رسوم شب یلدا و تاریخچه ی آن
شب یلدا یا شب چله آخرین روز آذرماه، شب اول زمستان و درازترین شب سال
است. ایرانیان باستان با باور اینکه فردای شب یلدا با دمیدن خورشید، روزها
بلند تر شده و تابش نور ایزدی افزونی می یابد، آخر پاییز و اول زمستان را
شب زایش مهر یا زایش خورشید می خواندند و برای آن جشن بزرگی برپا می کردند.
این جشن در ماه پارسی «دی» قرار دارد که نام آفریننده در زمان قبل از زرتشتیان بوده است که بعدها او به نام آفریننده نور معروف شد.
نور، روز و روشنایی خورشید، نشانه هایی از آفریدگار بود در حالی که شب،
تاریکی و سرما نشانه هایی از اهریمن. مشاهده تغییرات مداوم شب و روز مردم
را به این باور رسانده بود که شب و روز یا روشنایی و تاریکی در یک جنگ
همیشگی به سر می برند. روزهای بلندتر روزهای پیروزی روشنایی بود، در حالی که روزهای کوتاه تر نشانه یی از غلبه تاریکی.
ادامه ی مطلب را دنبال کنید . . .
● پیشینه جشن
یلدا و جشن هایی که در این شب برگزار می شود، یک سنت باستانی است. این جشن
مراسمی آریایی است و پیروان میتراییسم آن را از هزاران سال پیش در ایران
برگزار می کرده اند. یلدا روز تولد میترا یا مهر است. این جشن به اندازه
زمانی که مردم فصول را تعیین کردند کهن است.
● مراسم و آداب جشن
برای در امان بودن از خطر اهریمن، در این شب همه دور هم جمع می شدند و با برافروختن آتش از خورشید طلب برکت می کردند.
آیین شب یلدا یا شب چله، خوردن آجیل مخصوص، هندوانه، انار و شیرینی و میوه
های گوناگون است که همه جنبه نمادی دارند و نشانه برکت، تندرستی، فراوانی و
شادکامی هستند. در این شب هم مثل جشن تیرگان، فال گرفتن از کتاب حافظ
مرسوم است. حاضران با انتخاب و شکستن گردو از روی پوکی و یا پری آن، آینده
گویی می کنند.
جشن شب یلدا جشنی است که از ۷ هزارسال پیش تاکنون در میان ایرانیان برگزار
می شود. ۷ هزار سال پیش نیاکان ما به دانش گاه شماری دست پیدا کردند و
دریافتند که نخستین شب زمستان بلندترین شب سال است.
یکی دیگر از دلایل برگزاری این جشن، شب زادروز ایزدمهر یا میترا است. مهر
به معنای خورشید است و تاریخ پرستش آن در میان ایرانی ها و آریایی ها به
پیش از دین زرتشت بازمی گردد که پس از ظهور زرتشت این پیامبر او را
اهورامزدا تعریف کرد. یکی از ایزدان اهورایی مهر بود که هم اکنون بخشی از
اوستا به نامش نامگذاری شده.
در «مهریشت» اوستا آمده است؛ «مهر از آسمان با هزاران چشم بر ایرانی می نگرد تا دروغی نگوید».
● آیین های جشن شب یلدا
یکی از آیین های شب یلدا در ایران، تفال با دیوان حافظ است. مردم دیوان
اشعار لسان الغیب را با نیت بهروزی و شادکامی می گشایند و فال دل خویش را
از او طلب می کنند.
در برخی دیگر از جاهای ایران نیز شاهنامه خوانی رواج دارد. بازگویی خاطرات و
قصه گویی پدربزرگ ها و مادربزرگ ها نیز یکی از مواردی است که یلدا را برای
خانواده ایرانی دلپذیرتر می کند. اما همه اینها ترفندهایی است تا خانواده
ها گرد یکدیگر آیند و بلندترین شب سال را با شادی و خرسندی به سپیده
برسانند.
در سراسر ایران زمین، جایی را نمی یابید که خوردن هندوانه در شب یلدا جزء
آداب و شیوه آن نباشد. در جاهای گوناگون ایران، گونه های تنقلات و خوراکی
ها به تبع ژیرامون و شیوه زندگی مردم منطقه بهره برده می شود اما هندوانه
میوه ای است که هیچ گاه از قلم نمی افتد، زیرا شمار زیادی به این باورند که
اگر مقداری هندوانه در شب چله بخورند در سراسر چله بزرگ و کوچک یعنی
زمستانی که در پیش دارند سرما و بیماری بر آنها غلبه نخواهد کرد.
مردم شیراز در شب یلدا به شب زنده داری می پردازند و برخی نیز بسیاری از دوستان و بستگان خود را دعوت می کنند.
آنها در این شب سفره یی می گسترانند که بی شباهت به سفره هفت سین نوروز
نیست و در آن آینه را جای می دهند. گونه های بی شمار آجیل و تنقلاتی چون
نخودچی، کشمش، حلواشکری، رنگینک و خرما و میوه هایی چون انار و به ویژه
هندوانه خوراکی های این شب را تشکیل می دهند.
در آذربایجان مردم هندوانه چله (چیله قارپوزی) می خوردند و باور دارند که
با خوردن هندوانه لرز و سوز و سرما به تن آنها تاثیری ندارد.
در اردبیل رسم است که مردم، چله بزرگ را سوگند می دهند که زیاد سخت نگیرد و
معمولاً گندم برشته (قورقا) و هندوانه و سبزه و مغزگردو و نخودچی و کشمش
می خورند. در گیلان هندوانه را حتماً فراهم می کنند و باورمندند که هرکس در
شب چله هندوانه بخورد در تابستان احساس تشنگی نمی کند و در زمستان سرما را
حس نخواهد کرد. «آوکونوس» یکی دیگر از میوه هایی است که در این منطقه در
شب یلدا رواج دارد و به روش خاصی تهیه می شود.
در فصل پاییز، ازگیل خام را در خمره می ریزند، خمره را پر از آب می کنند و
کمی نمک هم به آن می افزایند و در خم را می بندند و در گوشه یی خارج از
هوای گرم اتاق می گذارند، ازگیل سفت و خام، پس از مدتی پخته و آبدار و
خوشمزه می شود. آوکونوس (ازگیل) در اغلب خانه های گیلان تا بهار آینده یافت
می شود و هر زمان هوس کنند ازگیل و تازه و پخته را از خم بیرون می آورند و
آن را با گلپر و نمک در سینه کش آفتاب می خورند.بنا به روایت مردم کرمان
تا سحر انتظار می کشند تا از قارون افسانه یی استقبال کنند. قارون در پوشاک
هیزم شکن برای خانواده های فقیر تکه های چوب می آورد. این چوب ها به زر
دگرگون می شوند و برای آن خانواده، ثروت و روزی به همراه می آورند.
● جشن شب یلدا
جشن شب یلدا یک جشن کاملاً زنده است و همه مسیحیان جهان این جشن را با نام
جشن تولد مسیح برگزار می کنند. یلدا و مراسمی که در نخستین شب بلند زمستان و
بلندترین شب سال برپا می کنند سابقه یی بسیار دراز داشته و مربوط می شود
به ایزد مهر.
این جشن که یکی از کهن ترین جشن های ایران باستان است در اصطلاح به آن شب
چله هم می گویند. چله بزرگ از یکمین روز دی ماه جشن خرم روز تا دهم بهمن که
جشن سده است به طول می انجامد و آن را چله بزرگ می نامند به آن دلیل که
شدت سرما بیشتر است، آنگاه چله کوچک فرا می رسد که دهم از بهمن تا بیستم
اسفند به طول می انجامد و سرما کم کم کاسته می شود.
چله اول که اولین روز زمستان و یا نخستین شب آن است تولد مهر و خورشید شکست
ناپذیر است، زیرا مردم دوره های گذشته که پایه زندگی شان برکشاورزی و
چوپانی قرار داشت و در طول سال با سپری شدن فصل ها و تضادهای طبیعت خو
داشتند و براثر تجربه و گذشت زمان با گردش خورشید و تغییر فصول و بلندی و
کوتاهی روز و شب و جهت حرکت و قرار ستارگان آشنایی یافته و کارها و
فعالیتشان را براساس آن تنظیم می کردند و به تدریج دریافتند که کوتاهترین
روزها آخرین روز پاییز یعنی سی ام آذر و بلندترین شب ها شب اول زمستان است
اما بلافاصله بعد از این با آغاز دی روزها بلندتر و شب ها کوتاه تر می شود.
اقوام قدیم آریایی جشن تولد آفتاب را آغاز زمستان می گرفتند خصوصاً ژرمن ها
که این ماه را به خدای آفتاب نسبت می دهند و زیاد هم بی تناسب نیست چرا که
آغاز زمستان مثل تولد خورشید است که از آن روز در نصف کره شمالی رو به
افزایش و ارتفاع و درخشندگی می گذارد و هر روز قوی تر می شود. در این شب
آتش برمی افروختند تا تاریکی و عاملان اهریمنی و شیاطین نابود شده و
بگریزند و همچنان که خورشید به مناسبت فروغ و گرمای کارسازش تقدس پیدا کرده
بود آتش نیز همان والایی را نزد مردمان دارا شد.
چون تاریکی فرا می رسید در پرتو روشنایی آتش تاریکی اهریمنی را از بین می
بردند. در شب یلدا یا تولد خورشید افراد دور هم جمع می شدند و جهت رفع این
نحوست آتش می افروختند و خوان ویژه مانند سفره یی که عید نوروز تهیه می
کنند اما محتویات آن متفاوت است می گستراندند و هر آنچه میوه تازه فصل که
نگهداری شده بود و میوه های خشک در سفره می نهادند.
این سفره جنبه دینی داشته و مقدس بود و از ایزد خورشید روشنایی و برکت می
طلبیدند تا در زمستان به خوشی سر کنند و میوه های تازه و خشک و چیزهای دیگر
در سفره تمثیلی از آن بود که بهار و تابستانی پربرکت داشته باشند و همه شب
را در پرتو چراغ و نور و آتش می گذراندند تا اهریمن فرصت دژخویی و تباهی
نیابد. سفره شب یلدا سفره میزد است و میزد عبارت است از میوه های تر و خشک و
آجیل یا به اصطلاح زرتشتیان لرک که از لوازم این جشن بود که به افتخار و
ویژگی مهر یا خورشید برگزار می شد.
امروز هم ایرانیان در سراسر جهان این جشن زیبا را در کنار یکدیگر برگزار می کنند و به خواندن شاهنامه و گرفتن فال حافظ می پردازند.
نگاه اسلام به اصل مشورت و شورا
اصل مشورت و تبادل نظر با صاحبان فکر و
اندیشه و تجربه در تاریخ بشر قلمروی وسیع تر از زندگی جمعی داشته است.
انسان ها همواره در حل مشکلات و رهیابی به نظرات صائب و رهایی از بن بست ها
در حیطه زندگی فردی و اجتماعی به این اصل متوسل شده اند. عمده ترین نقطه
عطف ها و تحولات اساسی در زندگی انسان ها وقتی رخ داده است که انسان از
پوسته خودمحوری و تکروی و خودکامگی بیرون آمده و از جمع و تفکر جمعی حرکت
را آغاز نموده است.
به
طور قطع و یقین پیشرفت و توسعه هر جامعه و کشوری منوط به بهره مندی از عقل
و خرد در حیات جمعی است. اگر نگاهی اجمالی به علل و عوامل عقب ماندگی
کشورهای توسعه نیافته بیفکنیم به جرات می توان گفت یکی از علل و اصلی آن
سلطه انسان های مستبد و بی کفایت و عدم بهره برداری از سازوکارهای عقل جمعی
و مدیریت مشورتی است.
برای جوامع توسعه یافته ویژگی ها و خصوصیات مختلفی را بیان نموده اند که دو ویژگی مهم آن به شرح ذیل می باشد.
1 ـ عموم مردم منطق و شیوه های کار جمعی و شورایی را بیاموزند.
جوامع
توسعه یافته جوامعی هستند که افراد آن تعلیم یافته اند تا کار فردی و کار
جمعی را از یکدیگر تمیز دهند زیرا هر یک از این کارها ویژگی ها و الزامات
خاص خود را دارد کار جمعی و شورائی ضرورتا خود محوری و استبداد فکری را به
حداقل می رساند و به شکل گیری اندیشه تصحیح اندیشه ها و یافتن راه حل های
منطقی و صحیح و علمی کمک می نماید و به عکس العمل ها و تصمیم ها جنبه
تدریجی می بخشد.
2 ـ تفکر از زمینه های استقرایی قوی برخوردار باشد.
اگر
در جامعه فضای باز برای فکر کردن اندیشیدن اظهارنظر کردن و بیان آرا
نظریات قضاوت و برخوردهای غیر کلیشه ای وجود نداشته باشد آن جامعه گرفتار
چارچوبی خواهد شد که خروج از آن کار سهلی نخواهد بود. تفکر استقرایی یعنی
باز بودن فضای جامعه به مشاهدات نوین تحمل آرا مختلف صحه گذاشتن بر تفاوت
های انسانی مشورت و رایزنی با صاحبان اندیشه و خرد عدم تعجیل و شتابزدگی در
قضاوت و استنباط و پرهیز از پیشداوری.
در
آموزه های دینی پدیده جماعت و شوری حکایت از واقعیتی عینی دارد که: «مردم
در صورت تشکیل جمعی برای تحقق اهداف معقول میتوانند از فهم عقل و وجدان
یکدیگر بهره برداری کنند و هریک از آنان کتابی گشوده در مقابل دیدگان دیگری
باشند.
اجتماع و تفاهم انسانی
کمترین نتیجه ای که در بردارد آن است که نتیجه تفکر را به تصاعد حسابی و
گاه هندسی ارتقا می بخشد. اصل شوری نعمت بزرگ خداوند برای انسان هاست آنان
را به خود متکی می سازد و از داشتن استعدادها و امکانات و نیروهای سازنده
آگاه می نماید و ایشان را به اصل تفاهم و ایجاد هماهنگی در زندگی قادر می
نماید. خداوند با این اصل مشورت اثبات می کند که موجودی دارای شایستگی
زندگی است که عقل و شعور داشته باشد.
خداوند
متعال در قرآن کریم شورا را مبنای سلوک و رفتار متقابل مردم دانسته و آن
را یکی از خصائص برجسته مومنان و در ردیف اطاعت از امر خدا و برپاداشتن
نماز قرار داده است تا بدین ترتیب راه خیره سری خودمحوری و استبداد بر روی
افراد بسته شود. حتی پیامبر اکرم (ص) علیرغم داشتن مراتب مطلق عقل و اندیشه
و متکی بودن به وحی الهی موظف به مشورت با اطرافین خود گردیده است.
پیامبراسلام
(ص) در کلیه مسائل سیاسی اجتماعی اقتصادی و خصوصا امور نظامی که از حساسیت
ویژه ای برخوردار می باشد با اصحاب و یاران خود به مشورت می پرداختند که
از جمله می توان به تشکیل شورای نظامی بدر احد تبوک فتح مکه صلح حدیبیه جنگ
احزاب و… اشاره نمود. در اهمیت شورا و مشورت همین بس که در قرآن سوره ای
به نام «شورا» نامگذاری شده است و بیش از 200 روایات از پیامبر(ص) و ائمه
معصومین (ع) در رابطه با آثار اهمیت جایگاه و ضرورت مشورت بیان گردیده است.
پیامبر(ص) فرمود: هرگز هیچ یک از شما کاری انجام ندهد مگر آن که مشورت
کند.
حضرت علی (ع) می فرمایند: انسان عاقل هرگز خود را از مشورت بی نیاز نمی بیند.
به
طور کلی پیامبر عظیم الشان اسلام و ائمه هدی (ع) در روایات زیادی شورا را
مطمئن ترین پشتیبان داشته و به کار بستن آن را برای نیل به بهترین و صحیح
ترین راه و جلوگیری از اشتباه و خطا تاکید نموده و استبداد رای را موجب
هلاکت لغزش و عدم سعادت و بهروزی فرد و جامعه دانسته اند.
فواید آثار و حکمت های نهفته در شورا
با
استناد به روایات و تکیه بر یافته های تجربی و عقلانی بشری می توان به
صراحت اعلام نمود در امر مشورت چه در حوزه های فردی و حوزه های اجتماعی و
چه در عرصه های حکومتی و مدیریتی آثار و فواید بسیار مترتب بوده و حکمت های
فراوانی در آن نهفته است که اشاره می گردد
1 ـ شخصیت دادن و تکریم افراد
2 ـ آزمایش مردم و شناسایی نخبگان
3 ـ انتخاب بهترین راه برنامه و تصمیم
4 ـ ایمنی از خطا و پشیمانی هلاکت و سقوط
5 ـ بهره مندی از حمایت و پشتیبانی مردم
6 ـ مشاوره برای جلوگیری از انتقادهای بیجا
7 ـ برای جلوگیری از عمل زدگی مدیران و فرماندهان
8 ـ برای نیل به حیات طیبه و زندگی واقعی
9 ـ برای ورزیدگی نیروی فکر و اندیشه
10 ـ برای جلوگیری از استبداد فکری و دیکتاتوری
11 ـ به منظور توسعه فرهنگ مشارکتی و تقویت احساس مسئولیت همگانی
12 ـ جهت رهایی از تحیر و سرگردانی در تصمیم گیریها
13 ـ کشف مجهولات و باز شدن دریچه های علم و معرفت
ویژگی های و صفات مشاورین
مشاوران بعنوان افراد یا تیم
های تصمیم ساز در صورت برخورداری از شایستگی های لازم نقش زیادی در افزایش
سطح کارآمدی نهادهای تصمیم گیر ایفا می نمایند.
بنابراین
باید در گزینش آنان نهایت دقت را نمود «معمولا از تصمیم گیری به عنوان
انتخاب بهترین راه از میان شقوق متصور برای نیل به هدفی یاد می شود.»
به
همین دلیل لازم است مدیران و فرماندهان برای نیل به تصمیمات صحیح با
مشاورین واجد شرایط رایزنی و تبادل نظر نمایند و پس از آن بدون تزلزل و
مماشات با توکل به خداوند قاطعانه تصمیم گیری نمایند. امام علی (ع) ویژگی
های زیر را برای مشاور لازم می دانند. «تقوا خردمندی دوراندیشی دلسوزی تخصص
دانش و آگاهی اهل تجربه نداشتن کینه و دشمن دوری از بخل حریص نبودن ترسو
نبودن صداقت شجاعت و سرانجام مشاوره با جوانان هوشمند و پیران با تجربه.»
