حمام وکیل
این بنا در غرب مسجد وکیل ساخته
شده است. این حمام بزرگ از پیشرفته ترین اصول معماری زمان خود برخوردار
بوده است. برای نمونه، درآیگاه (ورودی) حمام کوچک است و با شیبی ملایم به
هشتی ورودی که پایین تر از سطح زمین قرار دارد می رسد
صفحه ی حمام وکیل به عنوان یک بنا و اثر باستانی و تاریخی در
شهر شیراز،
استان فارس،
کشور ایران
،
ثبت شده است.
حمام وکیل در دوره زندیه بدست کریم خان زند ساخته شد. این حمام در کانون شهر شیراز و نزدیک دیگر بناهای زمان زندیان همچون بازار وکیل و مسجد وکیل جای دارد. از بخش های نگریستنی این حمام بخشی بنام شاه نشین است که ویژه شاه بودهاست. این بنا با شماره ۹۱۷ در فهرست آثار ملی ایران نگاشته شده است.
این بنا در غرب مسجد وکیل
ساخته شدهاست. این حمام بزرگ از پیشرفتهترین اصول معماری زمان خود
برخوردار بودهاست. برای نمونه، درآیگاه (ورودی) حمام کوچک است و با شیبی
ملایم به هشتی ورودی که پایین تر از سطح زمین قرار دارد میرسد. ورودی به
رختکن، زاویه دار ساخته شده و همه این ملاحظات برای این بودهاست که از ورود
سرما به داخل و از خروج گرما به خارج از حمام جلوگیری شود.
سربینه حمام یک هشت ضلعی منظم است که هشت ستون یک پارچه سنگی در وسط سقفی
گنبدی قرار گرفتهاند. گرم خانه با سنگ فرش پوشیده شدهاست اما جالب توجه این
که در زیر این سنگ فرش دالانهای کم عرض و باریکی ساخته شده که هوای گرم و
بخار آب در آن جریان مییافتهاست تا کف حمام زودتر گرم شود. در جنوب گرم
خانه، خزینه قرار دارد که دو دیگ بزرگ برای گرم کردن آب داشتهاست. در دو
طرف محوطه گرم خانه دو شاه نشین و در دو طرف خزینه دو حاکم نشین ساخته
شدهاست. در وسط هر حاکم نشین نیز حوضی از سنگ مرمر دیده میشود.
در زیر گنبد نقوش آهک بری زیبایی است که داستانهای آنها از مذهب، سنت، علایق و رویاهای مردم این دیار سرچشمه میگیرد.
جاذبه های تاریخی شیراز
| دروازه قرآن |
دروازه قرآن
در
دوران دیلمیان، در ميانه تنگ الله اکبر و در میان کوه های باباکوهی و چهل
مقام، تاق مرتفعی به صورت دروازه ساخته شده بود که بنیانگذار آن را
عضدالدوله دیلمی می‌دانند. بنای نخستين دروازه قرآن از سنگ و گچ بوده است.
وي پس از ساختن دروازه، دستور داد تا قرآنی بزرگ معروف به قرآن «هفده من»
بر بالای آن قرار دهند تا کاروان‌ها به سلامت از زیر آن گذشته و به راه خود
ادامه دهند. از زمان قرار دادن قرآن، این دروازه به دروازه قرآن مشهور شد و
تاکنون به این نام باقی مانده است. اين قرآن دو جلدی، مربوط به دوران
تیموریان است و با خطوط ثلث و محقق منسوب به ابراهیم سلطان نوشته شده است.
بنای
كنوني دروازه قرآن در سال 1327 هجري قمري به كوشش یکی از بازرگانان
نیکوکار شیرازی به نام «حسین ایگار» معروف به «اعتمادالتجار» دوباره ساخته
شد. آرامگاه بانی این دروازه در قسمت شرقی آن قرار دارد.
آرام
 |
مجموعه فرهنگی سعدي |
مشرف‌الدين
مصلح بن عبدالله شيرازي مشهور به «سعدی» در اوایل سده هفتم هجري قمري در
شیراز به دنيا آمد. سعدی شیرازی، بزرگترین شاعری است که پس از فردوسی در
آسمان ادب فارس درخشیده است و هنوز نيز می‌درخشد. وي در سال 690 هجري قمري
در شيراز درگذشت.
نخستین
جهانگردی که از آرامگاه سعدی نام برده، «ابن بطوطه» جهانگرد مراکشی است که
در سال 748 هجري قمري؛ یعنی 57 سال پس از مرگ سعدی از آرامگاه وي بازدید
كرده است.
بر
پايه مدارک موجود، آرامگاه سعدی در سده گذشته بارها تعمیر و بازسازی شده
است. کریمخان زند در سال 1187 هجري قمري آن را از نو بنا كرد. وي بنايی
آجري و دو طبقه بنا كرد که دو اتاق در دو سوي آن قرار داشت. مزار سعدی در
اتاق شرقی در طبقه زیرین آن قرار داشت و دور آن نرده‌های چوبی و منبت‌کاری
شده قرار گرفته بود. بعدها اتاق غربی مدفن «شوریده شيرازي» یکی از شاعران
بنام سده سیزدهم هجري قمري در شیراز گردید.
بنای
نخستين سعدی تا سال 1327 خورشيدي برپا بود تا اینکه به پیشنهاد انجمن آثار
ملی فارس و تلاش علی سامی و علی اصغر حکمت، بنای در خور مقام شامخ سعدی
ساخته شد. این بنا دارای گنبدی زیبا است که در جلوی آن ایوانی تالار مانند
قرار دارد كه توسط هشت ستون سنگی نگه داشته میشود.
در
بنای جدید، قبر سعدی در میان عمارتی هشت ضلعی با سقفی بلند و کاشی‌کاری
شده قرار دارد. در داخل باغ و در محوطه‌اي پایین‌تر از سطح زمین، چشمه آب
زلالی در جریان است. در ميانه این مکان، حوضچه‌ای قرار دارد که آن را حوض
ماهی می‌نامند. بر پايه یک سنت قدیمی، مردم شیراز برای برآورده شدن حاجات
خود در حوض ماهی سکه می‌اندازند.
 |
آرامگاه حافظ |
خواجه
شمس‌الدین محمد ملقب به «لسان‌الغيب» و متخلص به «حافظ» از غزل‌سرایان
بنام است كه در حدود سال 726 هجري قمري در شیراز به دنیا آمد. پدرش
بهاءالدین پيش از آنکه بتواند پسرش را سرپرستی و تربیت کند، دیده از جهان
فرو بست. حافظ در شيراز به فراگيري دانش پرداخت و نزد استادان نام‌آور آن
دوران مانند سيد شريف جرجاني و ابو عبدالله قوام‌الدين به فراگيري علوم و
ادبيات پرداخت. وي سپس وارد دنياي سير و سلوك شد و مشرب عرفان اختيار كرد.
حافظ همه قرآن را از بر داشته و آن را با چهارده روايت مي‌خوانده؛ از اين
رو وي متخلص به حافظ است.
ديوان
حافظ بيش از شش هزار بيت دارد كه دربرگيرنده قصيده، غزل، مثنوي، رباعي و
قطعهمي باشد و از اين ميان، غزليات وي از همه مشهورترند. حافظ از شاعران
بنام سده هشتم هجري قمريمي باشد كه با گذشت سده‌ها از مرگ وي، هنوز ديوان
او به زبان‌هاي گوناگون دنيا به چاپ مي‌رسد. بي‌ترديد مي‌توان گفت در خانه
هر ايراني و در كنار كتاب مقدس قرآن مجيد، يك جلد از ديوان خواجه حافظ
شيرازي يافت مي‌شود.
حافظ
علاقه فراواني به شیراز داشت؛ از این رو بجز دو سفر کوتاه، در تمام عمر در
شیراز اقامت گزید. حافظ در سال 791 هجري قمري دیده از جهان فروبست و وي را
در مصلای شیراز به خاک سپردند.
حافظ
در زمان پادشاهان آل اینجو و آل مظفری زیسته و در اشعار خود به نیکی از
آنان یاد کرده است. در مدت عمر 50 تا60 ساله وي، هفت پادشاه در فارس
حکمفرمایی کردند. پس از وفات حافظ، در سال 856 هجري قمري، کالبد وی در
گورستان مصلی به خاك سپرده شد که امروزه از آن قبرستان اثری نیست.
محل
دفن حافظ تنها یک قبر ساده مشخص بود. در دوره فرمانروايي میرزا ابوالقاسم
گوركانی، شمس‌الدین محمد یغمایی وزیر فرمانروا، ساختمان گنبدي بر تربت حافظ
بنا كرد و در جلوي آن حوض بزرگی قرار داشت که از آب رکن‌آباد پر می‌شد.
بنای
عظیم و با شکوه آرامگاه حافظ در سال 1188 هجري قمري در دوران کریمخان زند
ساخته شد. این بنا، شامل ایوانی با چهار ستون ضخیم سنگی یکپارچه بود كه دو
قسمت شمال و جنوب آن باز بود و دو اتاق کوچک در دو گوشه آن قرار داشت.
آرامگاه در قسمت شمالی آن قرار مي‌گرفت و در بخش جنوبی این مکان باغی بزرگ
نمايان بود. بر روی تربت حافظ، سنگی مرمرین به دستور کریمخان زند نهاده شد
که دو غزل از غزل‌های حافظ به خط حاج آقاسی بیگ افشار بر آن نوشته شده
بود. سنگ كنوني همان سنگ قبر دوران زنديه است.
آرامگاه
حافظ در دوران قاجاریه بارها بازسازی گردید. بنای امروزی اين آرامگاه به
دستور علی اصغر حکمت، وزیر فرهنگ و علی ریاضی رئیس فرهنگ فارس با بهره‌گیری
از عناصر معماری زندیه و یادمان‌های حافظ توسط «آندره گدار» معمار
فرانسوی، طراحی شد و به اجرا درآمد.
بنای
اصلی به صورت سکویی با 8 ستون سنگی یکپارچه و سقف مزین به تزئینات
کاشی‌کاری شده است و اشعار در محل مزار به گونه زیبایی توجه بینندگان را به
خود جلب می‌کند. مزار خواجه حافظ در ميانه این بنا قرار دارد.
در
جوار حافظ، بزرگانی چون اهلی شیرازی (شاعر)، فرصت‌الدوله شیرازی
(تاریخ‌نگار)، فریدون توللی (شاعر) و دکتر شاپور شهبازی (باستان‌شناس)
آرمیده‌اند.
آرامگاه حافظ زیارتگاه عاشقانی است که بر سر مزار او می‌آیند و پس از قرائت فاتحه، تفألی بر دیوانش می‌زنند.
آرامگاه خواجوی کرمانی
محمود
بن علی بن محمود از شاعران بنام سده هشتم هجري قمري است که لقبش
«کمال‌الدین ابوالعطا» مي باشد و در شعر به «خواجو» تخلص مي‌كرده است. وي
در سال 689 هجري قمري در کرمان متولد شد، سپس در جوانی دیار کرمان را ترک
كرده و به شیراز آمد. خواجو در سال 753هجري قمري در سن 64 سالگی در شیراز
درگذشت.
آرامگاه
این شاعر بزرگ در قسمت غربی تنگ الله اکبر و مشرف بر دروازه قرآن قرار
گرفته است. بر بالای مزار خواجو، سنگ قبری قرار دارد که هیچ کتیبه‌ای بر
روی آن نوشته نشده، مگر در بالای سنگ که آیه‌ای از قرآن به خط ثلث بر روی
آن حجاری شده است. در بالای سر و پایین قبر، دو ستون سنگی کوچک قرار دارد.
کمی بالاتر از قبر، سه غار وجود دارد. یکی از غارها محل عبادت و ریاضت
خواجو و دیگر زاهدان بوده است. در يكي ديگر از غارها، قبر خواجه عمادالدین
محمود، وزیر معروف شاه ابو اسحاق اینجو قرار دارد. در سمت چپ این غار،
محرابی سنگی حجاری شده و در کنار این غار نقش برجسته‌ای از جنگ رستم دیده
میشود که به دستور حسینعلی میرزا در سال 1218هجري قمري حک شده است.
 |
ارگ کریم‌خانی |
ارگ
کریم‌خاني، مهمترین و بزرگترین بنای دوران زندیه است که در سال 1180 هجري
قمري به دستور کریمخان زند ساخته شده است. این ارگ، مرکز حکومتی کریمخان و
خاندان زند و همچنين محل سکونت آنان بوده است. این ساختمان با زیر بنای
4000 متر مربع و در زمینی به گستردگي 12800متر مربع بنا شده است.
دیوارهای
آجری این بنا، 12 متر ارتفاع دارند و در هر چهار گوشه ارگ، برجی به ارتفاع
حدود 15 متر قرار دارد. بر روی بدنه دیوارها و برج‌ها، نگاره‌های ساده و
زیبای آجری دیده میشود. بر سردر ارگ، صحنه نبرد کشته شدن دیو سفید به دست
رستم به صورت کاشی‌کاری هفت رنگ نقش بسته است. این کاشی‌کاری در دوران
قاجاریه به ارگ افزوده شده است.
یک
هشتی، ورودی ارگ را تشکیل می‌دهد که از یک سو به حیاط خلوت و از سويي
دیگر، به محوطه داخلی ارگ راه پیدا می‌کند. ارگ دارای شاه‌نشین شمالی
(زمستان‌نشین)، شاه‌نشین جنوبی (تابستان‌نشین) و ساختمان غربی چهار فصل
است. برخلاف نمای بیرونی، ساختمان داخلی ارگ از نمای زیباتری برخوردار است.
داخل
اتاق‌ها با نقش‌هاي اسلیمی، ترنج و گل و مرغ تزئین شده است. پس از سرنگوني
حکومت زندیه و روی کار آمدن سلسه قاجار، ارگ به دارالحکومه تبدیل شد و به
مکانی برای استقرار والیان و حاکمان فارس تبدیل گردید و تا اوایل سلطنت
پهلوی به عنوان زندان مورد استفاده قرار مي‌گرفت.
بخشی از تزئینات این بنا، توسط خاندان قاجار به تهران منتقل شد. اين بنا در سال 1351 خورشيدي در فهرست آثار ملی ثبت شد.
 |
باغ ارم |
باغ
ارم يكي از مشهورترین باغ‌های شیراز است که در شمال شيراز و در خیابان ارم
جاي دارد. پیشینه این باغ به دوران سلجوقی بازمی‌گردد و در تمام دوران آل
اینجو پا برجا بوده است. در دوران زندیه، کریمخان زند در سازندگی و بهسازی
این باغ اقداماتی انجام داد.
در
اواخر دوران زندیه و اوایل دوران قاجار این باغ به مدت 75 سال به دست سران
ایل قشقایی افتاد. در روزگار پادشاهی ناصرالدین شاه قاجار، حسنعلی‌خان
نصیرالملک، ساختمانی زیبا در آن پی‌ریزی کرد اما با مرگ وی در سال 1311
هجري قمري، خواهرزاده او ابوالقاسم‌خان (نصیرالملک دوم) امور باغ را برعهده
گرفت و ساختمان نیمه‌کاره دایی خود را کامل کرد و آن را به نحو شایسته‌ای
به پایان رساند که تاکنون باقی مانده است.
این
بنای ارزشمند را حاج محمد حسن، معمار برجسته دوران قاجار ساخت. پس از آن
باغ به دليل بدهی مالکان به تصرف دولت درآمد و به دانشگاه شیراز واگذار شد.
این باغ در بين سال‌های 1345 تا1350 خورشيدي بازسازی شده و در سال 1359
خورشيدي به باغ گیاه‌شناسی تبديل گردید.
برجسته‌ترین
ویژگی این بنا، ایوان مرکزی دو طبقه آن است. در قسمت بالايي این بنا،
هلالی وجود دارد که بر روی آن نقوش کاشی‌کاری شده شامل شخصیت‌های تاریخی،
ادبی و اسطوره‌ای است که به گونه زیبایی به نمایش گذارده شده‌اند. در میان
این شخصیت‌ها، می‌توان به نقش ناصرالدین شاه سوار بر اسب سفید، حضرت
سلیمان(ع)، یوسف و زلیخا، داستانهای فردوسی و نظامی و نقش داریوش هخامنشی
اشاره كرد. بر روی ازاره‌های عمارت، اشعاری از سعدی، حافظ و شوریده شيرازي
به خط نستعلیقِ میرزا علی نقی، خطاط دوران قاجار کار شده است.
 |
باغ عفیف‌آباد |
یکی
از قدیمی‌ترین و زیباترین باغ‌های شیراز، باغ عفیف‌آباد است که آن را باغ
گلشن نیز می‌نامند. اين باغ با گستره‌اي بیش از 127000 متر مربع، در جنوب
خیابان قصردشت و در انتهای خیابان عفیف‌آباد قرار دارد.
باغ
عفيف‌آباد در دوران صفویه يكي از باغ های آباد شیراز بوده است. در سال
1284 هجري قمري، میرزا علی‌خان قوام‌الملک، زمینِ باغ را از مالک آن خرید و
اقدام به نوسازی باغ و ساختن عمارتی زیبا در آن كرد. وي قنات «لیمک» را که
در 15 کیلومتری باغ و در محل قصر قمشه وجود داشت را برای آبياري كردن باغ
خریداری کرد.
در
واپسین روزهای قاجاریه، این باغ به دست خواهرزاده بانی، «عفیفه خانم» همسر
فرمان‌فرما رسيد و چون بهسازی‌های گسترده‌ای در آن پدید آورد، پس از آن
باغ گلشن به باغ عفیف‌آباد شهره شد. این باغ از شاهکارهای معماری دوران
زندیه و قاجاریه به شمار می‌آید. وارثان باغ در روزگار پهلوی آن را به فرح
پهلوی هدیه دادند تا اینکه در سال 1340 خورشیدی، ارتش در مزایده خرید باغ
برنده شده و آن را خریداری كرد.
پس
از انقلاب اسلامی، به کوشش سازمان عقیدتی سیاسی و همکاری ارتش جهموری
اسلامی، این باغ به موزه نظامی تبدیل شد. از سلاح‌های عتیقه موجود در این
موزه می‌توان از تفنگ‌های فتحعلی شاه، ناصرالدین شاه، مظفرالدین شاه قاجار،
رضاخان، محمد رضا پهلوی و همچنین تفنگ‌های رزمندگان و دلاوران نهضت جنگ
مانند تپانچه دکتر حشمت و مسلسل رئیس علی دلواری نام برد. سقف چوبي و هندسي
تالار، داراي نقاشي‌هاي گل و بوته، شكار و مجالس بزم و رزم می باشد.
اکنون از این عمارت به عنوان موزه نظامی ارتش و موزه عبرت استفاده میشود.
 |
باغ دلگشا |
باغ
دلگشا در نزدیکی آرامگاه سعدی و در غرب خیابان بوستان جاي گرفته است.
نزدیک بودن این باغ به کوه قلعه بندر، باعث شده که برخی از پژوهشگران،
پيشينه این باغ را به دوران كهن نسبت دهند. این باغ با گستردگي 5/7 هکتار
از زیباترین گردشگاه‌هاي شیراز به شمار می‌رود.
باغ
دلگشا در دوران صفویه و نادرشاه افشار، آباد بوده است اما در شورش
تقی‌خان، حاکم وقت شیراز در سال 1150 هجري قمري، بیشتر باغ‌های شیراز از
جمله باغ دلگشا رو به ویرانی گذاشت. کریمخان زند این باغ را بازسازی کرد و
به جای درختان از بین رفته، دوباره درخت کاشت. پس از او لطفعلی‌خان زند،
باغ را بهسازی کرد و در پایان سلطنت فتحعلی شاه قاجار در سال 1236 هجري
قمري، شاهزاده رضا قلی میرزا حاکم فارس این باغ را از مالکش خریداری و پس
از بهسازی، کاخی با شکوه در آن ساخت. وي نام این کاخ را «فین» یا «کلاه
فرنگی» گذاشت.
پس
از او میرزا علی اکبرخان قوام‌الملک و فرزندش میرزا فتحعلی‌خان صاحب دیوان
در سال 1266 هجري قمري این باغ و ساختمان آن را بازسازي كردند. او حمامی
در سمت شرق باغ ساخت و پانصد اصله درخت نارنج، چند اصله خرمای شاهانی جهرمی
و انواع گل‌های زینتی در آن کاشت. این باغ از زمان صاحب دیوان همچنان در
دست خاندان قوام‌الملک شیرازی قرار داشته و آخرین صاحب باغ، خانم خورشید
کلاه قوامی معروف به «لقاءالدوله» دختر قوام‌الملک بوده است. در سال 1348
خورشیدی شهرداری آن را خریداری كرد و هم اکنون به عنوان بوستانی عمومی مورد
استفاده همگان می باشد.
 |
باغ نظر (موزه پارس) |
باغ
نظر یکی دیگر از شاهکارهای دوران زندیه می باشد که بین سال‌های 1179 تا
1193 هجري قمري ساخته شد. این مکان به نام‌های باغ موزه، باغ حکومتی، عمارت
کلاه فرنگی و آرامگاه کریمخان زند نیز مشهور است. این عمارتِ هشت ضلعی در
زمان کریمخان زند محل پذیرایی ميهمانان داخلی و خارجی و مرکز عمده
تشریفات سیاسی مورد استفاده قرار می‌گرفته است.
عمارت
كلاه فرنگي باغ نظر دربرگيرنده یک تالار مرکزی و چهار شاه‌نشین جانبی است.
در سال 1206 هجري قمري آقا محمدخان قاجار، جسد کریمخان زند را که در
شاه‌نشین شرقی به خاك سپرده شده بود را به تهران منتقل کرده و در زیر راه
پله‌های کاخ گلستان، محل رفت و آمد دائمی خود دفن كرد.
تا
سال 1315 خورشيدي اطلاع درستي از جای اصلی قبر در دست نبود. در همان سال،
هنگام تعمیر بنای کلاه‌فرنگی در شاه‌نشین شرقی موزه، قبر ساخته شده‌ای
نمودار شد که خالی از اسکلت بود و تنها شامل تکه‌های مختصر چرمی بود. اکنون
قبر بازسازی شده در محل شاه‌نشین شرقی قرار دارد.
باغ
نظر در اوایل دوران قاجار نيز مورد توجه فرمانروایان قاجار بود. در
سال1230 هجري قمري، حسین علی میرزا (پسر فتحعلی شاه قاجار) حاکم فارس این
باغ را مقر حکومت خود قرار داد و در شمال غربی آن، عمارتي زیبا به نام «کاخ
همایون» ساخت و قسمت‌هایی از آن را به نام عمارت «باغ خورشید و آیینه»
نام‌گذاری کرد. هم اکنون از اين عمارت اثری نیست. اين مجموعه در سال 1315
خورشيدي به موزه پارس تبدیل شد.
 |
باغ جهان نما |
باغ
جهان‌نما يكي از باغ‌های قدیمی و تاریخی شیراز است كه با گستره حدود 40000
متر مربع، در ضلع شمالی چهار راه حافظیه و در ضلع شرقی خیابان حافظ جاي
گرفته است. این باغ از دوران آل مظفر و آل اینجو تا دوران صفویه سرسبز و
آباد بوده است.
اين
باغ در سال 1185 هجري قمري به دستور کریمخان زند بازسازی شد. درون باغ،
عمارتی هشت ضلعی همانند عمارت کلاه فرنگی باغ نظر ساخته شده و در چهار گوشه
آن، چهار شاه‌نشین با اتاق‌های دو طبقه بنا شده است. در داخل عمارت، حوضی
هشت گوشه از سنگ مرمر یکپارچه با فواره‌ای سنگی در ميان آن، قرار دارد.
تزئیناتی که به صورت نقاشی در داخل عمارت وجود دارد بسیار با شکوه و ارزنده
است.
این باغ در دوران قاجار، محلی برای پذیرایی از ميهمانان حکومتی بوده است.
خانه زینت‌الملک
در
ضلع غربی نارنجستان قوام، عمارت زیبایی قرار دارد که به خانه زینت‌الملک
مشهور است. این خانه محل سکونت زینت‌الملک قوامی (دختر قوام‌الملک چهارم)
بوده است. ورودی این بنا به شکل زیبایی مقرنس‌کاری شده است. با عبور از یک
هشتی، وارد حیاط خانه می‌شویم که دارای حجاری‌های سنگی و مشبک‌کاری است. هر
یک از اضلاع این ساختمان با توجه به موقعیت فصلی، کاربرد خاص خود را داشته
و مورد استفاده قرار مي‌گرفته است. تالار اصلی این خانه در ضلع غربی آن
قرار دارد که با نقاشی و آیینه‌کاری هنرمندان از دوران قاجار تزئین شده
است.
نارنجستان قوام
ساخت
نارنجستان قوام توسط علی محمدخان قوام‌الملک دوم در سال 1290 هجري قمري
آغاز و در سال 1305 هجري قمري توسط فرزندش محمد رضا خان قوام‌الملک به
پایان رسید. این باغ محل حکومت خاندان قوام‌الملک و همچنين براي تشکیل
جلسات عمومی و نشست‌های بزرگان و اشراف در دوران قاجار مورد استفاده قرار
می‌گرفته است. این باغ به دلیل داشتن درختان نارنج فراوانش به «نارنجستان»
معروف شده است. مساحت کل نارنجستان 3085 متر مربع است که حدود 940 متر آن
زیربناست. عمارت نارنجستان دربرگيرنده دو طبقه و یک طبقه زیرزمین است.
ساختمان بیرونی نارنجستان به وسیله تونلی به اندرونی خانه زینت‌الملک متصل
می‌شده است. نارنجستان مدت‌ها محل اقامت خاندان قوام بود و در دهه چهل از
سوی ابراهیم قوام به دانشگاه شیراز واگذار شد. اين مجموعه پس از انقلاب
اسلامی بازسازی شد و هم اینک به عنوان موزه مورد بازدید گردشگران قرار
میگیرد.
 |
بازار وکیل |
بازار
وکیل یکی دیگر از شاهکارهای معماری و بي‌مانند دوران زندیه است. این بازار
در حدود سال‌های 1180 هجري قمري به سبک بازار قیصریه لار (که مربوط به
دوران صفویه است) ساخته شده است.
راسته
غربی چهارسوق (محل تقاطع دو رشته تاق بزرگ را چهار سوق مي‌نامند) دارای 10
جفت مغازه است و در قدیم به نام بازار«ترکش‌دوزها» معروف بوده اما در حال
حاضر مرکز فروش انواع فرش‌های نفیس ایرانی است. راسته شرقی که در شرق چهار
سوق قرار دارد، دارای 19 جفت مغازه است و در گذشته به نام بازار
«علاقه‌بندان» معروف بوده است اما هم اکنون مرکز فرش و مغازه‌های عطاری
است.
دسته
دیگری نیز از شاخه جنوبی چهار سوق به طرف غرب و موازی بازار ترکش‌دوزها
امتداد می‌یابد و از جلوي مسجد وکیل بیرون می‌زند که این قسمت را در گذشته
بازار «شمشیرگرها» می‌ناميدند. این بازار دارای 10 زوج مغازه است و در سمت
شمال آن نیز «کاروانسرای فیل» قرار گرفته است.
بازار
وکیل دارای 74 تاق ضربی و خوش سیماست که سقف دراز بازار را پوشش می دهند و
از بیرون چشم‌انداز جالبی همانند کوهان شتر را پدید آورده‌اند. ارتفاع بیش
از 10 متر سقف و نورگیری تاق‌ها که در زمستان هوای بازار را گرم و در
تابستان خنک نگه می‌دارند، از دیگر ویژگی‌های این بازار است.
کریمخان
زند برای آسودگی بازرگانان و مسافران و همچنين رونق اقتصادی بازار، بناهای
دیگری همانند کاروانسرا، گمرک، انبار کالا و… را به بازار افزود.
سرای مشیر
سرای
مشیر مربوط به دوران قاجار بوده و از ساخته‌های میرزا ابوالحسن‌خان
مشیرالملک در سال 1288 هجري قمري است. سردر بلند این بنا با لوح مرمرین
آراسته شده که تاریخ ساخت بانی و چگونگی وقف آن را توضیح داده است. این سرا
داراي حیاط وسیعی است و در میان آن حوض سنگی زیبایی ساخته شده است. تالار
هشت ضلعی این سرا از زیباترین بناهای مجموعه سرای مشیر است که در ضلع شمالی
آن قرار گرفته و با گنبدی مزین به کاشی‌کاری و مقرنس‌کاری استوار گردیده
است. این مکان محلی برای عرضه صنایع دستی و سنتی می باشد.
تکیه هفت تنان (موزه سنگ)
تکيه
هفت‌تنان يكي از بناهای دوران کریمخان زند است که در شمال آرامگاه حافظ و
در دامنه کوه تخت ضرابی (کوه چهل مقام) جاي گرفته است. وجود مدفن هفت عارف
گمنام، این مکان را به «هفت‌تنان» مشهور کرده است.
عمارت
هفت تنان به دو قسمت شمالی و جنوبی تقسیم میشود. در بخش شمالی، عمارتی دو
طبقه قرار دارد که در طبقه اول آن تالار مرتفعی با دو ستون سنگی یکپارچه
بنا شده است. بر روی این دو ستون، نقش‌های زیبایی با رنگ و روغن ترسیم شده
که بخشی از آن به مرور زمان از بین رفته است.
در
تاقچه بالای این تالار، پنج برج مجلس با رنگ و روغن توسط آقا صادق، نقاش
دوران زندیه ترسیم شده است. این مجالس عبارتند از: درویش با کلاه و تبرزین و
ریش سفید، حضرت موسی(ع) در حال شبانی، شیخ صنعان و دختر ترسا، قربانی کردن
اسماعیل توسط حضرت ابراهیم(ع) و درویشی که بعضی او را شاه عباس اول صفوی و
برخي او را سعدی یا حافظ می‌دانند. این نقاشی‌ها در بین سال‌های 1336 و
1337 خورشيدي توسط نقاش و هنرمند مشهور محمد باقر جهانمیری با همان طرح و
نقش قدیمی بازسازي شد.
هم اكنون تکیه هفت تنان به موزه سنگ اختصاص یافته است.
تكيه چهل تنان
تکیه
چهل تنان در خیابان چهل مقام، جنب بلوار هفت‌تنان و در شمال آرامگاه حافظ
قرار گرفته است. در این بقعه، چهل قبر کوچک، در دو ردیف بیست‌تایی در کنار
هم جای گرفته اند. اين گورها متعلق به چهل درویش است که در زمان‌های گذشته
در این مکان که به صورت باغ مصفایی بوده زندگی می‌کردند و چون هر کدام وفات
می‌یافتند، دیگران او را دفن می‌کردند.این باغ در دوران زندیه مورد توجه
کریمخان زند قرار گرفت و در ضلع شمالی این تکیه، ساختمانی ساخته شد که
دارای چند اتاق تو در تو است.
در
جلوی ساختمان، حوض کوچکی قرار دارد. در سال 1257 هجري قمري به فرمان
معتمدالدوله فرهاد میرزا قاجار والی فارس، چهل سنگ قبر بدون هیچ نوشته‌ای
بر روی این قبور قرار داده شد.
در آرامگاه چهل‌تنان، دو عارف و ادیب شیراز، ابو اسحاق معروف به شیخ اطعمه (شاعر) و حشمت شیرازی به خاک سپرده شده اند.
گهواره دید (گهواره دیو)
بر
بالای نوک غربی کوه چهل مقام و روبروی دروازه قرآن، اتاقی در اندازه 4×4
متر از سنگ و ساروج، به صورت گنبدی وجود دارد که سازنده اصلی آن را
عضدالدوله دیلمی می‌دانند. وي هنگام ساختن دروازه قرآن، این چهار تاق را
نیز بر فراز کوه مشرف به تنگه ساخت تا جایگاه دیده‌بانان و سربازانی باشد
که بر رفت و آمد کاروان‌ها و شاهراه ورودی شمال شهر نظارت داشته باشند.
در
اصل می‌توان گفت گهواره ديد، برج دیده‌بانی و خبررسانی بوده است که از
طریق آن نشانه‌ها و اخبار مهم را به دیگر نقاط می‌رسانده‌اند. برای فرستادن
پیام‌های فوری و مهم از تابش نور آیينه، راه انداختن دود، به کار بردن بوق
و شیپور استفاده می‌کردند و در شب‌ها نیز با روشن كردن آتش، برج‌های بعدی
را خبر می‌کردند و بدین طریق از برج به برج خبرهای دوردست به پایتخت
می‌رسید.
هم
اکنون در پيرامون این مکان درختکاری شده و یکی از گردشگاه‌هاي زیبای شیراز
می باشد. برای رفتن به آنجا باید از بوستان کوهپایه که در دامن کوه چهل
مقام قرار گرفته، گذشت و سپس در سینه کش کوه از طریق پلکان سیمانی که توسط
شهرداری شیراز ساخته شده به آنجا رفت.
در سال 1381 خورشيدي هشت شهید گمنام دفاع مقدس در کنار گهواره دید به خاک سپرده شدند.
موزه باغ عفیف‌آباد
| موزه باغ عفیف‌آباد |
این
موزه دارای دو طبقه است. طبقه اول، موزه اسلحه و طبقه دوم موزه عبرت
می باشد. در طبقه زیرین سلاح‌های مختلفی از افراد صاحب نام مانند تفنگ‌های
ویژه فتحعلی شاه، مظفرالدین شاه قاجار، رضا خان، محمدرضا پهلوی، تفنگ‌های
دلاوران نهضت جنگل و تپانچه دکتر حشمت به نمايش درآمده‌اند. طبقه دوم
ساختمان که محل اقامت خاندان پهلوی در شیراز بوده، به عنوان «موزه عبرت»
ساماندهی شده است.
موزه تاریخ طبیعی و تکنولوژی
ساختمان
این موزه با مساحت 1600 مترمربع، در سال1353 خورشيدي توسط دانشگاه شیراز
ساخته شد و در سال 1356 به مکان كنوني با مساحت 5000 متر مربع انتقال یافت.
موزه شامل بخش‌های جانوری، گیاهی، زمین‌شناسی، موزه آناتومی، موزه
تکنولوژی، مردم‌شناسی، موزه تمبر، سکه، مدال و اسکناس، موزه نجوم و
ستاره‌شناسی، کارگاه تاکسی‌درمی، آکواریوم مارهای زنده، آکواریوم ماهی‌های
آب شیرین و کتابخانه تخصصی می باشد.
موزه هنر (خانه فروغ‌الملک)
موزه
هنر در خانه فروغ‌الملک (از بناهای دوران قاجار) قرار گرفته است. این بنا
متعلق به قوام‌الدین ملقب به «فروغ‌الملک» یکی از بستگان قوام شیرازی بوده
که در سال 1210 هجري قمري برای سکونت وی ساخته شده است. این بنا از سال
1381 خورشيدي پس از بازسازي، در اختیار آقای حسن مشکین فام قرار گرفت. این
موزه شامل صدها قطعه آثار هنری است که بیش از نیم قرن توسط ایشان تهیه و
گردآوری شده است. کل ساختمان به صورت یک طبقه و در قسمتی دو طبقه با آجر و
ملات ماسه آهکی ساخته شده است. در این موزه آثار هنرمندان فارس در رشته‌های
مختلف به ویژه هنرهای تجسمی سنتی ارائه شده است.
موزه آواها و نواها (خانه منطقی‌نژاد)
موزه
آواها و نواها در خانه منطقی‌نژاد، در میدان احمدی و پشت مسجد نو قرار
دارد. اين خانه، از خانه‌های دوران قاجار می باشد و در سال 1384 خورشيدي
توسط سازمان میراث فرهنگی، صنايع دستي و گردشگری استان فارس به موزه آرشیو
آواها و نواها تبدیل شد. این موزه شامل بخش‌های مختلفی چون اتاق شنیداری،
دیداری، آرشیو صوتی- تصویری، گالری ساز، اسناد و دست‌نوشته‌های استادان
موسیقی و… می باشد.
موزه خاتم (خانه سعادت)
موزه
خاتم در خانه سعادت و در محله سنگ سیاه شیراز قرار گرفته است. خانه سعادت
از ديد کاشی‌کاری، آجرکاری و گره چینی یکی از بناهای شاخص و منحصر به فرد
دوران قاجار به شمار می رود. این خانه در سال 1384 خورشيدي به منظور حفظ و
احیای هنرهای سنتی و صنایع دستی به موزه خاتم تبدیل شد.
موزه لباس‌های سنتی و آیینی(خانه صالحی)
این
خانه دارای دو بخش اندرونی و بیرونی است. بخش بیرونی آن دارای یک حیاط
مرکزی و هشت اتاق در سه ضلع شمالی، غربی و شرقی است. این خانه دارای
اتاق‌های سه دری و پنج دری همراه با تزيینات گره چینی، گچ‌کاری و سقف‌های
چوبی است. در ميانه حیاط این خانه، حوضی بیضی شکل قرار گرفته است. بدنه
دیوارهای حیاط، کاشی‌کاری شده و بر روی آن طرح‌های اسلیمی، گل و مرغ و
نقوشی از پادشاهان و سربازان قاجار به تصویر کشیده شده است. در سال 1384
خورشيدي سازمان میراث فرهنگی این خانه را به موزه لباس‌های سنتی و آیینی
تبدیل كرد.
گنجینه تاریخ فارس
ساخت
این بنا در حدود سال 1290 هجري قمري به وسیله علی محمدخان قوام‌الملک دوم
(نوه حاج ابراهیم خان کلانتر اعتمادالدوله شیرازی) آغاز گردید و در سال
1302 هجري قمري به وسیله محمدرضاخان قوام‌الملک سوم به پایان رسید. در
نزديكي نارنجستان قوام و به فاصله یک کوچه خانه زینت‌الملک قرار دارد. این
ساختمان زیبا متعلق به خاندان قوام‌الملک بوده است. آخرین مالک این عمارت،
دختر قوام‌الملک به نام «زینت‌الملک» بوده و از اين رو این بنا به نام او
ماندگار است.
این
بنا دارای بیش از 20 اتاق است. تالار اصلی ساختمان، دو طبقه است. در طبقه
دوم آن چند اتاق با گچبری‌های زیبا به چشم می‌خورد. در وسط ساختمان،
تالار آیینه با نقاشی‌ها و آیینه‌کاری‌های زیبا مزین شده است.
به
منظور آشنایی هر چه بیشتر با شرح حال بزرگان این دیار، سازمان میراث
فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان فارس با همکاری بنیاد فارس‌شناسی در
خانه زینت‌الملک اقدام به برپایی تندیس‌هایی از بزرگان و نام‌آوران فارس به
شیوه تنديس‌هاي مومی کرده است.
از
نمونه‌هاي این تندیس‌ها می‌توان به تندیس شاپور ساسانی، سیبویه، سعدی، شیخ
روزبهان، ملاصدرا، فرصت شیرازی، علی اصغر حکمت، دکتر مهدی حمیدی، وصال
شیرازی، بابا فغانی، شهید آیت‌الله دستغیب، شهید مجید سپاسی، شهید خلبان
عباس دوران، کریمخان زند، لطفعلی‌خان زند، آقا محمد خان قاجار، محمد نمازی
و… اشاره كرد. در ادامه به معرفی برخی از مشاهیر شیراز می‌پردازیم:
* ملاصدرا: محمد
بن ابراهیم معروف به صدرالدین و صدرالمتالهین مشهور به ملاصدرا، از
فیلسوفان برجسته ایرانی در سده یازدهم هجری است. وی از شاگردان شیخ
بهاءالدین عاملی معروف به شیخ بهایی، میرداماد و ابوالقاسم میرفندرسکی بود.
وي پس از ترک اصفهان به مدت 7 سال در قریه کهک واقع در دامنه کوه (در حدود
25 کیلومتری قم) به تهذیب نفس و ریاضت مشغول شد. الله‌وردی خان حاکم فارس
با موافقت شاه عباس از ملاصدرا دعوت کرد که به شیراز آمده و در مدرسه خان
به تدریس بپردازد. او در سال 1050 هجري قمري در بازگشت از سفر مکه در بصره
وفات یافت.
* علامه قطب الدین: قطب
الدین محمود معروف به «علامه شیرازی» از پزشکان و دانشمندان سده 7 هجری
است. قطبالدین نخست به تحصیل پزشكي پرداخت و در سن 14 سالگی بعد از درگذشت
پدر در بیمارستان قطب الدین شیراز به مداوای بیماران پرداخت. «دره التاج»
آخرین کتاب وی به زبان پارسی است که در علوم مختلف نگاشته شده است. وی
همچنین شرح هایی بر کتابهایی چون کلیات قانون و حکمت الاشراق نگاشته است.
* آبش خاتون: آبش
خاتون دختر اتابک سعد بن ابوبکر زنگی، آخرین فرمانروا از اتابکان سلغری
فارس می باشد. پس از آن هلاکوخان، آبش خاتون را به همسری پسر خود
«منکوقاآن» درآورد و از این زمان به بعد سرزمین فارس جزو حکومت مغول شد.
آبش خاتون در سال 687 هجري قمري در تبریز درگذشت و پس از چندی، دخترش جسد
او را به شیراز آورد و در مدرسه عضدیه شیراز به خاک سپرد. هم اکنون آرامگاه
وی در ضلع غربی میدان خاتون قرار دارد.
* عیسی خان: عیسی
خان از هنرمندان و معماران بنام شیرازی سده یازدهم هجري قمري است. عمده
شهرت وی، طراحی و اجرای بنای تاج محل، آرامگاه ارجمند بانو ملقب به «ممتاز
محل» ملکه ایرانی شاه جهان و پنجمین پادشاه مغولی بابری هند در شهر آگرا
هندوستان است. برای ساخت این بنا، بیست هزار کارگر، استادکار، معمار،
سنگتراش، نقاش، فلزکار و جواهر تراش به مدت بیست و دو سال کار کردهاند.
* وصاف‌الحضره: وصــاف
الـحضره، شهـاب الـدیـن شرف‌الدین عبدالله بن فضل‌الله شیرازی، ادیب، مورخ
و شاعر سده هشتم بوده است. وی متخلص به «شرق» و ملقب به «وصاف الحضره» در
شیراز دیده به جهان گشود. وی چندین نوبت به عنوان امیر و وزیر در دربار
حاکمان ایلخانی صدارت کرده است. وصاف علاوه بر مقام بلند خود در نثر متکلف
مصنوع، در شعر عربی و فارسي نیز دست داشته است. قبر وی در نزدیکی تکیه چهل
تنان در شیراز است. از آثار او مي‌توان «تجزیه الامصار و تجزیه الاعصار»
معروف به «تاریخ وصاف» اشاره كرد.
* شیخ روزبهان: ابو
محمد روزبهان بن ابونصر بقلی فسایی معروف به شیخ شطاح از دانشمندان سده
ششم هجری بوده است. وی به تصوف روی آورده و به یادگیری قرآن و تحصیل علوم
مشغول بوده است. روزبهان مدت 50 سال در مسجد جامع عتیق شیراز برای مردم وعظ
می‌کرده است. از تألیفات بی‌شمار وی می‌توان به «عبدالعاشقین»،
«عرایس‌البیان فی حقایق‌القرآن»، «حقایق‌الاخبار»، «الانوار فی
کشف‌الاسرار»، «سیر ارواح» و… اشاره کرد.
* بابافغانی: بابا
فغاني از شاعران غزلسرای ایران بود که در سده دهم در شیراز متولد شد. وي
در سی سالگی به خراسان رفت و در هرات به خدمت جامی رسید. پس از آن به تبریز
رفت و در سلک شاعران دربار سلطان یعقوب آق‌قويونلو درآمد و از سلطان لقب
«بابا» گرفت. بابا فغاني در اواخر عمر پس از آمدن به شیراز به خراسان
بازگشت. وی قصایدی در مدح ائمه اطهار(ع) و به خصوص حضرت علی(ع) و امام
رضا(ع) سروده است.
* زینت الملک:
خانم زینت الملک قوامی دختر حبیب الله خان، قوام الملک چهارم و خواهر
ابراهيم خان قوام، قوام الملک پنجم و همسر فروغ الملک بوده است. خاندان
قوام الملک از نسل حاج ابراهیم خان کلانتر، اعتمادالدوله شیرازی هستند که
در دوره های مختلف به عنوان والی و کلانتر در شیراز و فارس حکومت
می کرده اند. خانم زینت الملک زنی مومن و خیر بوده و در دهه های محرم،
مراسم عزاداری در منزلش برپا مي‌كرده است. آورده اند که وی بن و کوپن هایی
ب
