معرفی رشته داروسازی + بررسی بازار کار – آینده شغلی و منابع درسی دارو سازی
دیباچه: بسیاری از مردم و از جمله تعداد قابل توجهی از داوطلبان آزمون
سراسری شناخت صحیحی از رشته داروسازی ندارند. آنها نمی‌دانند که شغل
فارغ‌التحصیل داروسازی، دارو فروشی نیست و حتی هدف این رشته نیز فقط تربیت
داروساز نمی‌باشد. چرا که داروسازی تنها یکی از تخصص‌های فارغ‌التحصیل این
رشته است. باید دانست که در علم پزشکی برای مداوای یک بیمار، روش‌های
متعددی از جمله دارو درمانی، جراحی و روان درمانی وجود دارد. که در
این میان دارو درمانی به عنوان متداول‌ترین شیوه در تمام دنیا
شایع است و رشته داروسازی، رشته‌ای است که در همین زمینه با
بیماران و مردم مرتبط می‌گردد. همچنین یک داروساز در صورت ناموفق
بودن رژیم دارو درمانی باید علل عدم موفقیت را بررسی کند. از همین
رو می‌توان گفت رشته داروسازی بخشی از علوم پزشکی است که در
رابطه با تولید و ساخت دارو، بررسی وضعیت دارو در بدن انسان و
موجودات زنده و میزان تأثیر دارو در سلامت جامعه و کم کردن
بحران‌های بیماری‌زا نقش ایفا می‌کند. به عبارت دیگر رشته داروسازی
به شناخت ماده مؤثر، فرموله کردن این ماده (تبدیل ماده مؤثر به
فرمی که قابل مصرف برای بیمار باشد مثل قرص، کپسول، شربت یا
استفاده از روش‌های تزریقی) و بررسی اثرات دارو بر بدن بیمار
می‌پردازد.شاید جالب باشد که بدانید حدود ۳۰ تا ۵۰ درصد علت ناموفق شیوه
مداوای یک بیمار، به دارو مربوط می‌شود؛ یعنی کیفیت دارو، انتخاب نوع‌دارو و
نحوه استفاده از دارو (این که بیمار دارو را با چه مواد غذایی یا داروهای
دیگر استفاده کرده است) می‌تواند اثر دارو را تضعیف کند. و این وظیفه یک
داروساز است که علت را تشخیص دهد و در این زمینه پزشک معالج را راهنمایی
کند
.
توانایی‌های لازم :
داروسازی تلفیقی از علوم پایه و بالینی است و به همین دلیل
توانمندی در دروس فیزیک، شیمی و زیست‌شناسی برای این رشته ضروری
است. همچنین دانشجوی این رشته برای ارائه خدمات به بیماران باید
بتواند با افراد به درستی ارتباط برقرار کرده و خوب صحبت کند و در
ضمن فردی سخت‌کوش و جدی باشد چون دروس این رشته بسیار فراگیر و
متنوع بوده و هم جنبه حفظی و هم جنبه تحلیلی دارد و در نتیجه به
همت و تلاش قابل توجه نیازمند است.
موقعیت شغلی در ایران :
حدود ۹۰ درصد فارغ‌التحصیلان این رشته جذب بازار کار می‌شوند که از
این میان بیش از ۸۰ درصد جذب داروخانه‌ها و مابقی در صنایع داروسازی
(صنعت ساخت و کنترل دارو) و کارخانه‌های آرایشی ـ بهداشتی مشغول
به کار می‌شوند یا در کارهای اجرایی وزارت بهداشت، درمان و آموزش
پزشکی فعالیت می‌کنند. از سوی دیگر در حال حاضر حدود ۹۷ درصد داروهای
مورد نیاز کشور (از نظر عددی) در کارخانه‌های متعدد داروسازی داخل کشور
ساخته می‌شود و بدون شک این کارخانه‌ها به کارشناسان داروسازی نیاز
دارند. این در حالی است که اکثر کارخانه‌های داروسازی کشور دارای
واحدی به نام واحد تحقیقات هستند و امکان فعالیت‌های تحقیقاتی برای
فارغ‌التحصیلان علاقه‌مند مهیا است.
درس‌های این رشته در طول تحصیل :
دروس پایه:
بیولوژی نظری، فیزیک نظری، ریاضیات پایه و مقدمات آمار، شیمی
عمومی، بیوشیمی ، فیزیولوژی ، شیمی آلی ، تشریح، اصول خدمات
بهداشتی،آمار حیاتی، شیمی تجزیه، میکروب‌شناسی نظری و عملی،
انگل‌شناسی و قارچ‌شناسی، ایمونولوژی، کمک‌های اولیه، کامپیوتر.
دروس تخصصی:
گیاه‌شناسی دارویی، اشکال دارویی، تغذیه و رژیم درمانی، مواد
خوراکی نظری، مدیریت در داروسازی، درمان‌شناسی، اطلاعات دارویی،
شیمی دارویی، فارماکولوژی، مفردات پزشکی ، فرآورده‌های دارویی
بیولوژیکی، فیزیکال فارماسی، روش‌های دستگاهی، سم‌شناسی ،
بیوفارماسی، داروسازی صنعتی ، کنترل میکروبی دارویی ، کارآموزی
صنعت، زبان تخصصی، مقدمات داروسازی، گیاه‌شناسی داروسازی، کارآموزی
داروخانه. (بیشتر درس‌های این رشته همراه با آزمایشگاه ارائه
می‌شود).منبع: کتاب آشنایی با رشته های دانشگاهی سازمان سنجش آموزش
کشورتالیف خانم فیروزه سودایی ونرم افزار سامان رشته ی سازمان سنجش
معرفي رشته داروسازي
بسياري از مردم و از جمله تعداد قابل
توجهي از داوطلبان آزمون سراسري شناخت صحيحي از رشته داروسازي ندارند. آنها
نمي‌دانند که شغل فارغ‌التحصيل داروسازي، دارو فروشي نيست و حتي هدف اين
رشته نيز فقط تربيت داروساز نمي‌باشد. چرا که داروسازي تنها يکي از
تخصص‌هاي فارغ‌التحصيل اين رشته است.
بايد دانست که در علم پزشکي براي
مداواي يک بيمار، روش‌هاي متعددي از جمله دارو درماني، جراحي و
روان درماني وجود دارد که در اين ميان دارو درماني به عنوان
متداول‌ترين شيوه در تمام دنيا شايع است و رشته داروسازي، رشته‌اي
است که در همين زمينه با بيماران و مردم مرتبط مي‌گردد. همچنين يک
داروساز در صورت ناموفق بودن رژيم دارو درماني بايد علل عدم
موفقيت را بررسي کند.
از همين رو مي‌توان گفت رشته
داروسازي بخشي از علوم پزشکي است که در رابطه با توليد و ساخت
دارو، بررسي وضعيت دارو در بدن انسان و موجودات زنده و ميزان تأثير
دارو در سلامت جامعه و کم کردن بحران‌هاي بيماري‌زا نقش ايفا مي‌کند.
به عبارت ديگر رشته داروسازي به شناخت ماده مؤثر، فرموله کردن
اين ماده (تبديل ماده مؤثر به فرمي که قابل مصرف براي بيمار باشد
مثل قرص، کپسول، شربت يا استفاده از روش‌هاي تزريقي) و بررسي
اثرات دارو بر بدن بيمار مي‌پردازد.
شايد جالب باشد که بدانيد حدود ۳۰ تا ۵۰
درصد علت ناموفق شيوه مداواي يک بيمار، به دارو مربوط مي‌شود؛ يعني کيفيت
دارو، انتخاب نوع‌دارو و نحوه استفاده از دارو (اين که بيمار دارو را با چه
مواد غذايي يا داروهاي ديگر استفاده کرده است) مي‌تواند اثر دارو را
تضعيف کند. و اين وظيفه يک داروساز است که علت را تشخيص دهد و در اين زمينه
پزشک معالج را راهنمايي کند.
داروسازي تلفيقي از علوم پايه و
باليني است و به همين دليل توانمندي در دروس فيزيک، شيمي و
زيست‌شناسي براي اين رشته ضروري است. همچنين دانشجوي اين رشته
براي ارائه خدمات به بيماران بايد بتواند با افراد به درستي ارتباط
برقرار کرده و خوب صحبت کند و در ضمن فردي‌سخت‌کوش و جدي باشد چون
دروس اين رشته بسيار فراگير و متنوع بوده و هم جنبه حفظي و هم
جنبه تحليلي دارد و در نتيجه به همت و تلاش قابل توجه نيازمند
است.
حدود ۹۰ درصد فارغ‌التحصيلان اين رشته
جذب بازار کار مي‌شوند که از اين ميان بيش از ۸۰ درصد جذب
داروخانه‌ها و مابقي در صنايع داروسازي (صنعت ساخت و کنترل دارو) و
کارخانه‌هاي آرايشي ـ بهداشتي مشغول به کار مي‌شوند يا در کارهاي
اجرايي وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکي فعاليت مي‌کنند. از سوي
ديگر در حال حاضر حدود ۹۷ درصد داروهاي مورد نياز کشور (از نظر عددي) در
کارخانه‌هاي متعدد داروسازي داخل کشور ساخته مي‌شود و بدون شک اين
کارخانه‌ها به کارشناسان داروسازي نياز دارند. اين در حالي است که
اکثر کارخانه‌هاي داروسازي کشور داراي واحدي به نام واحد تحقيقات
هستند و امکان فعاليت‌هاي تحقيقاتي براي فارغ‌التحصيلان علاقه‌مند
مهيا است.
درس‌هاي رشته داروسازي در طول تحصيل:
دروس پايه: بيولوژي نظري، فيزيک
نظري، رياضيات پايه و مقدمات آمار، شيمي عمومي، بيوشيمي،
فيزيولوژي، شيمي آلي، تشريح، اصول خدمات بهداشتي،آمار حياتي، شيمي
تجزيه، ميکروب‌شناسي نظري و عملي، انگل‌شناسي و قارچ‌شناسي،
ايمونولوژي، کمک‌هاي اوليه، کامپيوتر.
دروس تخصصي:
گياه‌شناسي دارويي، اشکال دارويي،
تغذيه و رژيم درماني، مواد خوراکي نظري، مديريت در داروسازي،
درمان‌شناسي، اطلاعات دارويي، شيمي دارويي، فارماکولوژي، مفردات
پزشکي، فرآورده‌هاي دارويي بيولوژيکي، فيزيکال فارماسي، روش‌هاي
دستگاهي، سم‌شناسي، بيوفارماسي، داروسازي صنعتي، کنترل ميکروبي
دارويي، کارآموزي صنعت، زبان تخصصي، مقدمات داروسازي، گياه‌شناسي
داروسازي، کارآموزي داروخانه. (بيشتر درس‌هاي اين رشته همراه با
آزمايشگاه ارائه مي‌شود).
دانشگاه‌هاي پذيرنده رشته داروسازي:
دانشگاه‌هاي علوم پزشکي و خدمات بهداشتي ـ
درماني اصفهان، اهواز، تبريز، تهران، شهيد بهشتي ـ تهران، شيراز، کرمان،
کرمانشاه، مازندران ـ ساري، مشهد.
مقاطع تحصيلي: دکتراي حرفه‌اي
نام و تعريف رشته: رشته دکتراي عمومي
داروسازي Doctor of Pharmacy Pharm. D شاخه اي از علوم پزشکي است که به
منظور رفع نيازهاي خدمات دارويي جامعه در سازمان هاي مرتبط با دارو تاسيس
شده است.
تاريخچه رشته و پيشرفت هاي جديد:
با توجه به نياز بشر به درمان بيماري ها و
همچنين پيشرفت علم شيمي و بيولوژي و همچنين ارتباط تنگا تنگ علوم مختلف و
همچنين گشوده شدن عرصه براي ارائه روش هاي جديد درماني بااستفاده از دارو
هاي جديدتر و موثر تر رشته داروسازي از ابتداي قرن بيستم به عنوان يک رشته
مستقل مطرخ گرديد که اين امر در ايران با استقلال اين رشته از رشته پزشکي و
تاسيس دانشکده داروسازي در سال ۱۳۱۳ در دانشگاه تهران محقق گرديد.
به مرور زمان و با توجه به نياز کشور به
استفاده از خدمات داروسازان و همچنين احساس ضرورت بر تدوين برنامه هاي
تحصيلي اين رشته، دانشکده هاي داروسازي ديگري در تبريز، اصفهان، مشهد،
اهوازو سپس شهيد بهشتي، کرمان، شيراز، ساري و کرمانشاه تاسيس گرديد. همچنين
برنامه رشته داروسازي به صورت مدون در سال ۱۳۶۱ توسط شوراي انقلاب فرهنگي
ارائه که اين برنامه با کمي تغيير در سال ۱۳۶۷ بازنگري گرديده است. امروزه
علاوه بر تاسيس دانشکده هاي داروسازي هر دانشکده به لحاظ رشد و تحولات عظيم
علمي اقدام به تاسيس مراکز تحقيقاتي و همچنين با توجه به نياز جامعه به
خدمات تخصصي تر اقدام به تاسيس و را ه اندازي رشته هاي تخصصي نموده است.
فلسفه تدوين برنامه (ارزشها و باورها):
حفظ سلامت انسان و محيط زندگي وي از حقوق
اصلي او محسوب مي شود و در رشته داروسازي نيز با توجه به کاربردهاي تعيين
کننده آن در تامين سلامت جامعه در راستاي تحقق عدالت اجتماعي، بر مد نظر
گرفتن اين حق اساسي تاکيد مي شود . دانشمندان مسلمان و ايراني در شناخت
محيط زندگي و داروها پيشقدم بوده اند و دراين برنامه بر روح حاکم بر فرهنگ
غني ملي در زمينه هاي اقليم شناسي و جنبه هاي اخلاقي بخصوص اخلاق پزشکي
تاکيد دارد. همچنين از نيازهاي اساسي انسانها تمايل به رشد و تعالي است و
انسانها فطرتا طالب شناخت بهتر خلقت هستند . لذا دراين برنامه بر افزودن
اطلاعات، ايجاد نگرشهاي لازم و تقويت جنبه پژوهشگري و دستيابي به نهانهاي
خلقت توجه مي شود و سعي مي گردد با بکار گيري شيوه هاي جديد و قديم تعليم و
تربيت در جهت افزايش قدرت تفکر، استقلال، تصميم گيري و افزايش توان حرفه
اي فراگيرندگان با توجه به نيازهاي جامعه و اولويت هاي ملي با بهره گيري از
فراگيري مداوم گام برداشته شود.
رسالت (Mission):
ماموريت اصلي تربيت دانش آموختگاني است که
مي توانند در نظام هاي بهداشتي و تامين سلامت و آموزشي، پژوهشي، برنامه
ريزي و خدماتي مربوط به داروها انجام وظيفه کنند با تربيت اين نيروها تامين
سلامتي پيشرفت خواهد داشت. همچنين با استفاده از متدها و تکنيک هاي جديد
ساخت دارو و ارائه مشاوره به تشخيص درمان و پيشگيري از بيماري ها کمک مي
شود. بطور کلي اين رشته بر خلاقيت، نوآوري، کارگروهي و اخلاق حرفه اي نيز
تاکيد دارد.
چشم انداز (Vision):
در يک دنياي درحال تغيير و. تحول و
پيشرفت، دانش آموخته داروسازي نقش موثر و کارآمدي در ارتقاي سطح علمي در
مقطع آموزش و پژوهش و پاسخ گويي به نيازهاي در حال تحول خدمات بهداشتي
جامعه را با همکاري ساير متخصصين گروه پزشکي خواهند داشت. اميد مي رود با
اجراي موفق اين برنامه آموزشي سطح علمي در اين رشته ارتقا يافته و در حد
استانداردهاي بين المللي باشد و کشور و جامعه را با پيشرفت هاي علمي دنيا
هماهنگ نمايد. مطابق استانداردهاي بين المللي، دکتر داروساز بايد جايگاه
هاي واقعي خود را در حلقه درمان جامعه کسب نمايد . لذا اميد مي رود که اين
رشته بتواند لااقل در ده سال آينده جايگاه واقعي خود را از لحاظ رفع
نيازهاي حرف وابسته در سطح ملي و حتي بين المللي کسب نمايد.
اهداف کلي (Aims):
از دانش آموختگان اين رشته انتظار مي رود
اطلاعات عمومي کافي در جنبه هاي مختلف علوم دارويي داشته و نيازهاي جامعه
را در اين ارتباط حل نمايد . اهداف کلي اين رشته عبارتند از :
الف- برآوردن نيازهاي عمومي آموزشي و پژوهشي براي فهم بهتر علم داروسازي وعوامل مرتبط با اين علم
ب- آشنايي با پژوهش هاي علمي و عملي در حيطه علوم دارويي
ج) افزايش مهارت ها و آگاهي ها در خصوص
– شناخت کامل خصوصيات داروهاي موجود در فارماکوپه دارويي
– توانايي اداره داروخانه هاي عمومي و تخصصي و راهنمايي بيماران و مشاوره پزشکان در استفاده درست از داروها
– ساخت داروها و مواد آرايشي بهداشتي در حد داروخانه
– ساخت داروها و مواد آرايشي بهداشتي در صنعت
– کنترل کمي و کيفي داروها و مواد غذايي و آرايش بهداشتي
– پيشگيري از سميت و عوارض جانبي داروها و اطلاع رساني داروها
– آشنايي با مراجع و رفرانس هاي داروسازي و علوم دارويي
– توان شناخت و برنامه ريزي براي حل مسائل مرتبط با دارو و سلامت در سطح ملي
– فرهنگ ها و عقائد جوامع گوناگون
– امور پژوهشي و آموزشي محيط پيرامون خويش
– تحکيم اخلاق حرفه اي
نقش هاي دانش آموختگان رشته داروسازي عبارتند از :
۱) خدماتي
۲) مديريتي
۳) مشاوره اي و آموزشي
۴) پژوهشي
وظايف حرفه اي دانش آموختگان:
درنقش خدماتي مي توانند در:
۱) داروخانه شهري به عنوان مسئول که بر حسن اجراي امور نسخه پيچي و راهنمايي متقاضيان خدمات دارويي نظارت دارد، ارائه خدمات نمايد.
۲) داروخانه بيمارستاني به عنوان مسئول
فني که بر حسن اجراي امور نسخه پيچي و تامين داروهاي بخش هاي مختلف
بيمارستان و راهنمايي متقاضيان خدمات دارويي نظارت دارد، ارائه خدمت
نمايند.
در نقش مشاوره اي و آموزشي مي توانند:
۱) در داروخانه اعم از شهري و بيمارستاني در انتخاب و مصرف صحيح داروها به بيماران و پزشکان کمک نمايند
۲) با ارائه اطلاعات صحيح به پزشک و بيمار باعث کاهش عوارض سمي و جانبي داروها گردد.
درنقش مديريتي مي توانند:
۱) در سازمانها و موسسات دارويي به عنوان مدير فعاليت نمايد
۲) در کليه امور مربوط به دارو اعم از
ارتباط با کارخانه هاي داروسازي يا ديگر مراکز توليد دارو، و شبکه هاي
بهداشتي در سطح اجرايي و نظارتي ارائه خدمات نمايند
۳) در کارخانه هاي داروسازي بر ساخت و کنترل داروها به عنوان مسئول فني نظارت نمايند.
در نقش پژوهشي مي توانند:
۱) با توجه به اهداف رشته، با مطالعه
پيراموني در خصوص الگوي مصرف دارو و نوع بيماري ها منطقه فعاليت به افزايش
سطح آگاهي پزشکان در آن منطقه مشخص کمک نمايد.
۲) در بخش هاي پژوهشي شامل مراکز تحقيقاتي و همچنين تحقيق و توسعه کارخانه هاي داروسازي ارائه خدمات نمايد.
استراتژيهاي تدوين برنامه:
اين برنامه مبتني است براستراتژي تلفيقي
(دانشجو يا استاد محوري بر حسب نوع درس و شرايط)، استفاده از فنون جديد
يادگيري و ياددهي و پژوهش، آموزش در محيط کار واقعي، تحليل وظايف حرفه اي
آينده شناخت علوم و ابزارها و تکنيک هاي تخصصي جديد.
همچنين در اين برنامه بر حسب شرايط از
فنوني نظير کار و تمرين عملي در محيط آزمايشگاه و فيلد، کار در گروههاي
کوچک، طرح و حل مسئله، شيوه هاي آموزشي Modular و خودآموزي، استفاده از
کامپيوتر، سخنراني، ارائه سمينار و فعاليت هاي آموزشي نظري توسط فراگيرنده
demonstration و evidence based approachکه بيشتر در بخش آموزشهاي باليني و
کارورزي ها بکار مي رود استفاده خواهد شد.
شرايط و نحوه پذيرش دانشجو:
پذيرش دانشجو از طريق آزمون سراسري و به صورت متمرکز خواهد بود
رشته هاي مشابه رشته داروسازي در خارج از کشور:
اين رشته در مقاطع مختلف اعم از ليسانس فوق ليسانس و دکتري در خارج از کشور وجود دارد
وضعيت ادامه تحصيل در مقاطع بالاتر:
پس از اخذ مدرک دکتراي عمومي دارو سازي به
شرط داشتن معدل کل بالاتر از ۱۵، دانشجو مي تواند در امتحان دوره تخصصي
شرکت کند. دانشجويان پذيرفته شده در دوره تخصصي بسته به گرايش تحصيلي خود،
واحدهاي گوناگون و متنوع ديگري را (تقريبا ۴۰ واحد) در سطح پيشرفته و
تخصصي مي گذرانند که بخش عمده آن پايان نامه تخصصي است.
قبل از انتخاب پايان نامه تخصصي، دانشجو بايد در امتحان جامع تخصصي که در سطح کشور برگزار مي شود نمره قبولي را کسب نمايد.
سرانجام پس از نگارش و دفاع از پايان نامه به اخذ مدرک دکتراي تخصصي (P.h.D) نايل مي آيد.
رشته هاي تخصصي دارو سازي که در حال حاضر
در داخل کشور ارايه مي گردند عبارت است از: شيمي دارويي، دارو سازي، مفردات
پزشکي، راديو فارماسي، فارماکولوژي، مواد خوراکي و آب شناسي، فرآورده هاي
آرايشي و بهداشتي، دارو سازي بيمارستاني، فرآورده هاي بيولوژيک، زهر شناسي.
علاوه بر رشته هاي ياد شده، فارغ التحصيلان رشته دارو سازي عمومي مي
توانند در تخصص هاي علوم پايه پزشکي نظير: بيو شيمي، انگل شناسي پزشکي،
ميکرب شناسي پزشکي، فيزيولوژي، آمار حياتي، تغذيه، ايمونولوژي، ويروس شناسي
و ژنتيک نيز شرکت نمايند.
