خون در ادرار نشانه چیست؟
دیدن خون در بیشتر موارد باعث ترس می‌شود. حالا تصور کنید فردی که
خودش از خون می‌ترسد متوجه وجود خون در ادرارش شود. قطعا نگران خواهد شد
ولی پزشکان می‌گویند وجود خون در ادرار گاهی دلایل بسیار ساده‌ای دارد؛ از
ورزش شدید گرفته تا عادت ماهیانه. اما آن سوی قضیه را هم باید در نظر گرفت.
برخی عفونت‌ها و سرطان‌ها نیز ممکن است با علامتی مانند ادرار خونی، خود
را نشان بدهند.
با دکتر محمدرضا صفری‌نژاد، متخصص اورولوژی و استاد دانشگاه، درباره دلایل و درمان‌های بروز و ظهور خون در ادرار گفت‌وگو کرده‌ایم.
علت وجود خون در ادرار چیست؟
عوامل متعددی در بروز این مشکل نقش دارند. عادت ماهیانه، ورزش بیش از حد،
فعالیت جنسی، ابتلا به بیماری‌های ویروسی، ضربه و عفونت و… می‌توانند باعث
ظاهرشدن خون در ادرار شوند. البته عوامل خطرناک دیگری نیز در ایجاد این
مشکل نقش دارند؛ از سرطان کلیه و مثانه گرفته تا وجود التهاب در کلیه،
مثانه، مجرا و پروستات و ابتلا به بیماری پلی‌کیستیک کلیه. البته بیماری
پلی‌کیستیک کلیه را نباید با کیست ساده کلیه اشتباه گرفت چون در این بیماری
هر دو کلیه پر از کیست‌های متعدد است. این بیماری ارثی باعث می‌شود در هر
دو کلیه، کیست‌های پر از مایع به شکل خوشه انگور ایجاد شود و معمولا در دهه
پنجم زندگی به نارسایی کلیه می‌انجامد. گاهی هم علت مشخص نمی‌شود که
معمولا این موارد خطرناک نیستند.
مصرف داروها هم می‌تواند باعث بروز این مشکل شود؟
بله، از دیگر علل نسبتا شایع وجود خون در ادرار مصرف داروهای ضدانعقادی مثل
وارفارین، هپارین و آسپیرین است. البته بروز لخته‌های خون و ابتلا به
بیماری‌هایی هم که باعث اختلال انعقادی می‌شوند مثل هموفیلی و کم‌خونی
داسی‌شکل که در آن گلبول‌های قرمز به شکل داس درمی‌آیند، در بروز این عارضه
نقش دارد.
آیا در سنین مختلف، علت وجود خون در ادرار متفاوت است؟
بله، در دوران خردسالی، بیشتر به علت وجود کلسیم در ادرار، بروز عفونتهای
ادراری و بیماری‌های مادرزادی کلیه و در سنین نوجوانی و جوانی و بزرگسالان
به علت ابتلا به سنگ کلیه، عفونتهای کلیه و بیماری‌های التهابی کلیه، خون
در ادرار دیده می‌شود. در سنین سالخوردگی نیز علت این مشکل بیشتر ابتلا به
سرطانهای سیستم ادراری یا بیماری‌های پروستات است.
آیا در همه موارد فرد خون را در ادرار مشاهده می‌کند یا اینکه این مشکل به‌راحتی قابل‌تشخیص نیست؟
در مواردی خود بیمار می‌تواند خون را در ادرار مشاهده کند که به
آن «خون آشکار» می‌گویند اما در حالت دیگر که بسیار هم شایع است، بیمار در
ادرار، خونی مشاهده نمی‌کند و فقط با انجام آزمایش می‌توان به آن پی برد که
به آن «خون مخفی» می‌گویند. در بسیاری از موارد، خونی که در ادرار دفع
می‌شود قابل‌مشاهده نیست و ادرار تغییررنگ ندارد، بنابراین افراد از این
موضوع مطلع نیستند. اگر خون آشکار مشاهده شود، رنگ ادرار به قرمز، صورتی یا
به رنگ نوشابه سیاه (قهوه‌ای یا شبیه چای) تغییر می‌کند. علت این تغییررنگ
وجود گلبول قرمز در ادرار است. حتی وجود مقدار اندک خون باعث تغییر رنگ
ادرار می‌شود. ممکن است فرد دچار علایم دیگری مانند درد شکم، کاهش شدت
ادرار، تب، ادرار مکرر، درد حین ادرار و تمایل شدید به ادرار کردن نیز شود.
با توجه به اینکه وجود این مشکل می‌تواند نشان‌دهنده بیماری‌های مهم سیستم
ادراری باشد، لازم است حتما با انجام بررسی‌های لازم علت این مشکل تشخیص
داده شود.
چه کسانی بیشتر در معرض خطر ابتلا به خون در ادرار هستند؟
بیمارانی که سابقه ابتلا به بیماری کلیوی، سنگ کلیه یا بزرگ شدن پروستات
(که بیشتر در مردان بالای ۵۰ سال دیده می‌شود) در آنها وجود داشته باشد و
افرادی که سیگار می‌کشند بیشتر در معرض هماچوری (خون در ادرار) هستند
به‌طوری که آنها باید به شکل دوره‌ای آزمایش ادرار انجام دهند. هرچند این
کار برای عموم مردم نیز توصیه می‌شود.
راههای تشخیص این عارضه چیست؟
وجود خون در ادرار را می‌توان با آزمایش ادرار تشخیص داد. در آزمایشگاه ظرف
مخصوصی به فرد داده می‌شود تا نمونه ادرار را در آن جمع‌آوری کند. روش
دیگر، استفاده از نوارهای مخصوص است. این نوارهای باریک قسمت‌های مختلف
رنگی دارند که هر قسمت مخصوص تشخیص یک مورد خاص در ادرار، مثل میزان قند و
تعداد گلبول‌های قرمز است. اگر ادرار حاوی گلبول قرمز (خون) باشد، قسمت
مربوط تغییر رنگ می‌دهد. اگر خون واضح در ادرار دیده شود یا تست نواری از
نظر وجود خون مثبت باشد، آزمایشگاه بررسی میکروسکوپی انجام می‌دهد تا تشخیص
تایید شود. وجود خون در ادرار باید ۴۸ ساعت بعد با آزمایش دوم تایید شود.
برای تشخیص علت، معمولا به اقدام‌های اضافی مثل روش‌های تصویربرداری،
سیستوسکوپی (که در آن با آندوسکوپ مجرای ادرار، پروستات و مثانه بررسی
می‌شوند) و گاهی نمونه‌برداری از کلیه نیاز است. مردان بالای ۵۰ سال که علت
خاصی برای یافتن خون در ادرارشان پیدا نشده، باید از نظر سرطان پروستات،
آزمایش آنتی‌ژن اختصاصی پروستات (PSA) بررسی شوند. البته تمام این اقدام‌ها
لازم نیست برای یک فرد انجام شود و در هر مرحله که پزشک به تشخیص برسد،
اقدام‌های بیشتر ضرورتی ندارد.
کمی هم در مورد روش‌های درمانی این مشکل توضیح می‌دهید؟
درمان خون در ادرار به علت آن بستگی دارد. اگر مشکل سنگ یا عفونت باشد،
درمان اختصاصی انجام می‌شود. اگر هم علت بروز آن، مصرف داروهای ضدانعقادی
باشد، میزان دارو اصلاح خواهد شد. در مواردی هم که علت واقعی در بررسی‌های
پزشکی یافت نمی‌شود، توصیه می‌شود سالانه با انجام آزمایش، ادرار کنترل
شود تا پزشک مطمئن شود که هیچ تغییری رخ نداده است.
حرف آخر؟
به رنگ ادرار خود توجه کنید و هرگونه تغییر رنگ را جدی بگیرید و برای بررسی
وجود تومور یا سنگ به پزشک مراجعه کنید. وجود خون در ادرار، درد حین
ادرار، تکرر ادرار یا احساس نیاز بی‌مورد به ادرار از نشانه‌های رایج سرطان
مثانه هستند که باید به آنها توجه کرد. هرچند وجود این نشانه‌ها، صددرصد
به معنای وجود سرطان مثانه نیست و عفونت‌ها، سنگ‌های مثانه و تومورهای
خوش‌خیم نیز می‌توانند باعث بروز این علایم شوند. پزشکان باید توجه کنند
گاهی مصرف برخی مواد و آلوده شدن نمونه ادرار با ترشحات واژن یا بتادین و
بروز کم‌آبی شدید در بدن یا حتی انجام فعالیت‌های ورزشی سنگین و… باعث
می‌شود نتیجه آزمایش به صورت کاذب مثبت نشان داده شود یعنی با آنکه نتیجه
آزمایش وجود خون در ادرار را تایید می‌کند، در حقیقت خونی در ادرار وجود
ندارد. از سوی دیگر، مصرف موادغذایی حاوی ویتامین C، مصرف دارویی مانند
کاپتوپریل یا وجود پروتئین در ادرار و کاهش pH ادرار به کمتر از ۵ (خوردن
مواداسیدی) نیز باعث می‌شود نتیجه آزمایش از نظر وجود خون در ادرار به‌صورت
کاذب منفی نشان داده شود، درحالی که در حقیقت خون در ادرار وجود دارد.
دلایل و راههای پیشگیری از عفونت مثانه و کلیه
بروز عفونتهای ادراری، به سن و جنس افراد بستگی دارد. اگر
بخواهیم از دیدگاه جنسی موضوع را بررسی کنیم باید بگویم عفونت ادراری در
زنان شایع‌تر از مردان است، زیرا مجرای ادراری در زنان کوتاه‌تر بوده و
باکتری راحت‌تر وارد پیشابراه می‌شود.
جام جم سرا:
نشانه‌های عفونت ادراری کدام است و چگونه عوامل بیماریزا وارد مثانه می‌شود و مهم‌تر اینکه چه کنیم به این بیماری مبتلا نشویم؟
عفونتهای ادراری
باکتری‌ها اغلب از ناحیه دستگاه گوارش
یعنی مقعد به دستگاه ادراری تحتانی ورود پیدا می‌کنند. همچنین میزان شیوع
در زنان متاهل بیش از زنان مجرد است، چون با ازدواج، فلور نرمال واژن زن
تغییر کرده (واژن فاصله اندکی با پیشابراه دارد) و این نیز عاملی برای بروز
عفونت در زنان است. اما اگر بخواهیم از نظر سنی بررسی کنیم، در صورتی که
در کودک پسری یک بار عفونت ادراری دیده شود این علامت برای ما هشداردهنده
خواهد بود، زیرا می‌تواند به دلیل نقص مادرزادی در مجرای ادراری او باشد.
اما در کودکان دختر که دچار دو یا چند بار
عفونت شوند، گرچه پیگیری ضروری است و علت دقیق آن باید مشخص شود، ولی
عفونت ادراری آنها به اندازه عفونت ادراری در کودکان پسر اهمیت ندارد.
مورد بعدی شیوع عفونت ادراری در مردان
میانسال است. غده پروستات در همه مردان به طور فیزیولوژیک شروع به رشد
می‌کند و حجیم‌تر می‌شود. این افزایش حجم، اجازه تخلیه کامل مثانه را
نمی‌دهد. ادرار احتباس یافته و محیط غیراستریل احتمال عفونت ادراری را بالا
می‌برد. بنابراین در مردان میانسال نیز عفونت ادراری شیوع بیشتری دارد.
کلیه‌ها، میزنای و مثانه، دستگاه ادراری
را تشکیل می‌دهند. محیط دستگاه ادراری باید استریل و فاقد باکتری باشد و
وقتی باکتری وارد این محیط می‌شود علائمی در بدن فرد بیمار به وجود می‌آورد
که ممکن است ابتدا مشکل چندانی پدید نیاورند، ولی با ازدیاد عامل بیماریزا
بتدریج زندگی بیمار دچار اختلال می‌شود و بیمار از حضور در جمع و فعالیت
روزانه خود باز خواهد ماند. البته با پیشرفت عفونت ادراری، عوارضی جدی نیز
دیده می‌شود که خطرناک است.
عفونت ادراری بر اثر ورود باکتری به محیط
مثانه رخ می‌دهد. این باکتری‌ها با ورود به مجرای ادراری و مثانه، به جداره
آن حمله می‌کنند و باعث قرمزی، التهاب و واکنش در دستگاه ادراری تحتانی
می‌شوند. اولین واکنش التهابی، تکرر ادرار و سوزش است. البته در دستگاه
ادراری بعضی بیماران باکتری وجود دارد، ولی اصلا علائم واضحی ندارند و به
طور اتفاقی و در آزمایش‌های کلینیکی شاهد بالا رفتن باکتری در اوره هستیم،
اما علائم به تکرر ادرار و سوزش ختم نمی‌شود، بلکه با رشد سریع باکتری‌ها،
درد زیر شکم یا پهلو‌ها، دفع قطره‌قطره ادرار، احساس پر بودن مثانه، بوی بد
ادرار، خون در مثانه یا تیره‌شدن رنگ ادرار نیز به دیگر نشانه‌ها اضافه
خواهد شد.
علل عفونت مثانه
– میکروب‌ها از از بیرون بدن وارد پیشابراه شوند.
– این عفونت در زنان بسیار شایع است، زیرا مدخل پیشابراه با مخرج فاصله کمی
دارد و عفونت به سادگی از یک نقطه به نقطه دیگر انتقال می‌یابد.
– در زنان طول پیشابراه کوتاه‌تر است و عفونت به سادگی این مسافت کم را تا مثانه طی می‌کند.
– عفونتهای کلیه می‌تواند پخش شود و مثانه را نیز مبتلا کند.
– آسیب به پیشابراه
– استفاده از کاتر ادراری برای تخلیه مثانه، مثلاً پس از زایمان یا جراحی
– باکتری‌هایی که از راه پوست اطراف ناحیه تناسلی و مقعدی به مجاری ادراری راه می‌یابند.
– استرس
– مصرف الکل
– افزایش فعالیت جنسی در زنان باعث آسیب رسیدن به پیشابراه می‌شود.
– عفونت در سایر بخش‌های دستگاه ادراری ـ تناسلی
– کاهش مقاومت بدن
– پوشیدن لباس زیر تنگ و بدون تبادل هوا
– نشستن در وان پر از آبی که آلوده باشد.
– شل شدن و افتادگی اجزای دستگاه ادراری ـ تناسلی در زنان
– نگه داشتن ادرار برای مدت خیلی طولانی
علایم بیماری کلیه
گلومرلونفریت خفیف هیچ علامتی ایجاد
نمی‌کند و تشخیص آن تنها با آزمایش ادرار می‌سر می‌شود. گلومرولونفریت
شدید علایم زیر را ایجاد می‌کند:
۱. ادرار تیره یا کمی قرمز
۲. احساس کسالت
۳. خواب‌آلودگی
۴. تهوع یا استفراغ
۵. سردرد
۶. گاهی تب
۷. بی‌اشتهایی
۸. کاهش ادرار
۹. تنگی نفس
۱۰. بالارفتن فشار خون
۱۱. وجود پروتئین در ادرار
۱۲. اختلال بینایی (به علت بالا بودن فشار خون)
۱۳. جمع‌شدن مایع در بدن، خصوصاً پف کردن چشم‌ها و ورم مچ پا (دکتر محسن وریانی – متخصص ارولوژی)
