حدیث هایی در مورد احترام به بزرگتر
تکریم کهنسالان
- و پروردگار تو مقرر داشته که جز او را نپرستید و با پدر و مادر احسان
کنید. اگر یکی از آن دو یا هر دو در کنار تو به پیری رسند، به آنها اُف
مگو! و بر آنها بانگ مزن و با آنها کریمانه سخن بگوی.
منبع:سوره ی اسراء-23
- حضرت امام رضا(علیه السّلام) از پدرش از جدش امام صادق (علیه السّلام)
حدیث کرده اند که فرموده اند: اگر خداوند برای جلوگیری از رنجش و آزار پدر و
مادر کلمه ای را کوتاه تر از ((اُف)) می دانست آن را در قرآن شریف می
آورد.
منبع: مجمع البیان، ج6،ص409
- رسول اکرم (صلّی الله علیه و آله و سلّم) درباره ی احترام به شخصیت
کهنسالان فرموده اند: یکی از صور تکریم و تعظیم ذات اقدس الهی احترام و
تجلیل سالخوردگان مسلمان است.
منبع: کافی،ج2،ص165
- حضرت امام رضا(علیه السّلام) فرموده اند: تو را سفارش می کنم که
خردسالان مسلمین را به فرزندی و میانسالان را به برادری و بزرگسالان را به
پدری بگیر، و همانند رفتاری که در خانه داری، به فرزندان مسلمین عطوفت کن،
به برادری دینیت بپیوند و به پدران دینیت نیکی نما.
منبع: مجلة الهادی، سال دوم، شماره 1،ص23
- رسول اکرم (صلّی الله علیه و آله و سلّم) فرموده اند: وجود پیران سالخورده بین شما، باعث افزایش فیض ربوبی و بسط نعمت های الهی است.
منبع: نهج الفصاحه، کلمه ی 1110،ص 222
- حضرت امام صادق(علیه السّلام) فرموده اند: وجود پیر سالخورده در خانواده اش همانند پیغمبر الهی است در بین امتش.
منبع: لئالی الاخبار،ص180
- رسول اکرم (صلّی الله علیه و آله و سلّم) فرموده اند: کسی که پیر
مسلمانی را توقیر و تجلیل نماید خداوند او را از ترس روز قیامت ایمن می
دارد.
منبع: لئالی الاخبار، ص181
- پیرمردی حضور رسول اکرم (صلّی الله علیه و آله و سلّم) شرفیاب شد،
کسانیکه در محضر آن حضرت نشسته بودند مراعات احترامش را ننمودند و در جا
دادن به او کندی و تسامح کردند. پیغمبر اکرم(صلّی الله علیه و آله و سلّم)
از این رفتار برخلاف ادب ناراحت شد، به آنان فرمودند: کسی که به خردسالان
ما تفضل و ترحم نکند و پیران ما را مورد تکریم و احترام قرار ندهد از ما
نیست و با ما بستگی و پیوستگی ندارد.
منبع: مجوعه ی ورام،ج1،ص34
- رسول خدا(صلّی الله علیه و آله و سلّم)فرمودند: از تجلیل خداست احترام کردن به مسلمان سپید موی.
منبع : اصول کافی جلد 4 ص 487
- امام صادق (علیه السّلام)فرمودند:از ما نیست آنکه بزرگ ما را احترام نکند و به خردسالان ما مهر نورزد.
منبع : اصول کافی جلد 4 ص 489
رنجوری و پیری زودرس
- خداست که شما را از ناتوانی آفرید( که ضعیف بودید)، آنگاه پس از
ناتوانی قوت بخشید، سپس بعد از قوت، ناتوانی و پیری داد. هرچه بخواهد می
آفریند و هم اوست دانای توانا.
منبع: سوره ی روم-54
- حضرت امام علی(علیه السّلام) فرموده اند: نتیجه ی زندگی دراز مدت، رنجوری و پیری است.
منبع: غررالحکم،ص360
- حضرت امام موسی بن جعفر(علیه السّلام) فرموده اند: غصه و اندوه بسیار، پیری به بار می آورد.
منبع: تحف العقول،ص403
- حضرت امام علی(علیه السّلام) فرموده اند: اندوه و نگرانی نصف پیری است.
منبع: نهج البلاغه،کلمه ی 135
- حضرت امام صادق(علیه السّلام) فرموده اند: چهار چیز است که باعث پیری
قبل از موقع می شود: اول، تغذیه کردن از گوشتی که بر اثر اشعه ی آفتاب خشک
شده باشد.(اینکار در آن زمان بین بعضی از طبقات معمول بوده،) دوم، مسکن
گزیدن در جایی که مرطوب باشد. سوم کار روزانه، بالا رفتن از پله و نردبان.
چهارم، آمیزش با زنان کهن سال.
منبع: بحار،ج17،ص181
عمر طبیعی
- رسول اکرم (صلّی الله علیه و آله و سلّم) فرموده اند: کسی که می خواهد
در این جهان ناپایدار باقی بماند و با عمر طبیعی زیست کند چند نکته را
مراعات نماید: هر روز صبح به قدر کافی غذا بخورد و کفشی بپوشد که پا را
نزند و با آن به راحتی راه برود، لباس سبک در برکند که خسته نشود، و عمل
جنسی را تقلیل دهد و کمتر با زنان بیامیزد.
منبع: وسائل، ابواب مقدمات النکاح، باب107، ص311
پست ترین ایام عمر
- و خدا شما را آفرید، سپس جان شما را می گیرد، و برخی از شما به پست
ترین دوران عمر می رسد تا (سرانجام) هرچه را آموخته است از یاد ببرد. به
راستی خدا دانای تواناست.
منبع: سوره ی نحل-70
- حضرت امام صادق(علیه السّلام) فرموده اند: آنکس که به صد سالگی می رسد
در آن موقع به انحطاط نهایی پیری و پست ترین ایام عمر رسیده است.
منبع: تفسیر برهان، ص 578
- در حدیث دیگر آمده است که پست ترین درجه ی انحطاط عمر در پیری آنستکه
عقل آدمی آنقدر تنزّل نماید که به سر حدّ عقل کودک هفت ساله برسد.
منبع: بحار،ج15،جزء3،ص164
- حضرت امام علی(علیه السّلام) فرموده اند: پیری، آخرین قرارگاه فنا و هلاکت است.
منبع: غررالحکم،ص54
بروز صفات در پیری
- رسول اکرم (صلّی الله علیه و آله و سلّم) فرموده اند: فرزند آدم به
پیری می رسد، ولی دو صفت در وجودش جوان می شود و شکوفان می گردد. یکی حرص
است و دیگری آرزو.
منبع: تحف العقول،ص56
- حضرت امام علی(علیه السّلام) فرموده اند: وقتی افراد عاقل، پیر می شوند
نیروی عقل در نهادشان جوان می گردد و موقعیکه اشخاص جاهل به پیری می رسند
جهل ونادانی در وجودشان جوان می شود.
منبع: فهرست غرر،ص189
- حضرت امام صادق(علیه السّلام) فرموده اند: خداوند، پیر نادان، ثروتمند ستمکار، و فقیر و متکبر را دشمن دارد.
منبع: بحار، ج1،ص31
- حضرت امام صادق(علیه السّلام) فرموده اند: پیر سالخورده و ناتوان در دنیاطلبی جوان و تواناست.
منبع: مجموعه ی ورام،ج1،ص278
- حضرت امام صادق(علیه السّلام) فرموده اند: ای آنکه موی سفید و دل سیاه
داری بهوش باش که پیش رویت عذاب الهی و پشت سرت ملک الموت است. می خواهی چه
کنی؟ روزی بچه بودی و نادان، روز دیگر جوان بودی، گناهکار، امروز پیر هستی
و ریاکار، تو اکنون کجایی و در چه حالی؟ پس اعمال خوب و پسندیده است
کجاست؟
منبع: مشکوة الانوار،ص169
- حضرت امام علی(علیه السّلام) فرموده اند: مبغوض ترین مردم در پیشگاه خداوند پیرمرد زناکار است.
منبع: فهرست غرر،ص148
ادب
حدیث (1)
امام صادق عليه السلام :
لَا يَزَالُ الْمُؤْمِنُ يُورِثُ
أَهْلَ بَيْتِهِ الْعِلْمَ وَ الْأَدَبَ الصَّالِحَ حَتَّى
يُدْخِلَهُمُ الْجَنَّةَ [جَمِيعاً]
مؤمن همواره خانواده خود را از دانش
و ادب شايسته بهره مند مى سازد تا همه آنان را وارد بهشت كند.
مستدرك الوسايل و مستنبط المسایل ج12، ص201، ح13881
حدیث (2) امام حسن عسکری علیه السلام:
کَفاکَ ادباً تَجنُّبُکَ ما تَکرهُ مِن غَیرکَ؛
در مقام ادب همین بس که آنچه برای دیگران نمی پسندی، خود از آن
دوری کنی.
دره الباهره ص45 – بحارالانوار(ط-بیروت)ج66 ،ص407
، ح115
حدیث (3) امام حسن عسکری علیه السلام:
لَیسَ مِنَ الاَدَبِ اِظهارِ الفَرَح عِندَ المَحزونِ؛
اظهار شادی نزد غمدیده، از بی ادبی است.
تحف العقول ص489
حدیث (4) امام علی علیه السلام:
لا غِنَی کالعَقلِ، و لا فَقرَ
کالجَهلِ، و لا میراثَ کالاَدَب و لا ظَهیرَ کالمُشاوَرَه؛
هیچ ثروتی چون عقل و هیچ فقری چون
جهل و هیچ میراثی چون ادب و هیچ پشتیبانی چون مشورت نخواهد بود.
نهج البلاغه(صبحی صالح) ص478
حدیث (5) امام علی علیه السلام:
العِلمُ
وَراثَهٌ کَریمَهٌ ، وَ الادابُ حُلَلٌ مُجَدَّدَهٌ ، وَ الفِکرُ
مِرآهٌ صافِیَهٌ؛
علم میراث
گرانبهائی است و ادب لباس فاخر و زینتی است و فکر آئینه ای است
صاف.
نهج
البلاغه(صبحی صالح) ص469
حدیث (6) رسول
اكرم صلى الله عليه و آله :
اَنـَا اَديبُ اللّهِ وَ
عَلىٌّ اَديبى ، اَمَرَنى رَبّى بِالسَّخاءِ وَ الْبِرِّ وَ نَهانى
عَنِ الْبُخْلِ وَ الْجَفاءِ وَ ما شَىءٌ اَبْغَضُ اِلَى اللّهِ
عَزَّوَجَلَّ مِنَ الْبُخْلِ وَ سوءِ الْخُلُقِ، وَ اِنَّهُ
ليُفْسِدُ العَمَلَ كَما يُفْسِدُ الخَلُّ الْعَسَلَ؛
من ادب آموخته خدا هستم و على، ادب
آموخته من است . پروردگارم مرا به سخاوت و نيكى كردن فرمان داد و
از بخل و سختگيرى بازَم داشت . در نزد خداوند عزّوجلّ چيزى منفورتر
از بخل و بد اخلاقى نيست . بد اخلاقى ، عمل را ضايع مى كند ،
آنسان كه سركه عسل را.
مكارم الاخلاق ص 17
حدیث (7)
امام على عليه السلام :
اِنَّ النّاسَ اِلى صالِحِ
الاَدَبِ اَحْوَجُ مِنْهُمْ اِلَى الْفِضَّةِ وَ الذَّهَبِ؛
مردم، به ادب (فرهنگ و تربيتِ) درست
، نيازمندترند، تا به طلا و نقره.
تصنیف
غررالحکم و دررالکلم ص247 ، ح5080
حدیث (8)
امام على عليه السلام :
اَلنَّفْسُ مَجْبولَةٌ عَلى
سوءِ الاَدَبِ وَ الْعَبْدُ مَأمورٌ بَمُلازَمَةِ حُسْنِ الاَدَبِ
وَ النَّفْسُ تَجرى [بِطَبعِها] فى مَيَدانِ المُخالَفَةِ وَ
الْعَبْدُ يَجْهَدُ بِرَدِّها عَنْ سوءِ الْمُطالَبَةِ فَمتى
اَطْلَقَ عِنانَها فَهُوَ شَريكٌ فى فَسادِها وَ مَنْ اَعانَ
نَفْسَهُ فى هَوى نَفسِهِ فَقَدْ اَشْرَكَ نَفْسَهُ فى قَتْلِ
نَفْسِهِ؛
نفس آدمى بر بى ادبى سرشته شده است
و بنده فرمان دارد كه پايبند ادب نيكو باشد. نفس آدمى با طينت خود
در ميدان مخالفت مى تازد و بنده مى كوشد آن را از خواسته ناروايش
برگرداند، پس هرگاه عنان نفس را رها سازد، شريك تبهكارى اوست و هر
كس نفس خود را در خواهش هايش يارى رساند، در قتل خود همدستِ نفس
شده است.
مستدرک
الوسایل و مستنبط المسایل ج11 ، ص 138 – مشکاه الانوار فی غرر
الاخبار ص247
حدیث (9)
امام على عليه السلام :
عَلَيْكُمْ بِالاَدَبِ ،
فَاِنْ كُنْتُمْ مُلوكا بَرَزْتُمْ وَ اِنْ كُنْتُمْ وَسَطا
فُقْتُمْ ، وَ اِنْ اَعْوَزَتْكُمُ الْمَعيشَةُ عِشْتُمْ
بِاَدَبِكُم؛
ادب بياموزيد، زيرا كه [در اين صورت]
اگر پادشاه باشيد، برجسته مىشويد، اگر ميانه باشيد، سرآمد مىشويد
و اگر تنگدست باشيد، با ادبتان گذران زندگى مىكنيد.
شرح نهج
البلاغه ابن ابی الحدید ج20 ، ص304 ،ح483
حدیث (10)
امام على عليهالسلام :
كَفاكَ مُؤَدِّبا لِنَفْسِكَ
تَجَنُّبُ ما كَرِهْتَهُ مِنْ غَيْرِكَ؛
براى ادب آموزى ات همين بس كه از
آنچه از ديگران نمى پسندى ، دورى كنى.
تصنیف غررالحکم و دررالکلم ص247 ،
ح5089
حدیث (11)
اَنَس :
حَيَّتْ جاريَةٌ لِلْحَسَنِ
بْنِ عَلىٍّ عليه السلام بِطاقَةِ رَيْحانٍ ، فَقالَ لَها :
اَنـْتِ حُرَّةٌ لِوَجْهِ اللّهِ ، فَقُلْتُ لَهُ فى ذلِكَ ،
فَقالَ : اَدَّبَنَا اللّهُ تَعالى فَقالَ : «و إِذا حُيّيتُم
بِتَحيَّةٍ فَحَيُّوا بِاَحْسَنَ مِنْها»الآيَةِ، وَ كانَ اَحْسَنُ
مِنْها اِعْتاقَها؛
يكى از كنيزان امام حسن عليهالسلام
دسته گلى به ايشان تقديم كرد. امام به او فرمود: تو در راه خدا
آزادى! دليل اين كارشان را پرسيدم. فرمود: خداوند، ما را [اين
گونه] ادب آموخته است ، آنجا كه {در قرآن كريم} مىگويد: «و چون
احترام شُديد، به بهتر از آن، پاسخ گوييد» و بهتر از هديه او،
آزادى او بود!
مناقب(ابن شهر آشوب) ج4 ، ص18
حدیث (12)
على بن حَكَم:
عَنْ دِعْبِلِ بنِ علىّ :
اَنَّهُ دَخَلَ عَلى اَبِى الحَسَنِ الرِّضا عليه السلام وَ
اَمَرَ لَهُ بِشَىْءٍ ، فَاَخَذَهُ وَ لَمْ يَحْمَدِ اللّهَ .
قالَ : فَقالَ لَهُ : لِمَ لَمْ تَحْمَدِ اللّهَ؟! قالَ : ثُمَّ
دَخَلْتُ بَعْدُ عَلى اَبى جَعفَرٍ عليه السلام وَ اَمَرَ لى
بِشَىْءٍ ، فَقُلْتُ : اَلْحَمدُ لِلّهِ . فَقالَ لى :
تَاَدَّبْتَ؛
دعبل بن على به خدمت امام رضا عليه
السلام رسيد و امام امر فرمودند انعامى به او بدهند . دعبل آن را
گرفت، اما خدا را سپاس نگفت . امام به او فرمودند : چرا خداوند را
سپاس نگفتى؟! دعبل گفت : پس از مدّتى بار ديگر خدمت امام رضا عليه
السلام رسيدم و ايشان فرمودند انعامى به من بدهند . من گفتم : خدا
را سپاسگزارم . امام به من فرمودند : ادب را به جا آوردى.
کافی(ط-الاسلامیه) ج1 ، ص496 ، ح8
حدیث (13)
امام على عليه السلام :
اَدَّبْتُ نَفْسى فَما وَجَدْتُ
لَها بِغَيرِ تَقْوَى الاْلهِ مِنْ اَدَبِ
فى كُلِّ حالاتِها
وَ اِن قَصُرَتْ اَفْضَلَ مِنْ صَمْتِها عَنِ الْكَذِبِ
وَ
غيبَةِ النّاسِ اَن غيبَتَهُم حَرَّمَها ذُوالْجَلالِ فِى
الْكُتُبِ
اِن كانَ
مِن فِضَّةٍ كَلامُكِ يا نَفْسُ فَاِنَّ السُّكوتَ مِن ذَهَبِ
به ادب و تربيت نفس خود پرداختم و
براى آن / ادبى بهتر از تقواى الهى در تمام حالاتش نيافتم
و
اگر از پس اين امر برنيامد / براى آن چيزى بهتر از دم فروبستن از
دروغ نيافتم
و از غيبت مردمان، همانا غيبت آنان را / خداوند
با عظمت در كتابها حرام كرده است
اى نفس، اگر سخن تو / نقره
است، سكوت طلاست
دیوان امیرالمومنین ص 69
حدیث (14)
نوف البكالى :
رَاَيْتُ أميرَ المُؤمِنينَ
صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَيْهِ
مُوَلِّيا مُبادِرا ، فَقُلْتُ : اَيْنَ تُريدُ يا مَولاىَ؟ فَقالَ
: دَعنى يا نَوفُ ، اِنَّ آمالى تُقَدِّمُنى فِى المَحبوبِ.
فَقُلتُ : يا مَولاىَ وَ ما آمالُكَ؟ قالَ : قَدْ عَلِمَهَا
الْمَأمولُ وَ اسْتَغنَيتُ عَنْ تَبيينِها لِغَيْرِهِ ، وَ كَفى
بِالْعَبْدِ اَدَبا اَلاّ يُشْرِكَ فى نِعَمِهِ و اِرْبِهِ غَيْرَ
رَبِّهِ؛
امير المؤمنين صلوات الله علیه را
ديدم كه شتابان مى رود . عرض كردم : مولاى من كجا مى روى؟
فرمودند : «اى نوف رهايم كن! آرزوهايم مرا به پيشگاه محبوب مى
كشانَد». عرض كردم : مولاى من! آرزوهايتان چيست؟ فرمودند : «آن كس
كه مورد آرزوست ، خود آنها را مى داند و نيازى نيست به غير او
بگويم . بنده را همين ادب بس كه در نعمتها و نيازش ، غير
پروردگارش را شريك نگردانَد» .
بحارالانوار(ط-بیروت) ج91 ، ص94 ، ح12
حدیث (15)
پيامبر صلى الله عليه و آله :
ايّاكَ اَنْ تَضْحَكَ مِنْ
غَيْرِ عَجَبٍ ، اَوْ تَمْشىَ و تَتَـكَلَّمَ فى غَيْرِ اَدَبٍ؛
از خنديدنِ بى تعجّب [و بىجا] يا
راه رفتن و سخن گفتنِ بى ادبانه بپرهيز.
أعلام
الدين في صفات المؤمنين ص 273
حدیث (16) امام على عليه السلام :
لا تَصْفُو الْخِلَّةُ مَعَ غَيْرِ اَديبٍ ؛
دوستى با شخص بى ادب ، صميمانه نخواهد شد.
تصنیف غررالحکم و دررالکلم ص434 ، ح9912
حدیث (17) امام على عليه السلام :
فَكونوا اَقَلَّ ما يَكونونَ فِى الْباطِنِ
اَمْوالاً ، اَحْسَنَ ما يَكونونَ فِى الظّاهِرِ اَحْوالاً فَاِنَّ
اللّهَ تَعالى اَدَّبَ عِبادَهُ الْمُؤمِنينَ الْعارِفينَ اَدَبا
حَسَنا ، فَقالَ جَلَّ مِن قائِلٍ : يَحْسَبُهُمُ الْجاهِلُ
اَغْنياءَ مِنَ التَّعَفُّفِ تَعْرِفُهُم بِسيماهُمْ لاَ
يَسْئَلونَ النَّاسَ اِلْحافا؛
در حالى كه در واقع از كمترين مال برخوردار
هستيد، در ظاهر بهترين حال را از خود نشان دهيد ؛ زيرا خداوند
متعال ، بندگان با ايمان با معرفتش را اين گونه نيكو ادب نموده كه
[در وصف فقيران پارسا] فرموده است : شخص بى خبر آنان را از شدّت
خويشتندارى توانگر مى پندارد . ايشان را از نشانه هايشان مى
شناسى ، با اصرار (چيزى) از مردم نمى خواهند .
بحار الانوار(ط-بیروت) ج75 ، ص8 ، ح63
حدیث (18) امام صادق عليه السلام :
مَنْ عَرَفَ اللّهَ خافَهُ ، وَ مَنْ خافَ
اللّهَ حَثَّهُ الْخَوفُ مِنَ اللّهِ عَلَى الْعَمَلِ بِطاعَتِهِ
و َالاَخْذِ بِتَأديبِهِ ، فَبَشِّرِ الْمُطيعينَ المُتَأَدِّبينَ
بِاَدَبِ اللّهِ وَ الاْآخِذينَ عَنِ اللّهِ اَنَّهُ حَقٌّ عَلَى
اللّهِ اَنْ يُنْجيَهُ مِنْ مُضِلاّتِ الْفِتَنِ؛
آنكه خدا را شناخت ، از او ترسيد و آن كس كه
از خدا ترسيد ، ترس از خدا او را به عمل به فرمان او و در پيش
گرفتن ادبش واداشت . پس فرمانبردارانِ ادب شده به ادب خدا و
اطاعتكنندگان دستورهاى او را بشارت ده كه بر خداست كه آنها را از
فتنه هاى گمراه كننده برهاند.
اصول الستة عشر (ط – دار الشبستري) ص 50
حدیث (19) امام حسن عسكرى عليه السلام :
لَيْسَ مِنَ الاَدَبِ اِظْهارُ الْفَرَحِ
عِنْدَ الْمَحْزونِ؛
شادى كردن در حضور غمگين، از ادب به دور است.
تحف العقول ص489
حدیث (20) امام صادق عليه السلام :
ما خَسِرَ وَ اللّهِ مَنْ اَتى بِحَقيقَةِ
السُّجودِ … وَ لَا بَعُدَ أَبَداً عَنِ اللَّهِ مَنْ أَحْسَنَ
تَقَرُّبَهُ فِي السُّجُودِ وَ لَا قَرُبَ إِلَيْهِ أَبَداً مَنْ
أَسَاءَ أَدَبَهُ وَ ضَيَّعَ حُرْمَتَهُ بِتَعْلِيقِ قَلْبِهِ
بِسِوَاهُ
سوگند به خدا ، هر كس كه حقيقت سجده را به جاى
آورد ، زيان نكرد و كسى كه در سجده، به خوبى به خداوند نزديك شد،
هرگز از خداوند دور نيست. و آنكه به {ساحت مقدس} او بى ادبى كرد
و حرمتش را زير پا گذاشت ، و به غير او دل بست، هرگز به او نزديك
نشد.
بحار الأنوار(ط-بیروت) ج 82، ص 136، ح 16
حدیث (21) امام على عليه السلام :
لا يَرْاَسُ مَنْ خَلا عَنِ الاَدَبِ وَ صَبا
اِلَى اللَّعِبِ؛
كسى كه از ادب بى بهره باشد و شيفته بازى شود،
به رياست نمى رسد.
تصنیف غررالحکم و دررالکلم ص247 ، ح5096
حدیث (22) امام على عليه السلام :
عَلَيكَ بِمُداراةِ النّاسِ وَ اِكْرامِ
الْعُلَماءِ وَ الصَّفْحِ عَنْ زَلاّتِ الاِخْوانِ فَقَدْ
اَدَّبَكَ سَيِّدُ الاَوَّلينَ وَ الآْخِرينَ بِقَولِهِ صلى الله
عليه و آله : اُعْفُ عَمَّنْ ظَـلَمَكَ وَ صِلْ مَنْ قَطَعَكَ
وَ اَعْطِ مَنْ حَرَمَكَ ؛
تو را سفارش مىكنم به مداراى با مردم و احترام
به علما و گذشت از لغزش برادران (دينى)؛ چرا كه سرور اولين و
آخرين، تو را چنين ادب آموخته و فرموده است : «گذشت كن از كسى كه
به تو ظلم كرده ، رابطه برقرار كن با كسى كه با تو قطع رابطه كرده
و عطا كن به كسى كه از تو دريغ نموده است».
بحار الأنوار(ط-بیروت) ج 75، ص 71، ح 34
حدیث (23) امام على عليه السلام :
جالِسِ الْعُلَماءَ يَزْدَدْ عِلْمُكَ وَ
يَحْسُنْ اَدَبُكَ وتَزكُ نَفسُكَ؛
با علما معاشرت كن تا علمت زياد، ادبت نيكو و
جانت پاك شود.
تصنیف غررالحکم و دررالکلم ص430 ، ح9791
حدیث (24) امام صادق عليه السلام :
اِنَّ الشَّيْطانَ لَيَطْمَعُ فى عالِمٍ
بِغَيْرِ اَدَبٍ اَكْثَرُ مِنْ طَمَعِهِ فى عالِمٍ بِاَدَبٍ ،
فَتَاَدَّبوا وَ اِلاّ فَاَنْتُمْ اَعرابٌ ؛
شيطان ، در عالِمِ بى بهره از ادب بيشتر طمع
مى كند تا عالِمِ برخوردار از ادب . پس ادب داشته باشيد و گرنه
شما، بي ابانى (فاقد تمدّن) هستيد.
اعلام الدین فی صفات المومنین ص96
حدیث (25) امام على عليه السلام :
عَلَى الْعاقِلِ اَنْ يُحْصى عَلى نَفْسِهِ
مَساويَها فِى الدّينِ وَ الرَّأىِ وَ الاَخْلاقِ وَ الاَدَبِ ،
فَيَجْمَعُ ذلِكَ فى صَدْرِهِ اَوْ فى كِتابٍ وَ يَعْمَلُ فى
اِزالَتِها ؛
بر عاقل است كه بدىهايش را در دين، انديشه،
اخلاق و ادب يادداشت كند و بهخاطرش بسپارد و براى از بين بردن
آنها بكوشد.
بحار الأنوار(ط-بیروت) ج 75، ص 6، ح 58
حدیث (26) پيامبر صلى الله عليه و آله :
ادّبوا اولادكم على ثلث خصال حبّ نبيّكم و حبّ
اهل بيته و تلاوة القرآن
فرزندانتان را به سه چيز ادب كنيد: عشق به
پيامبرتان، عشق به خاندان او، و قرآن خواندن.
قاموس قرآن مقدمه ص2
حدیث (27) امام صادق عليه السلام :
اَدَّبَنى اَبى عليه السلام بِثَلاثٍ …
ونَهانى عَنْ ثَلاثٍ : قالَ لى : يا بُنَىَّ مَنْ يَصْحَبْ صاحِبَ
السّوءِ لا يَسْلَمْ وَ مَن لا يُقَـيِّد اَ لْفاظَهُ يَنْدَم ، وَ
مَنْ يَدْخُل مَداخِلَ السَّوءِ يُتَّهَمْ… وَ نَهانى اَنْ
اُصاحِبَ حِاسِدَ نِعْمَةٍ وَ شامِتا بِمُصيبَةٍ ، اَو حامِلَ
نَميمَةٍ ؛
پدرم عليه السلام مرا به سه چيز ادب آموخت و
از سه چيز نهى ام فرمود . سه نكته ادب اين بود كه فرمود : فرزندم!
هركس با دوست بد بنشيند ، سالم نمى ماند و هر كس گفتارش را كنترل
نكند ، پشيمان مى شود ، و هر كس به جايگاه هاى بد وارد شود ،
مورد بدگمانى قرار مى گيرد (زير سؤال مى رود) و آن سه چيز كه مرا
از آن نهى فرمود: دوستى با كسى كه چشم ديدن نعمت كسى را ندارد، و
با كسى كه از مصيبت ديگران شاد مى شود و با سخنچين.
تحف العقول ص376
حدیث (28) امام على عليه السلام :
تَحَرِّى الصِّدْقِ وَ تَجَنُّبُ الْكَذِبِ
اَجْمَلُ شيمَةٍ وَ اَفْضَلُ اَدَبٍ؛
راستگو بودن و پرهيز نمودن از دروغ، زيباترين
اخلاق و بهترين ادب است.
تصنیف غررالحکم و دررالکلم ص217 ، ح4294
حدیث (29) امام على عليه السلام :
مَنْ نَصَبَ نَفْسَهُ لِلنّاسِ اِماما
فَليَبْدَأ بِتَعْليمِ نَفْسِهِ قَبْلَ تَعْليمِ غَيْرِهِ
وَلْيَكُنْ تَاْديبُهُ بِسيرَتِهِ قَبْلَ تَأْديبِهِ بِلِسانِهِ وَ
مُعَلِّمُ نَفْسِهِ وَ مُؤَدِّبُها اَحَقُّ بِالاِجْلالِ مِنْ
مُعَلِّمِ النّاسِ ومُؤَدِّبِهِمْ؛
كسى كه خود را پيشواى مردم قرار داده، بايد پيش
از آموزش ديگران، خود را آموزش دهد و پيش از آنكه ديگران را با
زبان، ادب بياموزد، با كردارش ادب آموزد و البته آموزش دهنده و
ادب آموز خود بيش از آموزگار و ادب آموز مردم، شايسته تجليل است.
نهج البلاغه(صبحی صالح) ص480 ،ح 73
حدیث (30) امام صادق عليه السلام :
اِنْ اُجِّلْتَ فى عُمُرِكَ يَومَيْنِ
فَاجْعَلْ اَحَدَهُما لاِدَبِكَ لِتَسْتَعينَ بِهِ عَلى يَومِ
مَوتِكَ. فَقيلَ لَهُ : وَ ما تِلْكَ الاِسْتِعانَةُ؟ قالَ :
تُحْسِنُ تَدبيرَ ما تُخَلِّفُ وَ تُحْكِمُهُ؛
اگر در عُمرت دو روز مهلت داده شدى ، يك روز آن
را براى ادب خود قرار ده تا از آن براى روز مُردنت كمك بگيرى. به
امام گفته شد : اين كمك گرفتن چگونه است؟ فرمودند : به اينكه آنچه
را از خود برجا مىگذارى ، خوب برنامهريزى كنى و محكمكارى نمايى.
کافی(ط-الاسلامیه) ج8 ، ص150 ، ح132
حدیث (31) امام على عليه السلام :
كَفى بِالتَّجارِبِ مُؤَدِّبا ؛
براى ادب آموزى، تجربه ها كافى اند.
تصنیف غررالحکم و دررالکلم ص444 ، ح10155
حدیث (32) امام على عليه السلام :
اَحْسَنُ الآْدابِ ما كَفَّكَ عَنِ
الْمَحارِمِ؛
بهترينِ ادبها آن است كه تو را از حرامها باز
دارد.
تصنیف غررالحکم و دررالکلم ص247 ، ح5079
حدیث (33) امام على عليه السلام :
مَنْ عَطَفَ عَلَيْهِ اللَّيْلُ و َالنَّهارُ
اَدَّباهُ وَ اَبلَياهُ وَ اِلَى الْمَنايا اَدْنَياهُ ؛
شب و روز بر هر كس بگذرد، او را ادب مى كند،
فرسوده اش مى نمايد و به مرگ نزديكش مى سازد.
تصنیف غررالحکم و دررالکلم ص133 ، ح2282
حدیث (34) امام صادق عليه السلام :
كَمالُ الاَدَبِ و َالْمُروءَةِ سَبْعُ خِصالٍ
: اَلْعَقلُ وَ الْحِلْمُ ، و َالصَّبْرُ ، وَ الرِّفْقُ ، و
َالصَّمْتُ ، وَ حُسْنُ الْخُلْقِ وَ الْمُداراةُ؛
كمال ادب و مروت در هفت چيز است: عقل، بردبارى،
صبر، ملايمت، سكوت، خوش اخلاقى و مدارا.
معدن الجواهر ص 59
حدیث (35) امام سجاد عليه السلام :
اِعْتَبِروا يا اُولىِ الاَبْصارِ وَ احْمَدُوا
اللّهَ عَلى ما هَداكُمْ ، وَ اعْلَموا اَنَّـكُمْ لا تَخْرُجونَ
مِنْ قُدْرَةِ اللّهِ اِلى غَيْرِ قُدْرَتِهِ، و َسَيَرَى اللّهُ
عَمَلَكُمْ وَ رَسولُهُ ثُمَّ اِلَيْهِ تُحْشَرونَ ، فَانْتَفِعوا
بِالْعِظَةِ وَ تَأَدَّبوا بِآدابِ الصّالِحينَ؛
شما اى اهل بصيرت! پند گيريد و خدا را براى
اينكه هدايتتان كرد ، سپاس گوييد و بدانيد كه از قبضه قدرت خداوند
، به سوى قدرتى ديگر بيرون نتوانيد رفت ، و خدا و فرستاده اش ، به
زودى كردار شما را مى بينند و آنگاه ، در پيشگاه او ، گرد آورده
مى شويد . پس از اندرزها بهره گيريد و ادب شايستگان را داشته
باشيد.
کافی(ط-الاسلامیه) ج8 ، ص17
حدیث (36) امام على عليه السلام :
اَللّهُمَّ ارْزُقنى عَقْلاً كامِلاً وَ عَزْما
ثاقِبا وَ لُبّا راجِحا وَ قَلْبا زَكيّا وَ عِلْما كَثيرا وَ
اَدَبا بارِعا وَ اجْعَلْ ذلِكَ كُلَّهُ لى و َلا تَجْعَلْهُ
عَلَىَّ بِرَحْمَتِكَ يا اَرْحَمَ الرّاحِمينَ؛
خدايا مرا عقلى كامل ، تصميمى نافذ، خردى برتر،
دلى پاك، دانشى فراوان و ادبى والا روزى كن و تمام اينها را به سود
من قرار ده نه به زيانم،اى مهربانترين مهربانان.
بحار الانوار(ط-بیروت)ج 84 ، ص325 ،ح14
حدیث (37) امام على عليه السلام :
كُلُّ شَىْءٍ يَحتاجُ اِلَى الْعَقْلِ
وَالْعَقْلُ يَحْتاجُ اِلَى الاَدَبِ؛
هر چيزى به عقل نياز دارد و عقل به ادب نيازمند
است.
تصنیف غررالحکم و دررالکلم ص248 ، ح5102
حدیث (38) امام على عليه السلام :
اِنَّكَ مُقَوَّمٌ بِاَدَبِكَ فَزَيِّنْهُ
بِالْحِلْمِ؛
تو با ادبت ارزشگذارى مى شوى، پس آن را با
بردبارى زينت بخش.
تصنیف غررالحکم و دررالکلم ص247 ، ح5082
حدیث (39) امام رضا عليه السلام :
اَروى اَنَّ جَبْرَئيلَ عليه السلام اُهْبِطَ
اِلى رَسولِ اللّهِ صلى الله عليه و آله فَقالَ : يا رَسولَ
اللّهِ ، اِنَّ اللّهَ عَزَّوَجَلَّ يَقْرَاُ عَلَيْكَ السَّلامَ
وَ يَقولُ لَكَ : اِقْرَأ : بِسمِ اللّهِ الرَّحمنِ الرَّحيمِ
«لاَ تَمُدَّنَّ عَيْنَيْكَ إِلَى مَا مَتَّعْنَا بِهِ اَزْو جا
مِنْهُمْ» الآيَةَ. فَاَمَرَ النَّبىُّ صلى الله عليه و آله
مُناديا يُنادى: مَنْ لَمْ يَتَاَدَّبْ بِاَدَبِ اللّهِ
تَقَطَّعَتْ نَفْسُهُ عَلَى الدُّنْيا حَسَراتٍ؛
روايت مى كنم كه جبرئيل عليه السلام به نزد
پيامبر خدا فرود آمد و گفت : اى پيامبر خدا! خداوند تو را سلام مى
رساند و به تو مى فرمايد : بخوان به نام خداى مهر گسترِ مهربان،
هرگز به آنچه اصنافى از ايشان را از آن برخوردار كرده ايم ، چشم
مدوز كه زيور زندگى دنياست تا ايشان را بيازماييم . و بدان كه
روزىِ پروردگار تو بهتر و پايدارتر است ، پس پيامبر خدا صلى الله
عليه و آله به كسى فرمود تا جار بزند : هر كس [با عمل به اين
آيه] به ادب خدا آراسته نگردد ، روحش با حسرت از دنيا جدا مى شود.
فقه الرضا علیه السلام ص364
حدیث (40) امام على عليه السلام :
يا مُؤمِنُ اِنَّ هذَا العِلمَ و َالاَدَبَ
ثَمَنُ نَفْسِكَ فَاجْتَهِد فى تَعَلُّمِهِما ، فَما يَزيدُ مِنْ
عِلْمِكَ وَ اَدَبِكَ يَزيدُ فى ثَمَنِكَ وَ قَدْرِكَ ، فَاِنَّ
بِالْعِلْمِ تَهْتَدى اِلى رَبِّكَ وَ بِالاَدَبِ تَحْسِنُ
خِدْمَةَ رَبِّكَ وَ بِأَدَبِ الْخِدْمَةِ يَسْتَوجِبُ الْعَبْدُ
وَلايَتَهُ و َقُرْبَهُ ، فَاقْبَلِ النَّصيحَةَ كى تَنْجُوَ مِنَ
الْعَذابِ؛
اى مؤمن! به تحقيق اين دانش و ادب بهاى جان
توست پس در آموختن آن دو بكوش كه هر چه بر دانش و ادبت افزوده شود
بر قيمت و قَدْرت افزوده مىشود ؛ زيرا با دانش به پروردگارت راه
مىيابى و با ادب به پروردگارت خوش خدمتى مىكنى و با ادب در
خدمتگزارى، بنده سزاوار دوستى و نزديكى به او مىشود . پس [اين
[نصيحت را بپذير تا از عذاب بِرَهى.
مشکاة الانوار ص135
حدیث (41) امام على عليه السلام :
مَنْ قَعَدَ بِهِ حَسَبُهُ، نَهَضَ بِهِ
اَدَبُهُ؛
هر كس اصل و نسبش او را [سُست گرداند و]
بنشاند، ادبش او را [حركت بخشد و] برخيزاند.
تصنیف غررالحکم و دررالکلم ص248 ،ح5116
حدیث (42) امام حسين عليه السلام :
اَللّهُمَّ لا تَسْتَدْرِجنى بِالاِحسانِ وَ لا
تُؤَدِّبْنى بِالْبَلاءِ ؛
خدايا! با غرق كردن من در ناز و نعمت، مرا به
پرتگاه عذاب خويش مَكشان و با بلايا (گرفتارىها) ادبم مكن.
نزهة الناظر و تنبیه الخاطر ص83 ، ح10
حدیث (43) امام رضا عليه السلام :
… فَاِن قالَ قائِلٌ : فَلِمَ وَجَبَ
عَلَيْهِمْ مَعْرِفَةُ الرُّسُلِ و َالاِقْرارُ بِهِم و َالاِذعانُ
لَهُم بِالطّاعَةِ؟ قيلَ : لاِنـَّهُ لَمّا اَنْ لَمْ يَكُنْ فى
خَلْقِهِمْ وَ قُواهُم ما يُكْمِلونَ بِهِ مَصالِحَهُم وَ كانَ
الصّانِعُ مُتَعاليا عَنْ اَنْ يُرى وَ كانَ ضَعْفُهُمْ وَ
عَجْزُهُمْ عَنْ اِدْراكِهِ ظاهِرا ، لَمْ يَكُنْ بُدٌّ لَهُمْ
مِنْ رَسولٍ بَيْنَهُ وَ بَيْنَهُمْ مَعْصومٍ ، يُؤَدّى اِلَيْهِم
اَمْرَهُ وَ نَهْيَهُ وَ اَدَبَهُ ، و يَقِفُهُمْ عَلى ما يَكونُ
بِهِ اجْتِرارُ مَنافِعِهِمْ وَ مَضارِّهِم ؛
اگر كسى بگويد : چرا شناخت پيامبران و اعتراف
به آنها و اقرار به (لزوم) اطاعت از آنان ، بر مردم واجب است؟ در
پاسخ گفته شود : چون در وجود مردم و قواى آنان ، چيزى نيست كه با
آن ، مصالحشان را كامل سازند و آفريدگار نيز برتر از آن است كه
ديده شود ، سستى و ناتوانى آنان از ادراك او آشكار است ، پس
چارهاى جز اين نيست كه ميان خداوند و مردم ، پيامآورى معصوم باشد
كه اوامر و نواهى و ادب (و آموزههاى) او را به ايشان برساند و
آنها را به آنچه مايه سود و زيانشان است ، آگاه سازد.
