مسکوني که در شمال تهران بر روي گسل ها
ساخته شده و با هر زلزله وقايع تاسف باري رخ خواهد داد.
اگر واقعا کسي به اين رشته علاقه مند باشد, جاهاي پيشرفت
بسياري دارد .اکثر دانش آموزان بخاطر حجم و سطح مطالب زمين
شناسي در کتب درسي علاقه اي به اين رشته ندارند و در مورد آن کوتاهي مي کنند؛ در
صورتي که مطالب بسيار شيرين است و اينکه بدانيم وضعيت زمين در گذشته چگونه بوده
است و يا چه اتفاقاتي از زمان هاي دور تا کنون براي آن رخ داده است, بسيار جالب و
جذاب مي باشد.
اينکه بدانيم در گذشته
چه موجوداتي بر روي کره زمين زندگي
مي کردند و چه دوره هاي زماني داشتيم که چه حوادثي در اين دوره ها رخ داده
بخش کوچکي از مطالبي است که در اين چهار سال تحصيل در رشته ي زمين شناسي
مي
آموزيم.
دروس اصلي رشته ي زمين شناسي :
1- زمين شناسي فيزيکي
2- زمين شناسي تاريخي
3- بلورشناسي هندسي
4- بلورشناسي نوري
5- زمين شناسي ايران
6- سنگ شناسي آذرين
7- سنگ شناسي دگرگوني
8- سنگ شناسي رسوبي
9- زمين شناسي ساختماني
10- زمين شناسي نفت
11-
ژئوشيمي رسوبي
12-
ژئوشيمي آلي
13-
ژئوفيزيک
14-
چينه شناسي
15-
زمين شناسي مهندسي
16-
زمين شناسي زيست محيطي
17-
فسيل شناسي و …..
آينده شغلي:
دانشجويان بسته به گرايشي که در کارشناسي ارشد انتخاب مي کنند , موقعيت هاي شغلي متفاوتي خواهند داشت.
کساني که در گرايش مهندسي (زمين شناسي) ادامه تحصيل مي دهند در کنار يک
مهندس عمران بايد به عنوان ناظر بر کارهاي ساخت و سازي از جمله راه ها، سدها، ساختمان ها و
… فعاليت کنند.
کساني که در گرايش نفت ادامه تحصيل مي دهند, مشغول به کار در
شرکت هاي نفتي مي شوند.
کساني که در گرايش زيست محيطي ادامه تحصيل مي دهند , در
سازمان هاي محيط زيستي مي توانند مشغول به کار شوند و از طرح هاي تحقيقاتي آن ها
بسيار استقبال مي شود.
سازمان زمين شناسي کشور و شرکت هاي نفتي از دانشجويان مستعد
و کمک به آن ها براي انجام طرح هاي تحقيقاتي استقبال مي کند.
معرفی رشته زمین شناسی
وقوع زمین‌لرزه‌ای هولناک و اسرارآمیز با
نیرویی عظیم و ویرانگر، فوران توده‌های مذاب سنگ از دهانه کوهی آتشفشانی،
چشم‌انداز با شکوه دره‌ای عمیق در پای کوهی سر به فلک کشیده، گستردگی و
تنوع سنگهای موجود در طبیعت، لایه‌های موازی سنگی و خاکی در دیواره یک تپه
یا کوه و دهها موضوع دیگر، از موضوعات مورد توجه زمین‌شناس است. زمین‌شناس
بسیاری از پرسش‌های هیجان‌انگیز و جذاب پیرامون ما را به بحث و بررسی
می‌گذارد.
این که زمین در اولین روزهای عمر خود
(۴۵۰۰ میلیون سال قبل) چگونه بوده است؟ چرا اقیانوس اطلس به تدریج وسیع‌تر و
اقیانوس آرام کوچکتر می‌شود؟ در کجا به جستجوی آب بپردازیم؟ تفاوت سنگها
ناشی از چیست و پرسش‌های متعدد دیگر که پاسخ آن را در علم زمینشناسی
می‌توان یافت. زیرا در زمین شناسی، منشأ زمین، تاریخ و ساختمان زمین،
مواد متشکله آن، منابع طبیعی موجود در آن و تغییر و تحولاتی که در
طول زمان پدید آمده‌اند، مورد بررسی قرار می‌گیرد. در واقع از اعماق
اقیانوس‌ها تا نوک بزرگترین قله‌ها و حتی ماورای این دو، مورد مطالعه
قرار گرفته و اطلاعات حاصل از آنها به صورت نقشه و گزارش ثبت
می‌شود.کشور ایران با در اختیار داشتن منابع معدنی بسیار غنی اعم از
مواد سوختی و ذخایر فلزی و غیرفلزی گرانبها، و قرار گرفتن بر روی
منطقه‌ای فعال از نظر زمینشناسی که باعث وقوع زلزله‌ها، تغییر
ساختار زمین، پدیده کوه‌زایی، تغییر پهنای دریاها و خلیج مجاور می‌شود
و دهها مطلب شگفت‌انگیز و در خور دقت و مطالعه دیگر، نیاز وافر به
پژوهشگران و متخصصان زمینشناسی دارد که در این زمینه ها به مطالعه و
کاوش پرداخته و اطلاعات لازم را برای بهره‌برداری صحیح در اختیار مسؤولان
ذی‌ربط قرار دهند.
رشته زمین شناسی به فارغ التحصیلان خود
همین زمین را می شناساند . زمینی که نسبت به سایر کرات آسمانی هیچ هم به
حساب نمی آید ، راز و رمز هایی دارد که باید برای شناخت آن واحدهای
دانشگاهی را یکی پس از دیگری پشت سر گذاشت.
به لحاظ فراوانی منابع طبیعی در کشور و
وجود ذخائر با ارزش در اعماق زمین ، دانش زمین شناسی از نظر علمی و اقتصادی
دارای ارزش های ویژه ای است و نقش موثری را در زمینه شناخت منابع معدنی ،
اکتشاف ، بهره برداری از آنها و به طور اخص منابع نفتی دارد.
این رشته ارتباط بسیار نزدیکی با علوم
زیستی و شیمی داشته و استفاده از نقشه های ماهواره ای ، سیستم های اطلاعات
جغرافیایی و نقشه برداری در آن واجد اهمیت زیادی می باشد.
بسیاری از علوم از جمله آب ، خاک و
هواشناسی و جغرافیا در ارتباط تنگاتنگ با علوم زمین هستند. تحصیل در این
رشته شرایط جسمانی مناسب را می طلبد چون داوطلب باید قادر باشد واحدهایی را
که عمدتا در صحرا و بیابان انجام می شود را با موفقیت طی کند .
امکان ادامه تحصیل تا سطوح عالی دکترای تخصصی در گرایش های مختلف این رشته در کشور وجود دارد.
برخی از این دروس شامل موارد زیر است:
* زمین شناسی فیزیکی که به بررسی خصوصیات کلی زمین می پردازد.
* زمین شناسی تاریخی که به مطالعه تاریخچه پیدایش کره زمین می پردازد.
* بلورشناسی هندسی و بلورشناسی نوری که شناخت ویژگیهای هندسی و مشخصات نوری بلورها را مورد توجه قرار می دهد.
* کانی شناسی که به بررسی کانیها یعنی اجزای تشکیل دهنده سنگها می پردازد.
* سنگ شناسی رسوبی و آذری و دگرگونی که در مورد تشکیل انواع سنگها بحث می کند.
* زمین شناسی ایران که به بررسی ویژگیهای زمین ایران می پردازد.
* زمین شناسی نفت که به بررسی در نحوه ایجاد نفت به بحث می پردازد.
توانایی‌های لازم
دانشجوی خوب زمینشناسی علاوه بر
تسلط کافی بر درس‌هایی مثل فیزیک، شیمی و ریاضی باید از قدرت تجسم
مناسبی برخوردار باشد. مهمترین ویژگی برای موفقیت در این رشته
داشتن روحیه‌ای پرجنب و جوش، علاقه به زندگی در محیط‌های طبیعی
مانند کوهها و بیابان‌ها است، زیرا زمین‌شناس نه تنها در دوران
دانشجویی بلکه در زمینه‌های شغلی نیز با چنین محیط‌هایی روبروست.
علاوه بر این داشتن توانایی جسمانی مناسب نیز لازم است.
گرایش های رشته زمین شناسی
زمین شناسی مهندسی (Engineering Geology)
زمین
شناسی مهندسی ضمن بررسی تاثیر «محیط زمین شناسی» بر سازه‌های مهندسی یا
زمین شناسی مهندسی ، راه‌حلهای مناسبی جهت کاهش یا برطرف نمودن خطرات
احتمالی ارائه می‌دهد. باید توجه داشت که محیط زمین شناسی اطراف یک سازه به
دو صورت با آن در ارتباط است. یکی توسط مصالح زمین شناسی ، یعنی سنگ ، خاک
و آب ، دیگری فرآیندها و مخاطرات زمین شناسی مثل سیل ، زمین لرزه ، حرکات
دامنه‌ای و مانند آن. برخی از مولفین زمین شناسی مهندسی را سهوا به جای
«ژئوتکنیک» به کار می‌برند. بطور کلی زمین شناسی مهندسی به توسط روشهای
اکتشافی متنوع تاثیر محیط زمین شناسی اطراف را بر سازه مهندسی یا پروژه
عمرانی تعیین می کند. همچنین نقش احداث سازه را در تحریک و تغییر رفتار
زمین مشخص می سازد.
سنگ شناسی رسوبی-رسوب شناسی
سنگهای
رسوبی ، از انباشت ذرات ناشی از خرد شدن انواع سنگهای دیگر بوجود
آمده‌اند. این ذرات ، معمولا به کمک نیروی گراویته ، آب ، باد و یا یخ به
محل جدید خود منتقل شده و در آنجا به ترتیبی جدید نهشته می‌شوند. برای مثال
، امواجی که به ساحل صخره‌ها برخورد می‌کنند، ممکن است که از این طریق ،
ذرات ریگ و شن دریا کنار دیگری را در همان نزدیکی فراهم آورند. این
نهشته‌های ساحلی اگر سخت می‌شدند، سنگی رسوبی تشکیل می‌یافت. یکی از
مهمترین خاصه‌های سنگهای رسوبی ، لایه بندی رسوبات تشکیل دهنده آنهاست.
مهمترین کاربرد رسوب شناسی در ارتباط با اکتشاف منابع طبیعی از قبیل نفت و
گاز می‌باشد، در گذشته بیشتر کمپانیهای نفتی برای کشف مخازن در جستجوی
تاقدیسها بودند، اما با پیشرفت زمان به این نتیجه رسیدند که علاوه بر
نفتگیرهای ساختمانی ، نفتگیرهای چینه شناسی نیز از اهمیت خاصی برخوردار
است.
زمین شناسی اقتصادی
زمین
شناسی اقتصادی شاخه‌ای از علم زمین شناسی است که پیرامون شرایط تشکیل مواد
معدنی ، مورفولوژی و ریخت شناسی آنها ، بافت و ساخت آنها ، عوامل کنترل
کننده پراکندگی مواد معدنی ، توجیه فنی و اقتصادی آنها و بلاخره تقسیم بندی
ژنتیکی مواد معدنی بحث می‌کند. در رسیدن به اهداف فوق ، روشهای مختلف
تجزیه مواد معدنی ، روشهای ژئوفیزیکی و ژئوشیمیایی و فرآوری مواد انجام
می‌گیرد. همچنین در انجام پروژه‌های مختلف اکتشافی باید به مسائل زیست
محیطی نیز دقت لازم را مبذول داشت.
زمین شناسی ساختمانی (Structural Geology)
هر
کسی که با زمین شناسی سر و کار داشته باشد، تشخیص می‌دهد که پوسته زمین در
طی تاریخ زمین شناسی یک واحد ثابت و غیر متغیری نبوده است بلکه به کرات در
برابر عوامل داخلی و خارجی در آن تغییر شکل ایجاد شده است. شاهد این مدعی
وجود نواحی عظیم چین خورده یعنی سلسله کوههاست که در آن رسوبات و سنگهای
دیگر فشرده شده و فرم آنها تغییر کرده است.
عامل دیگر رسوبات دریایی است که اینک
در قلل مرتفع کوهها دیده می‌شود و در برخی موارد هزاران متر از سطح دریا
بالاتر قرار گرفته است و این خود ناپایداری قشر زمین را نشان می‌دهد. بطور
کلی می‌توان گفت که زمین شناسی ساختمانی و تکتونیک ، درباره ساختهای مختلف
سنگهای تشکیل دهنده پوسته زمین، چگونگی تشکیل و ارتباط آنها با عوامل داخلی
زمین بحث می‌کند.
زمین شناسی نفت Petroleum Geology
زمین
شناسی نفت از زیر شاخه های علم زمین شناسی می باشد که به بررسی عوامل و
شرایط مرتبط با تشکیل ذخایر هیدروکربنی می پردازد و با توجه به نیاز کشور
به شناخت ذخایر جدید نفت و گاز حائز توجه خاص می باشد. چراکه اولین قدم در
راه اکتشاف همان بررسی های زمین شناسی هستند اطلاعات ارائه شده در این بخش
شامل بررسی عوامل و پارامترهای مرتبط در نحوه تشکیل نفت و گاز و سنگ منشاد،
مهاجرت و عوامل دخیل در آن، سنگ مخزن، انواع آن و پارامترهای مرتبط با سنگ
مخزن، سنگ پوشش و در نهایت به بررسی جایگاه نفت و گاز در زمین شناسی ایران
و تشکیل نفت و گاز در مناطق مختلف و عوامل موثر در آن پرداخته شده است.
زمین شناسی زیست محیطی
زمین
شناسی زیست محیطی” از جمله شاخه های جدید زمین شناسی است که به همراه
“زمین شناسی نواحی شهری”، نقش بسیار مهمی در ایمنی انسان و تامین منابع
مورد نیاز او بازی می کند. نقش این دو شاخه آن قدر زیاد است که زمین شناسی
یکی از مهمترین رشته های علوم پایه در قرن بیست و یکم نامیده می شود. در
کشورهای پیشرفته ی جهان، تقریبا هیچ پروژه ای بدون تایید این دو شاخه ی
علوم زمین امکان اجرا ندارد و اجرای هر پروژه ای منوط به دریافت مجوز
مطالعات زمین شناسی زیست محیطی، زمین شناسی مهندسی و زمین شناسی نواحی شهری
است. به همین دلیل و به منظور اشنایی خوانندگان، بخش هایی از مطالب
استاندارد تهیه ی نقشه های زمین شناسی زیست محیطی در ادامه ارائه می شوند.
چینه و فسیل شناسی
اصولا از روابط موجود بین طبقات سنگهای رسوبی بحث می‌کند.
مطالعات
چینه شناسی از یک طرف مبتنی بر شناخت توالی طبقات رسوبی در زمانهای مختلف
زمین شناسی به منظور پی بردن به تاریخ حوادث زمین و تکامل موجودات بوده ،
از طرف دیگر تغییرات جانبی رخساره‌ها در مکانهای مختلف را بررسی می‌نماید
که به وسیله آن با وضع جغرافیایی گذشته زمین در هر زمان آشنا می‌شویم.
سنگ شناسی یا پترولوژی
پترولوژی یا سنگ شناسی علم مطالعه سنگها است و کم و بیش به ساختارهای زمین نیز می پردازد.
این
علم محدود به مطالعه موادی است که در پوسته وجود دارد و قابل دسترس است
اگرچه که نمونه هایی از شهابسنگها را نیز توسط شبیه سازی در این علم مطالعه
می نماییم. این علم به مطالعه انواع مختلف اتفاقاتی که از ابتدا برای منشا
سنگ افتاده می پردازد و روابط فرایندهای زمین شناسی و تاریخچه آن را مورد
بررسی قرار می دهد. سنگ شناسی همچنین بخش اصلی مطالعات زمین شناسی، عملکرد
آنها و تاریخچه و پیدایش سنگها و نحوه اکتشاف آنها را نشان می دهد. مطالعه
سنگها از دو راه امکان پذیر است یکی از طریق مطالعه پوسته و دیگری از طریق
مطالعه مدارک و شواهد قدیمی.
گرایش آب شناسی (hydrology)
.هیدروژئولوژی
دانشی است که از آب های زیرزمینی بحث می کند و به عنوان شعبه ای از زمین
شناسی ، منشأ ، ترکیب ، خواص ، کیفیت ، گسترش و حرکت آب را در داخل قشرهای
زمین مورد مطالعه قرار می دهد. به عبارتی «هیدرولوژی علم مطالعه آب کره
زمین است و در مورد پیدایش ، چرخش و توزیع آب در طبیعت خصوصیات فیزیکی و
شیمیایی آب ، واکنش‌های آب در محیط و ارتباط آن با موجودات زنده بحث می‌کند
بنابراین ملاحظه می‌شود که هیدرولوژی در برگیرنده تمامی داستان آب است. »
موقعیت شغلی و بازار کار در ایران
فارغ‌التحصیلان مقطع کارشناسی رشته
زمین شناسی قادرند نقشه‌های زمین شناسی، معدنی و جغرافیایی را
مطالعه نموده و اطلاعات آن را استخراج نمایند و با گروه‌های اکتشاف
معدن، آب‌یابی و بهره برداری از آب‌های زیرزمینی، همکاری داشته یا
در کارهای صحرایی و کارگاهی مهندسین ژئوتکنیک و ژئوفیزیک فعالیت
داشته باشند و کانون‌های خطر همانند مناطق زلزله‌خیز، آتشفشانی و …
را مشخص نمایند. با توجه به توانایی‌هایی که فارغ‌التحصیلان رشته
زمینشناسی دارند، وزارتخانه‌های صنایع و معادن، نفت، نیرو، راه،
جهاد کشاورزی، علوم و آموزش و پرورش ، همچنین شرکت‌ها و مؤسساتی
مانند ذوب‌آهن، سازمان زمین شناسی کشور، شرکت‌های مرتبط با
فعالیت‌های سد سازی، آب‌یابی، حفر تونل، راهسازی، اکتشافات آب و
نفت و معادن، بخش‌های مرتبط با تهیه نقشه‌های زمین شناسی و معدنی،
آزمایشگاههای سنگ شناسی و زمین شناسی و در مجموع، کلیه مراکزی
که در ارتباط با موضوع زمین فعالیت می‌کنند، می‌توانند زمینه‌های
اشتغال و فعالیت فارغ‌التحصیلان رشته زمین شناسی باشند.
از نظر روحی، دانشجویان می بایست، متعادل
باشند و از نظر جسمی می بایست کامل باشند، چون باید مطالب را در روی زمین
یاد بگیرد و مطالعه کنند. رشته زمین شناسی به دلایل نوع گرایشها، مجموعه ای
متنوع را برای دانشجویان این رشته، به همراه دارد که مهمترین آنها از این
قرار است:
* در مقطع کارشناسی دبیری دبیرستان، در دروس زمین شناسی.
* کارشناس در سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی.
* فعالیتها در آزمایشگاههای مربوط به بخش خصوصی.
* در مقطع کارشناسی ارشد: فعالیت در سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی.
* فعالیت در شرکت ملی نفت.
* فعالیت در مؤسسه ژئوفیزیک و وزارت مسکن.
* فعالیت در مؤسسه زمین شناسی و زلزله.
* فعالیت در وزارت کشاورزی و وزارت راه و ترابری.
همچنین امکان کار در مراکز خرید و فروش جواهر به عنوان کارشناس سنگهای قیمتی برای فارغ التحصیلان این رشته امکان پذیر است.
درس‌های رشته زمین شناسی در طول تحصیل
دروس پایه:
ریاضی، فیزیک، شیمی، مبانی کامپیوتر.
دروس اصلی :
زمین
شناسی فیزیکی، زمین شناسی تاریخی، بلور شناسی هندسی، بلور شناسی
نوری، کانی شناسی، رسوب شناسی، سنگ شناسی رسوبی، سنگ شناسی
آذرین، سنگ شناسی دگرگونی،دیرینه شناسی (ماکرو فسیل)، چینه شناسی،
زمین شناسی ساختمانی، زمین ساخت، فنوژئولوژی، ژئوشیمی، ژئوفیزیک،
نقشه‌برداری.
دروس تخصصی:
زمین
شناسی ایران، زمینشناسی اقتصادی، زمین شناسی نفت، آب‌های
زیرزمینی، زمین شناسی مهندسی، پترولوژی، زمین شناسی صحرایی، متون
علمی زمین شناسی. (بسیاری از درس‌های این رشته همراه با آزمایشگاه
است).
