جامعه شناسی
جامعه شناسی مطالعه قوانین و فرایندهای اجتماعی است که مردم را نه
تنها به عنوان افراد و اشخاص بلکه به عنوان اعضاء انجمنها ،گروهها و
نهادهای اجتماعی شناسانده و مورد بررسی قرار می دهد .جامعه شناسی مطالعه
زندگی اجتماعی گروهها و جوامع انسانی است.مطالعه ای هیجان انگیز و مجذوب
کننده که موضوع اصلی آن رفتار خود ما به عنوان موجودات اجتماعی است .دامنه
جامعه شناسی بینهایت وسیع است و از تحلیل برخوردهای گذرا بین افراد در
خیابان تا بررسی فرایندهای اجتماعی جهانی را در بر می گیرد.
- مقدمه
- تاریخچه
- شاخه های اصلی جامعه شناسی
- حوزه های تخصصی جامعه شناسی
- مفاهیم کلیدی جامعه شناسی
- روشهای تحقیق و پژوهش در جامعه شناسی
- ارتباط جامعه شناسی با علوم دیگر
- جامعه شناسی و اسلام
- متفکران و بزرگان جامعه شناسی
- نظریه جامعه شناسی
- جامعه شناسی در ایران
- مقالات مطرح در مورد جامعه شناسی
- خطوط خارجی
مقدمه
- انسانها بیشتر عمرشان را در گروهها زندگی می کنند؛آنها به عنوان اعضای خانواده
، ساکنان یک محله یا شهر، اعضای یک گروه خاص اجتماعی یا اقتصادی و یا
مذهبی و قومی نیز به عنوان شهروندان یک ملت با یکدیگر رابطه دارند. انسانها
حتی اگر خودشان هم آگاه نباشند که اعضای یک گرو هند ، باز به شیوه هایی
فکر و عمل می کنند که دست کم بخشی ازآنها را عضویت در گروه تعیین می کند.
نوع لباسی که آدمها می پوشند، نوع خوراک و نحوه خوردن آنها، عقاید و
ارزشهایشان و رسومی که رعایت می کنند، همگی تحت تأثیر عضویت آنان در
گروههای گوناگون می باشند. - جامعه شناسی
را می توان به عنوان بررسی علمی زندگی گروهی انسانها تعریف کرد.جامعه
شناسان در واقع می کوشند تا آنجا که ممکن است این نکته را به دقت و به گونه
ای عینی توصیف و تبیین کنند که انسانها چرا و چگونه در گروهها با یکدیگر
رابطه دارند. - یکی از اهداف عمده جامعه شناسی پیش بینی رفتار اجتماعی
و نظارت بر آن است. این هدف در جامعه نوین بصورتهای گوناگونی تحقق می
یابد. همچنین جامعه شناسی به تخفیف تعصبها و پیشداوریهایی که مانع انعطاف
پذیری بیشتر انسانها در برخورد با موقعیتهای تازه می شوند، کمک می کنند. - سرانجام باید گفت که بررسی جامعه شناختی شیوه های نگرش و واکنش
نوینی را در برخورد با سیمای پیوسته متغیر واقعیت اجتماعی، برایمان فراهم
می آورد.
تاریخچه
 |
|
فهرست مقامها و پیشه ها |
- جامعه شناسی جوان ترین رشته علوم اجتماعی است. واژه جامعه شناسی را در سال 1838 اگوست کنت
فرانسوی در کتاب فلسفه اثباتی اش بدعت گذاشت .کنت را عموما بنیانگذار
جامعه شناسی می دانند. او معتقد بود که علم جامعه شناسی باید بر پایه
مشاهده منتظم و طبقه بندی استوار گردد. - هربرت اسپنسر
انگلیسی در سال 1876 نظریه تکامل اجتماعی را تحول بخشید که پس از پذیرش و
رد اولیه ، اکنون بصورت تعدیل شده دوباره پذیرفته شده است. اسپنسر نظریه
تکاملی داروین
را در مورد جوامع بشری به کار بسته بود. او معتقد بود که جوامع انسانی، از
طریق یک تکامل تدریجی، از ابتدایی به صنعتی تکامل می یابند. او در نوشته
هایش یادآور شده بود که این جریان یک فراگرد تکاملی طبیعی استکه انسانها
نباید در آن دخالت کنند. - لستر وارد آمریکایی کتاب جامعه شناسی پویا را در سال 1883 منتشر کرد. او در این کتاب از پیشرفت اجتماعی از طریق کنش اجتماعی با هدایت جامعه شناسان ، هواداری کرد.
- امیل دورکیم
در 1895 کتاب قواعد روش جامعه شناسی را منتشر کرد و در آن ، روشی را که در
بررسی ماندگارش از خودکشی در گروههای گوناگون به عمل آورده بود، به روشنی
شرح داد. دورکیم یکی از پیش گامان تحول جامعه شناسی است. او سخت بر این
باور بود که جوامع بشری با باور داشتها و ارزشهای مشترک اعضایشان انسجام می
یابند. - ماکس وِبِر
(1920-1864)معتقد بود که روشهای علوم طبیعی را نمی توان درباره مسائل مورد
بررسی در علوم اجتماعی بکار بست. وبر استدلال می کرد که چون دانشمندان
اجتماعی جهان اجتماعی محیط زندگی خودشان را بررسی می کنند، همیشه قدری
برداشت ذهنی در بررسیهایشان دخالت دارد. او معتقد بود که جامعه شناسان باید
فارغ از ارزشهایشان کار کنند و هرگز نباید اجازه دهند که تمایلات شخصی شان
در پژوهشها و نتیجه گیریهایشان دخالت کنند. - درس جامعه شناسی در دهه 1890 در بسیاری از دانشگاهها ارائه شد. در
1895، مجله آمریکایی جامعه شناسی انتشارش را آغاز کرد و در 1905 انجمن
جامعه شناسی آمریکا بنیان گذاشته شد.
شاخه های اصلی جامعه شناسی
حوزه های تخصصی جامعه شناسی
- جامعه شناسی فرهنگ
- روان شناسی اجتماعی
- جامعه شناسی وسایل ارتباط جمعی
- جامعه شناسی توسعه
- جامعه شناسی دین
- جامعه شناسی هنر
- جامعه شناسی ادبیات
- جامعه شناسی صنعتی
- جامعه شناسی شهری
- جامعه شناسی پزشکی
- جامعه شناسی قشرها و نابرابریها
- جامعه شناسی روستایی
- جامعه شناسی سازمانها
- جامعه شناسی کار
- جامعه شناسی خانواده
- جامعه شناسی آموزش و پرورش
- جامعه شناسی بررسی مسائل اجتماعی
- جامعه شناسی تغییرات اجتماعی
- جامعه شناسی انحرافات
- جامعه شناسی ارتباطات
- جامعه شناسی انقلاب
- و رشته های دیگر
مفاهیم کلیدی جامعه شناسی
- جامعه
- فرهنگ
- نهادهای اجتماعی
- هنجار
- ارزش
- کنترل اجتماعی
- گروههای اجتماعی
- نقش اجتماعی
- پایگاه اجتماعی
- طبقه اجتماعی
- قشربندی اجتماعی
- تحرک اجتماعی
- نهاد خانواده
- تغییر اجتماعی
- انحرافات
- ساختار اجتماعی
- جنسیت
- کنش اجتماعی
- قانون
- سازمان
- مفاهیم دیگر
روشهای تحقیق و پژوهش در جامعه شناسی
ارتباط جامعه شناسی با علوم دیگر
- معمولا علوم را به دو شاخه عمده تقسیم می کنند که یکی را علوم طبیعی و دیگری را علوم اجتماعی می گویند. علوم طبیعی با بررسی پدیده های مادی سر و کار دارند ولی علوم اجتماعی عرصه پهناور رفتار انسانی را بررسی می کنند. جامعه شناسی یک علم اجتماعی است.
- علوم اجتماعی دیگر عبارتند از: روان شناسی (بررسی رفتار فردی)؛روان شناسی اجتماعی(بررسی روابط افراد با گروه)؛علوم سیاسی(بررسی حکومت،فلسفه سیاسی،و تصمیم گیری دولتی)؛اقتصاد(بررسی تولید،توزیع و مصرف کالاها و خدمات در جامعه)؛و انسان شناسی (شامل باستان شناسی که به مطالعه بقایای تمدن های از بین رفته می پردازد،زبان شناسی که بررسی زبان است،انسان شناسی جسمانی که کارش بررسی تکامل انسان است و انسان شناسی فرهنگی
یا اجتماعی که با بررسی شیوه های زندگی در میان اجتماعات سراسر جهان سرو
کار دارد.) رشته های جامعه شناسی و انسان شناسی فرهنگی و اجتماعی مفاهیم
مشترک بسیاری دارند. جغرافیا (که به بررسی نقش مشخصات اقلیمی در فراگرد های گونا گونی چون رشد،انحطاط و جنبش اجتماعات جهان می پردازد)و تاریخ(که رویدادهای گذشته را بر حسب فعالیتهای بشری ثبت و تعیین می کند)،نیز با جامعه شناسی ارتباط دارند. - درباره تفاوت میان علوم اجتماعی و رشته های جامعه شناسی دو نظریه مطرح می باشد:
- نظر اول این است که هر یک از رشته های علوم اجتماعی بطورذ کلی به تحلیل امور و مسائل مربوط به موضوع خود می پردازند.
- نظر دوم این است که هر یک از علوم اجتماعی به یکی از ابعاد مختلف
واقعیت اجتماعی توجه دارد و رشته های جامعه شناسی هم همین کار را انجام
میدهند ، اما با این تفاوت که در این حد توقف نمی کند بلکه سعی دارد در
تحقیق و مطالعه از یک لایه اجتماعی آنرا به لایه های دیگر ارتباط دهد و
بصورت یک کل واحد در نظر بگیرد و تبیین نماید.
جامعه شناسی و اسلام
- جامعه شناسی اسلامی
- متفکران و جامعه شناسان مسلمان
- اسلام و نظریات جامعه شناسی
- دین اسلام و نظریات جامعه شناسی
- تفکر اسلامی و نظریات جامعه شناسی
- کشورهای اسلامی و نظریات اسلامی
- و سایر موضوعات متنوع در مورد اسلام و جامعه شناسی
متفکران و بزرگان جامعه شناسی
- فارابی و جامعه شناسی
- ابن خلدون
- مونتسکیو
- اگوست کنت
- کارل مارکس
- آلکسی دوتوکویل
- امیل دورکیم
- ویلفردو پارتو
- ماکس وبر
- و سایر متفکران جامعه شناسی
روزی به نام «روز علوم اجتماعی»
روز چهارشنبه دوازدهم آذرماه سال جاری، از سوی انجمن جامعهشناسی ایران، انجمن انسان‌شناسی، انجمن مطالعات فرهنگی و ارتباطات و انجمن جمعیت‌شناسی ایران با همکاری دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه علامه طباطبایی و انجمن های دانشجویی آن دانشکده، نخستین مراسم «روز علوم اجتماعی» در سالن شهید مطهری آن دانشکده برگزار شد.
یادآوری مینماید که روز
12 آذرماه مصادف با سالروز تولد استاد غلامحسین صدیقی است که ایشان به حق
هم شخصیت پیشگام در معرفی و توسعه جامعه شناسی بهعنوان یک رشته دانشگاهی
بوده اند و هم طرح لزوم همکاری علمی بین رشته‌های گوناگون علوم اجتماعی
از ابتکارات شخص ایشان است. ازاین رو، نام گذاری این روز به نام «علوم
اجتماعی» بسیار مناسب می نماید. همچنین برگزاری این مراسم در دانشکده علوم
اجتماعی دانشگاه علامه که در واقع بزرگترین یا تنها دانشگاه علوم انسانی
در کشور ماست نیز مناسبت شایسته ای داشت. در این مراسم محمد امین قانعی
راد از طرف انجمن های جامعه شناسی، جمعیت شناسی، انسان شناسی و
مطالعات فرهنگی و ارتباطات نوید تصویب روز 12 آذر بهعنوان «روز علوم
اجتماعی» را اعلام کرد. سپس در این مراسم، تنی چند از همکاران دانشگاهی هر
کدام به گونه ای در یادمان استاد غلامحسین صدیقی و ویژگی های برجستۀ
علمی و اخلاقی ایشان در ارتباط با تجارب علایق علمی و تخصصی خود نکاتی را
بیان نمودند.
اشاره می کنم که در آخرین
شماره خبرنامه انجمن جامعه شناسی بریتانیا آمده است که پرفسور ساری حنفی
که اخیراً به عنوان معاون انجمن بینالمللی جامعهشناسی (ISA)
برگزیده شده و نخستین معاون عربی- فلسطینی این انجمن است، درباره بی
توجهی دولت های عربی خاورمیانه نسبت به علوم اجتماعی زبان به گلایه گشوده
است. شاید در بیشتر کشورهای موسوم به جهان سوم یا درحال توسعه (که گویی
برای همیشه در حال توسعه یا در حال گذار هستند) قدر علوم اجتماعی آن طور
که باید و شاید شناخته نشده است. ممکن است وضعیت کشور ما از این بابت،
حداقل در مقایسه با بسیاری از کشورهای عربی خاورمیانه تا حدودی متفاوت
باشد. بحث در این باره قابل توجه است ولی جای دیگری را می طلبد.
در هر صورت شاید بتوان گفت
این قضیه در کشور ما پیچیدگی های ویژه خودش را دارد. برخی افراد از علوم
اجتماعی و بویژه از جامعه شناسی، انتظار معجزه را دارند و توقع دارند
جامعه شناسان بتوانند امور آینده را به روشنی پیش بینی کرده و درباره
مسائل اجتماعی موجود، (مثلاً اعتیاد) راه حل موثر، مطلوب و سریع ارائه
دهند. در مقابل، برخی دیگر به دلایل مختلف نگاهی بیشتر منفی و نه چندان
موافق با علوم اجتماعی دارند و آن را غرب زده و کمابیش بیهوده می دانند و
درصدد جایگزینی برای آن هستند. شاید بتوان به بیان خیام چنین گفت که «راه
نه آن است و نه این».
در این تردیدی نیست که
انتظار پیش بینی دقیق و ارائه راه حل حقیقتاً درست و کامل برای یک مسئلۀ
معین، از هیچ علمی- حتا علوم فیزیکی و پزشکی- نمی تواند واقع بینانه
باشد. بدیهی است علوم اجتماعی و بویژه جامعه شناسی، مقوله ای بسیار
پیچیده و غامض است. با این همه، در کشور ما که هنوز شکل گیری اجتماع علمی-
حداقل در حوزه علوم اجتماعی- چندان جدی نبوده و یا بسیار رقیق است، و
همچنین پژوهش اجتماعی به واقع و به طور جدی صورت نمی گیرد و بیشتر حالت
صوری، رسمی و پیمانکاری دارد، و نیز نقد علمی هویت واقعی و معیاری خود را
نیافته و مهمتر این که، تفکر انتقادی که می تواند بیشترین خدمت جامعه
شناسانه از آن برآید هنوز در مرحلۀ جنینی است، در چنین شرایطی تعیین یک روز
به عنوان روز علوم اجتماعی، رویدادی خوشایند و مبارک است. بیتردید این
اقدام، بیشتر امری نمادین است ولی تاثیر معنوی و اجتماعی آن چندان هم کم
نیست. باشد که این رویداد، مرحله ای امیدبخش برای حمایت جدی از توسعه
علوم اجتماعی باشد و در مقابل آن علوم اجتماعی هم با هویت یابی بیشتر و با
برخوردی جدی تر به مسائل و دغدغه های جاری جامعه پرداخته و در هویت
یابی خود بیش از پیش بکوشد.
