مشورت
ما يَستَغنى رَجُلٌ عَن مَشوَرَةٍ؛
هيچ كس از مشورت بى نياز نيست.
نهج
الفصاحه ص497 ، ح 1637
حدیث (2)
امام حسن عليه السلام :
ما تَشاوَرَ قَومٌ إِلاّ هُدوا إِلى رُشدِهِم؛
هيچ ملّتى با هم مشورت نكردند مگر آن كه راه درست خود را پيدا كردند.
تحف العقول ص 233
حدیث (3)
امام على عليه السلام :
خَيرُ مَن شاوَرتَ ذَوُوا النُّهى وَالعِلمِ و َاولُو التَّجارِبِ و َالحَزمِ؛
بهترين كسى كه با او مشورت كنى كسى است كه صاحب عقل و علم و تجربه ها و دورانديشى
باشد.
شرح آقا جمال خوانسارى بر غرر الحكم و درر الكلم ج3، ص428، ح4990
حدیث (4)
امام على عليه السلام :
مَنِ اسْتَبَدَّ بِرَأْيِهِ هَلَكَ وَ مَنْ شَاوَرَ الرِّجَالَ
شَارَكَهَا فِي عُقُولِهَا
هر كس خود رأى شد هلاك مى شود و هر كس با افراد صاحب نظر مشورت كند در عقل آنان
شريك مى شود.
نهج البلاغه(صبحی
صالح) ص500 ، قصار161
حدیث (5)
رسول اكرم صلى الله عليه و آله :
مُشاوَرَةُ العاقِلِ الناصِحِ رُشدٌ و َيُمنٌ و َتَوفيقٌ مِنَ اللّه فَإِذا
أَشارَ عَلَيكَ النّاصِحُ العاقِلُ فَإِيّاكَ و َالخِلافَ فَإِنَّ فى ذلِكَ
العَطَبَ؛
مشورت كردن با عاقِل خيرخواه مايه هدايت و ميمنت است و توفيقى است از جانب خداوند،
پس هرگاه خيرخواه عاقل تو را راهنمايى كرد، مبادا مخالفت كنى كه موجب نابودى
مى شود.
محاسن ج2، ص602، ح25
حدیث (6)
امام على عليه السلام :
شاوِر فى اُمورِكَ الَّذينَ يَخشَونَ اللّه تَرشُد؛
در كارهاى خود با افراد خدا ترس مشورت كن، تا راه درست را بيابى.
تصنیف غررالحکم و دررالکلم ص442 ، ح10077
حدیث (7)
امام على عليه السلام :
لا تَستَشِرِ الكَذّابَ فَإِنَّهُ كَالسَّرابِ يُقَرِّبُ عَلَيكَ البَعيدَ
و يُبَعِّدُ عَلَيكَ القَريبَ؛
با دروغگو مشورت نكن، چون دروغگو، مانند سراب ، دور را در نظرت نزديك نشان مى دهد و
نزديك را دور.
تصنیف غررالحکم و دررالکلم ص442 ، ح10092
حدیث (8)
رسول اكرم صلى الله عليه و آله :
مَنِ استَشارَهُ أَخوهُ المُؤمِنُ فَلَم يَمحَضهُ النَّصيحَةَ سَلَبَهُ
اللّه لُبَّهُ؛
هر كس برادر مؤمنش با او مشورت كند و او صادقانه راهنمائيش نكند، خداوند عقلش را از
او بگيرد.
وسایل الشیعه ج17 ، ص208
حدیث (9)
امام سجاد عليه السلام :
حَقُّ الْمُسْتَشِيرِ إِنْ عَلِمْتَ أَنَّ لَهُ
رَأْياً أَشَرْتَ عَلَيْهِ وَ إِنْ لَمْ تَعْلَمْ أَرْشَدْتَهُ إِلَى مَنْ يَعْلَمُ
حقّ مشورت كننده اين است، كه اگر براى راهنمايى او نظر دارى، راهنمائيش كنى و اگر
اطلاعى نداشته باشى او را به كسى كه (در آن زمينه) آگاهى دارد راهنمايى كنى.
خصال ص 570
حدیث (10)
رسول اكرم صلى الله عليه و آله :
يَا عَلِيُّ لَا تُشَاوِرْ جَبَاناً فَإِنَّهُ
يُضَيِّقُ عَلَيْكَ الْمَخْرَجَ وَ لَا تُشَاوِرِ الْبَخِيلَ فَإِنَّهُ يَقْصُرُ
بِكَ عَنْ غَايَتِكَ وَ لَا تُشَاوِرْ حَرِيصاً فَإِنَّهُ يُزَيِّنُ لَكَ شَرَّهَا
اى على با ترسو مشورت مكن، زيرا او راه بيرون آمدن از مشكل را بر تو تنگ مى كند و
با بخيل مشورت مكن، زيرا او تو را از هدفت باز مى دارد و با حريص مشورت مكن، زيرا
او حريص بودن را در نظرت زيبا جلوه مى دهد.
علل الشرايع
ج2، ص559، ح1
حدیث (11)
امام على عليه السلام :
قَد خاطَرَ
بِنَفسِهِ مَنِ استَغنى بِرَأيِهِ؛
هر كس خود را، از رأى و نظر ديگران بى نياز
بداند، خودش را به خطر انداخته است.
من لايحضره
الفقيه ج 4، ص 388، ح 5834
حدیث (12)
امام على عليه السلام :
اِذَا احتَجتَ
اِلَى المَشوَرَةِ فى اَمرٍ قَد طَرَاَ عَلَيكَ فَاستَبدِهِ
بِبِدايَةِ الشُّبّانِ، فَاِنَّهُم اَحَدُّ اَذهانا وَ اَسرَعُ
حَدسا، ثُمَّ رُدَّهُ بَعدَ
ذلِكَ اِلى رأي الكُهولِ وَ الشُيوخِ لِيَستَعقِبوهُ وَ
يُحسِنُوا،
الاختيار لَهُ،
فَاِنَّ تَجرِبَتَهُم اَكثَرُ؛
هرگاه به مشورت نيازمند
شدى، نخست به جوانان مراجعه نما، زيرا آنان ذهنى تيزتر و حدسى سريع تر
دارند. سپس (نتيجه) آن را به نظر ميان سالان و پيران برسان تا پيگيرى
نموده، عاقبت آن را بسنجند و راه بهتر را انتخاب كنند، چرا كه تجربه
آنان بيشتر است.
شرح
نهج البلاغه
ابن ابى الحديد
ج 20، ص 337، ح 866
حدیث (13)
امام على عليه السلام :
لا غِنَی کالعَقلِ، و لا فَقرَ کالجَهلِ، و لا میراثَ
کالاَدَب و لا ظَهیرَ کالمُشاوَرَه؛
هیچ ثروتی چون عقل و هیچ فقری چون جهل و هیچ میراثی چون ادب و هیچ پشتیبانی
چون مشورت نخواهد بود.
نهج البلاغه(صبحی صالح) ص478
حدیث (14) امام على عليه السلام :
مَن شاوَرَ ذَوِى
العُقولِ استَضاءَ بِاَنوارِ العُقولِ؛
هر كس با عقلا مشورت كند، از نور عقلها بهره
مىبرد.
تصنیف غررالحکم و دررالکلم ص442 ، ح10080
حدیث (15) امام
صادق علیه السلام:
لا تُشـاوِر اَحمَق وَ لا تَستَعِنَّ بَکَذّابٍ وَ لا تَثق بِمَوَدَهِ مُلُوک؛
با احمق مشورت نکن و از دروغگو یارى مجو و به دوستى زمامداران اعتماد
مکن.
تحف العقول ص316
حدیث (16) امام علی علیه السلام :
ثَلاثٌ مَن کُنَّ فِیهِ لَم یَندَم:
تَرکُ العَجَلة ، وَ المَشوِرَة ، وَ التوكّل عند العزم على
اللّه عزّ و جل
سه چیز است که هر کس آن را مراعات کند ، پشمیان نگردد : 1 – اجتناب از عجله ، 2 – مشورت
کردن ، 3 – و توکل بر خدا در هنگام تصمیم گیری .
بحار الانوار (ط-بیروت) ج 75 ، ص 81 ، ح 74
حدیث (17) امام حسن
علیه السلام :
ما تَشاوَرَ قَومٌ إلاّ هُدُوا إلى رُشدِهِم.
هيچ قومى با يكديگر مشورت نكردند مگر آن كه به راه پيشرفت خود رهنمون
شدند.
تحف العقول ص233
حدیث (18) امام علی
علیه السلام :
المُستَشيرُ مُتَحَصِّنٌ مِنَ السَّقَطِ.
مشورت كننده مصون از خطا است.
تصنیف غرر الحکم و درر
الکلم ص442 ، ح10068
آیات و احادیث درباره مشورت
استبداد و خودرایی
سوره اعراف آیه ۱۹۸ : اگر آنان را به راه راست بخوانی ، گوش فرا نمی دارند ، آنان را می بینی که به تو می نگرند لیکن نمی بینند
————————————————
سوره فُصلت آیه ۵ :
( آن مردمان خوشگذر و جهاندار ) به پیامبر خدا گفتند : دلهای ما به روی
آنچه تو ما را بدان میخوانی بسته است ، و گوشهای ما از شنیدن آن سنگین است ،
و میان ما و تو فاصله است ، پس تو هر کار خواهی بکن ، و ما آنچه خواهیم
بکنیم .
————————————————
امام علی (ع) فرمودند : کسی که خودرای است ، رای ندارد. بحار جلد ۷۵ صفحه ۱۰۵ ، الحیاة جلد ۱ صفحه ۳۱۱
————————————————
امام علی (ع) فرمودند : هرکه خودرایی کند هلاک گردد ، و هرکه با مردمان مشورت کند در عقل آنان شریک شود. نهج البلاغه ، الحیاة جلد ۱ صفحه ۳۱۱
————————————————
امام علی (ع) فرمودند : عاقل
کسی است که رای خود را متهم کند ( نادرست شمارد ) ، و به هرچه نفسش در نظر
او آراسته جلوه داد اعتماد نکند. غررالحکم ، الحیاة جلد ۱ صفحه ۳۱۱
————————————————
امام علی (ع) فرمودند : برای اثبات نادانی شخص همین بس که از خودراضی باشد. غررالحکم ، الحیاة جلد ۱ صفحه ۳۱۱
————————————————
امام علی (ع) فرمودند : برای اثبات غرور شخص همین بس که به هرچه نفسش در نظر او می آراید اعتماد کند. غررالحکم ، الحیاة جلد ۱ صفحه ۳۱۲
————————————————
امام علی (ع) فرمودند : هرکه عقل خویش را بی نیاز بیند ، بلغزد. کافی ، الحیاة جلد ۱ صفحه ۳۱۲
————————————————
امام علی (ع) فرمودند : هیچ همپشتی مطمئنتر از مشورت کردن نیست. نهج البلاغه ، الحیاة جلد ۱ صفحه ۳۱۲
————————————————
امام علی (ع) فرمودند : هرکس
به رای و نظر خویش اکتفا کند ( و در کارها با دیگران مشورت نکند ) خود را
در خطر انداخته است. نهج البلاغه ، الحیاة جلد ۱ صفحه ۳۱۲
————————————————
امام علی (ع) : آنکه از آراء مختلف بی خبر باشد ، در چاره جوییها درماند. غررالحکم ، الحیاة جلد ۱ صفحه ۹۷
————————————————
شوری و رایزنی
سوره آل عمران آیه ۱۵۹ : تو
ای پیغمبر ، به رحمت سرشار خدایی ، با امت نرم و خوش خوی بودی ، اگر درشت
خوی و ستخت دل بودی از پیرامونت پراکنده می گشتند ؛ پس ، از ایشان درگذر ، و
برایشان آمرزش خواه ، و با آنان در کار مشورت کن ، و چون آهنگ کار کردی بر
خدا توکل کن ، که خدا توکل کنندگان را دوست میدارد.
————————————————
سوره شوری آیه ۳۸ :
( پاداشهای خدایی بهتر و جاودانتر است برای ) آنان که پذیرای دعوت
پروردگار خود شدند ، و نماز را بر پا داشتند ، و کارشان بنا بر مشورت میان
ایشان است ، و از آنچه روزیشان کرده ایم به دیگران می بخشند
————————————————
پیامبر (ص) فرمودند : از انسان فرزانه راهنمایی خواهید و نافرمانی او مکنید که پیشمان خواهید شد. امالی طوسی جلد ۱ صفحه ۱۵۲ ، الحیاة جلد ۱ صفحه ۳۱۴
————————————————
امام صادق (ع) از پدرش : جمعی
از پیامبر پرسیدند : محکم کاری و دور اندیشی چیست ؟ مشورت کردن با صاحب
نظران و پیروی کردن از ایشان. بحارالانوار جلد ۷۵ صفحه ۱۰۰ ، الحیاة جلد ۱
صفحه ۳۱۴
————————————————
امام علی (ع) فرمودند : سزاوار
انسان خردمند است که رای خردمندان را بر رای خویش بیفزاید ، و دانش و
آگاهی خویش را با به دست آوردن دانش حکیمان و دانایان افزون سازد.
غررالحکم ، الحیاة جلد ۱ صفحه ۳۱۴
————————————————
امام علی (ع) : هرکس با خردمندان مشورت کند ، به آنچه صواب است راهنمایی شود. ارشاد ، الحیاة جلد ۱ صفحه ۳۱۴
————————————————
امام علی (ع) : راه حق و صواب از هیچ جا بهتر از مشاوره به دست نمی آید. غررالحکم ، الحیاة جلد ۱ صفحه ۳۱۵
————————————————
امام علی (ع) : هیچ پشتیبانی همچون مشاوره نیست. نهج البلاغه ، الحیاة جلد ۱ صفحه ۳۱۵
————————————————
امام علی (ع) : نظر خواستن عین هدایت است ، و هرکه خود را از نظر دیگران بی نیاز ببیند به مخاطره افتد. نهج البلاغه ، الحیاة جلد ۱ صفحه ۳۱۵
————————————————
امام صادق (ع) : کسی که مشورت کند هلاک نمیشود. تحف العقول ، الحیاة جلد ۱ صفحه ۳۱۵
————————————————
امام علی (ع) : آنکه
راه پرسید گمراه نگشت ، و آنکه مشورت کرد حیران نماند.دور اندیش محکم کار ،
خود رای نیست. بحارالانوار جلد ۷۸ صفحه ۱۳ ، الحیاة جلد ۱ صفحه ۳۱۵
————————————————
امام صادق (ع) : هیچ کس از مشورت هلاک نمیشود. بحارالانوار جلد ۷۵ حدیث ۱۰۱ ، الحیاة جلد ۱ صفحه ۳۱۶
————————————————
نیکوخواهی در رایزنی (مشورت)
امام علی (ع) : نسبت به کسی که از تو مشورت میخواهد نیکوخواه و درستگو باش. مستدرک جلد ۲ صفحه ۶۶ ، الحیاة جلد ۱ صفحه ۳۲۲
————————————————
امام صادق (ع) :
لقمان به پسرش گفت : چون با گروهی سفر کنی ، در کار خود و ایشان با آنان
بسیار مشورت کن . . . و چون تو را بر حق گواه گیرند ، گواه ایشان باش. و
اگر از تو مشورت خواهند ، بکوش تا نظر درست به ایشان بدهی.سپس تا نیک نظر
نکنی و امر بر تو آشکار نشود ، رای خود را ظاهر مساز ؛ و تا در مشورتی بر
پا نخیزی و ننشینی ، و نخوابی و نخوری و نماز نگزاری ، و فکر و حکمت خویش
را در آن به کار نگیری ، به اظهار رای اقدام مکن ، که هرکس نیکخواه محض
مشورتخواهان نباشد ، خدای متعال رای و امانت را از او خواهد گرفت. کافی
جلد ۸ صفحه ۳۴۸ ، الحیاة جلد ۱ صفحه ۳۲۲
————————————————
امام صادق (ع) فرمود :
پیامبر اکرم (ص) فرمود : نظر خواستن از عاقل نیکخواه ، مبارک است و رشد و
توفیقی است از خدای بزرگ ؛ پس چون ناصح عاقل نظری داد ، مخالف آن عمل مکن
که باعث هلاکت است. بحارالانوار جلد ۹۱ صفحه ۲۵۴ ، الحیاة جلد ۱ صفحه ۳۲۳
————————————————
امام علی (ع) : نافرمانی شخص خیرخواه مهربان و عالم و آزموده ، سبب سرگردانی میشود و پشیمانی به بار می آورد. نهج البلاغه ، الحیاة جلد ۱ صفحه ۳۲۳
————————————————
امام کاظم (ع) فرمود : ای
هشام ! همنشینی با دینداران شرف دنیا و آخرت است.و مشورت کردن با عاقل
ناصح یُمن است و برکت و رشد ، و توفیقی است از خدا ؛ پس چون عاقل ناصح به
تو رایی اظهار کند ، از خلاف کردن آن بپرهیز ، که سبب تباهی و هلاکت است.
تحف العقول ، الحیاة جلد ۱ صفحه ۳۲۳
————————————————
امام صادق (ع) فرمود : با
مردان عاقل مشورت کن که جز به نیکی فرمان نمیدهند. و از مخالفت رای ایشان
بپرهیز که ، مخالفت کردن با شخص پرهیزگار عاقل ، سبب تباهی دین و دنیا
است. بحارالانوار جلد ۷۵ صفحه ۱۰۱ – از کتاب (( المحاسن )) ، الحیاة جلد
۱ صفحه ۳۲۴
————————————————
مراعات حکمت در رایخواهی
پیامبر (ص) : ای
علی ! از آدم ترسو مشورت مخواه ، که راه خروج را بر تو تنگ میکند ؛ و از
بخیل راه مخواه ، که تو را از رسیدن به مقصود باز میدارد ؛ و با حریص
رایزنی مکن که حرص را در نظرت می آراید.و بدان ای علی ، که ترس و بخل و حرص
یک غریزه است که همه از بدگمانی نسبت به خدا ( و فضل خدا ) پدید می آید.
خصال شیخ صدوق ، الحیاة جلد ۱ صفحه ۳۱۹
————————————————
امام علی (ع) : در
مشورت خود سه کس را راه مده : بخیل را ، که تو را از بخشندگی منحرف میکند و
از فقر می ترساند ؛ و ترسو را ، که سبب سست شدن تو در کارها میشود ؛ و
حریص را ، که حرص و آز را به ناحق در نظر تو می آراید. نهج البلاغه ،
الحیاة جلد ۱ صفحه ۳۲۰
————————————————
امام صادق (ع) : در
کارهای خود – که از نظر دین نیز جایز باشد – با کسی مشورت کن که در او پنج
خصلت باشد : عقل و بردباری و آزمودگی و خیرخواهی و پرهیزگاری.
بحارالانوار جلد ۷۵ صفحه ۱۰۳ (( از کتاب { مصباحُ الشریعه } )) ، الحیاة
جلد ۱ صفحه ۳۲۰
————————————————
امام صادق (ع) فرمود :
( به هنگام رایزنی ) نخستین رای دهنده مباش ؛ و از رای ناپخته بپرهیز ؛ و
از بدیهه گویی و بی اندیشه سخن گفتن دوری کن ؛ و به انسانهای خودرای ، و
احمق و فرومایه ، و متلون ، و لجوج نظر مده ! و از خداوند بترس از اینکه (
مصلحت واقعی را در نظر نگیری و ) به دلخواه مشورتخواه رای دهی ! زیرا که
دلخواه او را در نظر گرفتن ( در مقام مشورت ) پستی است ؛ چنانکه درست گوش
ندادن به سخنان او ( و دقت نکردن در آنها ) نیز خیانت است. بحارالانوار
جلد ۷۵ صفحه ۱۰۴ ، (( از کتاب { مصباحُ الشریعه } )) ، الحیاة جلد ۱ صفحه
۳۲۰
————————————————
امام علی (ع) : مشورت کردن با نادان ترسو خطرناک است. غررالحکم ، الحیاة جلد ۱ صفحه ۳۲۱
————————————————
امام صادق (ع) : در کار خود با کسانی مشورت کن که از خدای بزرگ بترسند. بحارالانوار جلد ۷۵ صفحه ۹۸ ، الحیاة جلد ۱ صفحه ۳۲۱
————————————————
امام علی (ع) فرمودند : در
مشورت خود ، هیچ بخیلی را دخالت مده ، که تو را از بخشیدن مال باز می دارد
، و از فقیر شدن میترساند. نهج البلاغه ، الحیاة جلد ۶ صفحه ۱۰۱
