راز داری را تبیین کنید. راه های حفظ آن و عوامل افشای راز چیست؟
رازداری، فضیلتی اخلاقی است که در توفیق یافتن به انجام کارها و سعادت و
نیک بختی انسان ها نقش بسزایی دارد. امیرمؤمنان علی (ع) فرمود: پیروزی، به
محکم کاری بسته است و آن هم به اندیشه بستگی دارد و اندیشه نیز به نگهداری
رازها است. ایشان در سخنی دیگر، رسیدن به موفقیت را در سایه راز داری
دانسته و فرموده است: موفق ترین کارها آن است که پنهان کاری آن را فرا
گیرد.
در مقابل، افشای اسرار سبب دوری از موفقیت و حتی سقوط و شکست فرد در راه
تصمیم های او می شود، چنان که امام صادق(ع) فرمود: برملا کردن راز، )مایه) سقوط است.
رازها بر دو گونه است: راز های خویشتن و راز های دیگران. فاش کردن رازهای
خوب خویش سبب ایجاد حسادت و توقع بی جای دیگران و رازهای ناخوشایند خویشتن
موجب شماتت دشمنان، ناراحتی دوستان و موجب ذلت و خفت شخص در برابر ظاهر
بینان می گردد. اما فاش نمودن راز دیگران نیز در بسیاری از مواردی موجب
دامن زدن به مفاسد اجتماعی و کینه و دشمنی می شود.
عوامل افشای راز عبارت اند: پرحرفی، دوستی و رفاقت، احساساتی شدن و
عصبانیت، جهالت و نادانی نسبت به سرانجام بد افشای راز، دشمنی نسبت به صاحب
راز، وجود امکانات و وسایل ارتباطی عمومی از جمله: تلفن، اینترنت و… .
راه های حفظ راز نیز عبارت اند: از کم حرفی و سکوت، تقویت اراده و عادت
نفس به نگهداری اسرار، آگاهی و اندیشه نسبت به سرانجام وخیم افشای راز و
تقویت ایمان و ترس از پروردگار.
رازداری، فضیلتی اخلاقی است که در توفیق یافتن به انجام کارها و سعادت و
نیک بختی انسان نقش بسزایی دارد. برای تبیین هرچه بیشتر موضوع راز داری،
این بحث را در چند قسمت پی می گیریم.
1. ضرورت رازداری
چنین نیست که انسان راز خویش با هیچ کس نگوید، بلکه گفتن راز و با محرم
اسرار درد دل کردن، روح و جان را سبک می کند و آدمی با پشتیبانی دیگران
دلگرم و آرام می شود که البته در این میان، بهترین رازدار بندگان، خالق
ستار و پرده پوش است.
اما زمانی که اسرار، نگفتنی است یا شنوای راز، محرم نیست، دل باید صندوق و
نگاه دار باشد و از امانت خویش به بهترین صورت امانت داری کند و آن را به
گاه ضرورت نیز جز به امانتدار نسپارد و این فرموده زیبای امیرالمؤمنین علی
(ع) را در نظر داشته باشد که فرمود: «صَدْرُ الْعَاقِلِ صُنْدُوقُ
سِرِّهِ»؛[1] سینۀ انسان عاقل، صندوق اسرار است.
در حکمت های بلند بزرگان آمده است: «صدور الاحرار، قبور الاسرار»؛[2]
سینه های آزاد مردان، گور رازها است. باید دلی پاک و ایمانی محکم و اراده
ای استوار داشت، تا به افشای راز این و آن نپرداخت. اگر انسان بتواند هر چه
کمتر از اسرار مردم مطلع باشد، بهتر است و احتمال فاش کردن آن هم کمتر.
امیرمؤمنان علی (ع) فرموده است: «اَلظَّفَرُ بِالحَزْمِ وَالْحَزْمُ بِإِجالَةِ الرَّأیِ وَالرَّأْیُ بِتَحصینِ الأَسْرار»؛[3] پیروزی، به محکم کاری بسته است و آن هم به اندیشه بستگی دارد و اندیشه نیز به نگهداری رازها است.
پس هر که سرّ و نهان خویش فاش کند رأى و اندیشه را محافظت نکرده از حزم و دور اندیشى خارج گشته و در نتیجه به مقصودش نمى رسد.[4]
آن حضرت در سخنی دیگر، رسیدن به موفقیت را در سایه راز داری دانسته و
فرموده است: « أَنْجَحُ الْأُمُورِ مَا أَحَاطَ بِهِ الْکِتْمَانُ.»؛[5] موفق ترین کارها آن است که پنهان کاری آن را فرا گیرد.
در مقابل، افشای اسرار سبب دوری از موفقیت و حتی سقوط و شکست فرد در راه
تصمیم های او می شود، چنان که امام صادق(ع) فرمود: «اِفشاءُ السِّرِّ
سُقُوطٌ»؛[6] برملا کردن راز، (مایه) سقوط است.
2. حفظ کردن رازهای خود و دیگران
راز هایی که انسان در سینه دارد بر دو گونه است: راز های خویشتن، و راز
های دیگران. آدمی از هر کسی دیگر به راز داری خویش، تواناتر و شایسته تر
است و آن گاه که او سرّ دل می گشاید و تأکید می کند که این راز میان ما دو
نفر بماند، چه بسا او نیز با دیگری همان راز را در میان نهد و تأکید ورزد
که این راز میان ما دو نفر بماند. سپس این عمل سلسله وار ادامه یابد تا
جایی که راز آدمی، آشکار و عمومی شود. چه زیبا گفته آن شاعر حکیم: «کُلُ
سِرٍ جاوَزَ الأثنینِ شاعَ»؛[7]هر رازی که از دو نفر فراتر رفت پخش خواهد شد.
در این حال، گناه آن جز بر گردن خود شخص نیست که بار نخست، راز خویشتن را
بی هیچ تأمل و تدبر به کسی که محرم اسرار و راز نگهدار نبوده، گفته است.
چنین شخصی نمی تواند از دیگران به خاطر افشای رازش دل گیر و خشمگین شود؛
زیرا خود نیز پیش از همه از راز داری خویش دست برداشته است. حضرت علی (ع)
به راز گشایان چنین می فرماید: «وَالْمَرءُ اَحفَظُ لِسرِّهِ وَ رُبَّ ساعٍ
فیما یَضُرُّهُ»؛ [8] و انسان اسرار خویش را بهتر از هر کس دیگری می تواند حفظ کند. بسیارند کسانی که بر زیان خود می کوشند.
گفتنی است که رازهای خود انسان نیز از دو حال خارج نیستند؛[9]یا
این که از سعادت، نیک فرجامی انسان است، و یا از شقاوت، ناکامی و بدبختی
او. در هر دو حال پنهان نگهداشتن رازهای خویش، وظیفه است؛ زیرا افشای رازها
در مورد اول باعث زیاد شدن دشمنی دشمنان، باعث ایجاد حسادت و توقع بی جای
دیگران می باشد و اگر از قسم دوّم باشد افشای رازها باعث شماتت دشمنان،
ناراحتی دوستان و موجب ذلت و خفت شخص در برابر ظاهر بینان می گردد.[10]
فاش نمودن راز دیگران نیز در بسیاری از موارد موجب دامن زدن به مفاسد
اجتماعی و کینه و دشمنی می شود. «حفظ لسان» و «کنترل زبان» در مباحث اخلاقی
و روایات، جایگاه مهمی دارد و به موضوعاتی چون: دروغ، غیبت، افتراء، لغو و
بهتان و در بخشی هم به «رازداری» مربوط می شود. کسی که نتواند راز دار
مردم باشد، گرفتار یک رذیله اخلاقی و معاشرتی است و باید در رفع آن بکوشد.
تقوا و تمرین می تواند راهی مناسب به شمار آید.
پس در هر حال انسان نباید رازهای خود و دیگران را فاش نماید و در اختیار نامحرمان قرار بدهد.
به تعبیر امام علی(ع): «سِرُّکَ أَسِیرُکَ فَإِذَا أَفْشَیْتَهُ صِرْتَ أَسِیرَهُ»؛[11] راز تو اسیر تو است، اگر آشکارش ساختی، تو اسیر آن شده ای.
3. عوامل افشای راز
اسباب و عواملی که در افشای راز نقش بسزایی دارند عبارت اند از:
1. پرحرفی و سست زبانی(زبان لغی):[12]
اشخاص پرحرف، برای اشباع میل سخن گویی، از هر دری سخن به میان می آورند و
یافته های خویش را به دیگران انتقال می دهند. چنین کاری سبب پرده برداشتن
از اسرار آدمی می شود.
2. دوستی و رفاقت:[13]
شخص دانای اسرار باید توجه داشته باشد که مرز دوستی و رفاقت را از حریم
اسرار پنهانی خویش جدا کند و نه تنها اسرار خود، بلکه اسرار شخصی دیگران را
نیز در اختیار دوستانش قرار ندهد.
امام صادق(ع) فلسفه این کار را چنین بیان می فرماید: «لَا تُطْلِعْ
صَدِیقَکَ مِنْ سِرِّکَ إِلَّا عَلَى مَا لَوِ اطَّلَعَ عَلَیْهِ
عَدُوُّکَ لَمْ یَضُرَّکَ فَإِنَّ الصَّدِیقَ قَدْ یَکُونُ عَدُوَّکَ
یَوْماً مَا»؛[14] دوستت را بر آن مقدار از اسرارت آگاه ساز که اگر دشمنت هم آن را بداند، به تو زیان نرساند. شاید دوستت نیز روزی دشمنت شود.
3. احساساتی شدن و عصبانیت:[15] آنهایی که بازیچه احساسات نمی شوند و بر خشم خویش مسلط هستند، بر حفظ اسرار خود و دیگران تواناترند.
4. جهالت و نادانی نسبت به سرانجام بد افشای راز.[16]
5. دشمنی نسبت به صاحب راز.[17]
6. وجود امکانات و وسایل ارتباطی عمومی از جمله: تلفن، اینترنت و…
خلاصه این که در یک تعبیر می توان عوامل کلی افشای راز را چنین بیان کرد:
تاریکی قلب، ضعف ایمان، سستی زبان، عادت به اذیت و آزار دیگران.[18]
4. راه های حفظ راز
1. کم حرفی و سکوت: رسول اکرم(ص) می فرماید: نجات مؤمن در حفظ زبانش است.[19]
2. تقویت اراده و عادت نفس به نگه داری اسرار.[20]
3. آگاهی و اندیشه نسبت به سرانجام وخیم افشای راز.[21]
4. تقویت ایمان و ترس از پروردگار.
ضرورت رازداری
هر انسانی در زندگی فردی و اجتماعی خویش، خواه ناخواه اسرار مگو دارد که بایستی در
نگه داری آن کوشا باشد. برخی از این اسرار مربوط به خودش و برخی مربوط به خانواده یا
جامعه اوست. امروزه با توجه به وجود ابزار پیشرفته و حساس جاسوسی و اطلاعاتی و
کاربرد گسترده آنها برای دگرگونی سرنوشت ملت ها، ضرورت رازداری، بدیهی و
انکارناپذیر است و گذشته از آنکه فضیلتی اخلاقی به شمار می آید، در نیک بختی انسان ها نیز
تأثیر بسزا دارد. امیرمؤمنان علی علیه السلام فرموده است:
اَلظَّفَرُ بِالحَزْمِ وَالْحَزْمُ بِإِجالَةِ الرَّأیِ وَالرَّأْیُ بِتَحصینِ الأَسْرارِ.
پیروزی، به محکم کاری بسته است و آن هم به اندیشه بستگی دارد و اندیشه نیز به
نگه داری رازهاست.
ایشان در سخنی دیگر، رسیدن به موفقیت را در سایه رازداری دانسته و فرموده است:
«أَنْجَحُ الأُمُورِ ما أَحاطَ بِهِ الکِتمانُ؛ موفق ترین کارها آن است که پنهان کاری آن را فراگیرد». در مقابل،
افشای اسرار سبب دوری از موفقیت و حتی سقوط و شکست فرد در راه تصمیم های او
می شود، چنان که حضرت صادق علیه السلام فرمود: «اِفشاءُ السِّرِّ سُقُوطٌ؛ برملا کردن راز، (مایه) سقوط
است».
هر فرد، خانواده، تشکیلات و جامعه ای، کم و بیش اسرار و اطلاعاتی دارند که دیگران
نباید از آنها آگاه شوند؛ زیرا آشکار ساختن آن برای دیگران، چه بسا آسیب ها و گرفتاری های
بزرگی در پی آورد.
پیام متن:
رازداری، فضیلتی اخلاقی است که در توفیق یافتن به انجام دادن کارها و
پیروزی و نیک بختی انسان ها نقش بسزایی دارد.
حفظ کردن رازهای خود
رازداری بر دو گونه است: یکی، راز دیگران را نگاه داشتن و دیگری، اسرار خود را پوشیدن و
آشکار نکردن. فاش کردن رازها، از ضعف نفس و سستی عقل است؛ چه اسرار آدمی از دو
حال بیرون نیست: یا بیان گر دولت و سعادت و نیک فرجامی است یا خبر از نکبت و شقاوت
و ناکامی می دهد. رازداری در هر دو حال نیکوست؛ زیرا اگر راز، از دولت و سعادت انسان
خبر دهد، اظهار آن موجب دشمنی بدخواهان و حسد ابنای زمان و توقع ارباب طمع و
دون همتان می شود و اگر راز، از ناکامی و نکبت آدمی خبر دهد، بروز آن، شماتت دشمنان و
اندوه دوستان و خفت در نظر ظاهربینان را در پی دارد. همچنین آن که رازدار خویش نیست،
نمی تواند اسرار دیگران را حفظ کند، چنان که امام علی علیه السلام می فرماید:
مَن ضَعُفَ عَنْ حِفْظِ سِرِّهِ لَم یَقْوَ لِسِّرِ غَیرهِ.
کسی که نتواند رازدار اسرار خود باشد، نمی تواند اسرار دیگران را نیز حفظ کند.
از سوی دیگر، شخصی که در حفظ اسرارش، ناتوان یا نسبت به آن بی اعتناست، نباید
توقع داشته باشد که مردم سرّ او را پوشیده نگاه دارند. امام رضا علیه السلام می فرماید: «لَم یَخُنْکَ الْاَمینُ
و لکِن اِئْتَمَدْتَ الخائنَ؛ امین به تو خیانت نکند، تویی که به خیانت کار امانت سپردی».
| خامشی به که ضمیر دل خویش | با کسی گفتن و گفتن که مگوی |
| ای سلیم، آب ز سرچشمه ببند | که چو پر شد، نتوان بستن جوی |
| سخنی در نهان نباید گفت | که بر انجمن نشاید گفت |
سعدی
پیام متن:
اسلام بر حفظ اسرار تأکید دارد؛ زیرا این امر، تمرینی است برای حفظ
آبروی خویش و پاسداری از رازهایی که دیگران نزد شخص به امانت
گذاشته اند.
رازگشایی
آدمی به رازداری خویش، از هر کسی تواناتر و شایسته تر است و آن گاه که او سرّ دل
می گشاید و تأکید می کند که این راز میان ما دو نفر بماند، چه بسا او نیز با دیگری همان راز را
در میان نهد و تأکید ورزد که این راز میان ما دو نفر بماند. سپس این عمل سلسله وار ادامه یابد
تا جایی که راز آدمی، آشکار و عمومی شود. در این حال، گناه آن جز بر گردن خود شخص
نیست که بار نخست، راز خویشتن را بی هیچ تأمل و تدبر به کسی که محرم اسرار و راز
نگه دار نبوده، گفته است. چنین شخصی نمی تواند از دیگران به خاطر افشای رازش دل گیر و
خشمگین شود؛ زیرا خود نیز پیش از همه از رازداری خویش دست برداشته است. حضرت
علی علیه السلام به رازگشایان چنین می فرماید:
وَالْمَرءُ اَحفَظُ لِسرِّهِ وَ رُبَّ ساعٍ فیما یَضُرُّهُ.
و انسان اسرار خویش را بهتر از هر کس دیگری می تواند حفظ کند. بسیارند کسانی که بر
زیان خود می کوشند.
بنابراین، آدمی باید مراقبت کند در اینکه چه می گوید و با که می گوید. آیا هر کسی
شایستگی شنیدن همه گفته های او را دارد یا خیر؟ ممکن است کسی رازی را بشنود، آن گاه نه
از سر دشمنی، بلکه به خاطر نداشتن ظرفیت درونی و آمادگی روحی بر پذیرش آن سخن،
ناخودآگاه به افشای آن بپردازد. ازاین رو، حقایقی هست که برای برخی از افراد، به ویژه آنها که دل
و جانشان را زنگار هوای نفس و نادانی و لجاجت دربرگرفته است، باید همیشه ناگفته بماند.
| به شمشیرم زد و با کس نگفتم | که راز دوست از دشمن نهان به |
حافظ
پیام متن:
1. آدمی، بیش از هر کس دیگر می تواند رازنگه دار خود باشد.
2. راز را به نااهلان و آنها که از ظرفیت کافی بی بهره اند، نباید سپرد.
حفظ راز شخصی، مقدمه ای برای رازداری دیگران
چنین نیست که انسان راز خویش با هیچ کس نگوید، بلکه گفتن راز و با محرم اسرار درددل
کردن، روح و جان را سبک می کند و آدمی با پشتیبانی دیگران دلگرم و آرام می شود که البته در
این میان، بهترین رازدار بندگان، خالق ستار و پرده پوشی است که:
| حدیث دوست نگویم مگر به حضرت دوست | که آشنا سخن آشنا نگه دارد |
حافظ
آن هنگام که پیامبر اسلام از مأموریت هجرت خویش به مدینه باخبر شد، باید شخصی را
انتخاب می کرد که این راز را با او در میان نهد تا یاری اش کند. در آن حال، پیامبر خدا(ص)
تنها یک تن را یافت که بتواند به او اعتماد کند و این شخص، کسی جز علی علیه السلام نبود و آن گاه
مهر اسرار خویش مهر از نزد او گشود که:
| رازی که بر غیر نگفتیم و نگوییم | با دوست بگوییم که او محرم راز است |
حافظ
زمانی که اسرار، نگفتنی است یا شنوای راز، محرم نیست، دل باید صندوق و نگاه دار
باشد و از امانت خویش به بهترین صورت امانت داری کند و آن را به گاه ضرورت نیز جز به
امانتدار نسپارد و این فرموده زیبای امیرالمؤمنین علی علیه السلام را در نظر داشته باشد که: «صَدْرُ
العاقِلِ صُندُوقُ سِرِّهِ؛ سینه انسان عاقل، صندوق اسرار است».
یکی از ویژگی های پیامبر خدا، امانتداری و رازداری ایشان بود. او هرگز راز کسی را
برملا و خیانت در امانت نکرد. ما نیز به پیروی از این معطرترین گل بوستان آفرینش، از
افشای هر آنچه به عنوان راز به ما به امانت سپرده اند، باید خودداری کنیم.
| غم حبیب نهان به ز گفت وگوی رقیب | که نیست سینه ارباب کینه محرم راز |
حافظ
پیام متن:
1. گاهی در میان گذاشتن راز با کسانی که محرم اسرار هستند، موجب
سبکی روح و آسودگی درون می شود.
2. راز را تنها به اهل آن باید گفت.
عوامل افشای راز
برخی عوامل که به افشای رازها می انجامند، عبارتند از:
1. پرحرفی: اشخاص پرحرف، برای اشباع میل سخن گویی، از هر دری سخن به میان
می آورند و یافته های خویش را به دیگران انتقال می دهند. چنین کاری سبب پرده برداشتن از
اسرار آدمی می شود.
2. عقده حقارت: در هم نشینی ها گاه از مطالب گوناگون سخن می گویند. افرادی که کمبود
شخصیت و ضعف نفس دارند، می کوشند تا با سخنانی جدید، نظر حاضران را به خود جلب
و احساس حقارت خود را جبران کنند و بدین ترتیب، برخی رازها را برملا می سازند.
3. دوستی و رفاقت: سومین انگیزه فاش سازی اسرار، دوستی ها و رفاقت هاست. شخص
دانای اسرار باید توجه داشته باشد که مرز دوستی و رفاقت را از حریم اسرار پنهانی خویش
جدا کند و نه تنها اسرار خود، بلکه اسرار شخصی دیگران را نیز در اختیار دوستانش قرار
ندهد. حضرت صادق علیه السلام فلسفه این کار را چنین بیان می فرماید:
لا تُطلِعْ صَدیقَکَ مِنْ سِرِّکَ اِلاّ عَلی مالَوِا اطَّلَعَ عَلَیْهِ عَدُوُّکَ لَم یَضُرَّکَ فَاِنَّ الصَّدیقَ قَدْ یَکُونُ
عَدُوُّکَ یَوماً ما.
دوستت را بر آن مقدار از اسرارت آگاه ساز که اگر دشمنت هم آن را بداند، به تو زیان
نرساند. شاید دوستت نیز روزی دشمن تو شود.
4. احساساتی شدن و عصبانیت: یکی دیگر از عوامل افشای اسرار، صبر نکردن بر
بدی هاست. بسیار اتفاق می افتد که فرد یا افرادی بر اثر ناراحتی از شخصی و سپس
احساساتی شدن، اسراری را فاش می سازند، ولی پس از آن، دچار پشیمانی می شوند. بر این
اساس، آنهاکه بازیچه احساسات نمی شوند و بر خشم خویش مسلط هستند، بر حفظ اسرار
خود و دیگران تواناترند.
پیام متن:
پرحرفی، ضعف شخصیت، اعتماد کامل کردن به دوست و کنترل
نداشتن بر احساسات و غضب، از عوامل افشار راز هستند، بنابراین، آنان
که نگران افشای راز خود هستند، باید در این مواقع، کاملاً هوشیار باشند.
