علائم بلوغ زودرس در دختران و..
تعريف : به ظاهر شدن علائم بلوغ از جهت فيزيکي و هورموني در دختران قبل
از سن ۸ سالگي و در پسران قبل از سن ۹ سالگي بلوغ زودرس اطلاق مي گردد . در
ابتدا اين کودکان بلندتر از همسن هاي خود هستند . ولي بدليل بلوغ زودرس
استخوانها ، در نهايت قد کوتاهتري در بلوغ خواهند داشت . در دختران با بزرگ
شدن پستانها شروع پريود ماهانه ظاهر شده و در پسران با افزايش شهوت که
بصورت اختلالات رفتاري تظاهر مي کند .
* چرا بلوغ زودرس مهم است ؟
بلوغ زودرس از دو جنبه اهميت زيادي دارد ، جنبه اول علت ايجاد کننده آن
است که پزشک متخصص با انجام آزمايشات لازم و پيگيريهاي منظم و دقيق
نوجوانان مبتلا ، در طي مدت طولاني بدنبال علت ايجاد آن مي گردد و جنبه دوم
اثر بلوغ زودرس روي رشد قدي و رواني نوجوان است .
* علل ايجاد کننده علائم بلوغ زودرس کدامند ؟
در اکثر دخترها ،علت خاصي براي بلوغ زودرس ديده نمي شود و بيشتر جنبه
خانوادگي دارد و در ساير افراد خانواده ( مادر يا خواهران وي ) نيز چنين
حالتي ديده مي شود . ولي در مواردي بيماريهاي مهم دستگاه عصبي مرکزي مثل
تومورهاي مختلف ، عفونت و التهاب مغز يا ضربه به جمجمه مي تواند اين حالت
را ايجاد کند . گاهي کيست هاي تخمداني با توليد هورمون هاي جنسي زنانه باعث
بلوغ زودرس مي شوند . در پسرها حالت سرشتي کمتر ديده مي شود و بيماريهاي
زمينه اي مثل تومورهاي سيستم عصبي مرکزي بيشتر شايع است . لذا در اين
کودکان ( پسر يا دختر ) بررسي مغز با MRI حتماً انجام مي شود . سونوگرافي
از تخمدانها و شکم و بررسي آزمايشگاهي هورمون هاي مختلف و نيز تعيين سن
استخواني انجام مي شود . در صورت طبيعي بودن معاينات و آزمايش ها ، حتماً
بايد هر ۶ ماه يک بار توسط پزشک بررسي انجام شود .
عوارض بلوغ زودرس : کودکان در مقابل استرسهاي زمان جواني قرار مي گيرند و
نمي دانند چه کار بايد بکنند . اين کودکان از نظر جسمي تظاهرات بلوغ را
دارند ولي تجربه کافي را ندارند . دختران با ظاهر شدن علائم پريود ممکن است
دچار مشکلات روحي گردند . در هر دو جنس بدليل افزايش تمايل به شهوت ،
رفتارهاي ناهنجار مثل خودارضايي شيوع دارد .
علائم و تظاهرات : در دختران علائم ابتدا با بزرگ شدن پستان به شکل
يکطرفه يا دوطرفه ظاهر مي شود و بعد از آن موهاي زهار و زيربغل ديده مي
شوند و پريود شدن در مرحله انتهايي است ، دور نوک سينه تيره و ضخيم مي گردد
و نوک سينه به جلو مي آيد . جوش نيز در صورت اين کودکان افزايش مي يابد .
در پسران اولين علامت بزرگ شدن بيضه و سپس بلوغ ديگر اجزاء اندام تناسلي است .
قد ابتدا در اين کودکان بزرگتر از همسن هاي خود مي باشد . صدا در اين
کودکان ضخيم شده و موهاي صورت بصورت زوردسي در صورت ظاهر مي گردند .
بررسيهاي آزمايشگاهي و عکسبرداري : اندازه گيري ميزان هورمونهاي بلوغ مي
تواند کمک کننده باشد . تصويربرداري سر بصورت راديوگرافي يا ام . آر . آي
از نواحي مختلف مغز در تشخيص کمک کننده است .
* آيا درمان بلوغ زودرس لازم است ؟
هنگاميکه بلوغ در سنين پائين شروع شود رشد قدي کودکان بيشتر مي شود و به
نسبت کودکان هم سن خود قدبلندتري خواهند داشت ولي پس از ۳-۲ سال که بلوغ
کامل شد ، رشد قدي متوقف شده و در نهايت بزرگسالان کوتاه قدي خواهند شد .
از نظر شکل فيزيکي نيز ممکن است مشکلاتي ديده شود . بعلاوه از نظر رواني
نيز اين کودکان دچار مشکلات زيادي خواهند شد .
رشد سينه ها يا ايجاد قاعدگي در دختران کم سن و يا رويش موهاي صورت و
کلفتي صدا در پسران کم سن و مقايسه با ساير همسالان خود ، باعث بروز اضطراب
شديد در اين کودکان و والدين آنها مي شود . بخصوص در دختران مبتلا ،
احتمال سوء استفاده هاي جنسي نيز وجود دارد .
در صورت استفاده از هورمون هاي محرک گونادوتروپين با سرکوب توليد هورمون
از تخمدانها يا بيضه ها باعث توقف يا پسرفت صفات ثانويه جنسي مي گردد .
بعلاوه رشد قدي نيز ادامه مي يابد . بايد دقت شود که درمان بايد زود شروع
شود . در صورت موفقيت ، درمان را تا رسيدن کودک به سن طبيعي بلوغ ادامه مي
دهيم و سپس قطع مي کنيم تا بلوغ بطور طبيعي در سن طبيعي پيش رود . در واقع
آگاهي والدين به نشانه هاي بلوغ زودرس با مراجعه زود و به موقع ، موفقيت
درمان را بدنبال دارد . نکته مهم اين است که هوش اين کودکان طبيعي و حتي در
مواردي بالاتر از کودکان هم سن خود است ولي بدليل تغييرات ظاهري و نيز
تأثير هورمون ها ممکن است دچار اختلالات رفتاري ، حالتهاي تهاجمي و حتي
افسردگي شوند . در واقع بلوغ زودرس براي کودک و خانواده او ، مشکل مهمي است
و بخصوص در دختران مبتلا احتمال سوء استفاده جنسي و در پسران ، گرايش به
پسران بزرگتر و تأثير پذيري از رفتارهاي نامناسب آن وجود دارد . لذا آموزش
دقيق به والدين الزامي است .
والدين بايد با ايجاد يک ارتباط صادقانه و دوستانه با دختر يا پسر
مبتلاي خود ، براي او توضيح دهند که پيدايش اين تغييرات در چه سني طبيعي
است و حالا که در وي به صورت زودرس ايجاد شده ، چه مراقبت ها و درمانهائي
ضروري است . ارتباط والدين با معلمان آنها ، در برقراري ارتباط دوستانه اين
کودکان با هم سن و سالهاي خود بسيار حياتي است . در واقع در محيط مدرسه
است که عدم توجه به شرايط جسمي و روحي اين کودکان مي تواند باعث بروز
مشکلات رواني جدي گردد . و لذا معلمان آگاه و دلسوز در برقراري ارتباط
طبيعي بين اين کودکان و همشاگرديهايشان نقش کليدي دارند.
روشهاي جراحي براي درمان توده هايي که در مغز بصورت نابجا هورمون ترشح مي کنند استفاده مي گردد .
پيش آگهي : در صورت درمان مناسب و به موقع علائم و رشد قدي بصورت طبيعي
خواهد بود ، درمان قبل از سن استخواني ۱۲ سال براي دختران و ۱۳ سال براي
پسران بايد شروع گردد .
چرا کودک ما به بلوغ زودرس می رسد؟
تحقیقات نشان داده در سال‌های اخیر سن بلوغ در دختران و پسران ایرانی كاهش یافته، آیا باید نگران بود؟
بلوغ زودرس چیست؟
بلوغ طبیعی دوره‌ای است که طی آن صفات
ثانویه جنسی به‌وجود می‌آیند و فرد توان باروری پیدا می‌کند. تغییرات
فیزیکی در دوران بلوغ، نتیجه مستقیم یا غیرمستقیم بلوغ غده هیپوتالاموس در
دستگاه عصبی مرکزی، تحریک اعضای جنسی و ترشح هورمون‌های جنسی است. اما
بلوغ زودرس براساس تعریف‌های اپیدمیولوژیك ظاهر شدن علائم بلوغ از نظر
فیزیكی و هورمونی زیر 8 سال در دختران و زیر 9 سال در پسران است. این روزها
با تغییری كه در ساختار زندگی شهری صورت گرفته و با توجه به پیشرفت‌هایی
كه در زندگی اجتماعی به‌وجود آمده بلوغ زودرس در دختران سفیدپوست زیر 7 سال
و در سیاه‌پوستان زیر 6 سال تعریف شده است. این سن در مورد شروع بلوغ است
چون همان‌طور كه می‌دانید بلوغ دوره‌ای چند ساله دارد.
زود بزرگ شدن چه علائمی دارد؟
اولین علامت بلوغ
در دختران برجستگی سینه و در پسران بزرگ شدن و تغییر سایز بیضه‌هاست،
بنابراین اگر دختری در ناحیه تناسلی و زیر بغل با رشد مو مواجه شد نباید
اینطور قلمداد شود كه بالغ شده چون این حالت مقدمه بلوغ است. در دختران
علائم ابتدا با بزرگ شدن سینه‌ها ظاهر می‌شود و بعد از آن است كه نواحی‌ای
از بدن كه در آنها غدد جنسی وجود دارد رویش مو پیدا می‌كند. عادت ماهانه
نیز در مرحله نهایی اتفاق می‌افتد. در پسران اولین علامت بزرگ شدن بیضه و
سپس بلوغ دیگر اجزای اندام تناسلی است.
عوامل ایجاد‌كننده بلوغ زودرس
عوامل زیادی در شروع بلوغ اهمیت دارند ولی
بیشتر بار این عوامل وابسته به ژنوم افراد است. در واقع این ژنتیك است كه
تعیین می‌كند در چه سنی فرد وارد بلوغ شود اما چنین به‌نظر می‌رسد که سایر
عوامل نیز بر سن شروع و البته پیشرفت تکامل بلوغ تاثیرگذارند. تغذیه، وضعیت
عمومی سلامت، موقعیت جغرافیایی و البته حالت روانی همگی می‌توانند بر زمان
شروع بلوغ اثر بگذارند. اینکه در بیشتر موارد نشانه‌های بلوغ در یک دختر
تقریبا در همان زمانی که مادرش بلوغ را تجربه کرده ظاهر می‌شود، نشان
می‌دهد ژنتیک بر زمان آغاز این پدیده اثر مستقیم دارد. این در واقع در
ساختار بدن فرد تعیین شده است اما این تنها ژن نیست كه تعیین‌كننده است.
برخی عوامل محیطی هم این ژن را می‌پرورانند، از جمله وزن، قد و تغذیه.
هورمون رشد تمام عوارض روانی بلوغ زودرس
افرادی كه دچار بلوغ زودرس می‌شوند از نظر
روانی دچار مشكلات زیادی خواهند شد. رشد اندام‌ها و بروز علائم بلوغ در
نوجوانان كم‌سن در مقایسه با سایر همسالان، باعث ایجاد اضطراب شدید در این
كودكان و والدین آنها می‌شود.از سوی دیگر، دیده می‌شود در ارتباط والدین و
فرزندان آنقدر رودبایستی وجود دارد كه افراد نمی‌توانند مشكلات‌شان را با
آنها در میان بگذارند و این اضطراب مضاعفی را بر آنها تحمیل می‌كند. این در
حالی است كه والدین باید انتظار چنین علائمی را داشته باشند و آن را
پیگیری كنند و قبل از اینكه فرزندان این اطلاعات را از همكلاسی‌ها و دوستان
خود به‌طور ناقص و نامفهوم دریافت كنند والدین با آنها ارتباط بگیرند و
همه آنچه لازم است بدانند به شكل درست در اختیار آنها قرار دهند.
وزن؛ عاملی مهم در شروع بلوغ
وزن یكی از عواملی است كه ورود بلوغ را
باعث می‌شود. طبق آماری كه در ایران وجود دارد شروع بلوغ در دختران حدود
130سانتی‌متر قد و متوسط وزن34-33 كیلوگرم و سن استخوانی حدود 9 سال را
شامل می‌شود. این وزن یك علامت است كه با رسیدن فرد به آن می‌توان انتظار
بلوغ را داشت، هر چند الزامی وجود ندارد و ممكن است فردی با وزن 50 كیلوگرم
هنوز به بلوغ نرسیده باشد اما زمان شروع عادت ماهانه دردخترانی که
وزن‌شان بیش از 30 درصد وزن طبیعی آنهاست و نسبتا چاق هستند، زودتر از حد
میانگین است. تاخیر در شروع دوره قاعدگی، در کودکان مبتلا به سوءتغذیه شدید
هم شایع است. در كشورهای اروپایی با تغذیه مناسب هر 10 سال دوره عادت
ماهانه 3 ماه زودتر اتفاق می‌افتد.
اضافه وزن در دختران، احتمال بلوغ زودرس
را افزایش می‌دهد ولی این رابطه در پسران حالت عكس دارد و لاغری مفرط، باعث
افزایش احتمال بلوغ زودرس می‌شود.
بلوغ زودرس گاهی خطر مرگ دارد!
بلوغ زودرس در دختران شایع‌تر از پسران
است اما معمولا علت پاتولوژیك ندارد. این در حالی است كه در پسران وقتی
علائم بلوغ زودرس مشاهده می‌شود این نگرانی ایجاد می‌شود كه اتفاق
بیمارگونه‌ای در حال وقوع است. گاهی بلوغ در شرایطی آغاز می‌شود كه فرد
دچار تومور مغزی است یا آنسفالی مغزی دارد. این آسیب‌های مغزی باعث می‌شود
تغییرات هورمونی كه آغازكننده بلوغ است زودتر ایجاد شود كه به آن بلوغ
ثانویه یا مرضی می‌گویند. عفونت‌های مغزی، ضربه‌های مغزی، تومور مغزی و
مصرف داروهای استروژن و آندروژن قبل از بلوغ از مهم‌ترین عوامل بیمارگونه
بلوغ زودرس در پسران است و به همین دلیل بروز بلوغ زودرس در پسران باید جدی
گرفته شود و هر چه زودتر بررسی‌های لازم انجام شود.
وقتی والدین مقصرند!
برخی ناهنجاری‌های فكی و دندانی علل ژنتیك
دارند. اگر كودك، اندازه فك را از یك والد و اندازه دندان‌ها را از والد
دیگر به ارث ببرد و این 2 با هم تناسب و سازگاری نداشته باشند، ممكن است
دندان‌ها فاصله‌دار شوند یا فضای كافی برای تمام دندان‌ها در قوس فكی وجود
نداشته باشد و موجب شلوغی دندان‌ها و نامرتبی آنها شود. جلو بودن و بزرگی
فك پایین نیز یك مشكل ژنتیك و ارثی است كه در سابقه بیمار، اغلب پدرومادر
یا بستگان نزدیك مشكلات مشابه دارند. كودكانی كه از مادرانی با پوسیدگی‌های
دندانی متعدد متولد می‌شوند، به پوسیدگی‌های بیشتری در مراحل بعدی زندگی
خود مبتلا می‌شوند.
در تمام این موارد می‌توان با درمان به موقع از برخی مشكلات حاد و جراحی‌های فك جلوگیری كرد.
بررسی‌های تشخیصی كدام است؟
آنچه اهمیت دارد این است كه بلوغ زودرس
اگر زود تشخیص و ردیابی شود، اشكالی در رشد ایجاد نمی‌كند. بررسی‌های
تشخیصی در این مورد بستگی به فرد دارد اما به‌طور كلی هر كودكی كه زیر 6
سال علائم را نشان می‌دهد باید MRI، سی‌تی‌اسكن و آزمایش‌های مختلف در مورد
او انجام شود اما در سنین كمی بالاتر با معاینه و براساس شواهد بالینی
بررسی‌های لازم را انجام می‌دهد. اندازه‌گیری میزان هورمون‌های بلوغ در این
مورد بسیار كمك‌كننده است و می‌تواند کمک‌کننده هم باشد، چون هنگام بلوغ،
مغز هورمون خاصی ترشح می‌كند كه هم در بدن دختر و هم در بدن پسر ترشح
می‌شود اما تفاوت آن در محل اثر هورمون‌هاست. در مورد برخی والدین كه از
هورمون رشد برای كودك‌شان استفاده می‌كنند باید گفت، این هورمون درصورتی
باید استفاده شود كه کمبود هورمون رشد داشته باشد و در استفاده از آن تنها
به‌دلیل بلند قد شدن كودك باید دقت كرد.
آیا می‌توان پیشگیری كرد؟
راه‌حل پیشگیری از بلوغ زودرس به تغذیه و
توجه به رشد مناسب فرد بستگی دارد. والدین باید از چاقی مفرط فرزندان‌شان
پیشگیری كنند و به هیچ‌وجه مرغ و تخم‌مرغ ماشینی و فراورده‌های هورمونی را
به‌خصوص به دختران خود ندهند. آمپول‌های تزریقی برای جلوگیری از بلوغ زودرس
نیز بسیار مضر هستند، چون محور تخمدان به هیپوفیز را مختل می‌کند و تاثیر
منفی در رشد واژن و رحم دارد و استفاده از آن به هیچ عنوان توصیه نمی‌شود.
همان‌طور كه مصرف داروهایی كه ممكن است منجر به بلوغ زودرس شود نیز اصلا
مناسب نیست. والدین باید مراقب باشند با دیدن علائم اولیه اگر لزومی به
درمان بود حتما درصدد درمان برآیند.
والدین چه می‌توانند بكنند؟
والدین باید با ایجاد رابطه صادقانه و
دوستانه با دختر یا پسر مبتلای خود، برای او پیدایش این تغییرات را توضیح
دهند و او را از مراقبت‌های ضروری آگاه کنند. ارتباط والدین با معلمان
فرزندشان به‌منظور برقراری ارتباط دوستانه آنان با بچه‌های همسن خود و
جلوگیری از ایجاد مشکلات روانی در این زمینه بسیار اهمیت دارد. رعایت عوامل
و شرایط فردی، خانوادگی و اجتماعی قابل کنترل (عوامل و شرایط ذکر شده در
مورد علل بلوغ زودرس) به‌منظور تعدیل و کاستن از عوارض و پیامدهای بلوغ
زودرس در زندگی حال و آینده این افراد نیز حائز اهمیت است. مراجعه به پزشک
متخصص برای بررسی و درمان زودرس بلوغ برای پیشگیری از مشکلات
استخوان‌بندی، رشد قدی و فیزیکی و انجام معاینه‌ها و آزمایش‌های مداوم یكی
از وظایف مهم والدین در این موارد است.
